Ο ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ (Με αφορμή τα σημερινά γενέθλια του ποιητή)

Οδυσσέας Ελύτης - Μάνος Χατζιδάκις - Κάρολος Κουν το 1957 στο υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης
τις μέρες του Κύκλου με την Κιμωλία του Brecht. Φωτογραφία εαπό το αρχείο του Γιώργου Χατζιδάκι 

π.α. ανδριόπουλος
Ήταν 13 Ιουλίου του 1987. Περιμέναμε τον Μάνο Χατζιδάκι να μιλήσει για τον Οδυσσέα Ελύτη σε εκδήλωση στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας. 

Δεν ήρθε... Το κείμενό του δημοσιεύθηκε αργότερα στο περιοδικό "Λέξη" και τελικά συμπεριελήφθη στη συναγωγή κειμένων του Χατζιδάκι "Ο καθρέφτης και το μαχαίρι" (1988). Στο τέλος του κειμένου υπάρχει η σημείωση του ίδιου του Χατζιδάκι: "Γραμμένο ξημερώματα Δευτέρας 13 Ιουλίου 1987 για να το διαβάσω στην Πάτρα, την ίδια μέρα". 

Με αφορμή, λοιπόν, τα σημερινά γενέθλια του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη (107 χρόνια από τη γέννηση του) σκέφθηκα να μεταφέρω εδώ ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από εκείνο το κείμενο του Χατζιδάκι, που μου είχε κάνει εντύπωση. Αναφέρεται στη συλλογή του Ελύτη "Μαρία Νεφέλη". Γράφει ο Χατζιδάκις: 

Την "Μαρία Νεφέλη" είχα την τύχη να την ακούσω από τον ίδιο τον ποιητή όσο την έγραφε, μια Πρωτομαγιά του '70 στο Παρίσι. Ήταν αυτοεξόριστος με το κορίτσι που αγαπούσε κι εγώ οδοιπόρος του κόσμου όλου, από την Καλιφόρνια ως τη Ρώμη, εξόριστος για χρέη εφοριακά, μα και μ' ασίγαστο το πάθος για πρόσωπα καινούρια, άλλων γλωσσών κι άλλων καταγωγών. Οι λεπτομέρειες, βλέπετε, είναι πολύ πιο ποιητικές απ' τους καιρούς που τότε ζούσαμε, σαν χουντοχτυπημένοι. 

Έτσι καθώς μου διάβαζε το ένα ποίημα μετά το άλλο, ένιωθα πως ο Ελύτης ζούσε για άλλη μια φορά την επανάστασή του. Άφηνε πίσω την πραγματική του ηλικία κι έφτανε τροπαιούχος στην φανταστική νεότητά του. Εγκατέλειπε το βάθρο του επιβεβλημένου ποιητή και ξαναποκτούσε το μανδύα του επαναστάτη, όχι για την επανάσταση αλλά για το κορίτσι του. Κι ήταν πανέμορφος. Γιατί οι επαναστάσεις δεν εμπνέουν - κι ας λένε ό,τι θέλουν οι μέτριοι ποιητές των γενεών, που τάχα έχουν τάξει την ποίησή τους στο λαό, ετσιθελικά, ερήμην βέβαια της θελήσεως του λαού. 

Ένα κορίτσι ζωντανό είναι μια ύλη καταλυτική, χίλιες φορές πιο δυνατή από δυο τίτλους με κεφαλαία στο "Ριζοσπάστη". Κι ο Ελύτης σαν αληθινός, το ξέρει αυτό και τ' ακολουθεί στις δυνατές στιγμές του. 

Η "Μαρία Νεφέλη" είναι μια δυνατή στιγμή του, μια επανάσταση απέναντι στον Χρόνο που προσπάθησε να τον σφραγίσει, απέναντι στον ίδιο τον εαυτό του. 
Στο κείμενό του για τον Ελύτη ο Χατζιδάκις ανθολογεί και μερικά ποιήματα που θα διάβαζε το βράδυ εκείνο του Ιουλίου του 1987 στην Πάτρα. Από την συλλογή "Ήλιος ο πρώτος", από την "Μαρία Νεφέλη", από τα "Ρω του Έρωτα" και "μερικά εξαίσια ποιητικά αποφθέγματα", όπως τα χαρακτηρίζει ο Χατζιδάκις, απ' τη "Μαρία Νεφέλη".

Με τον Οδυσσέα Ελύτη στο Παρίσι, το 1970.

Η φωτογραφία αυτή, από το Παρίσι του '70, περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Μάνου Χατζιδάκι "Ο καθρέφτης και το μαχαίρι", με τον Χατζιδάκι να την σχολιάζει ως εξής:
"Του Ελύτη του άρεσαν τα κορίτσια από παλιά. Αυτό δυσκόλεψε λίγο τη γνωριμία μας ώσπου άρχισα να γράφω Μουσική για τον Ήλιο του. Και τραγουδούσα όπου βρισκόμουν, νύχτα - μέρα, "Σήκω μικρή μικρή Πορτοκαλένια", κι ο Ελύτης έτρεχε προς τη μεριά μου για ν' αγκαλιάσει την Πορτοκαλένια, έτσι καθώς ξυπνούσε από τη Μουσική μου. Μ' αυτόν τον τρόπο γνωριστήκαμε και γίναμε πολύ φίλοι. Αλλά όσες φορές ξεχνούσε την Ελένη του και την Πορτοκαλένια, γινόταν το παράξενο να φεύγει κι από μένα. Κι ένιωθε τότες τις περίφημες Έξη και μία Τύψεις. Οι ενοχές του αυτές με σφράγισαν πότε αττικά και πότε αιγαιοπελαγίτικα". 
Ο Χατζιδάκις δεν μας έδωσε ποτέ την μουσική που έγραψε - προφανώς στη νιότη του - για τον Ήλιο (τον πρώτο) του Ελύτη. Την Πορτοκαλένια του δεν την ακούσαμε, δυστυχώς...
Κι αυτό γιατί ο ίδιος ο Χατζιδάκις απεφάνθη: "Το ποίημα δεν χρειαζόταν μουσική. Τώρα το ξέρω αυτό καλά. Γιατί ήταν το ίδιο Μουσική."
Γι΄αυτό κι εμείς δεν παύουμε να μνημονεύουμε Ελύτη και Χατζιδάκι, όπου και να μας βρίσκει το κακό, όπου και να θολώνει ο νους μας.