Η Α' ΩΔΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΟΥ ΚΑΝΟΝΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΑΔΑΜΗ ΑΠΟ ΤO ΣΥΝΟΛΟ CAPELLA ROMANA

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Ο συνθέτης Μιχάλης Αδάμης (1929-2013) είναι γνωστό ότι γνώριζε βυζαντινή μουσική και από νέος ασχολήθηκε με την προβολή του εκκλησιαστικού μέλους. 

Σημαντική ήταν η εργασία που έκανε την περίοδο που ήταν διευθυντής της Παιδικής Χορωδίας των Ανακτόρων (1950-1967). Αλλά και μετά έκανε πολλά και πρωτοποριακά με τη χρήση του βυζαντινού μέλους στο έργο του. Ο ίδιος υποστήριζε με πάθος ότι «η βυζαντινή µουσική είναι ένας πλήρης µουσικός πολιτισµός, µε αρχές, ήθος και φιλοσοφία». 

Στα 1999 γράφει μερικά κομμάτια για χορωδία a capella επηρεασμένα από το βυζαντινό μέλος, μεταξύ των οποίων και την πρώτη ωδή («Των λυπηρών επαγωγαί») από τον Μεγάλο Παρακλητικό Κανόνα προς την Υπεραγία Θεοτόκο, σε ήχο πλ.δ΄ τρίφωνο. Η εναρμόνιση του Μιχάλη Αδάμη, ιδιαίτερη και πολυμελωδική, βασίζεται στο παραδεδομένο μέλος του Παρακλητικού Κανόνα και γράφτηκε για γυναικεία χορωδία τρίφωνη. 

Ο συνθέτης Μιχάλης Αδάμης - Artwork: Ιωάννης - Πορφύριος Καποδίστριας

Την παρτιτούρα του έργου δημοσίευσε ο αείμνηστος Αντώνης Κοντογεωργίου στον δεύτερο τόμο του πολύτιμου έργου του "Για τις χορωδίες μας", που εκδόθηκε από τον οίκο "Παπαγρηγορίου - Νάκας" (Αθήνα 2012, σ. 26-30). Στον τόμο αυτό περιλαμβάνονται βυζαντινά μέλη και δημοτικά τραγούδια σε χορωδιακή επεξεργασία από έλληνες συνθέτες. 

Αλλά ποιός ήταν ο ποιητής του Μεγάλου Παρακλητικού Κανόνα, που ψάλλουμε κάθε Δεκαπενταύγουστο; 

Έζησε μόλις 36 χρόνια! Μαθητής των μεγάλων λογίων του ΙΓ’ αιώνα Γεωργίου Ακροπολίτου και Νικηφόρου Βλεμμύδη. Σπουδαίος θεολόγος και φιλόσοφος. Αριστοτελιστής από τους λίγους! Γνώστης των μαθηματικών και των φυσικών επιστημών. Και υμνογράφος! 

Αυτός! Ο Αυτοκράτορας των Ρωμαίων Θεόδωρος Β' Λάσκαρις (1222 – 1258). Που δεν πρόλαβε, για τρία χρόνια, να δει την επανάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Βυζαντινούς. Βασίλεψε στη Νίκαια, λόγω της κατάληψης της Πόλης από τους Φράγκους. Ήταν μια από τις ευγενέστερες και ταυτόχρονα τραγικότερες φυσιογνωμίες του Βυζαντίου. 

Περίφημα έργα του: «Της Φυσικής Κοινωνίας λόγοι εξ» και «Κόσμου εξήγησις ή Κοσμική δήλωσις». Συνέγραψε επίσης θεολογικά και πολιτικά έργα, εγκώμια, σατυρικά, επιστολές και υμνογραφικά. Ο καθηγητής Τωμαδάκης λέει πως δια του κορυφαίου υμνογραφικού του έργου, του Μεγάλου Παρακλητικού Κανόνα, «επί αιώνας αντηχεί η πονεμένη κραυγή του». 

