173 εκκλησιαστικά κειμήλια επιστρέφουν στην Κύπρο

Του ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΒΙΚΕΤΟΥ 

Το Εφετείο του Μονάχου αποφάσισε προ ημερών την επιστροφή στην Εκκλησία της Κύπρου 173 εκκλησιαστικών κειμηλίων (εικόνες, ψηφιδωτά και τοιχογραφίες κ.ά.), που είχε συλήσει μετά την τουρκική εισβολή από ναούς και μονές στα κατεχόμενα ο Τούρκος αρχαιοκάπηλος Αϊντίν Ντικμέν. 

Ο Γερμανός καθηγητής βυζαντινολογίας, Γιοχάνες Ντέκερ απέδειξε ότι τα κειμήλια είναι έργα ταλαντούχων κυπρίων αγιογράφων. Οι μεγαλύτερες λεηλασίες του Ντικμέν έγιναν στις τοιχογραφίες του ναού του Αγίου Ευφημιανού στη Λύση, που αργότερα αγοράστηκαν από το ίδρυμα Μενίλ στο Τέξας και πέρσι επιστράφηκαν στην Κύπρο, και των εντοίχιων ψηφιδωτών του 6ου αιώνα από το ναό της Παναγίας Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη. Ανάμεσα στα κειμήλια που θα επιστραφούν είναι το περίφημο ψηφιδωτό του Αποστόλου Θωμά από την Κανακαριά, τοιχογραφίες από την Παναγία την Αψινθιώτισσα, τοιχογραφίες από την Παναγία Περγαμιώτισσα, σπαράγματα τοιχογραφιών από το ναό Αγίας Σολομονής του 9ου αιώνα και τα σπαράγματα τοιχογραφιών από το ναό του Αντιφωνητή (περ. 1200 και τέλη 15ου αι.) καθώς επίσης ένας μεγάλος αριθμός εικόνων και παλαιών χειρογράφων. Επίσης, με την απόφαση του Εφετείου ο Ντικμέν πρέπει να επιστρέψει στην Εκκλησία της Κύπρου περίπου 90 χιλιάδες ευρώ, που είχαν κατασχεθεί μαζί με τα κειμήλια στο διαμέρισμα του στο Μόναχο από την Βαυαρική Αστυνομία το 1997. Η επιχείρηση της Αστυνομίας είχε γίνει μετά από πρωτοβουλία του τέως Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Α’ και της τότε επιτίμου προξένου της Κύπρου στην Χάγη Τασούλας Χατζητοφή, σε συνεργασία με την κυπριακή αστυνομία και τον έμπορο έργων τέχνης Michel van Rijn. 

Το σύνολο των κειμηλίων, που είχαν κατασχεθεί ήταν 232. Εξήντα θα παραμείνουν ακόμη στην Γερμανία, καθώς τα περισσότερα είναι αρχαιότητες και ο Γερμανός καθηγητής δεν ήταν ειδικός να γνωματεύσει, ενώ για κάποιες εικόνες δεν αποφάνθηκε με βεβαιότητα για την προέλευση τους. 

Η απόφαση μπορεί να παραπεμθεί στο Ανώτατο Δικαστήριο, αν αυτό δώσει άδεια στον Ντικμέν. Σε αυτή όμως την περίπτωση ο Τούρκος αρχαιοκάπηλος θα πρέπει να καταβάλει εγγύηση περίπου 7,5 εκ. ευρώ. 

Το 1979 το Τμήμα Αρχαιοτήτων της Κύπρου πληροφορήθηκε ότι τα ψηφιδωτά της εκκλησίας της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λιθράγκωμη (επαρχία Αμμοχώστου) είχαν αφαιρεθεί. Η καταστροφή αυτή καταγγέλθηκε στην UNESCO, στο Συμβούλιο της Ευρώπης, στο Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM), στο Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Χώρων (ICOMOS) και στη Europa Nostra, αλλά και σε καθηγητές Βυζαντινής τέχνης παγκοσμίως. Το 1983 επιστράφηκαν, μέσω Γερμανίας και με τη μεσολάβηση εμπόρου τέχνης στο Λονδίνο, τα κλεμμένα μετάλλια με τις μορφές των αποστόλων Λουκά και Βαρθολομαίου, που αφαιρέθηκαν από την αψίδα της εκκλησίας. 

Το 1988 εντοπίστηκαν τέσσερα τμήματα των ψηφιδωτών στην Ινδιανάπολη των Η.Π.Α, στην κατοχή της εμπόρου έργων τέχνης Peg Goldberg η οποία διατηρούσε γκαλερί. Η Peg Goldberg κατείχε παράνομα τα εξής τμήματα: 

1. Το άνω τμήμα του στήθους του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. 

2. Το άνω τμήμα της παράστασης της Θεοτόκου και του Χριστού.

3. Τα μετάλλια που εικονίζουν τους απόστολους Ματθαίο και Ιάκωβο. 

Η Κυπριακή Κυβέρνηση μαζί με την Εκκλησία της Κύπρου, ξεκίνησαν αμέσως δικαστικό αγώνα εναντίον της κ. Goldberg. Το δικαστήριο της Ινδιανάπολης και το Εφετείο στο Σικάγο πήραν την απόφαση όπως τα τέσσερα ψηφιδωτά επιστραφούν στο νόμιμο ιδιοκτήτη τους, δηλαδή στην Εκκλησία της Κύπρου. Τα ψηφιδωτά επιστράφηκαν το 1991 και σήμερα εκτίθενται στο Βυζαντινό Μουσείο του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’ στη Λευκωσία. Το Σεπτέμβριο του 1997 βρέθηκε και αποκτήθηκε το μετάλλιο με τη μορφή του αποστόλου Θαδδαίου .