"ΜΑΓΟΙ ΠΕΡΣΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΣ" ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟ Ή ΑΛΛΟΤΙΝΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΗΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Στον τιμητικό τόμο για τον μακαριστό Μητροπολίτη Πατρών Νικόδημο (1915-2008) με τίτλο "Εικοσαέτηρος Αρχιερατεία" (1974-1994), που εκδόθηκε στην Πάτρα το 1994, ο Αρχιμανδρίτης Νικόδημος Μπαρούσης, Ηγούμενος της Ι. Μονής Χρυσοποδαριτίσσης Νεζερών, ο χρηματίσας και πρώτος αρχιδιάκονος του Πατρών Νικοδήμου, έγραψε ένα κείμενο με τίτλο: "Αναμνήσεις από την λειτουργικήν προσφοράν του Μητροπολίτου". 

Στο κείμενό του αυτό ο σεβαστός ηγούμενος περιγράφει τις λειτουργικές εμπειρίες του κοντά στον ανεπανάληπτο Δεσπότη. Ειδικότερα για τα Χριστούγεννα σημειώνει: 

Οι μεγάλες Δεσποτικές εορτές ήσαν για τον Μητροπολίτη τα σημαντικώτερα γεγονότα του έτους. Η ακολουθία των Μεγάλων Ωρών ήταν υπόθεσις ζωής. Παρίστατο εξ αρχής επί του θρόνου, ψάλλων τα τροπάρια, κατά την τάξιν, «από διφθέρας», μολονότι το εκκλησίασμα, ειδικώς τας παραμονάς Χριστουγέννων ή των Θεοφανείων, ήταν σχετικώς αραιό. Ήθελε και τον αναγνώστη ευκρινή, με ύφος εκκλησιαστικό και σεμνοπρεπές, και την θυμίασι με το κατζί, κατά την ακρίβεια της τάξεως. Η μεγαλοπρεπής παρουσία του εις τις μεγάλες εορτές, είχε κάτι το πηγαίο και αρχοντικό. Ενθυμούμαι καλώς τον θρησκευτικό ενθουσιασμό που προκαλούσε η παρουσία του εις την ακολουθία της Λιτής, πριν την έναρξι του Όρθρου των Χριστουγέννων. Λίγο προ της πέμπτης πρωινής ώρας, εις το μέσον του σολέα του Μητροπολιτικού ναού, έψαλλε από καρδίας, με ύφος βυζαντινού ηγεμόνος, το «Μάγοι περσών βασιλείς...», καίτοι το εκκλησίασμα εκείνη την στιγμή δεν απετελείτο παρά από ελαχίστους φιλακολούθους. Ακουσίως μετεφέρεσο εις την «εκκλησία του χρυσού Τρικλινίου», και ανέμενες την εξέλιξι της ιεράς πανηγύρεως κατά την περιγραφή του «ψευδο-Κωδινού». Το εκκλησίασμα «εκρέματο» κυριολεκτικώς από τα χείλη του ψάλλοντος Μητροπολίτου.

Αυτή την εμπειρία του Αρχιμ. Νικοδήμου την έζησαν και πολλοί Αθηναίοι, την εποχή που ο μακαριστός Νικόδημος Βαλληνδράς ήταν αρχιμανδρίτης ακόμα, στον Άγιο Γεώργιο Καρύτση στην Αθήνα. Μου είπαν κάποιοι απ' αυτούς που εκκλησιάζονταν στον Άγιο Γεώργιο, ότι πήγαιναν στην εκκλησία όρθρου βαθέως τα Χριστούγεννα, για να ακούσουν αυτό το περίφημο δοξαστικό της Λιτής "Μάγοι Περσών βασιλείς" σε ήχο πλ. α', από τον καλλικέλαδο π. Νικόδημο. Εικάζω ότι το ίδιο θα έκανε και στις ενορίες που υπηρέτησε ως εφημέριος πριν τον Άγιο Γεώργιο Καρύτση. 
Την εποχή εκείνη δεν την πρόλαβα, λόγω ηλικίας, μα ούτε και στον Μητροπολιτικό Ναό Πατρών είχα την ανάλογη εμπειρία, καθώς δεν εκκλησιαζόμουν εκεί. Έτσι, μια φορά παρακάλεσα τον Δεσπότη να μου το ψάλλει για να το ακούσω κι εγώ απ’ τα χείλη του. Μου το είπε φυσικά από μνήμης, και διεπίστωσα ότι δεν έλεγε κάτι άλλο από το κλασικό κείμενο της Κυψέλης – εδώ παραθέτω την επεξεργασία του Χουρμουζίου – αλλά με ύφος ηγεμονικόν και με όλα τα σχετικά ποικίλματα που βοηθούσαν στην απόδοση των νοημάτων. 

