ΜΩΡΙΣ ΜΠΕΖΑΡ ΣΤΟΝ ΜΑΝΟ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ: εγώ ταυτόχρονα «τρώω» Θεό, «φιλάω» Θεό, «πίνω» Θεό, «χορεύω» Θεό

φωτογραφία από το αρχείο της "Ελευθεροτυπίας" 

Του Π.Α. Ανδριόπουλου 

Στο γνωστό βιβλίο του «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι», ο Μάνος Χατζιδάκις συμπεριέλαβε κείμενα και συνεντεύξεις που πραγματοποίησε ο ίδιος – κυρίως για το περιοδικό του, Το Τέταρτο – αλλά και κάποιες φωτογραφίες φίλων του και ανθρώπων της προσωπικής του μυθολογίας. 

Ανάμεσά τους, ο σπουδαίος χορογράφος Μωρίς Μπεζάρ. Μία κατά πάντα ουσιαστική συνομιλία του Μάνου με τον Μπεζάρ υπάρχει στις σελίδες 67 – 83 του βιβλίου, ενώ στο προσωπικό άλμπουμ των φωτογραφιών του Χατζιδάκι δημοσιεύεται μια νεανική φωτογραφία του Μπεζάρ, για τον οποίο γράφει ο Χατζιδάκις: 

Ο Μωρίς Μπεζάρ στη φωτογραφία που υπάρχει
στο βιβλίο "Ο καθρέφτης και το μαχαίρι" 

«Ο Μωρίς Μπεζάρ. Είμαστε φίλοι απ’ το 1961. Δεν ξέρω πώς να τον πλησιάσω, να τον δω. Πότε Καθολικός και πότε άθεος, πότε Ινδός και πότε Μουσουλμάνος, και πότε Νεοορθόδοξος. 25 χρόνια προσπαθώ να κάνω ένα σταυρό μαζί του. Μα σαν βρεθούμε λέμε πολλά. Φοβάμαι να συνεργαστώ. Η παντοδυναμία του στο χώρο που ορίζει σε εξουθενώνει, σε καταπατά. Γι’ αυτό και προτιμώ να τον θαυμάζω από μακριά σε μουσικές άλλων καταπατημένων. Αρκεί να μην υπάρχω εγώ σαν θύμα, συνεργάτης κι αδελφός. Του χρεωστώ πολυτελείς στιγμές του δημοσίου βίου μου. Και ονειρικές από τη θέση του θεατού. Όταν χάνει τη λογική γίνεται μαγικός… Και τότες είναι που τον αγαπώ…». 

Παραθέτω στη συνέχεια τις περί «θρησκευτικότητος» απόψεις του Μπεζάρ, όπως τις είχε πει σ’ εκείνη τη συνομιλία του με τον Μάνο Χατζιδάκι. Μια συνάντηση των δύο στις Βρυξέλλες στις 14 Μαΐου 1985, που επισφραγίστηκε μ’ ένα καλό γεύμα «σ’ ένα θαυμάσιο ρεστοράν», όπως ομολογεί ο Μ. Χατζιδάκις, ο οποίος και σχολιάζει με μοναδικό τρόπο το γεγονός: «Γι’ ανθρώπους πολυτελούς ασκητισμού, όπως ο φίλος μου ο Μπεζάρ κι εγώ, το καλό φαγητό είναι επικοινωνία». Και αρχίζει η συνομιλία με μια ουσιαστικότατη ερώτηση του Χατζιδάκι: 

M. X.: H θρησκευτική σου περιπέτεια, πέρα από την προσωπική σου αγωνία να βρεις μια αιτιολογία που να σου ταιριάζει στο ανεξήγητο, περιέχει και μια αισθητική αναζήτηση; 

