ΑΝΟΙΞΗ 2025 ΜΕ ΤΟ "ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ"

Artwork: Ιωάννης - Πορφύριος Καποδίστριας 

ΜΕΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΜΟΥ 

Από τον Τσιτσάνη και τον Θεοδωράκη στον Villa-Lobos και τον Kurt Weil και στις συνθέσεις του Κωνσταντίνου Καραμπίνου 

Τετάρτη 26 Μαρτίου 2025, 19.00 

Αίθουσα Διδασκαλίας Μουσικής Βιβλιοθήκης του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών 

Κωνσταντίνος Καραμπίνος, πιάνο 

Ίλια Σταμπόλη, τραγούδι 

Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος, τραγούδι – απαγγελία 

Φιλική συμμετοχή: Δάφνη Πανουργιά, τραγούδι 

Artwork: Ιωάννης - Πορφύριος Καποδίστριας

MIKIS THEODORAKIS LE FRANÇAIS 

Πέμπτη 15 Μαΐου 2025, 20.00 

Αίθουσα Διδασκαλίας Μουσικής Βιβλιοθήκης του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών  

Ομιλητές: 

Elisabeth Bargue 

Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος 

Ο κύκλος τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη σε ποίηση Paul Éluard και τραγούδια του συνθέτη στα γαλλικά 

Δάφνη Πανουργιά, τραγούδι 

Φένια Παπαδόδημα, τραγούδι 

Μάριος Καζάς, πιάνο 

Παραγωγή: Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον». 

Η ΠΙΑΝΙΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΒΙΚΥΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Σε συνέντευξη που μου παραχώρησε ο μαέστρος και συνθέτης Άλκης Μπαλτάς, στη σειρά «Προς Εκκλησιασμόν», είχα χαρακτηρίσει την σύντροφό του, την μεγάλη πιανίστα Βίκυ Στυλιανού, ως ίνδαλμα!

Η προσφορά της στην ελληνική μουσική, σε πολλά επίπεδα, πραγματικά ανεκτίμητη. Η ίδια μια ακάματη εργάτρια, με υψηλή τεχνική και σπάνιο ήθος. 

Η Βίκυ Στυλιανού εγκατέλειψε τη σκηνή και απέδρασε στ’ άστρα το βράδυ της 25ης Ιουλίου 2024. 

Η παρακαταθήκη της, αναφορικά με τα εκατοντάδες έργα ελλήνων συνθετών που έπαιξε σε πρώτη εκτέλεση, ανεκτίμητη. Υπολογίζονται σε πάνω από 1200 τα έργα αυτά. Οι ξεχωριστές ηχογραφήσεις της, πολύτιμος θησαυρός. 

Είχα την χαρά και την μεγάλη τιμή να συνεργαστώ μαζί της σε πολλές διαφορετικές παραγωγές. Από το Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής Πάτμου, μέχρι τις παραγωγές που επιμελήθηκα («Ιερατική Ποίηση», «Ο Gustav Mahler του Μάνου Χατζιδάκι», «Πατρινοί συνθέτες – Πατρινοί ποιητές») και στις οποίες συμμετείχε με προθυμία και όλως αφιλοκερδώς! 

Της εκφράζω την βαθειά ευγνωμοσύνη μου για όλα! Γι’ αυτά που ξέρουμε κι γι’ αυτά που δεν ξέρουμε. 

Η Βίκυ Στυλιανού ήταν ένας ποταμός που κατάρδευσε τον καιρό μας με νάματα μουσικής ποιητικής. 

Δεν ήταν μόνο μια εξαιρετική πιανίστρια, αλλά διέπρεψε και στον τομέα της ενορχήστρωσης, με δεικάδες έργα που ενορχήστρωνε για ορχήστρα και διάφορους συνδυασμούς οργάνων. 

Θυμίζουμε εδώ τον ψηφιακό δίσκο "Grecce" του συνθέτη και μαέστρου Άλκη Μπαλτά, ένα δίσκο εθνικού περιεχομένου που κυκλοφόρησε από την Subways Music Production, ο οποίος περιλαμβάνει 16 δεξιοτεχνικά πιανιστικά έργα που βασίζονται και αναπτύσσουν ελεύθερα ελληνικές δημοτικές μελωδίες. 

Εξαιρετική, φυσικά, η ερμηνεία από την αείμνηστη Βίκυ Στυλιανού.

Ο Άλκης Μπαλτάς και η Βίκυ Στυλιανού ανήκουν στην άλλη Ελλάδα, αυτήν της σοβαρής εργασίας και της αληθινής δημιουργίας. 

Ακούμε, στη συνέχεια, αυτόν τον εκπληκτικό δίσκο με τις απαιτητικές πιανιστικές συνθέσεις. 

Τώρα, μετά την αναχώρησή της, ο αγαπημένος της σύντροφος, ο μαέστρος μας και συνθέτης Άλκης Μπαλτάς προέβη στην κυκλοφορία ενός ακόμα ψηφιακού δίσκου με τον τίτλο: "Η πιανιστική τέχνη της Βίκυς Στυλιανού", από την Phasma Music, όπου η σπουδαία Βίκυ ερμηνεύει μοναδικά έργα για σόλο πιάνο των Γ. Κωνσταντινίδη, Γ.Α. Παπαϊωάννου, Μ. Παλλάντιου, Α. Μπαλτά και Μ. Χατζιδάκι. 

Με αφορμή το νέο αυτό cd, ο Άλκης Μπαλτάς μίλησε στον Χρίστο Παπαγεωργίου, στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ, την Τρίτη 25 Φεβρουαρίου 2025. 

Μπορείτε να ακούσετε ολόκληρη την εκπομπή ΕΔΩ. 

Παραθέτω, στη συνέχεια, την συνέντευξη μου με τον Α. Μπαλτά, όπου γίνεται και αναφορά στην Βίκυ μας, αλλά και τραγούδια του Γκούσταβ Μάλερ, της Άλμα Μάλερ και ένα του Μ. Χατζιδάκι (σε μεταγραφή Β. Στυλιανού), από την εκδήλωσή μας «Ο Gustav Mahler του Μάνου Χατζιδάκι». 

Πιάνο η Βίκυ Στυλιανού και τραγούδι η Δάφνη Πανουργιά. 

Δείτε όλες τις αναρτήσεις μας για την Βίκυ Στυλιανού ΕΔΩ. 

ΜΝΗΜΗ ΜΑΝΟΛΗ ΧΑΤΖΗΓΙΑΚΟΥΜΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ένας χρόνος σήμερα, 25 Φεβρουαρίου, από τότε που ο Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής πέρασε στην αιωνιότητα. 

Η αποτίμηση του σπουδαίου έργου του δεν έχει γίνει ακόμα. Διατυπώνω κάποιες σκέψεις, καθώς είχα το προνόμιο να συνεργάζομαι μαζί του 35 χρόνια. 

Ο Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής είναι Διδάσκαλος του Γένους. Όχι κάτι λιγότερο. Ως κράτιστος φιλόλογος μας άνοιξε δρόμους με την αξεπέραστη διατριβή του «Νεοελληνικαί πηγαί του Σολωμού» (1968) και τα περίφημα «Μεσαιωνικά δημώδη κείμενα» (1977), ενώ το 1980 πραγματοποιεί μια μεγάλη επανάσταση με την κυκλοφορία του μνημειώδους έργου του «Χειρόγραφα Εκκλησιαστικής Μουσικής 1453-1821» (έκδοση της Εθνικής Τράπεζας). Είχε προηγηθεί το 1975 μια πρώτη αποτύπωση του τεράστιου εγχειρήματος στα «Μουσικά Χειρόγραφα 1453 - 1832».  

Για πρώτη φορά στα χρονικά ένας φιλόλογος, ένας σύγχρονος σπουδαίος νεοελληνιστής ασχολείται με τον πλούτο των μεταβυζαντινών χειρογράφων εκκλησιαστικής μουσικής, αναδεικνύει τον δυναμισμό του Γένους κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, προβάλλει με τρόπο επιστημονικό την ιστορία της εκκλησιαστικής μουσικής μετά την Άλωση, ανοίγει δρόμους στην έρευνα, υποδεικνύει ότι η υπόθεση αυτή δεν είναι δουλειά των ψαλτών ή της Εκκλησίας, αλλά της καθόλου επιστήμης, χωρίς παρωπίδες και ιδεολογικές προλήψεις. Το βιβλίο αυτό του Χατζηγιακουμή περιλαμβάνει εν σμικρώ το σύμπαν, για την εκκλησιαστική μουσική από την Άλωση μέχρι την Επανάσταση. Νομίζω πως δεν υπάρχει μελέτη στην βυζαντινή μουσικολογία που να μην παραπέμπει στον Χατζηγιακουμή.