Σκέπτομαι τώρα, ότι αυτός ο μύστης της λειτουργικής ζωής, έψαλλε με ιερό πάθος την Λιτή των Χριστουγέννων, που πια δεν τελείται στους ενοριακούς ναούς. Για δε τους Αρχιερείς ούτε λόγος να γίνεται. Δε νομίζω ότι γνωρίζει κανείς το «Μάγοι Περσών βασιλείς» που είναι μάλιστα και ποίημα Ιωάννου μοναχού, δηλ. του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού. 
Το κείμενο του ύμνου έχει ως εξής: 
Μάγοι Περσῶν Βασιλεῖς, ἐπιγνόντες σαφῶς, τὸν ἐπὶ γῆς τεχθέντα, Βασιλέα οὐράνιον, ὑπὸ λαμπροῦ ἀστέρος ἑλκόμενοι, ἔφθασαν ἐν Βηθλεέμ, δῶρα προσφέροντες ἔγκριτα, χρυσὸν καὶ λίβανον καὶ σμύρναν, καὶ πεσόντες προσεκύνησαν· εἶδον γὰρ ἐν τῷ Σπηλαίῳ, βρέφος κείμενον τὸν Ἄχρονον.

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ

Ἐξαιρετικέ μου κ. Ἀνδριόπουλε 

Στὴν πρόσφατη, συγκινητικὴ ἀνάρτησή σας μὲ τίτλο ΤΟ ΔΟΞΑΣΤΙΚΟΝ «ΜΑΓΟΙ ΠΕΡΣΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΣ» ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ, γράφετε, μεταξὺ ἄλλων: «Τὴν ἐποχὴ ἐκείνη δὲν τὴν πρόλαβα, λόγῳ ἡλικίας, μὰ οὔτε καὶ στὸν Μητροπολιτικὸ Ναὸ Πατρῶν εἶχα τὴν ἀνάλογη ἐμπειρία, καθὼς δὲν ἐκκλησιαζόμουν ἐκεῖ». Ἐπειδὴ ὁ γράφων ὑπῆρξε ἕνας ἀπὸ ἐκείνους, τοὺς λίγους, ποὺ εἶχαν τὴν ἐμπειρία τῶν Χριστουγέννων στὸν Μητροπολιτικὸ Ναό, θέτει ὑπ’ ὄψιν Σας τὰ ὅσα εἶδε καὶ ἔζησε, καὶ Σᾶς παρακαλεῖ, ἐφ’ ὅσον τὸ κρίνετε σκόπιμο, νὰ τὰ ἐντάξετε στὶς ἀναρτήσεις ποὺ ἀφοροῦν στὸ «Ἔτος Μητροπολίτου Πατρῶν Νικοδήμου», μὲ ἀφορμὴ τὰ 100 χρόνια ἀπὸ τῆς γεννήσεώς Του. 

