Μνήμη Δημήτρη Μητρόπουλου (2 Νοεμβρίου 1960)
Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
«Παρ’ όλες τις προσωπικές μου επιφυλάξεις, γιατί αυτός είναι πιο μοντέρνος, και παρ΄όλο το «μακκαρθισμό» που βασιλεύει στην Αμερική, έχω γίνει ο μεγαλύτερος προπαγανδιστής του κ. Σοστακόβιτς», δήλωνε σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Η ΑΥΓΗ ο μεγάλος έλληνας μαέστρος και συνθέτης Δημήτρης Μητρόπουλος, στα 1955.
Άρα έχουμε μια ομολογία που δικαιώνει το θέμα που πραγματευόμαστε εδώ: «Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς του Δημήτρη Μητρόπουλου».
«Το ότι είδα στο πόντιουμ το Δημήτρη Μητρόπουλο ήταν το σημαντικότερο γεγονός της ζωής μου» γράφει σε ένα κείμενό του ο αείμνηστος Οδυσσέας Δημητριάδης, διακεκριμένος αρχιμουσικός της ελληνικής διασποράς, με πολύχρονη παρουσία στα μουσικά δρώμενα της Σοβιετικής Ένωσης.
Διηγείται, λοιπόν, ο Δημητριάδης:
«Το 1934 ήμουν φοιτητής στο Ωδείο του Λένινγκραντ στην τάξη της διεύθυνσης ορχήστρας. Μας επισκέφτηκε τότε ο κορυφαίος βιολονίστας του κόσμου Γιάσα Χάιφετς. Γνωριστήκαμε σε συνάντηση που είχε με τους φοιτητές και, όταν έμαθε ότι είμαι έλληνας, μου είπε ότι ο Μητρόπουλος είναι ένας από τους μεγαλύτερους μαέστρους στον κόσμο. Και τότε, τον Απρίλιο του 1934, ήρθε ο Δημήτρης Μητρόπουλος για συναυλίες στο Λένινγκραντ με τη Φιλαρμονική. Η Φιλαρμονική του Λένινγκραντ ήταν την εποχή εκείνη μια υπέροχη ορχήστρα. Για μένα ήταν ιερό μέρος.
Παρόλο που είχε συμβόλαιο για δύο συναυλίες, του πρότειναν να διευθύνει και μια τρίτη. Αυτή τη φορά το πρόγραμμα περιλάμβανε μεγάλους συνθέτες του 20ου αιώνα. Επανέλαβε τη Φαντασία και Φούγκα των Μπαχ - Μητρόπουλου, κατόπιν διηύθυνε τον Πετρούσκα του Στραβίνσκυ, την Κλασσική συμφωνία του Προκόφιεφ και τελείωσε με ένα καινούργιο έργο του Σοστακόβιτς, τη Σουίτα από το μπαλέτο "Χρυσός αιώνας". Η Τρίτη συναυλία είχε μοναδική επιτυχία και το κοινό αποθέωσε το μαέστρο και το συνθέτη του "Χρυσού αιώνα", βγάζοντάς τους άπειρες φορές στη σκηνή.
Θυμούμαι ορισμένες χαρακτηριστικές συζητήσεις που είχε ο Μητρόπουλος με το Σοστακόβιτς, άλλωστε πάντοτε μετάφραζα εγώ. Ο Μητρόπουλος είχε μεγάλη φιλία και με τον Προκόφιεφ και θέλησε να πληροφορηθεί από τον Σοστακόβιτς ποιες ήταν οι σχέσεις τους. Ο δεύτερος του είπε: "Αρκετά καλές". "Σας αρέσει η μουσική του Προκόφιεφ;", συνέχισε επίμονα ο Μητρόπουλος. Και τότε ο μεγάλος συνθέτης είπε: "Μου αρέσει, ... αλλά η δική μου δεν του αρέσει, το ξέρω!"
Ο Μητρόπουλος γράφει γι’ αυτή τη ρωσική εμπειρία του 1934, ξεχωρίζοντας έναν συνθέτη: «Μεταξύ των μοντέρνων συνθετών συγκαταλεγόταν και ο μουσουργός Σοστακόβιτς, μια μουσική μεγαλοφυία. Ήδη από τότε η Σκάλα του Μιλάνου και η Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης του είχαν ζητήσει να παίξουν την όπερα του, Λαίδη Μάκβεθ του Μτσενκ.