Το βιβλίο συνοδευόταν και από ένα δίσκο βινυλίου στον οποίο έψαλε ο αείμνηστος άρχοντας πρωτοψάλτης της Μ.τ.Χ.Ε. Θρασύβουλος Στανίτσας. Μια ιστορική ηχογράφηση, που έμελλε να αποτελέσει την απαρχή μιας μνημειώδους σειράς ηχογραφήσεων παραδοσιακών ψαλτών: Θρασύβουλος Στανίτσας, διακο - Διονύσιος Φιρφιρής, Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος Βαλληνδράς, Λεωνίδας Σφήκας, Ματθαίος Τσαμκιράνης, π. Παναγιώτης Τσινάρας, π. Γεώργιος Τσέτσης, Αγιορείτες πατέρες (Επίσκοπος Ροδοστόλου Χρυσόστομος, Δανιηλαίοι, Θωμάδες, Δοχειαρίτες κ.α.), Χαρίλαος Ταλιαδώρος, Βασίλειος Εμμανουηλίδης, Δημήτριος Νεραντζής, Γιώργος Κυρμελής, Παναγιώτης Νεοχωρίτης, Μητροπολίτης Σηλυβρίας Μάξιμος Βγενόπουλος, Ψάλτες της Κω, της ιδιαίτερης πατρίδας του Χατζηγιακουμή. Επιμελήθηκε και εξέδωσε, επίσης, την σπουδαία σειρά "Πατριαρχικά Μουσικά Αρχεία", με ζωντανές ηχογραφήσεις από τον Πατριαρχικό Ναό και ναούς της Πόλης (1956-1966). 

Μνημειώδη φιλολογικά πονήματα του: Η μετάφραση της «Οδύσσειας», «Νεοελληνικά Φιλολογικά Ανάλεκτα», αλλά και ο «Μουσικός Θησαυρός της Κω» (Αρχειακές Ηχογραφήσεις 1964-1968). 

Αξίζει να αναφερθεί ότι στα έργα του άσκησε γόνιμη και τεκμηριωμένη κριτική τόσο στον Στυλιανό Αλεξίου για την έκδοση του "Διγενή", όσο και στον Δημήτρη Μαρωνίτη για την μεταφραστική του πρόταση στην "Οδύσσεια". 

Το "Ανθολόγιο Οδύσσειας" του Χατζηγιακουμή - μια πρωτότυπη έκδοση - δεν δίνει μόνο τη δυνατότητα να περιηγηθεί και να απολαύσει κανείς, σε μικρό χρόνο, όλη την ποιητική και αφηγηματική πεμπτουσία της Οδύσσειας, αλλά λειτουργεί και ως μία περίπου σύγχρονη Ποιητική Συλλογή. 

Όλο το έργο του, συνοπτικά, μπορεί να δει κανείς στο site του "Κέντρου Ερευνών και Εκδόσεων", που ο ίδιος ίδρυσε και διηύθυνε. 

Ήταν αυστηρός, αντισυμβατικός, ανυπόκριτος, ακατάβλητος, περήφανος, πραγματικά μοναδικός! 

Το έργο του πολύτιμη παρακαταθήκη και αντικείμενο μελέτης για τους επόμενους. 

Θα παραμείνει για πάντα Ο Δάσκαλος! Των Γραμμάτων, της Μουσικής και της Ζωής! 

Προσωπικά τού είμαι βαθύτατα ευγνώμων γιατί με δίδαξε την Ιδιωτική Οδό. 

Δείτε όλες τις αναρτήσεις μας για τον Μανόλη Χατζηγιακουμή ΕΔΩ.

ΣΤΕΦΑΝΙΑΣ ΜΕΡΑΚΟΥ ΕΓΚΩΜΙΟΝ

O Σύλλογος «Οι Φίλοι της Μουσικής» και η ερευνητική ομάδα "Music and Cultural Studies" της International Musicological Society συνδιοργάνωσαν, το διήμερο 20 και 21 Φεβρουαρίου 2025, ένα διεθνές συνέδριο με τίτλο: "Musicology and Music Librarianship in Cultural Context", τιμώντας την ξεχωριστή προσφορά και το πολύπλευρο έργο της Στεφανίας Μεράκου που διετέλεσε Διευθύντρια της Μουσικής Βιβλιοθήκης «Λίλιαν Βουδούρη» από το 2005 έως τον Απρίλιο του 2024. 

Η μουσικολόγος Στεφανία Μεράκου διετέλεσε διευθύντρια της Μουσικής Βιβλιοθήκης του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής, επικεφαλής της Ελληνικής Επιτροπής του RILM, ταμίας του Ελληνικού Παραρτήματος της IAML και ακούραστη διοργανώτρια εκθέσεων, μουσικών, μουσικολογικών και εκπαιδευτικών εκδηλώσεων, όλα σε υψηλό επίπεδο. 

Η Στεφανία Μεράκου έζησε 14 χρόνια στην Αμερική, όπου σπούδασε μουσικολογία και ειδικεύτηκε στη Βυζαντινή και Δυτική μουσική. Σύντομα μετά την επιστροφή της στην Ελλάδα, ξεκίνησε να εργάζεται στην νεοσυσταθείσα τότε Μουσική Βιβλιοθήκη που ίδρυσε ο Σύλλογος Οι Φίλοι της Μουσικής το 1995. 

Η Βιβλιοθήκη ξεκίνησε να λειτουργεί το 1997 με μία συλλογή 70,000 βιβλίων, παρτιτούρων και οπτικοακουστικού υλικού. Πολύ σύντομα μετά την έναρξη λειτουργίας της Βιβλιοθήκης ήρθε το πρώτο μεγάλο αρχείο, αυτό του Μίκη Θεοδωράκη. 

Σήμερα, μετά από σχεδόν 30 χρόνια εργασίας και 20 χρόνια από τότε που η Στεφανία Μεράκου είχε αναλάβει τη διεύθυνση της Βιβλιοθήκης, έχουν συγκεντρωθεί πάνω από 150,000 τίτλοι βιβλίων, ηχογραφήσεων και παρτιτούρων καθώς και 54 αρχείων Ελλήνων συνθετών, μουσικών και δασκάλων του διαμετρήματος των Μανώλη Καλομοίρη, Νίκου Σκαλκώτα, Πέτρου Πετρίδη, Αντίοχου Ευαγγελάτου και πολλών άλλων. Επιπλέον, ένα μεγάλο μέρος του αρχειακού υλικού έχει ψηφιοποιηθεί.

Η Στεφανία Μεράκου ενσάρκωσε το ιδεώδες που οραματίστηκε Ο Donald Jay Grout ήδη από το 1941, του να είναι διευθύντρια μίας μουσικής βιβλιοθήκης αλλά και ενεργή μουσικολόγος. Οδήγησε τη Βιβλιοθήκη μέσα σε περιόδους ταχύτατων τεχνολογικών εξελίξεων, που όχι μόνο ακολούθησε με ενδιαφέρον αλλά και υιοθέτησε σε μία από τις μεγαλύτερες μουσικές βιβλιοθήκες στην Νοτιοανατολική Ευρώπη η οποία συνεχίζει να ακμάζει υπό τον Σύλλογο Οι Φίλοι της Μουσικής. 

Η εμπειρία της ως επικεφαλής της Ελληνικής Επιτροπής του RILM της επέτρεψε να παραμένει ενήμερη με τις εξελίξεις της έρευνας και των τεχνολογικών εργαλείων. Επιπλέον προωθεί ενεργά την Ελληνική μουσική κληρονομιά, παρέχοντας χειρόγραφα, παρτιτούρες και ηχογραφήσεις σε διεθνείς ερμηνευτές και ερευνητές χάρη στο ευρύ επαγγελματικό της δίκτυο. 

Στο πλαίσιο του συνεδρίου πραγματοποιήθηκε συναυλία από το Εργαστήρι Colla Voce (καλλιτεχνική διεύθυνση: Χρήστος Μαρίνος) για τραγουδιστές και πιανίστες, με έργα Μητρόπουλου, Β. Λαμπελέτ, Καρρέρ, Κυριακού, Γ. Λαμπελέτ, Δραγατάκη, Ν. Λαμπελέτ, Καλομοίρη, Σκαλκώτα, Κωνσταντινίδη, Καζάσογλου, Ξένου, Ξύνδα, Σπάθη, Μιχαηλίδη και Σαμάρα. 