Τῇ ΚΕ΄ τοῦ Δεκεμβρίου μηνός, ὁπότε «ἡ κατὰ σάρκα Γέννησις τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ», οἱ πύλες τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Πατρῶν ἄνοιγαν περὶ ὥραν τετάρτην πρωινήν. Τὴν ὥρα ἐκείνη, ἀπ’ ὅλους τοὺς πέριξ δρόμους κατέφθαναν σιγά-σιγὰ κάποιοι λίγοι πιστοὶ ἐνῶ, μέσα στὸν παγωμένο Ναό, τὴν ἀπόλυτη ἡσυχία διέκοπτε ὁ ἦχος τῆς σόμπας ποὺ προσπαθοῦσε νὰ ἀνοίξει ἡ κυρα-Τασία Κυπραίου, βοηθὸς νεωκόρου – ἤ, ἀργότερα, ἡ νεωκόρος κ. Δήμητρα Στρατίκη- κι ἀπὸ τὸ «Καλημέρα, χρόνια πολλά», ποὺ ἀντήλλασσαν οἱ εἰσερχόμενοι μὲ τοὺς κ.κ. Δημήτριο Πετρόπουλο καὶ Ἠρακλῆ Σταματελᾶτο, ἐπιτρόπους τοῦ Ναοῦ ἐπὶ δεκαετίες (μαζὶ μὲ τοὺς κ.κ. Καλλίτση, Κυριακόπουλο, Καλλιβωκᾶ, Μοσχόπουλο κ.ἄ.), ποὺ στέκονταν στὴν εἴσοδο τοῦ Ναοῦ γιὰ νὰ ὑποδεχθοῦν τὸν Μητροπολίτη ἐκ μέρους τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Συμβουλίου. Λίγο πρὶν τὶς πέντε κατέφθαναν, μεταξὺ ἄλλων, ὁ ἀρχιμανδρίτης Κωνσταντῖνος Οἰκονόμου - διπλοτριπλοτυλιγμένος πάντα στὰ παλτά, τὰ κασκόλ, τὰ χονδρὰ κοντόρασα καὶ τὰ χειρόκτιά του-, ἐπιφορτισμένος κάθε χρόνο μὲ τὴν ἀπὸ ἄμβωνος ἀνάγνωση τῆς Χριστουγεννιάτικης Ἐγκυκλίου, καθὼς καὶ ὁ κ. Κωνσταντῖνος Πανᾶς -παλαιὸς Καθηγητὴς τοῦ Ἀρσακείου, συνθέτης βυζαντινῶν ὕμνων, προσωπικὸς φίλος τοῦ Σεβασμιωτάτου καὶ σύμβουλός του σὲ θέματα «μουσικῆς ὀρθογραφίας», τῆς ὁποίας ὑπῆρξε ἄριστος γνώστης, καθὼς ἔλεγε ὁ ἴδιος ὁ Μητροπολίτης Νικόδημος. Ὁ κ. Πανᾶς κατέφθανε στηριζόμενος, ἀφ’ ἑνὸς στὴν βακτηρία του καὶ ἀφ’ ἑτέρου στὸν βραχίονα τῆς συζύγου του, καταλαμβάνοντας πάντα τὸ ἴδιο στασίδι, στὸ δεξιὸ κλῖτος τοῦ Ναοῦ. Μετὰ ταῦτα ἄρχιζε νὰ παρατηρεῖται μιὰ κάποια κινητικότητα: Ἀπὸ τὸ Ἱερὸ τῆς ἐκκλησίας ἐξέρχονταν οἱ ἱερεῖς, κατευθυνόμενοι πρὸς τὰ προπύλαια τοῦ Ναοῦ. Μαζὶ μὲ τοὺς ἱερεῖς ἐμφανίζονταν καὶ δύο ἔνστολοι ἱερόπαιδες μὲ ἀναμένες τὶς ντόρτσες τους, ποὺ στέκονταν δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ τοῦ κεντρικοῦ διαδρόμου, στὸ ὕψος τοῦ Νάρθηκα. Τέλος, πέντε λεπτὰ πρὶν τὶς πέντε, ἔπαιρναν τὶς θέσεις τους οἱ κωδωνοκρούστες: ὁ κυρ-Μῆτσος ὁ Βρεττός, νεωκόρος γιὰ περισσότερα ἀπὸ σαράντα χρόνια, καὶ ἀργότερα ὁ κυρ-Βαγγέλης ὁ Ἀγγελόπουλος, ἀνέβαιναν στὸ καμπαναριό, γιὰ νὰ χειριστοῦν –μὲ τὰ χέρια πάντα- τὶς καμπάνες ποὺ ἀντιστοιχοῦν στὶς νότες Ρὲ καὶ Μί. Ὁ κυρ-Σπῦρος ὁ Μαζαράκης, ἰσόβιος νεωκόρος κι αὐτός, καὶ ἀργότερα ὁ κ. Βασίλειος Φελέσκουρας, ἔβγαιναν στὴν ἐσωτερικὴ αὐλὴ ἀπ’ ὅπου, μὲ τὴ βοήθεια ἑνὸς χονδροῦ σχοινιοῦ, θὰ χειρίζοταν τὸν Ντό, τὸν βαρὺ Βενετὸ κώδωνα ποὺ κατασκευάστηκε στὸ ἱστορικὸ ἐργοστάσιο τοῦ Vittorio Veneto, στὴν Ἰταλία. Καὶ τέλος, ἕνας ἐθελοντὴς στεκόταν στὸ κέντρο τοῦ Ναοῦ, σὲ σημεῖο ποὺ μποροῦσε νὰ ἔχει ὁρατότητα στὴν ἐξωτερικὴ πύλη τοῦ Ναοῦ, ἀλλὰ καὶ νὰ εἶναι ὁρατὸς ἀπὸ τὸν κωδωνοκρούστη τῆς αὐλῆς ὥστε, μόλις ὁ π. Μιχαήλ - ὁ ὁποῖος βρισκόταν στὰ προπύλαια καὶ ἔβλεπε πρῶτος τὸ αὐτοκίνητο τοῦ Μητροπολίτου ποὺ ἔστριβε ἀπὸ τὴν ὁδὸ Ἁγίου Νικολάου στὴ Μαιζῶνος - ἔκανε νεῦμα στὸν ἐθελοντή, ἐκεῖνος ἀμέσως νὰ νεύσει στὸν κωδωνοκρούστη τοῦ ἰσογείου καὶ νὰ ἀρχίσει, ὥρα πέντε ἀκριβῶς, ἡ κωδωνοκρουσία τῆς ὑποδοχῆς τοῦ Μητροπολίτου καὶ τῆς ἀναγγελίας τῶν Χριστουγέννων… 