Στην φίλη του Καίτη Κατσογιάννη περιγράφει: «Νιώθω ότι εάν έμενα περισσότερο στη Σοβιετική Ένωση θα καταντούσα να ξεχάσω ότι υπάρχουν άνθρωποι που ντύνονται καλά, που τρώνε καλά που είναι καθαροί. Η εντύπωση αθλιότητας και ακαθαρσίας που έχει κανείς εκεί κάτω είναι κάτι απερίγραπτο. Αλλά αυτό γρήγορα το συνηθίζεις και σου απομένει τότε η γοητεία αυτού του λαού με με μια ευγένεια καρδιάς, μια ψυχική χάρη και ενθουσιασμό απεριόριστο – έπειτα καλλιτέχνες πέρα ως πέρα. .. Μου προτείνουν ένα συμβόλαιο για δεκατέσσερεις συναυλίες και δύο παραστάσεις όπερας…».
Ο Μητρόπουλος δεν αποδέχθηκε και δεν ξαναπήγε στη Ρωσία.
Το 1937 εγκαθίσταται στην Αμερική, ζώντας πάντα και σε ρωσικούς μουσικούς ρυθμούς, παίζοντας δηλ. πολλά έργα Ρώσων συνθετών.
ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΜΙΝΝΕΑΠΟΛΗΣ
Στις 30 Ιανουαρίου 1942 η Συμφωνική Ορχήστρα της Μιννεάπολης υπό τον διευθυντή της Δημήτρη Μητρόπουλο, ερμήνευσε για πρώτη φορά την Πέμπτη Συμφωνία του Σοστακόβιτς.
Το χιλιοπαιγμένο αυτό έργο, αποδοκιμάστηκε άγρια το 1941, όταν το παρουσίασε για πρώτη φορά ο Κουσεβίτσκυ στη Βοστώνη, ο οποίος είχε δηλώσει ότι θα το έχωνε με το ζόρι στα αυτιά των κριτικών μέχρι να το αναγνωρίσουν ως σύγχρονο αριστούργημα.
Κατά τη συναυλία στη Μιννεάπολη το κοινό επιδόθηκε σε σχόλια ασυνήθιστης έντασης στα διαλείμματα, ωστόσο ο αντίκτυπος της Συμφωνίας ήταν συγκλονιστικός. «Προκάλεσε πραγματική αίσθηση», έγραψε η συντηρητική Grace Davies, “και, εάν το σύνολο της μουσικής του 20ού αιώνα παρουσιαζόταν με την χθεσινή σαφήνεια, θα ήμασταν πρόθυμοι να προσυπογράψουμε την αναπόφευκτη αναγέννηση της μουσικής σκέψης»
Όμως, να σημειώσουμε εδώ ότι ο Μητρόπουλος ερμήνευσε και πάλι την 5η του Σοστακόβιτς, μέσα στο 1942, στο καλοκαιρινό φεστιβάλ της Ραβίνια, διευθύνοντας για πρώτη φορά – ως προσκεκλημένος μαέστρος - την Συμφωνική Ορχήστρα του Σικάγο.
Στο τέλος του 1942 – τέτοιες μέρες – στις 11 Νοεμβρίου, η Συμφωνική της Μιννεάπολης ερμήνευσε την περίφημη Εβδόμη του Σοστακόβιτς, την επονομαζομένη «του Λένινγκραντ».
Την συμφωνία παρουσίασε ο μεγάλος Αρτούρο Τοσκανίνι, σε πρώτη ραδιοφωνική μετάδοση, με την ορχήστρα του NBC, στις 19 Ιουλίου, δηλ. μόλις τέσσερις μήνες πριν τον Μητρόπουλο. Κατά την άποψη πολλών που άκουσαν και τις δύο εκτελέσεις, η ερμηνεία του Μητρόπουλου ήταν ασυγκρίτως ανώτερη. Ο John Sherman έγραψε ότι «ο Μητρόπουλος υπερέβη τον Τοσκανίνι, όχι μόνο στην κατανόηση και την προβολή του έργου, αλλά και στο να το συνενώνει και να συγχωνεύει μεταξύ τους τα ετερόκλητα στοιχεία που το αποτελούν με συγκινητική και δραματική εκφορά».
