ΣΑΜΟΥΕΛ ΜΠΕΚΕΤ: «Τίποτα πιο πραγματικό από το τίποτα»

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ήταν οι πρώτες μέρες του Απριλίου, το σωτήριον έτος 1987, που είδα τον μεγάλο θεατράνθρωπο Αλέξη Μινωτή στα περίφημα έργα του Σάμιουελ Μπέκετ «Το τέλος του παιχνιδιού» και «Πράξη χωρίς λόγια», στο Εθνικό Θέατρο. 

Και σκέφτομαι τώρα πως ο Μπέκετ γεννήθηκε 13 του Απρίλη του 1906. Σε λίγες μέρες συμπληρώνονται 114 χρόνια!... 

Ο Μινωτής είχε ανεβάσει το "Τέλος του παιχνιδιού" στο Εθνικό Θέατρο και το 1977 και τότε σημείωνε στο πρόγραμμα: «είναι σίγουρα μια γνήσια τραγική φύση που “το ρίχνει στο χωρατό”, σαν γενναίος Ιρλανδός και φανατικός ανθρωπολάτρης που είναι»… Ωστόσο, σε μια επιστολή του προς τον Μινωτή, εκείνη τη χρονιά (27/01/1977) ο Μπέκετ σημείωνε: «Το έργο δεν το βλέπω σαν τραγωδία – όπως δεν βλέπω και γιατί ένα τραγικό έργο δεν θα έπρεπε να προξενεί ευχαρίστηση»!.

Τότε κατάλαβα γιατί δεν αρέσκομαι στις κωμωδίες… Παρά βλέπω «με ευχαρίστηση» τις τραγωδίες.

Τότε που έβλεπα Μπέκετ στο Εθνικό δεν είχα φανταστεί ούτε κατ’ ελάχιστον ότι αρκετά χρόνια μετά θα διάβαζα με αληθινή ευχαρίστηση ένα βιβλίο για μια συνάντηση θεολογίας και λογοτεχνίας με αφορμή τα έργα του Σάμουελ Μπέκετ. Παρ’ ότι προσωπικά από τότε θεωρούσα τον Μπέκετ «μεγάλο θεολόγο». 

Το βιβλίο της Σπυριδούλας Αθανασοπούλου – Κυπρίου «Κείμενα για το Τίποτα» (εκδ. Αρμός), μας αποκαλύπτει πως ο Μπέκετ «λυρικός, ανθρώπινος, σαρκαστικός, συχνά ιδιαίτερα κωμικός, μελαγχολικός αλλά με δόσεις αισιοδοξίας, πρωτοπόρος, προκλητικός και βλάσφημος αλλά με αφομοιωμένο θεολογικό λόγο, ένας από τους γνωστότερους εκπροσώπους του Θεάτρου του Παραλόγου, γίνεται η αφορμή για να συζητηθούν οι όροι και η σημασία του διαλόγου θεολογίας και λογοτεχνίας.». 

Οι μορφές που έχει λάβει και μπορεί να λάβει ένας τέτοιος διάλογος αναφέρονται στο βιβλίο όπου και παρουσιάζονται διαφορετικού τύπου αναγνώσεις γνωστών έργων του Μπέκετ, όπως το «Περιμένοντας τον Γκοντό» και το «Τέλος του παιχνιδιού». 

Από το πρόγραμμα του Εθνικού Θεάτρου

Ίσως το πιο ενδιαφέρον κομμάτι του βιβλίου είναι ο «διάλογος» του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης με τον Μπέκετ. Διαβάζοντας τις ερμηνευτικές παρατηρήσεις του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης πάνω στον «Εκκλησιαστή» της Παλαιάς Διαθήκης, τις οποίες ευφυώς η συγγραφέας τις βάζει να διαλέγονται με αντίστοιχες του Μπέκετ, σκέπτομαι πως το κείμενο του «Εκκλησιαστή», επειδή είναι σκληρό, ανέλπιδο, μηδενιστικό και κωμικό, με τον τρόπο που οι μεγαλύτερες τραγωδίες υποθάλπουν το πιο τρανταχτό γέλιο, συνεχίζει να τροφοδοτεί την τέχνη, ακόμη και σήμερα, όπως τον Μπέκετ.