Καὶ ἐνῶ οἱ καμπάνες ἠχοῦσαν «πανηγυρικά», δηλαδὴ ἄναρχα, ὁ Δεσπότης, συνοδευόμενος ἀπὸ τοὺς δύο διακόνους του εἰσερχόταν, ἥρεμος καὶ μεγαλοπρεπής, χωρὶς βιαστικὲς ἤ περιττὲς κινήσεις, στὸν Ναό. Ἡ ὑποδοχή του ἦταν, ὅπως πάντα, λιτή. Οἱ ἱερεῖς δὲν φοροῦσαν τίποτε πέραν τοῦ ράσου καὶ τοῦ καλυμμαυχίου τους. Μέσα σὲ ἀπόλυτη σιωπή, μὲ μόνη τὴν πανηγυρικὴ κωδωνοκρουσία νὰ σχίζει τὸν κρύο, νυκτερινὸ ἀέρα τῶν Χριστουγέννων καὶ νὰ διαχέεται στὴν πόλη, καὶ κάτω ἀπὸ τὸ λιγοστὸ φῶς ποὺ ἐξέχεαν οἱ ἀπλίκες τῶν πλαγίων κλιτῶν, σχεδὸν στὸ ἡμίφως, ὁ Ἀρχιερεὺς εἰσερχόταν στὰ ἐνδότερα χωρὶς νὰ ἐνδυθεῖ τὸν Ἀρχιερατικό του Μανδύα. Κατὰ τὸ χρονικὸ διάστημα ποὺ διαρκοῦσε ἡ ἄτυπη λιτανευτικὴ πομπὴ μὲ τὶς ὀλιγάριθμες μαῦρες σιλουέτες τῶν κληρικῶν, ποὺ πορεύονταν ἀπὸ τὸν Νάρθηκα τοῦ Ναοῦ στὸν Σολέα, προπορευομένων τῶν παιδιῶν μὲ τὶς ἀναμένες ντόρτσες, ἡ κωδωνοκρουσία εἶχε πάρει ρυθμὸ «ἐκκλησιαστικό», εἶχε δηλαδὴ προσαρμοστεῖ στὸν κλασικὸ τρόπο ποὺ χτυποῦσαν οἱ καμπάνες στὸν Μητροπολιτικὸ Ναὸ ἀνέκαθεν καὶ πού, κατὰ τὴν μαρτυρία τοῦ Γέροντος π. Μιχαήλ Καραμπατάκη, ποὺ ὑπηρετεῖ στὸν συγκεκριμένο Ναὸ ἀπὸ τὸ 1960, ἀποτελεῖ σύνθεση τοῦ ἐγκρίτου μέλους τῆς κοινωνίας τῶν Πατρῶν, ἐπιτρόπου τοῦ Ναοῦ, συνθέτη καὶ διαμορφωτῆ ἑνὸς πλήρους συστήματος τετράφωνης ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, Διευθυντοῦ τῆς Τετραφώνου χορωδίας καὶ διατελέσαντος καὶ Δημάρχου Πατρέων κ. Γεωργίου Τριάντη: Ντό, ντό, ντό, ρέ, μί, ρέ, ντό, μί, ρέ, μί, ντό, κ.ο.κ. 

Μόλις ἡ μικρὴ πομπὴ τῶν συλλειτουργῶν ἔφθανε μπροστὰ ἀκριβῶς ἀπὸ τὰ σκαλοπάτια τοῦ Ἱεροῦ Βήματος, οἱ καμπάνες σιγοῦσαν. Καὶ ὁ Μητροπολίτης Πατρῶν, Νικόδημος ὁ πάνυ, μὲ τὴν ὡς βροντὴ φωνή του, ἀκουγόταν μέσα στὸ σκοτάδι νὰ ποιεῖ Εὐλογητόν… Εἶχε ἀρχίσει ἡ Ἀκολουθία τῆς Λιτῆς… 

Ὁ Ἀρχιδιάκονος τότε, Νικόδημος Μπαρούσης, ὁ ὁποῖος ἐναργῶς περιγράφει τὶς στιγμὲς ἐκεῖνες στὸ κείμενό του «Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὴν λειτουργικὴ προσφορὰ τοῦ Μητροπολίτου» ποὺ εἶναι καταχωρισμένο στὸν τιμητικὸ τόμο ΕΙΚΟΣΑΕΤΗΡΟΣ ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΙΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ Α΄ 1974-1994, ἦταν ἐκεῖνος ποὺ στὸ τέλος τῆς Λιτῆς ἄνοιγε τὴν Ὡραία Πύλη, γιὰ νὰ εἰσέλθει ὁ Μητροπολίτης στὸ Ἱερὸ Βῆμα, νὰ ἐνδυθεῖ, λίγο ἀργότερα, τὸν Ἀρχιερατικὸ Μανδύα καὶ νὰ χοροστατήσει ἀπὸ τοῦ Θρόνου κατὰ τὸν Ὄρθρο, ψάλλοντας τὶς Καταβασίες «Χριστὸς γεννᾶται», τὸ Ἐξαποστειλάριο «Ἐπεσκέψατο ἡμᾶς» καὶ ὅσα μόνο οἱ αὐτήκοες μποροῦν νὰ ἀνακαλέσουν, νοσταλγοῦντες… 