Ο Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρις σε χειρόγραφο του 15ου αιώνα.

Το ίδιο λέει και ο κυρ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στο Ρεμβασμό του Δεκαπενταυγούστου. Ο ήρωάς του, ο γερο Φραγκούλας «έλεγε τον Μέγαν Παρακλητικόν Κανόνα τον εις την Παναγίαν, όπου διεκτραγωδούνται τα παθήματα και τα βάσανα μιας ψυχής, και την σειράν όλην των κατανυκτικών ύμνων, όπου είς βασιλεύς Έλλην, διωγμένος, πολεμημένος, στενοχωρημένος, από Λατίνους και Άραβας και τους ιδικούς του, διεκτραγωδεί προς την Παναγίαν τους ιδίους πόνους του, και τους διωγμούς όσους υπέφερεν από τα στίφη των βαρβάρων, τα οποία ονομάζει νέφη». 

Την πρώτη ωδή από τον Μέγα Παρακλητικό Κανόνα, λοιπόν, του Θεοδώρου του Λασκάρεως, του εστεμμένου υμνογράφου, επέλεξε να επεξεργαστεί χορωδιακά ο Μιχάλης Αδάμης. Πρόκειται για τα ακόλουθα τέσσερα τροπάρια: 

Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς

Τῶν λυπηρῶν ἐπαγωγαὶ χειμάζουσι τὴν ταπεινήν μου ψυχήν, καὶ συμφορῶν νέφη, τὴν ἐμὴν καλύπτουσι, καρδίαν Θεονύμφευτε, ἀλλ' ἡ φῶς τετοκυῖα, τὸ θεῖον καὶ προαιώνιον, λάμψον μοι τὸ φῶς τὸ χαρμόσυνον. 

Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς 

Ἐξ ἀμέτρητων ἀναγκῶν καὶ θλίψεων, καὶ ἐξ ἐχθρῶν δυσμενῶν, καὶ συμφορῶν βίου, λυτρωθεὶς Πανάχραντε, τῇ κραταιᾷ δυνάμει σου, ἀνυμνῶ μεγαλύνω, τὴν ἄμετρόν σου συμπάθειαν, καὶ τὴν εἰς ἐμέ σου παράκλησιν.

Δόξα Πατρὶ καὶ Υἱῷ καὶ Ἁγίῳ Πνεύματι. 

Νῦν πεποιθὼς ἐπὶ τὴν σὴν κατέφυγον, ἀντίληψιν κραταιάν, καὶ πρὸς τὴν σὴν σκέπην, ὁλοψύχως ἔδραμον, καὶ γόνυ κλίνω Δέσποινα, καὶ θρηνῶ καὶ στενάζω, μὴ με παρίδῃς τὸν ἄθλιον, τῶν Χριστιανῶν καταφύγιον. 

Καὶ νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἷς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν. 

Οὐ σιωπήσω τοῦ βοᾶν τρανώτατα, τὰ μεγαλεῖα τὰ σά· εἰμὴ γὰρ σὺ Κόρη, πάντοτε προΐστασο, ὑπὲρ ἐμοῦ πρεσβεύουσα, τῷ Υἱῷ καὶ Θεῷ σου, τὶς ἐκ τοσούτου με κλύδωνος, καὶ δεινῶν κινδύνων ἐρρύσατο. 

Παραθέτουμε στη συνέχεια την ερμηνεία του συνόλου Capella Romana, υπό τη διεύθυνση του μουσικολόγου, ιδρυτή και διευθυντή του συνόλου Αλέξανδρου Λίγκα, ο οποίος έχει τιμηθεί από το Οικουμενικό Πατριαρχείο με το οφφίκιο του Άρχοντος Μουσικοδιδασκάλου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. 

Η εκτέλεση που παραθέτουμε εδώ περιλαμβάνεται στον ψηφιακό δίσκο της Capella Romana “Live in Greece” και ηχογραφήθηκε στον ιστορικό Ναό της Παναγίας Εκατονταπυλιανής στην Πάρο.