Συνέντευξη του Ναζουάν Νταρουίς στον Ρόνι Μπου Σάμπα

Του Roni Bou Saba
Εφημερίδα των Συντακτών

Ο Ναζουάν Νταρουίς είναι ένας από τους σημαντικότερους ποιητές του αραβόφωνου κόσμου. Γεννήθηκε στην Ιερουσαλήμ το 1978. Συλλογές και ανθολογίες ποιημάτων του έχουν μεταφραστεί σε είκοσι γλώσσες, μεταξύ αυτών τα αγγλικά, τα ισπανικά, τα γαλλικά και τα ελληνικά. Από το 2014 είναι αρχισυντάκτης στο πολιτιστικό τμήμα της εφημερίδας «Al-Araby Al-Jadeed». 

Βλέπουμε στην ποίησή σου βαθύ θρησκευτικό συμβολισμό και διακειμενικότητα με τα ιερά βιβλία. Γιατί συνδιαλέγεσαι μ’ αυτά; 

Δεν ξέρω, αλήθεια, αν μπορεί να θεωρηθεί διάλογος αυτό που κάνω, ίσως είναι κάτι άλλο. Αναμφίβολα, είμαι επηρεασμένος από τη βιογραφία του Χριστού, ως συμπατριώτη μου, και από την ιστορία του ανατολικού χριστιανισμού στην οποία ανήκω. Αναγνωρίζω επίσης ότι υπάρχει ένας δυτικός χριστιανισμός που απέχει από τον πολιτισμό μου και την αντίληψή μου για τον χριστιανισμό. Ο χριστιανισμός, όσον αφορά τη δική μου περίπτωση, αλλά και το μεγαλύτερο μέρος των προοδευτικών Παλαιστινίων διανοουμένων, είναι μια εθνική κληρονομιά. 

Σύμβολο ελευθερίας 

Ο Χριστός για μας αποτελεί ένα απελευθερωτικό σύμβολο στη σύγκρουσή μας με τον αποικισμό της Παλαιστίνης και δεν είναι μόνο ένα θρησκευτικό σύμβολο. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί για το Ισλάμ, από το οποίο επηρεάζομαι ως ένα σχέδιο απελευθέρωσης και κοινωνικής Δικαιοσύνης, ειδικά στις απαρχές του. Συνεχίζω, παρά τη λαϊκή μου θέση (λαϊκή με την έννοια της θετικής ουδετερότητας του κράτους απέναντι στις θρησκείες και τα δόγματα, όπως και με το να θεωρώ τη θρησκεία ένα προσωπικό θέμα που αφορά τον κάθε άνθρωπο σε σχέση με τα πιστεύω του) να κοιτάζω χωρίς υποτίμηση τα απελευθερωτικά στοιχεία στη θρησκεία, για να μην αναφερθώ στα ποιητικά στοιχεία που εμπεριέχει. Σε προσωπικό επίπεδο, έχω πολλά πράγματα να πω στις μεγάλες προσωπικότητες της Ιστορίας και έχω έντονα συναισθήματα και πολλές φορές αντιφατικά, για την Ιστορία μου, την Ιστορία της περιοχής μου κι άλλων περιοχών του κόσμου. Ολα αυτά οδηγούν τον άνθρωπο προς την ποίηση. 

Εχεις επισκεφθεί παλαιότερα την Ελλάδα. Επηρέασε καθόλου την ποίησή σου; 

Η Ελλάδα με επηρέασε πριν ακόμα την επισκεφτώ και πριν γνωρίσω- σε προσωπικό επίπεδο- μερικούς από τους ποιητές της και τους συγγραφείς της, οι οποίοι έγιναν φίλοι μου. Ημουν περίπου 18 χρόνων όταν έγραψα ένα ποίημα με τίτλο «Εραστής γλωσσών», το οποίο δημοσιεύτηκε στην πρώτη μου συλλογή το 2000 και ξεκινάει με τον στίχο «είμαι ένας πρόσφυγας από την Κρήτη». Πρόκειται για ένα ποίημα που βασίζεται στον μύθο που λέει ότι ο Παλαιστινιακός λαός έχει ρίζες που ανάγονται στο νησί της Κρήτης και ότι μετανάστευσε από αυτήν. Μέχρι σήμερα αντιμετωπίζω την Κρήτη, που δεν την έχω επισκεφτεί, με μια νοσταλγία παράξενη. Με επηρέασε πάρα πολύ η ανάγνωση της βιογραφίας του Νίκου Καζαντζάκη «Αναφορά στον Γκρέκο», σε πρώιμη ηλικία, και φυσικά όλη η ελληνική γραμματεία και τέχνες που γνωρίζουμε στον αραβικό κόσμο. Σε πολιτιστικό και ιστορικό επίπεδο, η Ελλάδα είναι για μας μια κοντινή γειτονική χώρα και ο ελληνικός πολιτισμός έχει μια ιστορική προέκταση στην Παλαιστίνη. Εχουμε την ίδια ορθόδοξη πνευματικότητα. Στην προηγούμενη επίσκεψή μου στην Αθήνα, παρατηρούσα τους ηλικιωμένους, άντρες και γυναίκες, στους δρόμους και στις αγορές. Αισθανόμουν ότι είναι από τα Ιεροσόλυμα ή τη Βηθλεέμ ή την Μπάιτ Ζάλα, με μόνη διαφορά -έλεγα στον εαυτό μου- ότι μιλούν ελληνικά. Από την άλλη πλευρά, ο σπουδαίος καλλιτέχνης Καμάλ Μπουλάτα έπαιξε μεγάλο ρόλο εφιστώντας την προσοχή μου στο γεγονός ότι εμείς οι Αραβες είμαστε από τους κληρονόμους του Βυζαντινού πολιτισμού (θεωρούσε ότι έχει λάβει χώρα ένας γάμος ανάμεσα στον Βυζαντινό και τον Ισλαμικό πολιτισμό). Αυτή είναι μια κοινή πολιτισμική και πνευματική κληρονομιά με την Ελλάδα παράλληλα με τη μεσογειακή κληρονομιά. Οταν αναχώρησε ο Καμάλ από αυτό τον κόσμο, τον περασμένο μήνα, ύστερα από 50 χρόνια στην εξορία -καθώς του απαγορευόταν να γυρίσει στην πόλη των παιδικών του χρόνων- συνέβη ένα θαύμα (φαντάσου ότι χρησιμοποιώ αυτή τη λέξη για να περιγράψω ένα φυσιολογικό δικαίωμα όπως το δικαίωμα του ανθρώπου να ταφεί στον οικογενειακό τάφο του) και κατάφερε η οικογένειά του να πάρει άδεια από την κατοχή για να τον θάψουν στα Ιεροσόλυμα. Ο τάφος στον οποίο αναπαύεται είναι ο τάφος της Ελληνίδας γιαγιάς του, Ειρήνης, η οποία είχε ταφεί προηγουμένως στην πόλη μας. 

Γιατί ταυτίζεσαι στα ποιήματά σου με τις μειονότητες, τους διαφορετικούς και τους ήρωες των εθνικών επαναστάσεων; 

Δεν ξέρω αν είναι έτσι όπως λες ή ίσως δεν πρέπει να το πιστέψω για να μην είναι αυτή η ταύτιση, όπως την ονομάζεις, μονάχα μια ιδεολογική θέση. Αρχικά όλοι ως άνθρωποι είμαστε μειονότητα. Ποιος άνθρωπος δεν είναι μειονότητα; Ισως το ότι γεννήθηκα σε έναν λαό τον οποίον μια κατοχική αποικιοκρατία στοχεύει να του αφαιρέσει την ταυτότητά του και την ανθρωπιά του με έκανε έντονα ευαίσθητο απέναντι στην αδικία και αυτομάτως αλληλέγγυο με κάθε άτομο ή ομάδα που υφίσταται αδικία και αντιστέκεται σε αυτή. Από την άλλη, ο αραβικός πολιτισμός, για όποιον τον ξέρει, είναι ένας μεγάλος και πλουραλιστικός πολιτισμός (culture) που συμπεριλαμβάνει έθνη, Ιστορίες και πολιτισμούς (cultures). Προετοιμάζει τον άνθρωπο, όταν αντιληφθεί τις διαστάσεις αυτού του πολιτισμού, να είναι ανοιχτός σε όλους τους λαούς. Η αραβική ταυτότητα είναι μη φυλετική. Δεν στηρίζεται σε καμία φυλετική ψευδαίσθηση, με την έννοια ότι είναι μια πολιτιστική ταυτότητα. Αυτό είναι ένα παλιό ζήτημα, από τα χρόνια του Προφήτη Μωάμεθ, στον οποίον αποδίδεται το ρητό «Ο Αραβισμός είναι η γλώσσα, όποιος ομιλεί την αραβική είναι Αραβας». Ολη η λογοτεχνική και επιστημονική μας Ιστορία βασίζεται σε προσωπικότητες «αραβόφωνες» που ποτέ δεν ρωτήσαμε για τις «ρίζες» τους ή τις φυλές τους. 

Γιατί μένεις στην κατεχόμενη Παλαιστίνη παρότι όλος ο κόσμος είναι ανοιχτός μπροστά σου; 

Δεν είχα προσέξει νωρίτερα ότι όλος ο κόσμος είναι ανοιχτός μπροστά μου. Πάντα αισθανόμουν ότι η παρουσία μου σε οποιοδήποτε άλλο μέρος πέραν από την Παλαιστίνη είναι προσωρινή και ότι πρέπει πάντα να γυρίσω στην πατρίδα μου, η οποία είναι και η εξορία μου. Το να ζήσεις ως Παλαιστίνιος στην κατεχόμενη Παλαιστίνη είναι κάτι που μοιάζει ακριβώς με την εμπειρία της ζωής στην εξορία. Είσαι πολύ απλά εξόριστος στην πατρίδα σου και ζεις τη ζωή σου με μια διαστρωματική αντίληψη μέσω της οποίας βλέπεις τα πράγματα όπως πρέπει να είναι, τα βλέπεις ενώ η κατοχή έχει αφαιρέσει την οντότητά τους και τα βλέπεις επίσης με τα μάτια εκατομμυρίων Παλαιστινίων προσφύγων ανά τον κόσμο που η κατοχή τούς απαγορεύει έστω μια επίσκεψη στην πατρίδα τους. Από την άλλη πλευρά, μου αρέσει να πείθω τον εαυτό μου ότι η παρουσία μου εδώ ενοχλεί τη σιωνιστική κατοχή.