Φαντάζομαι τον Μπέκετ να διαβάζει τον «Εκκλησιαστή»: «Δεν ξέρω, δεν μπορώ να ξέρω εκ των προτέρων, ούτε εκ των υστέρων, ούτε κατά τη διάρκεια, το μέλλον θα δείξει, κάποια στιγμή στο μέλλον, αργά ή γρήγορα, εγώ δεν θ’ ακούσω, εγώ δεν θα καταλάβω, όλα πεθαίνουν τόσο γρήγορα, αμέσως μόλις γεννηθούν». Κι αμέσως μετά να γράφει τα «Κείμενα για το τίποτα». 

Φαντάζομαι, επίσης, ένα θεατρικό αναλόγιο, με τα «Κείμενα για το τίποτα» και τον «Εκκλησιαστή». Αντικριστά! Αντιστικτικά. 

Αυτό, νομίζω, πως πρέπει να κρατήσουμε από τον Μπέκετ. Την βαθιά υπαρξιακή του αναζήτηση. Ο «εκχριστιανισμός» του δεν μας ενδιαφέρει. Ούτε και η συγγραφέας, Σπυριδούλα Αθανασοπούλου – Κυπρίου, επιδιώκει, νομίζω, κάτι τέτοιο και αυτή είναι η ουσιαστικότερη προσφορά της. Εντοπίζει, συσχετίζει, παραλληλίζει, και στέκεται σταθερά στην «συνομιλία». Προς προβληματισμόν πάντων ημών. Και κυρίως προς επίγνωσιν της μεγάλης Μπεκετικής αλήθειας: «Τίποτα πιο πραγματικό από το τίποτα».

Η Σπυριδούλα (Ντένια) Αθανασοπούλου-Κυπρίου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1973 και σπούδασε θεολογία στο τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών. Στο ίδιο πανεπιστήμιο πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στη συστηματική θεολογία. Συνέχισε τις θεολογικές μεταπτυχιακές σπουδές της στην Αγγλία, στο University of Manchester, όπου έλαβε το δίπλωμα ειδίκευσης (MA in Religions and Theology) το 1998. Ως υπότροφος του Ι.Κ.Υ. έλαβε από το ίδιο ακαδημαϊκό ίδρυμα το 2002 το διδακτορικό δίπλωμα (Ph.D.) στη συστηματική θεολογία. Το ακαδημαϊκό έτος 2002-2003 εργάστηκε ως λέκτορας στο τμήμα Religions and Theology του Παν/μίου του Manchester διδάσκοντας χριστιανική ανθρωπολογία και φεμινιστική θεολογία σε πρωτοετείς και τελειόφοιτους φοιτητές αντίστοιχα. Από το Σεπτέμβριο του 2003 εργάζεται στην ιδιωτική μέση εκπαίδευση ως θεολόγος και είναι επιστημονικός συνεργάτης στο πρόγραμμα του πανεπιστημίου Αθηνών «Φύλο και Θρησκεία». Έχει διατελέσει επί τριετία βοηθός σύνταξης και επιστημονικός συνεργάτης του περιοδικού Literature and Theology (Oxford University Press), έχει συμμετάσχει στην οργάνωση διεθνών συνεδρίων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, έχει παρουσιάσει επιστημονικές εργασίες σε συνέδρια και έχει δημοσιεύσει άρθρα και βιβλιοκρισίες σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στη διαπλοκή θεολογίας και λογοτεχνίας, στις κριτικές θεωρίες, στη φεμινιστική θεολογία και στη φιλοσοφία της θρησκείας.