Πάπας και Πατριάρχης: Μια ξεχωριστή επίσκεψη

Της Εύης Βουλγαράκη-Πισίνα 

Ο λευκός καπνός της Καπέλα Σιξτίνα σήμανε την εκλογή του outsider κι εξέπληξε πολλούς. Σύντομα, μια ροή πληροφοριών ανέλαβε να καλύψει το κενό γνώσης με την πληθώρα της σύγχυσης. Αναμφίβολα, κάποια ερωτήματα χρήζουν μεγαλύτερης έρευνας και διακρίβωσης μέσα στις πραγματικές συνθήκες και όχι στη σφαίρα ενός φανταστικού παραδείσιου «λούνα παρκ», το οποίο ενδέχεται να έχει κανείς στον νου του ως ιδανική κοινωνία. 

Δεν θέλω να ελαφρύνω το βάρος της στάσης του νέου πάπα προς το δικτατορικό καθεστώς του στρατηγού Βιντέλα, και ακολούθως των Βιόλα, Γκαλτιέρι και Μπινιόνε, κάθε άλλο. Ούτε θα υπενθυμίσω ανάλογες στάσεις πλείστων όσων εκκλησιαστικών ηγετών σε απάνθρωπα καθεστώτα. Αλλά θα επισημάνω πως ένας νεοεκλεγείς πάπας δεν θα κριθεί ιστορικά τόσο από το παρελθόν του, όσο από την πορεία του στο εξής. 

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι για πρώτη φορά ανέρχεται στον παπικό θρόνο υποψήφιος από τη Λατινική Αμερική, που σε κάθε περίπτωση έχει πείρα της φτώχειας και της δυστυχίας. Ακόμα και αν ο ίδιος δεν είναι ο κατεξοχήν εκπρόσωπος της Θεολογίας της Απελευθέρωσης, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί το ενδιαφέρον του για ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης. 

Είναι ένας Ιταλός πάπας, έπειτα από πολλά χρόνια επίσης. Είναι ο πρώτος Ιησουίτης στον θρόνο της Ρώμης. Είναι αρκετά νέος και θα βάλει τη σφραγίδα του στα πράγματα, όσο και αν το περιβάλλον αντισταθεί σε νεωτερισμούς. 

Τα πρώτα δείγματα της συμπεριφοράς του είναι ενθαρρυντικά. Καταρχάς, η επιλογή του ονόματος Φραγκίσκου, που παραπέμπει ευθέως στον άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης, τον επονομαζόμενο και Φτωχούλη για την εθελούσια φτώχεια του. Ο άγιος Φραγκίσκος είναι ένας από τους μεγαλύτερους καθολικούς αγίους, πολύ αγαπημένος και στα καθ’ ημάς, χάρη στον βίο και τη γενικότερη πολιτεία του. Την προσωπικότητά του ανέδειξε η μοναδική πένα του Νίκου Καζαντζάκη, στη μυθιστορηματική βιογραφία «Ο Φτωχούλης του Θεού». 

Φραγκίσκος είναι εξάλλου και ο ιδρυτής του τάγματος των Ιησουιτών και άμεσος μαθητής του Ιγνατίου Λογιόλα, Φράνσις Ξαβιέ της Ναβάρ, γνωστός για το τεράστιο ιεραποστολικό του έργο στη Μέση και την Απω Ανατολή, γενικότερα στην Ασία. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το μέγεθος του έργου των Ιησουιτών, την ευρυμάθεια και τη διπλωματική δεξιότητα των μελών του τάγματος. Αν υπάρχουν και κάποιες σκοτεινές σελίδες στην παλαιότερη ιστορία τους, όπου η διπλωματία γίνεται μηχανορραφία, σήμερα η συνεισφορά τους είναι εξόχως θετική για τη ρωμαιοκαθολική θεολογία. Μακάρι ο νέος πάπας να συνδυάσει το ανοιχτό πνεύμα των Ιησουιτών με το πάντα φιλάλληλο πνεύμα των Φραγκισκανών. 