Ὕστερα ὅλα γίνονταν κατὰ τάξιν. Ὁ χοροστατῶν μετέβαινε ἀπὸ τὸν Θρόνο στὸν Σολέα, «ἔπαιρνε», κατὰ τὴν λειτουργικὴ ὁρολογία, «καιρόν», καὶ εἰσερχόταν καὶ πάλι στὸ Ἱερὸ Βῆμα, γιὰ νὰ ἐνδυθεῖ τὴν ἀρχιερατική του στολήν, τὴν οὐ τυχοῦσαν. Οὐ τυχοῦσαν, γιατὶ ὁ Μητροπολίτης Νικόδημος ἱεροφοροῦσε τὰ Χριστούγεννα μία συγκεκριμένη ἀρχιερατική, χρυσοφαῆ στολή. Ἦταν μιὰ χρυσοϋφὴς στολὴ ποὺ τοῦ εἶχε δωρήσει ἡ Μονὴ Ἁγίου Διονυσίου Ζακύνθου, κατὰ τὸ διάστημα τῆς ἐκεῖ τοποτηρητείας του. Εἰς τιμήν, λοιπόν, τῶν Ζακυνθίων Πατέρων καὶ τῆς κατὰ Ζάκυνθον Ἐκκλησίας, τὴν ὁποία ἰδιαιτέρως ἀγαποῦσε, δύο φορὲς τὸν χρόνο ἱερουργοῦσε μὲ τὰ συγκεκριμένα ἄμφια: μία στὶς 17 Δεκεμβρίου, μνήμη τοῦ Ἁγίου Διονυσίου, διὰ τὴν ἀνάμνησιν, καὶ μία τὴν ἡμέρα τῶν Χριστουγέννων, διὰ τὸ ἐπίσημον καὶ ἔκπαγλον. Μεγαλοπρεπής, λοιπόν, ἀγέρωχος καὶ ἱεροφορῶν, ἐξήρχετο τῆς Ὡραίας Πύλης ἅμα τῷ ἀκούσματι τῶν προβλεπομένων στίχων τῆς Δοξολογίας «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ», ποὺ ἔψαλλαν ὁ ἀξέχαστος Μάκης Φόρτης ἀπὸ τοῦ Δεξιοῦ Ἀναλογίου καὶ ὁ νεαρός, τότε, γλυκύφθογγος Παναγιώτης Παπασταύρου ἀπὸ τοῦ Ἀριστεροῦ, γιὰ νὰ σταθεῖ, ἔνστολος καὶ ἔνθρονος, εἰς τύπον καὶ τόπον τοῦ Γεννηθέντος Χριστοῦ. Κι ὅλα αὐτά, περὶ ὥραν ἑβδόμην πρωινήν…

Ὁ Μητροπολίτης Πατρῶν Νικόδημος, γεννήθηκε καὶ μεγάλωσε στο κλεινὸν ἄστυ καὶ μυήθηκε στὴ λειτουργικὴ παράδοση τῶν παλαιῶν Ἀθηνῶν καί, ἀργότερα, τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τῆς πρωτευούσης. Ὡς ἐκ τούτου, δὲν ἐννοοῦσε Χριστούγεννα, ἄν δὲν ἱερουργοῦσε νύκτωρ. «Μὲ τὸ ξημέρωμα», ἔλεγε, «ὅλες οἱ ἐκκλησίες ἔχουν σχολάσει στὴν Ἀθήνα. Ἀκόμα καὶ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ, τηρεῖ αὐτὴ τὴν παράδοση στὴν Μητρόπολη τῶν Ἀθηνῶν, ὅπου τὰ Χριστούγεννα ἡ Θεία Λειτουργία τελειώνει στὶς 8.30΄ τὸ πρωί». 