Στην Στεφανία Μεράκου οφείλουμε πολλά! Την ευχαριστούμε από καρδιάς και πάντα θα προστρέχουμε στις γνώσεις, την εμπειρία και το ήθος της. 

Παραθέτουμε στη συνέχεια μια συνέντευξη που μας παραχώρησε η Στεφανία Μεράκου στο πλαίσιο των διαδικτυακών μας εκπομπών «Προς Εκκλησιασμόν», μία παραγωγή του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Ν. Ψυχικού.

ΤΟ "ΚΟΝΤΑΚΙΟΝ" ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ ΤΟΥ ΜΕΛΩΔΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΑΠΟΚΡΕΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΟΔΩΡΟ ΑΝΤΩΝΙΟΥ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Ενενήντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη γέννηση του μεγάλου συνθέτη Θόδωρου Αντωνίου (1935-2018). Ας θυμηθούμε, λοιπόν, ένα από τα πρώτα και εμβληματικά έργα του. 

Tο 1965, πριν 60 χρόνια, ο αείμνηστος Θόδωρος Αντωνίου συνέθεσε το έργο του Κοντάκιον, σε ποίηση του Ρωμανού του Μελωδού. Ένα έργο εσχατολογικό από κάθε άποψη! 
Το έργο ήταν παραγγελία της Διεθνούς Εταιρίας Χάινριχ Σύτς.

Ο Θ. Αντωνίου επιλέγει να επεξεργαστεί το Κοντάκιον της Μελλούσης Κρίσεως, το οποίο ψάλλουμε στην Εκκλησία την Κυριακή των Απόκρεω, όταν διαβάζεται η περίφημη παραβολή της Δευτέρας Παρουσίας. 

Ὅταν ἔλθῃς ὁ Θεός, ἐπὶ γῆς μετὰ δόξης, καὶ τρέμωσι τὰ σύμπαντα, ποταμὸς δὲ τοῦ πυρὸς πρὸ τοῦ Βήματος ἕλκῃ, καὶ βίβλοι ἀνοίγωνται, καὶ τὰ κρυπτὰ δημοσιεύωνται, τότε ῥῦσαί με, ἐκ τοῦ πυρὸς τοῦ ἀσβέστου, καὶ ἀξίωσον, ἐκ δεξιῶν σου μὲ στῆναι, Κριτὰ δικαιότατε. 
Ακολουθεί ένα κείμενο σχετικό με την Ανάληψη και την μέλλουσα κρίση, που πρέπει να ερευνηθεί ως προς την προέλευσή του, καθώς δεν είναι ο Οίκος του Τριωδίου. Πιθανόν είναι κάποιος άλλος Οίκος του Κοντακίου. Έχει ως εξής:
"Υπό αγγέλων υμνούμενος ανελήλυθε μετά δόξης ο Κύριος, βλεπόντων των μαθητών αυτού. Ούτω προτρεχόντων των αγγέλων ελεύσεται. Ο μεν λιμός μέγας γενήσεται και αρνήσεται και η γη τους καρπούς αυτής. Όλα τα μνήματα σείονται και ανοίγονται ενηχούσης της σάλπιγγος. Έσονται δε τότε άφθαρτοι και αθάνατοι μετ’ ανάστασιν άπαντες. Μη απορρίψης με από του προσώπου σου, Κριτά δικαιότατε."

Το Κοντάκιον, έργο 27 για 5 σολίστ, 5φωνη μικτή χορωδία και έγχορδα παρουσιάστηκε στο Βερολίνο στις 7 Μαϊου 1965. Την επόμενη χρονιά, το 1966, παρουσιάστηκε στην Α' Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής (14-21 Απριλίου) στο Ζάππειο Μέγαρο στην Αθήνα, από το Μουσικό Τμήμα της Πανεπιστημιακής Φοιτητικής Λέσχης του ΑΠΘ, υπό την διεύθυνση του αείμνηστου Γιάννη Μάντακα. Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα "Δράσις" (25 Απριλίου 1966), ο Γ. Μάντακας απαντώντας σε ερώτηση "Πώς σας υπεδέχθη το κοινό;", είπε: 

"Η υποδοχή του κοινού ήταν εξαιρετική για το έργο "Αντιγόνη" του Γ. Παπαϊωάννου, καθώς και το "Κοντάκιο" του Αντωνίου, που κατόπιν επιμονής επαναλάβαμε για δεύτερη φορά". 

Ένα μήνα αργότερα το "Κοντάκιον" παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Θεσσαλονίκη (16/5), στο Θέατρο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, σε συναυλία του Μουσικού Τμήματος της Πανεπιστημιακής Φοιτητικής Λέσχης, πάντοτε υπό την διεύθυνση του ακάματου Γιάννη Μάντακα. Έγραψε στο πρόγραμμα εκείνης της συναυλίας ο Γ. Μάντακας για το "Κοντάκιον" του Θ. Αντωνίου:

"Το ΚΟΝΤΑΚΙΟΝ έργον 27 του Θόδωρου Αντωνίου γράφτηκε στα 1965 για την Διεθνή Εβδομάδα H. Schütz και πρωτοπαίχθηκε στο Βερολίνο πέρσι το Μάϊο. Αποτελεί μελοποίηση ενός εξαίσιου ύμνου του Ρωμανού του Μελωδού που αναφέρεται στην Δεύτερη Παρουσία. Η χορωδιακή γραφή όπως και των σολίστ σε βυζαντινά πρότυπα κατά ένα ποσοστό, είναι ταυτόχρονα σύγχρονη σε αντίληψη. Τα έγχορδα τονίζουν με νεότροπη γραφή την δραματική υφή του έργου". 

Παραθέτουμε στη συνέχεια ολόκληρο το πρόγραμμα εκείνης της συναυλίας.

   

Το έργο, όμως, παρουσιάστηκε και στο Βέλγιο, τον Αύγουστο του 1967, με την χορωδία του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης υπό τον Γιάννη Μάντακα, ο οποίος - ας σημειωθεί - πέθανε την ίδια ημέρα με τον Θ. Αντωνίου, είκοσι χρόνια πριν (26-12-1998). 

Σύμφωνα με σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας «Θεσσαλονίκη» (18-8-1967):

Ο μουσικοκριτικός της εφημερίδος των Βρυξελλών Λίμπρ Μπελζίκ στο φύλλο της 5ης Αυγούστου σημειώνει: «Ακούσαμε κατόπιν το Κοντάκιον του νεαρού Έλληνα συνθέτη Θ. Αντωνίου. Το έργο, που διηύθυνε ο Έλληνας μαέστρος Γιάννης Μάντακας με εκτελεστές κατά κύριο λόγο την χορωδία του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τοποθετείται στην περιοχή της Αβάν Γκαρντ. Φέρνει το νου ένα θέμα σύγχρονο αλλά επίσης και μια παλιά ελληνική τραγωδία. Η παρτιτούρα του Κοντακίου γεμάτη παγίδες, λαμπρά αποδόθηκε από τον Μάντακα και τους εκτελεστές τους». 

Στην «Λε Σουάρ» των Βρυξελλών ο μουσικοκριτικός Ζακ Στεμάν σημειώνει στο φύλλο της 5ης Αυγούστου: «Ένας νεαρός σύγχρονος Έλληνας συνθέτης, ο Θόδωρος Αντωνίου, έκανε την εμφάνισή του στο πρόγραμμα με το «Κοντάκιον», σύνθεση πάνω σε κείμενο Ρωμανού Μελωδού για την δεύτερη παρουσία. Μια μουσική σκληρή, ένα ρετσιτατίβο πολύ ελεύθερο, ηχοχρώματα φωνητικά και οργανικά συχνά παράξενα, συντελούν στο να προκαλέσουν μια ένταση και ένα μεγαλείο. Μουσική εκπληκτική με τον μοντερνισμό της ανάμεσα σε μια ατμόσφαιρα κλασσική, όπου βρισκόμασταν, αυτό το έργο θα άξιζε μια δεύτερη ακρόαση. Το διηύθυνε ο Γ. Μάντακας με τις χορωδίες πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Βίλυ Τραίντερ, τα έγχορδα της ραδιοφωνίας του Σάαρ-μπρυκεν και σολίστ την Φάνη Μπαμπούρη – Δελφινοπούλου σοπράνο, Γιούργκεν Κέχελ τενόρο και Τάκη Χασαπίδη βαρύτονο». 