Ο Μητρόπουλος το καλοκαίρι του 1943 απείχε από την ενεργό μουσική δράση, αφού προσέφερε εθελοντική εργασία στον Ερυθρό Σταυρό για την ανακούφιση των πληγέντων από τον πόλεμο.
Επανέρχεται ανανεωμένος – γιατί όπως ο ίδιος ομολόγησε ο εθελοντισμός του έκανε πολύ καλό – για τη σεζόν 1943-44.
Ανάμεσα στα απαιτητικά έργα της φθινοπωρινής περιόδου και η Πρώτη Συμφωνία του Σοστακόβιτς, με το παιγνιώδες ύφος της.
Τον Σεπτέμβριο του 1944 η Συμφωνική της Μιννεάπολης απέκτησε νέο καλλιτεχνικό διευθυντή, τον Louis Krasner, ο οποίος ήταν βοηθός καλλιτεχνικού διευθυντή στο Πίτσμπουργκ, υπό τον Fritz Reiner, και αποδέχθηκε τελικά την πρόταση του Μητρόπουλου να εργαστεί ως καλλιτεχνικός διευθυντής του. Ανάμεσα στα νέα και πρωτότυπα έργα που παρουσιάστηκαν ήταν και το πρώτο από τα δύο κοντσέρτα για πιάνο του Σοστακόβιτς.
ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗ Ν. ΥΟΡΚΗΣ
1952: Ο Μητρόπουλος έχει μια αποτυχία, καθώς η επιλογή του για το ανέβασμα του έργου «Χριστόφορος Κολόμβος» του Ντάριους Μιγιώ, δεν έγινε αποδεκτή από κοινό και κριτικούς. Στις συναυλίες που ακολούθησαν, έπαιξε και την 5η του Σοστακόβιτς, η οποία, εν έτει 1952, διατηρούσε ακόμα τον νεωτεριστικό της χαρακτήρα. Ένας κριτικός έγραψε στην Washington Post (19.11.1952): «Η γνώση της παρτιτούρας της Πέμπτης Συμφωνίας του επιτρέπει μία ελευθερία στη σύλληψη του έργου, που υπογραμμίζει την μουσική δομή». Να σημειώσουμε ότι εκείνη τη χρονιά, το 1952 (1η Δεκεμβρίου), ο Μητρόπουλος ηχογράφησε την 5η του Σοστακόβιτς με την Φιλαρμονική της Ν. Υόρκης.
Ο σχετικός δίσκος, που κυκλοφόρησε το 1953, περιλάμβανε έργα των Τσαϊκόφσκι, Προκόφιεφ και Σοστακόβιτς και πρόκειται για την συλλογή που έγινε γνωστή ως The Art of Dimitris Mitropoulos.
Στις 14 Οκτωβρίου 1954 ο Μητρόπουλος πέτυχε ένα θρίαμβο, όταν διηύθυνε την αμερικανική πρεμιέρα ενός έργου το οποίο έμελε να επιβληθεί ως ένα από τα αριστουργήματα του 20ού αιώνα: πρόκειται για την Συμφωνία αρ. 10 του Σοστακόβιτς.
Επισήμως, η σύνθεση της Συμφωνίας αρ.10 έλαβε χώρα στο χρονικό διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Οκτωβρίου 1953, δηλαδή έπειτα από το θάνατο του Stalin. Προσχέδια του έργου υπήρχαν, ωστόσο, από το 1951. Η δέκατη Συμφωνία δικαιολογημένα θεωρείται ως η μεγαλύτερη στιγμή του Shostakovich. Με εξαίρεση την εντελώς διαφορετικής έμπνευσης και θεματολογίας Συμφωνία αρ.15, έναν αποχαιρετισμό στη ζωή, πουθενά αλλού ο μουσικοσυνθέτης δεν έδωσε τόσο ελεύθερη και ειλικρινή διέξοδο στο προσωπικό και αυτοβιογραφικό του συναίσθημα, όσο στη Συμφωνία αρ.10, η οποία έγινε δεκτή στην Σοβιετική Ένωση με ανάμεικτα συναισθήματα.