Ἀλλ’ ἐπειδή, ἐρχόμενος στὴν Πάτρα σεβάστηκε τὶς τοπικὲς παραδόσεις καὶ τὰ ἔθη τῆς πόλεως καὶ τῶν κατοίκων της, οἱ ὁποῖοι θεωροῦσαν πάντοτε τὴν Δεύτερη Θεία Λειτουργία στὸν Μητροπολιτικὸ Ναὸ σὰν ἐπισημότερη –σ’ αὐτὴν ἐξ ἄλλου ἔψαλλε καὶ ἡ χορωδία- δὲν ἐφείδετο κόπου καὶ παρέμενε, ἀμέσως μετὰ τὴν ἀπόλυση τῆς Πρώτης θείας Λειτουργίας, ὄρθιος ἐπὶ τοῦ Θρόνου, ψάλλων καὶ χοροστατῶν καὶ στὴν Δεύτερη! 

Ἀγαπητέ μου κ. Ἀνδριόπουλε. 

Ὅπως καταλαβαίνετε, ὅλα αὐτὰ ἅπτονται τῆς «προσωπικῆς μου, νεανικῆς μυθολογίας». Γι’ αὐτό, ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ, τελειώνοντας, καὶ ἐνῶ χτυποῦν καὶ πάλι οἱ καμπάνες γιὰ νὰ σημάνουν τὴν ἔναρξη τῆς Δεύτερης Θείας Λειτουργίας, μιὰ πρωθύστερη περάτωση τῆς διηγήσεως, δανεισμένη ἀπὸ τὸ βιβλίο ΠΡΙΜΑΡΟΛΙΑ τῆς κ. Ἀθηνᾶς Κακούρη: «Οἱ καμπάνες τῆς Εὐαγγελίστριας χτυποῦσαν ὅταν ἐκείνη ἔστριβε ἀπὸ τὴν Κολοκοτρώνη καὶ ἔμπαινε στὴν Μαιζῶνος. Ἀπ’ ὅλες τὶς μεριὲς πλησίαζε τὴν ἐκκλησία κόσμος –οἱ Ροῦφοι λίγο μπροστά της, οἱ Γεροκωστόπουλοι ἀπὸ τὴν Ἑρμοῦ, οἱ Παναγουλαῖοι ἀπὸ τὴν Καραϊσκάκη, ὁ Κόλλας μαζὶ μὲ τὸν στενό του φίλο τὸν Φραγκόπουλο καὶ τὶς οἰκογένειές τους ἀνηφόριζαν τὴν Ἑρμοῦ, οἱ Κρεμμυδαῖοι καὶ οἱ Τζιναῖοι ἕνα τετράγωνο δῶθε ἀπὸ τὴν ἐκκλησία, οἱ Τριανταῖοι, ὁ γείτονάς της ὁ Πράτσικας μὲ τὸν σώγαμπρό του τὸν Φιλόπουλο, οἱ Πετραλαῖοι, ὁ γιατρὸς ὁ Γερούσης, ὁ Γαζετόπουλος… 

Στὴν ἐνορία τῆς Εὐαγγελίστριας ἀνῆκαν τὰ περισσότερα μεγάλα σπίτια τῶν Πατρῶν, καὶ ἀπὸ μερικά, ποὺ οὐσιατικὰ ὑπάγονταν σὲ ἄλλες ἐνορίες, οἱ ἰδιοκτῆτες ἐρχόνταν κι αὐτοὶ ἐδῶ, στὴν Εὐαγγελίστρια, σὰν πιὸ ἐπίσημη ποὺ ἦταν». ( Ἀθηνᾶ Κακούρη ΠΡΙΜΑΡΟΛΙΑ, ἐκδ. ΕΣΤΙΑ, 1988, σελ. 44-45) 

Σᾶς εὐχαριστῶ γιὰ τὴ φιλοξενία 

Ἕνας αὐτόπτης