Ο Φραγκίσκος Α' έχει ήδη διακριθεί για τη φροντίδα του προς τους φτωχούς. Προσηνής και απλός στη συμπεριφορά του, αντί να πλύνει τα πόδια κληρικών του, όπως είθισται, προτίμησε στην τελετή του Νιπτήρος να πλύνει τα πόδια 12 φορέων του HIV, κίνηση με υψηλή συμβολική αξία. Στην πρώτη ομιλία του μίλησε για τη λογική του σταυρού που διακρίνει τον χριστιανό. Επέμεινε ότι ακόμα και τα εκκλησιαστικά αξιώματα όλων των βαθμίδων δεν έχουν παρά κοσμικό χαρακτήρα αν κάποιος δεν πορεύεται ως μαθητής του Χριστού, αίροντας τον σταυρό του. Σημαντικότατο είναι ότι μίλησε για τη σημασία του Αγίου Πνεύματος, κάτι που φέρνει πιο κοντά τη θεολογία της αγίας Εδρας προς την ανατολική Ορθόδοξη θεολογία. 

Πέρα από πνευματικά ή θεολογικά ζητήματα, η επίδραση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας μπορεί να είναι τεράστια και στο σχεδιασμό της ευρωπαϊκής πολιτικής. Ισως η χώρα μας ειδικότερα έχει να κερδίσει από μια αλλαγή στάσης του Βατικανού περισσότερα από όσα φαντάζεται. 

Για τον λόγο αυτό είναι πολύ σημαντική η παρουσία του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου στην ενθρόνιση του επισκόπου Ρώμης Φραγκίσκου Α’. Για πρώτη φορά μετά το σχίσμα του 1054 παρίσταται σε μια τέτοια ευκαιρία ορθόδοξος Πατριάρχης. Η σημασία της παρουσίας του δεν άπτεται μόνο πολύ σημαντικών θεολογικών ζητημάτων και εξελίξεων, που αρνούνται να τα δουν όσοι θεωρούν απαρασάλευτη την Ιστορία, όσοι την εκλαμβάνουν ως έναν μαγικό χώρο του παραμυθιού, έναν χώρο μετεωρισμού στην αοριστία και όχι, θεολογικά ιδωμένο, έναν δυναμικό χώρο σάρκωσης του Χριστού. 

Η παρουσία του άπτεται των καθοριστικών πολιτικών ζητημάτων που σχετίζονται με τη σύνδεσή μας με τον ευρωπαϊκό νότο και την από κοινού αντιμετώπιση ζητημάτων της οικονομικής κρίσης, έναντι μιας στείρας πολιτικής άγριας λιτότητας, που επιβάλλεται κυρίως από τον ευρωπαϊκό Βορρά. Θα μπορούσε να είναι αιχμή του δόρατος μιας διπλωματίας, που φοβούμαστε ότι δεν έχει καν σχεδιαστεί. 

Καθώς η επιστροφή ενός Ιταλού στην έδρα του Βατικανού, ενός ανθρώπου με ιδιαίτερη ευαισθησία σε ζητήματα φτώχειας, μπορεί να συμβάλει σε μια κάποια αλλαγή πλεύσης στην ευρωπαϊκή πολιτική, πριν ενδεχομένως να είναι πάρα πολύ αργά για όλο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, πρέπει και εμείς να δημιουργήσουμε τις συμμαχίες μας στο Νότο. Οχι να μείνουμε σε ένα περιθώριο μιας Ανατολής που στη βάση αταβιστικών χαρακτηριστικών ενός ευρωπαϊκού σχεδιασμού οφείλει να τιμωρηθεί και μόνον. Η αμυντική περιχαράκωση δεν υπηρετεί την υπόθεσή μας σε αυτή τη φάση, αντίθετα το διπλωματικό άνοιγμα την υπηρετεί. Και υπ’ αυτή την άποψη η επίσκεψη Βαρθολομαίου στη Ρώμη μπορεί να σημάνει περισσότερα για τον ελληνισμό από όσο εκ πρώτης όψεως φαίνεται.