Στις 14 Οκτωβρίου 1954, προτού καν συμπληρωθεί ένα έτος από την πρώτη εκτέλεση (17 Δεκ. 1953), ο Μητρόπουλος έκανε την Αμερικανική πρεμιέρα του έργου και στις 18 Οκτωβρίου ηχογράφησε την Δεκάτη και κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ η ιστορική πια ηχογράφηση, υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Μητρόπουλου. Ο μεγάλος Έλληνας αρχιμουσικός, διέγνωσε αμέσως την αξία του έργου καθώς και το μήνυμα που αυτό εξέπεμπε και έσπευσε να το εντάξει στο ρεπερτόριο της Φιλαρμονικής ορχήστρας της Νέας Υόρκης, της οποίας ηγείτο.
Η υποδοχή, από την κριτική, για την ερμηνεία της 10ης από τον Μητρόπουλο, ήταν ενθουσιώδης, με δύο μόνο εξαιρέσεις: την New York Daily και την Herald Tribune. Η πρώτη κυκλοφόρησε με τον τηλεγραφικό τίτλο: «Η 10η ΤΟΥ ΣΟΣΤΑΚΟΒΙΤΣ ΕΝΑ ΦΙΑΣΚΟ»! Βέβαια ο Μητρόπουλος διέψευσε και στη συνέχεια τους ...δύσπιστους κριτικούς με την ερμηνεία του στην 10η ανά τον κόσμο.
Μία παρένθεση
Το 1953 ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς δημοσιεύει στο περιοδικό Σοβιέτσκαγια Μούσικα (Σοβιετική Μουσική) τραγούδια μελοποιημένα ή διασκευασμένα από τον ίδιο. Ανάμεσά τους περιέλαβε και το τραγούδι Εμπρός του συνθέτη Αλέκου Ξένου σε στίχους του Κωστή Παλαμά, θεωρώντας το ως ανώνυμη σύνθεση. Ο Αλέκος Ξένος ενημέρωσε τον Σοστακόβιτς ότι το τραγούδι ήταν δικό του, στέλνοντάς του και μερικά άλλα δικά του. Ο Σοστακόβιτς απάντησε και η επιστολή του πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Η Αυγή. Ο Αλέκος Ξένος ήταν μαθητής του Δημήτρη Μητρόπουλου στο Ωδείο Αθηνών. Του δίδασκε μορφολογία, αισθητική και ιστορία της μουσικής.
Επιστρέφουμε στην οδοιπορία μας.
Στις 18 Απριλίου 1955 ο Μητρόπουλος πραγματοποιεί μια μεγάλη περιοδεία με την Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης σε Πολιτείες της Αμερικής. Στη Μιννεάπολη, η ορχήστρα ερμήνευσε την 5η του Μέντελσον και την 10η του Σοστακόβιτς. Η ανταπόκριση του κοινού άγγιξε τα όρια της υστερίας!
Στις αρχές Σεπτεμβρίου 1955, αρχίζει η μεγάλη ευρωπαϊκή περιοδεία της Φιλαρμονικής της Ν. Υόρκης, υπό τον Μητρόπουλο πάντα. Στην Βιέννη ο Μητρόπουλος έπαιξε και την 10η του Σοστακόβιτς, ενώ πραγματοποίησε και την πρώτη εκτέλεση της συμφωνίας αυτής στο Λονδίνο, που χαρακτηρίστηκε ως αποκάλυψη σε σχέση τόσο με την ίδια την μουσική όσο και για τις μεγάλες ικανότητες της ορχήστρας.
Και μετά το Λονδίνο, η Αθήνα!