Στην εφημερίδα της Ναμύρ «Βερς Λ’ Αβενίρ», ο μουσικοκριτικός Ζωρς Φάμπρι, μεταξύ άλλων γράφει στο φύλλο της 5ης Αυγούστου: «Υπάρχουν στις σελίδες του Κοντακίου αναμνήσεις πάρα πολύ παλιάς μουσικής. Τεχνικά το έργο παρουσιάζεται σαν μια συσσώρευση παγίδων, εν τούτοις ο μαέστρος Γ. Μάντακας και οι χορωδοί, σολίστ και μουσικοί του τις ξεπέρασαν αυτές τις παγίδες μ’ ένα μπρίο εντυπωσιακό. Πραγματικά, να μια ωραία εργασία!». 

Εδώ παραθέτουμε το ηχητικό ντοκουμέντο της παρουσίασης του έργου στα Δημήτρια του έτους 1976, ευχαριστώντας το ιστορικό, πλέον, Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου, για την ευγενική παραχώρηση.
Στις 20 (και κατά μία διαφορετική εκδοχή - προφανώς από λάθος - του ίδιου έντυπου προγράμματος, στις 13) Οκτωβρίου 1976 στην Ροτόντα της Θεσσαλονίκης, πραγματοποιήθηκε μια ξεχωριστή συναυλία με έργα σύγχρονων ελλήνων συνθετών.
Παρουσιάστηκε, αρχικά, το Βυζαντινό Λειτουργικό Δράμα του 11ου αιώνος «Τρεις Παίδες εν καμίνω» και στη συνέχεια: «Ψαλμός», του Άλκη Μπαλτά, «Φωτώνυμο» του Μιχάλη Αδάμη και «Κοντάκιον» του Θόδωρου Αντωνίου.
Σολίστ σε όλα τα έργα – πλην του «Ψαλμού» του Α. Μπαλτά» - ήταν ο αείμνηστος Λυκούργος Αγγελόπουλος, ο πρώτος ψάλτης που ασχολήθηκε με την σύγχρονη νεοελληνική μουσική και γράφτηκαν έργα ειδικά γι’ αυτόν, κυρίως από τον Μιχάλη Αδάμη.
Ο Λυκούργος Αγγελόπουλος συμμετείχε για μία και μοναδική φορά στο «Κοντάκιον» του Θ. Αντωνίου, ενώ τα υπόλοιπα έργα τα είχε ερμηνεύσει πολλάκις.
Την Πανεπιστημιακή Χορωδία Δωματίου και το οργανικό σύνολο διηύθυνε ο Γιάννης Μάντακας, στον οποίο η νεοελληνική μουσική οφείλει πολλά!

   

Στη συνέχεια το «Κοντάκιον» του Θ. Αντωνίου σε μια μεταγενέστερη εκτέλεση: 
Η Ορχήστρα και η χορωδία της ΕΡΤ, υπό τον Άλκη Μπαλτά. 
Διδασκαλία χορωδίας: Αντώνης Κοντογεωργίου.

Η ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ ΤΟΥ ΘΑΝΟΥ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΥ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Πέντε χρόνια σήμερα από την αναχώρηση της Κικής Δημουλά κι εμείς θυμόμαστε την συνεργασία της ποιήτριας με τον Θάνο Μικρούτσικο. 

Ο συνθέτης που μελοποίησε αριστοτεχνικά Νίκο Καββαδία, Γιάννη Ρίτσο και πολλούς άλλους ποιητές, έλληνες και ξένους, είναι ο πρώτος που ξεκίνησε τον «χορό» των μελοποιήσεων της Δημουλά και έχει ενδιαφέρον η προσέγγισή του, ότι στην ποίηση της Κικής Δημουλά ταιριάζει μόνο ένα πιάνο, το οποίο εμπνέεται από αυτήν. 

Έτσι, το 1998 κυκλοφορεί το άλμπουμ «Στην Αγκαλιά της Άκρης», με την Κική Δημουλά να απαγγέλλει ποιήματά της και με την διακριτική συνοδεία του Θάνου Μικρούτσικου στο πιάνο. Υπάρχουν οκτώ σόλο πιανιστικά θέματα του συνθέτη, αλλά ο δίσκος βασικά είναι οι απαγγελίες.

Ακούγονται ποιήματα από τις συλλογές «Επί τα Ίχνη», «Το Λίγο του Κόσμου», «Το Τελευταίο Σώμα μου», «Χαίρε Ποτέ» και η «Εφηβεία της Λήθης», όπως και ένα ανέκδοτο, τότε, ποίημα το «Επεισόδιο», το οποίο συμπεριλήφθηκε στη συλλογή «Ενός Λεπτού Μαζί», που κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά. 

Η Κική Δημουλά απαγγέλλει καθάρια και δυναμικά, κάποτε με μια θλίψη στην προσωδία της, και άλλοτε με έναν φιλοπαίγμονα ή και ειρωνικό τρόπο, ανάλογα με το ποίημα πάντα. Η απαγγελία της σίγουρα σε κρατά σε εγρήγορση.

   

Αξίζει να σημειωθεί ότι ένας πολύ ενδιαφέρων δίσκος με μουσικές και ποιήματα της Κικής Δημουλά είναι η «Γη των Απουσιών» του συνθέτη Κυριάκου Σφέτσα (2004), όπου υπάρχουν απαγγελίες κυρίως, μα και σύντομες μελοποιήσεις. Ο Σφέτσας σα να υιοθετεί την λογική του Μικρούτσικου για την ποίηση της Δημουλά: πρώτα οι απαγγελίες. Με τη διαφορά ότι εδώ δεν απαγγέλλει η ποιήτρια αλλά η ηθοποιός Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου. Την απαγγελία της Κ. Δημουλά ενσωμάτωσαν και άλλοι συνθέτες αργότερα, σε δικές τους απόπειρες μελοποίησης. 

Το 2009 έγινε για λογαριασμό της εφημερίδας Ελευθεροτυπία μια ξεχωριστή έκδοση 7 ψηφιακών δίσκων. Ένα από τα επτά CD περιλάμβανε ανέκδοτα τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου. Ανάμεσά τους και το «Περιπλάνησις», σε ποίηση Κικής Δημουλά, με τον Κώστα Θωμαΐδη. Εδώ έχουμε απόλυτη μελοποίηση και μάλιστα εξαιρετική. Ο συνθέτης αναδεικνύει κάθε λέξη του ποιήματος και η ερμηνεία του Κ. Θωμαΐδη συντελεί στο να μην χάνει ο ακροατής ποτέ την επαφή του με τον τραγουδιστικό - ποιητικό λόγο.

   

Με αφορμή τα πέντε χρόνια από την αναχώρηση της ποιήτριας, το Αρχείο της ΕΡΤ μας θυμίζει μια εκπομπή του πολιτιστικού μαγκαζίνο «Συν και Πλην», που περιλαμβάνει συνέντευξη της ποιήτριας, στο πλαίσιο της ιδιαίτερης σύμπραξης της Κικής Δημουλά με τον Θάνο Μικρούτσικο. Πρόκειται για ένα απόσπασμα από το πολιτιστικό-ενημερωτικό μαγκαζίνο «Συν και Πλήν» που παρουσίαζαν οι Μπήλιω Τσουκαλά, Ανδρέας Ροδίτης και Λένα Αρώνη. Η συγκεκριμένη εκπομπή προβλήθηκε στις 12 Μαρτίου 1998. 

Στο στούντιο ηχογραφήσεων του Μεγάρου Μουσικής ο Ανδρέας Ροδίτης συζητά με την ποιήτρια Κική Δημουλά και τον συνθέτη Θάνο Μικρούτσικο, κατά τη διάρκεια της ηχογράφησης του δίσκου «Στην αγκαλιά της άκρης», μια παραγωγή της HMV-His Master’s Voice, υπό τη γενική διεύθυνση του Θάνου Μικρούτσικου. Ο συνθέτης μιλά για την ξεχωριστή αυτή δισκογραφική σύμπραξη και για τον κύκλο ηχογραφήσεων ποιητικού λόγου που είχε προγραμματίσει. Η ποιήτρια μιλά για την εμπειρία αυτή της ανάγνωσης και ηχογράφησης των ποιημάτων της. Κατά τη διάρκεια της εκπομπής προβάλλονται πλάνα από την ηχογράφηση. Η Κική Δημουλά απαγγέλει τα ποιήματά της «Κονιάκ μηδέν αστέρων» και «Οι λυπημένες φράσεις». 

Ο Θάνος Μικρούτσικος λέει ότι η Κική Δημουλά είναι η σημαντικότερη ποιήτρια αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα και ότι αισθάνεται ιδιαίτερη τιμή και χαρά που κάνει μαζί της αυτόν τον ψηφιακό δίσκο. 

