Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Ο Μάνος Χατζιδάκις έζησε όλη την τραγικότητα του Δεκέμβρη του 1944.
Και έδωσε την δική του εξήγηση για τα Δεκεμβριανά: «Ήταν η αγανάκτηση των παιδιών της γαλαρίας που βλέπαν τους συντρόφους τους και τα όνειρά τους στα φέρετρα, από σφαίρες που ρίξαν δοσίλογοι και φασίστες, φορώντας γαλάζιους μανδύες εθνικοφροσύνης. Και όλα αυτά τα ελληνικά αποβράσματα με την επίσημη στήριξη του νεαρού τότε κράτους είχανε έναν εχθρό: την ψυχή των παιδιών της γαλαρίας. Εκατομμύρια ελληνικά παιδιά που πίστεψαν στην απελευθέρωση αλλά βρέθηκαν ευθύς αμέσως απέναντι στον ίδιο χωροφύλακα, στον ίδιο δικαστή, στα ίδια ανάλγητα πρόσωπα που αντιμετώπιζαν πριν λίγο κιόλας χρόνο, όταν ακόμα υπήρχαν Γερμανοί. Και θέλησαν, πριν αποκλειστούν στη γαλαρία τους, να διαμαρτυρηθούν για τελευταία φορά. Κι ύστερα να σωπάσουν…» («Τα παιδιά της γαλαρίας», Ο Καθρέφτης και το μαχαίρι, σ. 85-86).
Ο Μάνος Χατζιδάκις, Παγκρατιώτης τότε, ήταν οργανωμένος στην Αντίσταση, ΕΠΟΝίτης.
Σε μια προφορική μαρτυρία (πρόκειται για μαγνητοφωνημένη συνομιλία του τότε ΕΠΟΝίτη μαθητή και μετέπειτα καθηγητή Ηλεκτρονικής στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κώστα Καρούμπαλου με τους Αλέξη και Δημήτρη Βάκη, 7 Μαΐου 2014) που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο κείμενο «Ο Μάνος Χατζιδάκις της ΕΠΟΝ», των Αλέξη Βάκη και Ιάσονα Χανδρινού (περιοδικό Μετρονόμος τ., αριθμός 52, Απρίλιος- Ιούνιος 2014), ο Κώστας Καρούμπαλος θυμάται:
«Κατά τη διάρκεια των μαχών του Δεκέμβρη του ’44, η ΕΠΟΝ Παγκρατίου διοργάνωσε μια εκδήλωση στον κινηματογράφο ΠΑΛΑΣ για να δώσει κουράγιο στον κόσμο που δοκιμαζόταν. Στην εκδήλωση αυτή εκφωνητής ήταν ο Γιώργος –ο Λώλος όπως τον λέγαμε τότε– Οικονομίδης. Ήταν κοντά στις μέρες των Χριστουγέννων. Ο Χατζιδάκις είχε γράψει ένα χριστουγεννιάτικο ορατόριο ειδικά για την περίσταση, για το οποίο δεν έχω ακούσει να γίνεται λόγος από τότε. Θα το τραγουδούσαμε εμείς, μια χορωδία από αγόρια και κορίτσια της ΕΠΟΝ. Εκείνες τις μέρες μάλιστα τον βλέπαμε συχνότερα, ερχόταν και μας μιλούσε σε κάτι αυλές που μαζευόμασταν, στην πλατεία που ήταν το Ταχυδρομείο στο Παγκράτι. Ήταν ας πούμε η προπαρασκευή για ν’ αρχίσουν οι πρόβες. Κάναμε λίγες πρόβες, μέσα στον κινηματογράφο ΠΑΛΑΣ. Στα σβέλτα βέβαια όλα αυτά, γιατί ήταν κι επικίνδυνο λόγω των Εγγλέζων που χτυπούσαν με όλα τα όπλα τους το Παγκράτι. Η χορωδία αποτελούνταν από καμιά εικοσιπενταριά άτομα, ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες, και μας συνόδευε ο Χατζιδάκις στο πιάνο. Δεν υπήρχαν άλλα όργανα. Τους στίχους του ορατορίου ίσως να τους είχε γράψει και ο ίδιος, δεν είμαι σίγουρος. Πάντως, η σύνθεση αυτή δεν ήταν μια δημιουργία με τη ματιά της «καθαρής μουσικής», ήταν η έμπνευση ενός αριστερού μουσικού που έβλεπε τον κόσμο να υποφέρει από αυτά που γίνονταν γύρω του. Και είναι χαρακτηριστικοί οι στίχοι του ορατορίου που θυμάμαι:
Η γέννησή Σου Χριστέ
των Λαών την προσπάθεια φωτίζει
να σκορπίσουν τα μαύρα σκοτάδια
και να λάμψει το φως Λευτεριάς».