Μωρίς Μπεζάρ: Δεν είναι δυνατό να νοηθεί θρησκευτική περιπέτεια έξω από την προσωπική αγωνία του ανθρώπου. Κι αυτό, νομίζω, ισχύει για όλους. Γεννιόμαστε βγάζοντας μια κραυγή, η ίδια ή γέννησή μας είναι κραυγή, κι ή κραυγή αυτή ακολουθεί τον άνθρωπο σ’ ολόκληρη τη ζωή του. Είναι το αγωνιώδες και αναπάντητο ερώτημα για το τί γυρεύουμε πάνω σ’ αυτή τη γη, από πού ερχόμαστε και πού πηγαίνουμε, γιατί παραμένουμε εδώ για ένα τόσο μεγάλο διάστημα - γιατί ή ζωή του ανθρώπου είναι από μια άποψη αρκετά μεγάλη -ή γιατί μένουμε τόσο λίγο. Όταν γεράσουμε, όταν φτάσει κανείς στην ηλικία μου, ανακαλύπτει πώς έχει ακόμα πολλά πράγματα να πει και ότι δεν του μένει πολύς καιρός. 

Η θρησκευτική αναζήτηση, επομένως, είναι προσπάθεια να εξηγηθεί το ανεξήγητο, για μένα δε προσωπικά είναι και κάτι ακόμα: Η ζωή μου ολόκληρη, η θεωρία μου και οι αναζητήσεις μου στηρίζονται σ’ ένα αίσθημα ενότητας των πραγμάτων. Για τη ζωή μου τίποτα δεν είναι ξέχωρο απ’ αυτήν την ενότητα. Δεν μπορώ να διαχωρίσω τον Μωρίς που κάνει έρωτα από τον Μωρίς που αναζητάει την θεότητα και τον Μωρίς που κάνει τη δουλειά του. Για μένα και τα τρία αυτά είναι ένα και αδιαχώριστο. Δεν ξέρω π.χ., αν δουλεύω κάνοντας έρωτα, αν κάνω έρωτα προσευχόμενος ή αν προσεύχομαι δουλεύοντας στην μπάρα. 

φωτογραφία από το βιβλίο "Ανοιχτές επιστολές στον Μάνο Χατζιδάκι" 

Για μένα, η αναζήτηση που κάνω δεν είναι αισθητικής φύσεως. Η αισθητική ακολουθεί. Οι αναζητήσεις μου είναι ζωτικής σημασίας… 

Γι’ αυτό η θρησκεία έχει τόσο μεγάλη σημασία στη ζωή μου. Χάρη στη θρησκεία μπορεί να επιτευχθεί η πολυπόθητη ενότητα. Η ζωή μου μπορεί να σκορπίζεται σε κάθε κατεύθυνση, εγώ όμως ταυτόχρονα «τρώω» Θεό, «φιλάω» Θεό, «πίνω» Θεό, «χορεύω» Θεό και σ’ όλες τις κρίσιμες στιγμές της ζωής μου αισθάνομαι βαθιά την παρουσία κάποιου άλλου. 

…. Η Δύση βέβαια είναι παιδί του Χριστιανισμού. Η χριστιανική θρησκεία όμως έχει πολλές και διαφορετικές καταβολές. Συνδυάζει την εβραϊκή σκέψη με την ελληνική φιλοσοφία και το ρωμαϊκό δίκαιο, τον πάπα με τον αυτοκράτορα. Πιο πολύ ο καθολικισμός βέβαια από την ορθοδοξία. Η ορθοδοξία είναι πιο καθαρή. Η χριστιανική θρησκεία μέσα από τον καθολικισμό μας οδήγησε στον καρτεσιανισμό. Είναι η επίδραση του ρωμαϊκού δογματισμού στην αριστοτελική σκέψη. 

Ο Μπεζάρ, όπως ίσως καταλάβατε, αγαπητοί συνοδίτες, λέει εν σμικρώ το σύμπαν! Ας σκεφτεί ο καθείς τις προεκτάσεις αυτών των αληθειών, διατυπωμένων με σπάνια καθαρότητα και βιωματικότητα.

Παραθέτουμε στη συνέχεια ένα βίντεο από μια παράσταση μπαλέτου του Μωρίς Μπεζάρ, σε χορογραφία δική του με μουσικές από όλο τον κόσμο. Από την Ελλάδα επέλεξε να χορογραφήσει ένα τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι, το γνωστό "Μανούλα μου" και ένα του Μίκη Θεοδωράκη το "Ροδιά τετράκλωνη". Το ορχηστρικό του Χατζιδάκι είναι από τον δίσκο του "30 Νυχτερινά".