Δείτε αυτό το τηλεοπτικό ντοκουμέντο ΕΔΩ.

 

Παραπέμπουμε και σε μία συνέντευξή μας με την κόρη της Κικής Δημουλά, την κα Έλση Δημουλά,

στο πλαίσιο της σειράς "Προς Εκκλησιασμόν", που είναι μία παραγωγή του Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού. 

 

«Οι μισές απόκριες ανήκουν στους νεκρούς»...

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

«Οι μισές απόκριες ανήκουν στους νεκρούς», λέει ο ποιητής, παραπέμποντας ίσα στα συναξάρια:
Το Σαββάτο προ της Απόκρεω (Ψυχοσάββατο) «μνήμην επιτελούμεν πάντων των απ’ αιώνος κεκοιμημένων» και το Σάββατο της Τυρινής «μνήμην επιτελούμεν πάντων των εν ασκήσει λαμψάντων». Οι νεκροί μάς καλούν σ’ ένα «διπλό ταξίδι». Σε μια εσχατολογική προοπτική όπου ο υλικός κόσμος χάνει τη συνοχή του και ο χρόνος τη διάρκειά του καθώς «παγιδευμένοι είμαστε στην αβεβαιότητα…».

Η «μελέτη θανάτου» των αρχαίων και η «μνήμη θανάτου» των χριστιανών, συναντώνται εκεί όπου «ξαφνικά πρόσωπο ζωντανό φορά μάσκα θανάτου». Και ζει το πρόσωπο ζώντας τον θάνατό του. Χωρίς, ίσως, να το ξέρει.

«Κι όποια μνήμη κρύβεται στο κρυφτό

φοβάται πως για πάντα θα χαθεί

κι όποια κρύβεται νεκρή

φοβάται πως ζωντανή θα τη βρούν».

Η μνήμη που κρύβεται στο κρυφτό γεννάει λήθη. Η άλλη που κρύβεται νεκρή τίκτει αιωνιότητα. Τα πάντα, στην ποίηση του Β. Αρφάνη, διηγούμενα φθορά, θάνατο και ματαιότητα, υποδηλώνουν την αναζήτηση και τα βάθη κάποιου άλλου Είναι. Το Είναι του Ενός Καθολικού Προσώπου που ανακαλύπτεται διά της αγνωσίας:

«Χωρίς να ξέρω το ένα πρόσωπό μου

το ένα και μοναδικό που σε μια μόνο πόλη ζει

σε ένα σπίτι μόνο επιστρέφει

μόνο μια πόρτα ανοίγει».

Η αιωνιότητα, δια της μνήμης θανάτου, κρούει την θύρα της ψυχής, που είναι κλειστή από το φόβο. Την ανοίγει και κατοικεί μόνιμα πια εκεί ο «άφοβος φόβος» που φέρνει η τελεία συναίσθησις του θανάτου.

Το Καρναβάλι του Β. Αρφάνη είναι, λοιπόν, τα παιδικά χρόνια, τα παιχνίδια στον κήπο, χορός με τους αθέατους, οδυνηρή εναλλαγή προσώπου και μάσκας, «σώματα που είναι άφαντα από χρόνια», σπίτια μνήμης, μνήμες που με δείπνο μοιάζουν, η εικόνα της μάνας του που χορεύει κοκέτα, δυο ερωτευμένοι που δεν γνωρίζονται, ο χαρταετός στον ουρανό μαζί με το πέταγμα του εαυτού, ένας καφές μοναχικός – συνομιλία με το χρόνο, προσκλητήριο νεκρών, μνήμη θανάτου.

Το Καρναβάλι του Β. Αρφάνη είναι ένα φιλί. Ένα φιλί ηδονικό που δίνει στο Χάρο «ο ωραίος της παρέας που μοιραία γυναίκα είχε ντυθεί», ένα

«φιλί ειρηνικό

που έκανε ύστερα τον γύρω της παρέας

σαν το κοινό ποτήρι το κρασί

στα μυστικά μας δείπνα».

Στο Καρναβάλι του Β. Αρφάνη η Κυριακή βάφεται Κόκκινη. Συναντάς ζευγάρια που γλίτωσαν από τους κεραυνούς, μικροπωλητές που στους πάγκους στεγνώνουν τα μάγια, παλιούς θεούς ανάμεσα στα τραπεζάκια, ζητιάνους που γλίτωσαν από τις κατολισθήσεις και φοράνε τα καλά τους γάντια. Και για φινάλε: «Η πόλη επέζησε χάρις στο Θεό».

Και ο Θεός ζει δια της μνήμης θανάτου. Η μνήμη του θανάτου δίνεται στον άνθρωπο από τον Θεό, για να τον σώσει από τον θάνατο, λένε οι Πατέρες. Εδώ ο ποιητής ιστορεί τις δικές του Απόκριες ως γεγονός υπαρξιακό, που προϋποθέτει νηφάλιο μέθη μιας αυξανόμενης μνήμης θανάτου, που πάσχει τα ανθρώπινα και τα θεία.

Από τη συλλογή ΑΠΟΚΡΕΩ του Βασίλη Αρφάνη (φιλολογικό ψευδώνυμο του πατρινού λογοτέχνη Βασίλη Λαδά), η οποία εκδόθηκε στα 2004 (Αθήνα, εκδ. Γαβριηλίδης), επέλεξα και διάβασα στην πρώτη εκδήλωση με τον γενικό τίτλο "Πατρινοί συνθέτες - Πατρινοί ποιητές", που διοργανώσαμε με το Καλλιτεχνικό Σύνολο "Πολύτροπον" στην Αθήνα, το ποίημα "Με κρασί και μύρα". 

"Με κρασί, με μύρα, με αρώματα

θα πλύνω τα κόκαλά σου..."

Γιατί όπως λέει ο ποιητής: «Οι μισές απόκριες ανήκουν στους νεκρούς»...
"Στο δεύτερο σπίτι με καλούν 

με αθέατους να χορέψω

με τους αόρατους 

που ψιθυρίζουν στους δρόμους

πίσω από την πλάτη μας

πως οι μισές αποκριές 

ανήκουν στους νεκρούς...". 

Arvo Pärt - Triodion

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Το Τριώδιον του Εσθονού συνθέτη Arvo Pärt (γενν. 1935), του σημαντικότερου εν ζωή συνθέτη θρησκευτικής μουσικής (φέτος γιορτάζει τα 90ά γενέθλιά του), είναι ήδη ένα έργο 27 χρόνων, αφού γράφτηκε στα 1998. Ακούγοντάς το και πάλι συνειδητοποιώ πως έχει νικήσει πια το χρόνο. 

Στάζει μουσική και πνευματικότητα. Μνημείο της σύγχρονης χορωδιακής μουσικής. Ένας ύμνος στην ανθρώπινη φωνή. Κι ένας ύμνος στον Κύριο και τον άνθρωπο του Τριωδίου. Δεν πρόκειται απλώς για μια κατανυκτική μουσική. Σαφώς και είναι τέτοια. Αλλά είναι πέρα κι απ' την κατάνυξη αυτή η μουσική του Pärt. Είναι μετεωρισμός, είναι λυγμός, είναι δοξαστικό, είναι ικεσία, είναι κραυγή, είναι περιπέτεια, ό,τι, δηλαδή, κι ο Θεός. 

Δεν πρόκειται για συναισθηματική μουσική, και σε καμία περίπτωση δεν μιλάμε για μια καλή "εύπεπτη" χορωδιακή μουσική. Το αντίθετο. Πρόκειται για μια δύσκολη μουσική - ειδικά ως προς την ερμηνεία πολύ δύσκολη, με σαφείς επιρροές από το Γρηγοριανό μέλος και την προκλασική μουσική. Δεν είναι τυχαίο, π.χ., που στην Ελλάδα δεν υπάρχει η χορωδιακή υποδομή για ερμηνεία τέτοιων έργων. Γι' αυτό και με το συγκεκριμένο έργο δεν καταπιάστηκε μέχρι τώρα καμία ελληνική χορωδία. Αλλά πέρα από τις τεχνικές δυσκολίες, η πνευματική εγρήγορση που απαιτείται δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Η συγκέντρωση, η προσήλωση και η ευλάβεια είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για ένα τέτοιο έργο, καθαρά φωνητικό, απόλυτα - θα λέγαμε - πολυφωνικό και καθαρά προσευχητικό.
"Απαιτείται απ’τους ακροατές προσήλωση, θρησκευτικότης και ει δυνατόν νηστεία", όπως έλεγε κι ο Χατζιδάκις για τα δικά του "Παράλογα".