Στην Αθήνα πραγματοποιήθηκαν τρεις συναυλίες, οι οποίες είχαν προγραμματιστεί 1 και 2 Οκτωβρίου για το Ηρώδειο, αλλά ο καιρός δεν το επέτρεψε κι έτσι έγιναν στο κινηματοθέατρο «Ορφεύς», επί της οδού Σταδίου (εκεί όπου σήμερα είναι η Στοά του Βιβλίου και το Θέατρο Τέχνης). Στην δεύτερη συναυλία, ο Μητρόπουλος ανήγγειλε στο κοινό πως δεν θα παίξει την 5η του Προκόφιεφ – όπως είχε αρχικά προγραμματιστεί – γιατί η σκηνή του Ορφέως δεν χωρούσε πιάνο, που είναι απαραίτητο για την εκτέλεση του έργου, αλλά την 10η του Σοστακόβιτς.
Ο σπουδαίος μουσικοκριτικός της εποχής Μίνως Δούνιας παρ’ ότι θεωρεί την Δεκάτη ως ένα «ακαθόριστων προθέσεων μωσαϊκό», σημείωσε ότι ο Μητρόπουλος «μας έδωσε σε μια μνημειώδη ερμηνεία ένα από τα πλέον πρόσφατα έργα της εποχής μας, την 10ην Συμφωνία του Σοστακόβιτς».
Αυτή η Αθηναϊκή ερμηνεία της 10ης κυκλοφόρησε αργότερα και σε δίσκο.
ΚΟΝΤΣΕΡΤΟ ΓΙΑ ΒΙΟΛΙ
Το 1955 ο Σοστακόβιτς εκλέγεται για τρίτη φορά στο Ανώτατο Σοβιέτ της Ρωσικής Ομοσπονδίας, ενώ παρουσιάζεται ένα από τα σπουδαιότερα έργα του, το Πρώτο Κοντσέρτο για βιολί, με σολίστ τον μοναδικό Νταβίντ Οϊστραχ, στον οποίο είχε αφιερωθεί το έργο. Στην πρεμιέρα του έργου στην Αμερική διευθύνει ο Δ. Μητρόπουλος την Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης. Πρόκειται για την τελευταία συναυλία του χρόνου: 29 Δεκεμβρίου. Ο Μητρόπουλος χρησιμοποίησε παρτιτούρα, γιατί – όπως εικάζεται – το θέαμα του μαέστρου να διευθύνει χωρίς παρτιτούρα προκαλούσε νευρικότητα στον Όιστραχ. Το Κοντσέρτο χαιρετίστηκε με θυελλώδη χειροκροτήματα. Ο Μητρόπουλος και ο Όιστραχ βγήκαν έξι φορές στη σκηνή! Την τελευταία φορά ο Μητρόπουλος σήκωσε την παρτιτούρα ψηλά για να δώσει την δυνατότητα στον απόντα συνθέτη να μοιραστεί το χειροκρότημα.
Λίγες μέρες μετά, στις 2 Ιανουαρίου 1956, το έργο ηχογραφείται και αποτελεί την πρώτη παγκόσμια ηχογράφηση του έργου, που κυκλοφορεί σε δίσκο.
To Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον» (υπεύθυνος: Π.Α. Ανδριόπουλος) και το Περιοδικό «Στέπα» - Επιθεώρηση Ρωσικού Πολιτισμού (εκδότης: Δ.Β. Τριανταφυλλίδης), διοργάνωσαν εκδήλωση – αφιέρωμα στον μεγάλο Ρώσο συνθέτη Ντμίτρι Σοστακόβιτς, με αφορμή την επέτειο των 110 χρόνων από τη γέννησή του (1906-2016).
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην Αίθουσα Διδασκαλίας στη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας «Λίλιαν Βουδούρη», του Συλλόγου Οι φίλοι της Μουσικής, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, την Δευτέρα 14 Νοεμβρίου 2016.
Ομιλητές:
- Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης, δημοσιογράφος – μεταφραστής: «Η ατμόσφαιρα του ζόφου για τον Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Η συνομιλία των αρχείων με την Ιστορία».
- Δημήτρης Β. Μπαλτάς, Δρ Φιλοσοφίας – συγγραφέας: «Οι βιογραφίες του Σοστακόβιτς στα ελληνικά».
- π. Πέτρος Μινώπετρος, σκηνοθέτης: «Σοστακόβιτς και Σολζενίτσιν: Παράλληλοι».
- Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος, θεολόγος – μουσικός: «Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς του Δημήτρη Μητρόπουλου».
Παραθέτουμε το βίντεο της εκδήλωσης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου