Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΘΩΝ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΤΗΚΕ (ΦΩΤΟ)

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Ο Αθηνολάτρης Νίκος Βατόπουλος πριν έξι χρόνια έγραφε μια ακόμα αθηναϊκή ιστορία:

"Στην καρδιά της Αθήνας, Κηφισίας και Αλεξάνδρας, είχα ξεχαστεί σ’ ένα περιβάλλον σχεδόν ημιαγροτικό καθώς είχα ήδη αγνοήσει το μεγαθήριο της χάρτινης αρχιτεκτονικής που μας σκίαζε. Η δύναμη της παλιάς πέτρας, σε αυτό το κυκλικό εκκλησάκι, με τις τόσες ιστορίες που είχε να διηγηθεί, εξασκούσε γοητεία. 

Αν ταξιδεύαμε πίσω στον χρόνο θα το βλέπαμε μέσα στον κήπο του κτήματος Θων, δίπλα στην έπαυλη με τον πυργίσκο (έργο Τσίλλερ) που ανατινάχθηκε στα Δεκεμβριανά. Ανάμεσα και ολόγυρα η συλλογή νεοκλασικών γλυπτών της οικογενείας Θων, ένας μακρύς κατάλογος, που σκόρπισε, με πολλά από τα αγάλματα να βρίσκονται εδώ και χρόνια στον κήπο του ΚΑΤ. Αλλά ο Αγιος Νικόλαος επέζησε. Δηλαδή, το κέλυφός του έχει επιζήσει, χωρίς να έχει τηρηθεί καμία δέσμευση για τη συντήρησή του. Αν το δείτε γύρω γύρω, θα το δείτε να επιζεί με βουβό ρόγχο. Τα ημικύκλια με τις σκοτίες, η ζωφόρος με τους ρόδακες σαν θάλασσα κύκλων, ο φολιδωτός τρούλος, οι οξύκορφες πύλες, η καμπάνα, τα επίκρανα με κορινθιακό απόηχο, κεντρικό ρόδακα και σταυρό ως επίστεψη, σε τυλίγουν σ’ ένα κουκούλι χρόνου μακριά από τη λεωφόρο Κηφισίας. Είναι μία ελκτική δύναμη. 

Ωστόσο, αυτή η δύναμη εκλύεται από ένα ερείπιο. Γκράφιτι το τυλίγουν και ένα υποτυπώδες υποστύλωμα δημιουργεί ψευδαίσθηση φροντίδας. Ακούς, σχεδόν, τη σιωπή από αυτό το εκκλησάκι του 1900, που το κράτος μας το έχει κηρύξει διατηρητέο μνημείο. Απέμεινε ορφανό, αποκομμένο χωρίς ομφάλιο λώρο...". 

Έξι χρόνια μετά ο Νίκος Βατόπουλος δικαιώθηκε. 

Το σημαντικό μνημείο της Αθήνας και σπάνιο δείγμα αρχιτεκτονικής του περασμένου αιώνα, αποδόθηκε σήμερα, ανήμερα του εορτασμού του Αγίου Νικολάου, αποκατεστημένο από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, στους Αθηναίους και στην Ενορία Αγίου Δημητρίου Αμπελοκήπων.

Να πούμε ότι ο Νικόλαος Θων που έκτισε την εκκλησία, Βαυαρός την καταγωγή, ευφυής, ευχάριστος, γλωσσομαθής και ευπαρουσίαστος, ήταν έμπιστος του Βασιλέως Γεωργίου Α΄, ο οποίος τον ονόμασε Επιμελητή των Ανακτόρων και των Βασιλικών Κτημάτων. Ο Νικόλαος Θων λειτουργούσε σχεδόν ως μέλος της βασιλικής οικογενείας και ήταν επιφορτισμένος αφενός με τις προμήθειες του Παλατιού και την επαρκή κάλυψη των διαφόρων χορών και αφετέρου, με την υποδοχή του κόσμου που ήθελε να απευθυνθεί στο βασιλιά. 

Ο Νίκος Βατόπουλος αναρωτιόταν στο κείμενό του τι να έγιναν τα βιτρώ του ναού. Η σημερινή ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού σημειώνει πως είναι στη θέση τους: 

"Οι εκτεταμένες εργασίες συντήρησης αποκάλυψαν τον αρχικό γεωμετρικό διάκοσμο και τις τοιχογραφίες του, ενώ αποκαταστάθηκαν τα ξύλινα παράθυρα, η θύρα και τα περίτεχνα βιτρώ, που λέγεται ότι έφερε ο Θων από τη Ρωσία".  

Η ανακοίνωση του ΥΠΠΟΑ λέει κι άλλα ενδιαφέροντα:

"Ο εξωτερικός χρωματισμός, από τον οποίο σήμερα σώζονται μόνο τοπικά ίχνη, με διαβαθμίσεις στις αποχρώσεις και απομίμηση φλεβώσεων μαρμάρου, αναδεικνύει ακόμα περισσότερο την επιμελή κατασκευή του ναού και την κομψότητά του. Εσωτερικά ο ναός διακοσμείται με την τεχνική al secco κατά ζώνες, με την κατώτερη να μιμείται ορθομαρμάρωση. Στον τρούλο εικονίζεται ο Παντοκράτορας μεταξύ ευαγγελιστών και προφητών, στον κόγχη η Θεοτόκος ένθρονη βρεφοκρατούσα και εκατέρωθεν αυτής ο Ευαγγελισμός. Το ιερό βήμα διαχωρίζεται από τον κυρίως ναό με ξύλινο τέμπλο. 

Το 1944, κατά τη διάρκεια των ένοπλων συγκρούσεων των Δεκεμβριανών η έπαυλη του κτήματος Θων, το οποίο ήδη από το 1921, έχει αλλάξει ιδιοκτήτη, αλλά και χρήσεις, ανατινάχθηκε. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1947, κατεδαφίστηκε. Με την ανοικοδόμηση πολυώροφων κτισμάτων στην περιοχή, από τα μέσα του 20ου αιώνα και εξής, ο ναός του Αγίου Νικολάου εντάσσεται σε ένα περιβάλλον, εντελώς ξένο από το αρχικό του. Νεότερες έρευνες ανακάλυψαν την ύπαρξη ενός σχεδόν πιστού αντιγράφου του ναού του Αγίου Νικολάου, επίσης κυκλικό, στο κτήμα της αείμνηστης Μαρίας Χορς, (κτήμα Παναγιωτόπουλου) της σημαντικής Ελληνίδας χορογράφου, στη Σαλαμίνα". 

Αυτή η τελευταία πληροφορία είναι πολύ σημαντική για μένα. 

Η Μαρία Χορς ανήκει στην προσωπική μου μυθολογία. Έχω γράψει για πτυχές του πολυσχιδούς έργου της και η ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΟΔΟΣ θα αφιερώσει το 2021 στην Χορς, καθώς συμπληρώνονται - και μάλιστα στις 25 Μαρτίου! - 100 χρόνια από τη γέννησή της. 

Έτσι, θα ανακαλύψουμε και τον Άγιο Νικόλαο Θων και στη Σαλαμίνα! 

Οι φωτογραφίες που παραθέτουμε εδώ (EUROKINISSI/ Υπ. Πολιτισμού) είναι από το ανακαινισμένο και απαστράπτον, πλέον, εκκλησάκι. 

Ο ναός πριν την αποκατάσταση