Κάποιοι σ' αυτή τη ζωή, όπως ο Arvo Pärt, φαίνεται πως πήραν πολύ σοβαρά την περίοδο του Τριωδίου. Πέρα από παχιά λόγια και συνθηματάκια "ευσεβών συνάξεων". 
Γιατί μη ξεχνάμε πως ο συνθέτης έγραψε και τον «Κανόνα Μετανοίας» (Kanon pokajanen) όπου μελοποιεί σλαβική μετάφραση του γνωστού ύμνου που έχει συνθέσει ο Άγιος Ανδρέας Κρήτης και ο οποίος ψάλλεται την Μ. Τεσσαρακοστή. 
Σε καθαρά μουσικό επίπεδο τώρα, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι ο Pärt είναι από τους λίγους σύγχρονους συνθέτες που γράφει πολλή χορωδιακή μουσική, την οποία ανανεώνει ως προς τα εκφραστικά μέσα, έχοντας ως αφετηρία την εκκλησιαστική χορωδιακή μουσική και μάλιστα αυτή της ρωσικής παράδοσης, καθότι Εσθονός ο ίδιος, που σημαίνει ότι αυτά είναι τα ακούσματά του. Η θεματολογία της χορωδιακής μουσικής του είναι κατ' εξοχήν εκκλησιαστική. Προφανώς και ίδιος θεωρεί ότι η ανθρώπινη φωνή καθιστά τον ίδιο τον άνθρωπο "ψαλτήριο" και άρα είναι η μόνη ικανή για να αποδώσει την θρησκευτικότητά του.

Ακούμε χορωδιακή μουσική του Arvo Pärt και ιδιαιτέρως το επίκαιρο Triodion, για να επανακτήσουμε τα χαμένα κριτήρια μας. Μουσικώς και γενικώς...

The a cappella choral work Triodion was composed in 1998 as a commission for the Lancing College in West Sussex. Twenty one years after finishing Cantus in Memory of Benjamin Britten the paths of the two composers, who never met in person, symbolically crossed again. Benjamin Britten had written a Christmas cantata, Saint Nicolas, for the 100th anniversary of the college in 1948, whereas Triodion was composed to celebrate the 150th anniversary of Lancing College. As Saint Nicholas is also the patron saint of the College, Pärt selected three prayers in English from the Orthodox Prayer Book – to Jesus Christ, to the Mother of God, and to Saint Nicholas. 

The musical form of the piece follows the structure of the text: three parts preceded by a short introduction, just like a gentle blessing of someone commencing their journey. The first song is based on the troparion of the first Sunday of the Great Lent – a Sunday of Orthodoxy. The second song is based on the troparion of the canon prayer to the Most Holy Birth-giver of God, whereas the third song is based on the troparion of the feast day of Saint Nicholas of Myra. The introduction and the coda form a clear framework around the piece, although both are marked ad libitum (‘at liberty’) by the composer.

The three songs have an homogenous nature; without confronting one another, they rather have the effect of silent speech, only rarely becoming louder than a prayer said with half voice. The culmination of each song is followed by a litany-like prayer, where long pauses carry the influence of words in silence – Jesus, Son of God, have mercy upon us; Most Holy Birth-giver of God, save us; Holy Saint Nicholas, pray unto God for us! 

While the melody of the first song mainly moves along the parts of male voices, the beginning of the middle song can be performed by both mixed and female choir. The culmination of the entire composition is in the third song with the words „that our souls may be saved“.

Triodion premiered on 29 April 1998 in Lancing College Chapel and on 30 April 1998 in London’s Westminster Abbey, performed by the Lancing College Choir conducted by Neil Cox.

Νέστωρ Ταίηλορ: ΑΓΙΑ ΦΙΛΟΘΕΗ Η ΑΘΗΝΑΙΑ

Η σύνθεση της συμφωνικής καντάτας «Αγία Φιλοθέη η Αθηναία», ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2022 και γράφτηκε κατόπιν σχετικής ανάθεσης από τον Δήμο Ψυχικού – Φιλοθέης, με αφορμή την συμπλήρωση 500 χρόνων από την γέννηση της Αγίας. Τα αδόμενα μέρη βασίζονται στο σωζόμενο εγκώμιο προς την Υπεραγία Θεοτόκο, που ανακαλύφθηκε από τον καθηγητή Νικόλαο Βέη, σε χειρόγραφο κώδικα του Μεγάλου Σπηλαίου. 

Σύμφωνα με την παράδοση, οι στίχοι γράφτηκαν από την ίδια την Φιλοθέη όταν ήταν σε νεαρή ηλικία και τους έψαλε ξανά κατά τις τελευταίες της μαρτυρικές στιγμές. Ο υπερβατικός χαρακτήρας του κειμένου σε συνδυασμό με τα αφηγηματικά μέρη που ενσωματώθηκαν στην σύνθεση του λιμπρέτο με σκοπό να παρουσιάσουν με τρόπο ελεύθερα ποιητικό τα διαδοχικά στάδια της εσωτερικής περιπλάνησης της Αγίας και την πορεία της προς την ενόραση και την θαυματουργία, συναντώνται με τρόπο απρόσμενο όσο και μοιραίο, με την προσευχή του πατέρα Αθανασίου Σκαρκαλά, σε ήχο πλάγιο του πρώτου, που ακούμε με ηλεκτρονικά μέσα. 

Έτσι η μουσική, στο ξετύλιγμά της, μας καλεί να γίνουμε και εμείς συνοδοιπόροι σε αυτό το αστρικό ταξίδι, μέσα από μία κλιμακούμενη εκδίπλωση των μουσικών συστατικών της με ολοένα λαμπερότερα ηχοχρώματα, ως την στιγμή που ακούγεται ξανά η κατακλείδα των στίχων της Αγίας Φιλοθέης πάνω στον στερνό παλμό του έργου: «και’γω ελπίζω εις εσέ για να με μεσιτεύσης». 

Η πρεμιέρα του έργου πραγματοποιήθηκε στο Θέατρο του Κολλεγίου Αθηνών, στις 19.02.2023, με την Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία της ΕΡΤ, και την Χριστίνα Πουλίτση (στον ρόλο της Φιλοθέης), Τάσο Νούσια (αφηγητής), Αντζελίνα Τκάτσκεβα (Cymbalom), Γιάννη Κανέρη (live electronics), υπό την διεύθυνση του Ηλία Βουδούρη. 

Νέστωρ Ταίηλορ, 21.02.2023

    

Το έργο του Ν. Ταίηλορ παρουσιάστηκε και στην επετειακή Συναυλία για τα 190 χρόνια από την ανακήρυξη της Αθήνας ως Πρωτεύουσας της Ελλάδος, που πραγματοποιήθηκε την 1η Δεκεμβρίου 2024 στο Ολύμπια, Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας». 

Στο ρόλο της Αγίας Φιλοθέης η υψίφωνος Βάσια Αλάτη. 

Αφήγηση: Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος. 

Συμμετείχε η Μεικτή Χορωδία Δήμου Φιλοθέης -Ψυχικού.

Δείτε την παρτιτούρα του έργο ΕΔΩ.  Το σπαρτίτο ΕΔΩ. 

Στη συνέχεια μια συνέντευξη που μας παραχώρησε ο συνθέτης Νέστωρ Ταίηλορ στην σειρά των εκπομπών "Προς Εκκλησιασμόν" - μια παραγωγή του Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού. 

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ - FRANZ SCHMIDT / Alleluia

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο συνθέτης και μεγάλος μαέστρος του 20ού αιώνα Δημήτρης Μητρόπουλος, γεννήθηκε σαν σήμερα, 18 Φεβρουαρίου 1896, και πέθανε – σαν πέφτοντας από κορυφή, αυτός ο δεινός ορειβάτης! – στις 2 Νοεμβρίου 1960, πριν 65 χρόνια, διευθύνοντας την Ορχήστρα της Σκάλας του Μιλάνου στην πρόβα της Τρίτης Συμφωνίας του αγαπημένου του Γκούσταβ Μάλερ. 

«Βρισκόταν σε τέτοια κατάσταση έκστασης και παροξυσμού ώστε μας κοιτούσε σαν να ήταν κάποιος προφήτης της Παλαιάς Διαθήκης που βοά στην έρημο. Τη στιγμή εκείνη ήμουν ολότελα συντετριμμένος. Δεν σταμάτησα βέβαια να παίζω, ήμουν υποχρεωμένος να το κάνω, αλλά δάκρυα έτρεχαν από τα μάτια μου. Και αυτό μπορούσε να συμβεί με τον Μητρόπουλο οποτεδήποτε, με οποιοδήποτε μουσικό έργο». 

Έτσι τον θυμάται να διευθύνει την είσοδο των κόρνων στο πρώτο μέρος της «Δεύτερης Συμφωνίας» του Σεργκέι Ραχμάνινοφ ο Gunther Schuler, κορνίστας στη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης τα χρόνια που ο Δημήτρης Μητρόπουλος βρισκόταν επικεφαλής της. Σίγουρα καμία λέξη και καμία τιμή δεν είναι αρκετή γι’ αυτόν τον τιτάνα, τον άτλαντα, που μας άφησε κληρονομιά – μεταξύ πολλών άλλων – μια ανυπέρβλητη ερμηνεία της 1ης Συμφωνίας του Μάλερ, την επονομαζομένη «Τιτάν». 

Ο ταλαντούχος μαέστρος Παντελής Κογιάμης, είχε την καλοσύνη να με μυήσει στην σχέση Μητρόπουλου και συνθέτη Φραντς Σμιτ (Franz Schmidt 1874-1939). 

Αυστριακός συνθέτης, τσελίστας, πιανίστας και παιδαγωγός· από τους συνθέτες του 20ού αιώνα που δεν ακολούθησαν τα πρωτοποριακά ρεύματα της εποχής τους και χρησιμοποίησε τα εκφραστικά μέσα των ρομαντικών, με προσωπικό όμως τρόπο. Φέτος συμπληρώθηκαν (11 Φεβρουαρίου) 86 χρόνια από τον θάνατό του. 

Όποιος γνωρίζει στοιχειωδώς το ρεπερτόριο και την δισκογραφία του Δ. Μητρόπουλου, θα έχει συναντήσει ή και θα έχει ακούσει έργα του Φραντς Σμιτ ερμηνευμένα υποδειγματικά από τον μεγάλο μαέστρο. Διηύθυνε θρησκευτικά έργα και συμφωνίες του Σμιτ συνεχώς, μέχρι και ένα χρόνο (1959) πριν το θάνατό του, στο Σάλτσμπουργκ.

Ο μαέστρος Παντελής Κογιάμης είχε στην Βιέννη, όπου σπούδασε, πρόσβαση σε βιβλιογραφία για τον Σμιτ, χάρη στον Σύλλογο Φραντς Σμιτ, που εδρεύει στην Αυστριακή πρωτεύουσα. Μας μεταφέρει εδώ ένα απόσπασμα που λέει πολλά: 

Γράφει ο Χανς Χανταμόβσκυ, μαθητής του Φραντς Σμιτ:
"Να μπορούσε να ακούσει ο Σμιτ τι είπε ο Χανς Πφίτσνερ μετά από ένα κοντσέρτο της Φιλαρμονικής (της Βιέννης), στο οποίο παίξαμε την Τέταρτη (Συμφωνία). Είπε λοιπόν:
Αυτός είναι ο πιο σπουδαίος μας! Πιο ειλικρινής απ΄ τον Ρίχαρντ Στράους, πιο επινοητικός απ΄ τον Ρέγκερ και μορφολογικά τελειότερος (πιο ολοκληρωμένος) απ΄ τον Μπρούκνερ.
Να μπορούσε επίσης να βιώσει με πόση αφοσίωση ο Δημήτρης Μητρόπουλος, αυτός ο υπέροχος άνθρωπος και καλλιτέχνης, πίστεψε στα έργα του! Αν κανείς γνωρίζει τι θα πει Μουσική, είπε ο Μητρόπουλος σε μια πρόβα της Φιλαρμονικής, τότε αυτή θα πει Σμιτ. Όταν μετά το καρδιακό μου έμφραγμα οι γιατροί του νοσοκομείου μού επέβαλαν απόλυτη ησυχία, ζήτησα να μου επιτραπεί μία μόνο παρτιτούρα για να διαβάσω. Μου την παρείχαν, και πιστέψτε με - η ζωή αυτής της παρτιτούρας του Σμιτ με δυνάμωσε και με κράτησε στη ζωή".
Και εδώ στο πρωτότυπο:
Schreibt Hans Hadamowsky, Schüler Franz Schmidts: "Hatte Schmidt doch hören können, was Hans Pfitzner nach einem Philharmonischen Konzert, in dem wir die Vierte spielten, sagte er: Das ist ja unser Größter! Ehrlicher als Richard Strauss, einfallsreicher als Reger und formvollendeter als Bruckner.
Hätte er doch erleben können, mit welcher Hingabe Dimitri Mitropoulos, dieser herrliche Mensch und Künstler, sich seiner Werke annahm! Wenn einer weiß, was Musik ist, sagte Mitropoulos einmal in einer Philharmonischen Probe, dann ist es Schmidt. Als mir nach meinem Herzinfarkt die Ärzte im Spital absolute Ruhe verordneten, erbat ich mir nur, eine Partitur lesen zu dürfen. Man gewährte mir das, und glauben Sie mir - das Leben dieser Schmidt-Partitur hat mich gestärkt und am Leben erhalten".

Ο Φραντς Σμιτ κρατώντας τη χειρόγραφη παρτιτούρα
του βιβλίου με τις 7 σφραγίδες. 

Και σχολιάζει ο μαέστρος Παντελής Κογιάμης:
"Δεν γνωρίζω πότε και για ποιο έργο του Schmidt μιλάει ο Μητρόπουλος. Πάντως δύο είναι τα έργα του Schmidt που διηύθηνε στην Αυστρία και που και τα δύο υπάρχουν ηχογραφημένα (κακές ηχογραφήσεις μεν - από άποψη ηχητικής ποιότητας - εξαιρετικά χρήσιμα ντοκουμέντα δε): το Ορατόριο και η 2η Συμφωνία. Μουσική πολύ ανώτερη από αυτή του Gustav Mahler, υπό τον δεσποτισμό του οποίου υπέφερε ο Schmidt τα χρόνια που ήταν Κορυφαίος Τσελίστας της Όπερας της Βιέννης και λόγω Μάλερ αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Το γιατί σήμερα παίζεται παντού Μάλερ και όχι Σμιτ είναι μια μεγάλη, αλλά χρήσιμη κουβέντα που ίσως κάνουμε κάποια στιγμή."
Σύμφωνα με τον Απόστολο Κώστιο (Δημήτρη Μητρόπουλου "Αυτοβιογραφικά"), ο Μητρόπουλος μετά την ανάρρωσή του από τη βαριά καρδιακή προσβολή που υπέστη (23 Ιανουαρίου 1959), διηύθυνε στο Σάλτσμπουργκ το "Βιβλίο με τις επτά σφραγίδες" του Σμιτ, εμπνευσμένο από την "Αποκάλυψη" του Ιωάννη. Άρα αυτό, το θρησκευτικής πνοής έργο, είναι πολύ σχεδόν σίγουρο ότι μελετούσε στο νοσοκομείο.

Επίσης, σύμφωνα με γράμμα του Μητρόπουλου στην φίλη του Καίτη Κατσογιάννη από την Βιέννη (24.9.1958), ο μαέστρος διηύθυνε τότε στην Βιέννη όπερες και συναυλίες συμφωνικής μουσικής,  με την Συμφωνική της Βιέννης, έχοντας στο ρεπερτόριο την 2η Συμφωνία του Σμιτ.
Έχει, πάντως, ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο Μητρόπουλος έπαιζε Μάλερ σαν τρελός, θα λέγαμε, κι από την άλλη δεν παραθεώρησε τον Φραντς Σμιτ, τον οποίο ο Μάλερ θεωρούσε αντίζηλο του, κατά κάποιο τρόπο. Ο Μητρόπουλος επέδειξε τον ίδιο ιεραποστολικό ζήλο και για τους δύο.
Γι' αυτό και στους τρεις ταιριάζει το ΑΛΛΗΛΟΥΪΑ!
Ας το ακούσουμε. Η εκστατική μουσική του Φραντς Σμιτ και η μοναδική ερμηνεία του Δημήτρη Μητρόπουλου, του οιστρηλατούμενου από τον έρωτα του θείου και του υψηλού.
Είναι από το "Βιβλίο με τις επτά σφραγίδες" που διηύθυνε ο μαέστρος στο Σάλτσμπουργκ το 1959.

Επίσης, ας ακούσουμε και την αριστουργηματική Συμφωνία νο 2 του συνθέτη, με την Φιλαρμονική της Βιέννης υπό τη διεύθυνση του Μητρόπουλου. Μια ερμηνεία που πραγματοποιήθηκε στην περίφημη Musicverein στις 28 Σεπτεμβρίου 1958. 

Το 2009 από την εφημερίδα Το ΒΗΜΑ κυκλοφόρησαν 4 κασετίνες με 20 cd του Δημήτρη Μητρόπουλου και τίτλο: Οι Κορυφαίες Ηχογραφήσεις - Retrospective. 

Στα δύο τελευταία cd's, 19 και 20, περιλαμβάνονται τρία έργα του Φραντς Σμιτ. Πρόκειται για ζωντανές ηχογραφήσεις. 

-  Das Buch Mit Sieben Siegeln. Aus Der Offenbarung Des Heiligen Johannes Fur Soli, Chor, Orgel Und Orchester (Live Version) Music By – Franz Schmidt 

- Erster Teil: Das Buch Mit Sieben Siegeln. Aus Der Offenbarung Des Heiligen Johannes Fur Soli, Chor, Orgel Und Orchester (Live Version) Music By – Franz Schmidt Disc 

- Zweiter Teil: Das Buch Mit Sieben Siegeln. Aus Der Offenbarung Des Heiligen Johannes Fur Soli, Chor, Orgel Und Orchester (Live Version) Music By – Franz Schmidt. 

Αλέξανδρος Φωσταίνης: ΣΩΚΡΑΤΗΣ Λ. ΣΚΑΡΤΣΗΣ - ΕΝΑΣ ΜΥΘΟΣ

Αλέξανδρος Φωσταίνης 

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Λ. ΣΚΑΡΤΣΗΣ – ΕΝΑΣ ΜΥΘΟΣ 

Αλφειέ Αλφειέ Αλφειέ μου 

Επιταλιώτη να το αγόρι σου. 

Ο Σωκράτης Σκαρτσής έφυγε. Ο άνθρωπος, ο δάσκαλος, ο ποιητής, για όσους τον γνώρισαν, τον άκουσαν και τον διάβασαν είναι πάντα εδώ. Το τρίπτυχο αυτό των ιδιοτήτων του είναι στην πραγματικότητα μια ολότητα που δεν έχει κανένα λόγο να χωρίζεται.  Έτσι τον γνωρίσαμε, όσοι είμαστε τυχεροί να βρεθούμε κοντά του και να αλλάξει σε μεγάλο βαθμό η πορεία μας. Ο Σωκράτης ήταν ολόκληρος. Ήταν πρόσωπο δεν ήταν εικόνα. 

Ω αγάπη / νερό και φως / μέρα και νύχτα 

Εσύ κι εγώ / ω αγάπη / παλμέ του κόσμου 

Ω αγάπη / το μόνο του τίποτα. 

Μια προσωπική αναφορά – οφειλή στο δάσκαλο, όπως εγώ τον πλησίασα τριάντα τόσα χρόνια που τον ξέρω: 

Σου αρέσει η ποίηση; Ήταν από τις πρώτες ερωτήσεις μαζί με την καταγωγής μου. Μου αρέσει, απάντησα, αλλά δεν κατέχω καλά τη γλώσσα. Λάθος! Μεγάλο λάθος, είπε. Να μιλάς και να γράφεις τη γλώσσα της μάνας σου , τη γλώσσα του λαού σου. Από εδώ αρχίζει να ξετυλίγεται με λογισμό και μ όνειρο το κουβάρι της μαθητείας. Πρώτη αναφορά στη μεγάλη του αγάπη τον Διονύσιο Σολωμό: 

"Υποτάξου πρώτα στη γλώσσα του λαού κι αν είσαι αρκετός, κυρίεψέ την". Ήταν μια πρόταση εμβληματική του Εθνικού ποιητή για τη δημοτική, που την έκανε πράξη στο σπουδαίο έργο του. Και από κοντά η σύνδεση της γλώσσας με την ελευθερία του αγωνιζόμενου λαού: "Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα". 

Ο Σωκράτης Σκαρτσής μελέτησε τη γλώσσα μας σε όλη τη διαδρομή της όσο λίγοι. Γλώσσα έλεγε, είναι η προφορική μας λαλιά, που μεταδίδεται από στόμα σε στόμα κι από μάτια σε μάτια. Η προφορική γλώσσα έχει σώμα, έχει τον παλμό της καρδιάς έχει λαρύγγι. Μετέχουν όλες οι αισθήσεις στη δημιουργία της και κουβαλά το βάρος της ανθρώπινης πορείας. Είναι η ρίζα μας, δεν είναι απλές λέξεις . Ερμηνεύουν τα ταπεινά και τα μεγάλα ,τα πράγματα και τα θαύματα. Γλώσσα είναι η ανάσα μας. "Η πνευματικότητα έχει αφετηρία αισθητηριακή". Ποιητικά το είπε πολύ όμορφα: 

Ο παππούς μου δεν ήξερε γράμματα / ήξερε πράγματα / στην άπλα του κάμπου του. 

Ο Σωκράτης έρχεται από μακριά. Έσκυψε με σεβασμό στην παράδοση, μελέτησε λαούς και τα έργα τους. τα τραγούδια τους, τα μοιρολόγια και τα ταχταρίσματα. Ήταν ένας αφιερωμένος άνθρωπος στη γλώσσα και την ποίηση, την ποιητική γλώσσα. Ποίηση, δοξαστική της ζωής, της φύσης, της ανάσας των πραγμάτων και ελεγειακή της απουσίας. Ταυτόχρονα ένας γενναιόδωρος δάσκαλος, στους μαθητές του, στους νέους και τους φίλους, με κατανόηση πάντα και ενθάρρυνση. Ο Σωκράτης ποιητής γράφει το ίδιο πάντα ποίημα. Με άλλη ματιά κάθε φορά, όπως η φύση από στιγμή σε στιγμή αλλάζει. Ποίημα βίωμα, ποίημα πιόμα, όπως ο ίδιος έλεγε. 

Το χελιδόνι / που θα ΄ρθει στο μπαλκόνι / ήρθε από τα μάτια σου… 

και το άλλο: 

Γραμμές των κυμάτων στην άμμο και στ όνειρο...

Το έργο του Σωκράτη είναι τεράστιο: ακούραστος δάσκαλος στη μέση εκπαίδευση έγραψε εκατοντάδες βιβλία, χιλιάδες σελίδες ποίησης, μεταφράσεις ξένων συγγραφέων, κείμενα των λαών. Ήταν ο κύριος εμπνευστής και ιδρυτής μαζί με άλλους ανθρώπους των γραμμάτων του Συμποσίου της Ποίησης. Μεγάλο γεγονός για την πόλη μας και το ανθρωπινο δυναμικό που παρέλασε για πάνω από 35 χρόνια. Και αυτά χωρίς καμία ιδιοτέλεια, κανένα βραβείο δεν πήρε από φορείς ή την πολιτεία.  Πήρε, βέβαια, την μεγάλη αγάπη των μαθητών και των φίλων του, των απλών ανθρώπων και του έφτανε. 

Ήταν άνθρωπος χθεσινός, σημερινός και δάσκαλος για όλες τις εποχές. Κι ήταν ταυτόχρονα ένας σοφός γέροντας, γαλήνιος αυθεντικός και ανάλαφρος μαζί κι ένα αθώο παιδί που κάθε μέρα κάτι καινούργιο σκαρφίζεται Και η ποίηση έχει ανάγκη την αθωότητα. Άλλωστε …παιδός η βασιληίη. 

Με το πράγμα του κόσμου θα κλείσουμε τη μικρή μας αναφορά στο μεγάλο δημιουργό. 

Όλα είναι και τίποτα δεν είναι 

πεις δεν πεις /βλέπεις δε βλέπεις 

ζεις δε ζεις. 

Το ποίημα είναι μια ερωτική πράξη απ' το ένα στο δύο, 

στα πλήθη, κι απ τα πλήθη, το δύο, στο ένα. 

Είναι ένα, αγαπημένα, εγώ κι αυτό, εγώ κι εσύ, μαύρο κι άσπρο μια σταγόνα το τίποτα, 

μια αυτοσταγόνα ο έρωτας, Λαλώ. 

Δάσκαλέ μας αγαπημένε. Δίδαξες ήθος ζωής, ήθος γραφής και ήθος αναχώρησης. Με το χέρι στην καρδιά σε χαιρετάμε.

Αλέξανδρος Φωσταίνης, Σωκράτης Σκαρτσής, Βασίλης Χριστόπουλος (2024)