Αυτοί οι χαρακτηριστικοί στίχοι – μάλλον του Μ. Χατζιδάκι – παραπέμπουν στο Απολυτίκιο της εορτής των Χριστουγέννων: «Η Γέννησίς σου Χριστέ ο Θεός ημών, ανέτειλε τω κόσμω το φως το της γνώσεως…».
Το Χριστουγεννιάτικο Ορατόριο του Χατζιδάκι το τραγουδούσαν οι ΕΠΟΝίτες, με τη συνοδεία του ίδιου στο πιάνο και την συναυλία πλαισίωναν σταθερά οι ήχοι από τα Βρετανικά όπλα και αεροπλάνα που και εκείνο το απόγευμα είχαν ως στόχο τις ανατολικές συνοικίες.
Λίγες μέρες μετά τη συναυλία του ΠΑΛΑΣ, ο Χατζιδάκις ακολούθησε, μαζί με τους συναγωνιστές του της ΕΠΟΝ αλλά και χιλιάδες πολίτες, την οπισθοχώρηση του ΕΛΑΣ έξω από την πολιορκημένη πόλη. Η τότε ΕΠΟΝίτισσα και κατοπινή Πρύτανις του Πανεπιστημίου της Σορβόννης Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ θυμάται εκείνες τις μέρες: «Φθάνουν πια τα Χριστούγεννα. Ο Βύρωνας «πέφτει». Θα πρέπει να ήταν 26 ή 27 Δεκεμβρίου όταν μας λένε ότι πρέπει να φύγουμε από τον Βύρωνα, από το Παγκράτι, από την Καισαριανή. Περνάμε τον Υμηττό μέσα στην παγωνιά. Με κρατούσε από το χέρι ο Μάνος Χατζιδάκις. Στις αρχές Ιανουαρίου φθάνουν οι Εγγλέζοι στην Κυψέλη. Φεύγουμε ένα βράδυ κι από εκεί. Εγώ με κάτι μποτάκια στο χέρι, τα κρατούσα για το δρόμο. Κι ο Μάνος τυλιγμένος με μια κουβέρτα. Εκείνος σταμάτησε στο Σχηματάρι» (Μαρτυρία της Ελένης Γλύκατζη- Αρβελέρ. Το Βήμα, 5 Δεκεμβρίου 2004).
Κι αυτή η μαρτυρία της Αρβελέρ μας θυμίζει το κείμενο του Χατζιδάκι «Η σιωπηλή γιορτή του Ιησού και η λιτανεία των δακρυσμένων και των απερχομένων». Ο Χατζιδάκις μιλώντας για τα Χριστούγεννα (σε ένα από τα περίφημα Σχόλια του Τρίτου, Κυριακή 23/12/1979) και χαρακτηρίζοντάς τα «σιωπηλή γιορτή» (!), καταλήγει στον Εσταυρωμένο και τη μοναξιά του!
Ο Χατζιδάκις δεν θέλησε να μιμηθεί τον Μπαχ. Το δικό του Χριστουγεννιάτικο Ορατόριο ήταν …σταυρικό! Η εμπειρία αυτή των Δεκεμβριανών, τον σημάδεψε βαθειά. Την καταγράφει ο ίδιος στα κείμενά του, την αποτυπώνει στις μουσικές του, με κορυφαία την «Εποχή της Μελισσάνθης».
«Έχω δει τον Χατζιδάκι, τον πιο μοναχικό άνθρωπο του κόσμου, παραμονή Χριστουγέννων. Μοναξιά αγίου. Ήταν μόνος και καιγόταν ολόκληρος.», μας λέει ο Γιώργος Χρονάς.
Και σκέφτομαι πως ίσως ο καιόμενος, μόνος Χατζιδάκις θα ήταν πίσω στα Χριστούγεννα του ’44, στο Παγκράτι και θα διηύθυνε το ανολοκλήρωτο και χαμένο – μάλλον – ορατόριό του…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου