Ο ΡΟΜΠΕΡΤ ΣΟΥΜΑΝ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΠΑΠΑΣΤΕΦΑΝΟΥ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Ο πρωτεργάτης του Ρομαντισμού Ρόμπερτ Σούμαν γεννήθηκε σαν σήμερα, στις 8 Ιουνίου 1810 στο Τσβίκαου του τότε Βασιλείου της Σαξονίας (σήμερα η πόλη υπάγεται στο ομόσπονδο γερμανικό κρατίδιο της Σαξονίας).

Κι εγώ ακούω τον Σούμαν της Αλεξάνδρας Παπαστεφάνου, δηλαδή τον διπλό ψηφιακό δίσκο «1839 – Year of Piano», με συνθέσεις για σόλο πιάνο, που κυκλοφόρησε από την First Hand Records. 

Το 1839 ήταν η πιο παραγωγική χρονιά του Schumann για σόλο πιάνο, εξ ου και ο επινοημένος τίτλος του cd «Έτος Πιάνου». 

Η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου μας παρουσιάζει ένα αφιέρωμα στον μεγάλο Γερμανό συνθέτη χωρίς να υπάρχει κάποια επετειακή αφορμή. Έχει προηγηθεί, την τελευταία τριετία, ένα μεγάλο αφιέρωμα στον Μπαχ. Τον Ιούλιο του 2018 μας χάρισε το τετραπλό άλμπουμ με το εμβληματικό "Καλώς Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο", ένα έργο που ανήκει στα παγκόσμια αριστουργήματα της ανθρώπινης τέχνης. Η υποδοχή διεθνώς ήταν διθυραμβική. Μετά από ενάμισι χρόνο, η ακάματη πιανίστρια μας έδωσε ένα διπλό CD, πάλι από την First Hand Records, με τις Γαλλικές Σουίτες του Μπαχ. 

Τώρα έχουμε Σούμαν, μιας και η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου είναι ακάματη εργάτρια της μουσικής.

Και σκέπτομαι ότι υπάρχει μία νοητή γραμμή που συνδέει τους δύο συνθέτες. 

Ο Σούμαν έλεγε ότι "ο Μπαχ είναι το καθημερινό μου ψωμί". Τον μελετούσε πολύ, ήταν κατά κάποιο τρόπο το καταφύγιό του για την τρέλα, λόγω της δομημένης μουσικής του. Και η πολυφωνική μουσική του Σούμαν απηχούσε τον Μπαχ. 

Θυμάμαι ότι η ερμηνεύτρια είχε πει σε μια συνέντευξή της ότι «ο Μπαχ εξέφρασε το θρησκευτικό συναίσθημα για τον homo universalis. Την οικουμενικότητα του θρησκευτικού συναισθήματος. Ο Σούμαν είναι το αντίστοιχο στην έκφραση του ανέφικτου για τον ρομαντικό άνθρωπο. Γι' αυτό και υπήρξε ένας μεγάλος ανατρεπτικός, ένας επαναστάτης. Μπορεί όμως να δει κανείς τη σχέση των δύο συνθετών και από μία άλλη οπτική γωνία. Διότι αν ο Σούμαν ήταν ο ακραίος ρομαντικός άνθρωπος, ο Μπαχ ήταν το αντίδοτο στην έλλειψη ορίων του ρομαντισμού. Και με αυτή την έννοια, και ο ίδιος ο Μπαχ θα μπορούσε να θεωρηθεί ένας βαθιά ρομαντικός συνθέτης». 

Ήταν το 2002 όταν η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου ερμήνευε Σούμαν στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και μας φώναζε: «Μη φοβάστε να είστε ρομαντικοί»! Και εξηγούσε: «Ο ρομαντισμός έχει το στίγμα του εύκολου. Ότι είναι δάκρυ και άρωμα. Όμως το ρομαντικό είναι το βαθιά δραματικό, το ανέφικτο, το απλησίαστο. Στις μέρες μας, που όλα είναι σύνθετα και κυνικά, ο ρομαντισμός δεν είναι αναχρονισμός, αλλά μια μορφή ποιητικού οράματος. Τα ρομαντικά έργα του παρελθόντος είναι μια ανάταση, μια δυνατότητα να ξαναδούμε τον κόσμο. Είναι η επιστροφή, η όποια επιστροφή ονειρεύεται ο καθένας, είναι εν τέλει η επαναδιαπραγμάτευση του ανθρώπου με τη φύση που αναγκαστικά θα μας απασχολήσει στον 21ο αιώνα». 

Με τη νέα δισκογραφική δουλειά της η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου μας αναδεικνύει την αλήθεια ότι ο Σούμαν είχε ποιητική σχέση με τη μουσική. Πάντοτε, και σήμερα, η Μουσική Ποιητική μας είναι απαραίτητη! Με υψηλή δόση ρομαντισμού, θα έλεγα. Του ρομαντισμού που δεν έχει σχέση με φτηνούς συναισθηματισμούς, αλλά που καλλιεργεί την αληθινή σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του. Εκεί, στο άδυτον! Όπου κυριαρχεί η μουσική της ψυχής και η ψυχή της μουσικής. Για όποιον θέλει να ζει   αληθινά.

 

Η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου επανέρχεται τακτικά στον Σούμαν, γι' αυτό και στις 20 Ιανουαρίου 2023, μαζί με την μεσόφωνο Λένια Ζαφειροπούλου μας παρουσίασαν ένα ξεχωριστό ρεσιτάλ μουσικής δωματίου με τίτλο "Ο Robert Schumann και τρεις ποιητές", στην κεντρική αίθουσα εκδηλώσεων του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός. 

Απέδειξαν περίτρανα πώς ένας συνθέτης μπορεί να μεταμορφωθεί μελοποιώντας τον ποιητή που επιλέγει. Από τα πικρά, βόρεια ποιήματα του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν πλάθει τέσσερις κινηματογραφικές μινιατούρες. Η ειρωνεία και το αυτοϋπονομευτικό πάθος του Χάινριχ Χάινε, του εμπνέουν στυλιστικές ακροβασίες και έναν ακραία οδυνηρό λυρισμό στα όρια της παρωδίας. Και από τον Γιουστίνους Κέρνερ, που πενθεί την απομάγευση και αποστρέφεται την εκβιομηχάνιση της Ευρώπης, ο Σούμαν χτίζει έναν ημίωρο κύκλο τραγουδιών γεμάτο μελαγχολική λατρεία για τη φύση που μοιάζει να χάνει τον θρόνο της. ΄

Είπε σε συνέντευξή της στην "Καθημερινή" η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου: 

«Στους κύκλους τραγουδιών του Σούμαν που ερμηνεύουμε στο ρεσιτάλ με τη Λένια, διασταυρώνονται οι μαγεμένοι κόσμοι των κολοσσών της ποίησης. Περιγράφονται οι κινήσεις της ψυχής, τα ρήγματα και οι συγκινήσεις, όπως τις είδαν οι ρομαντικοί ποιητές, ακολουθώντας τον μίτο και τους ελιγμούς μιας ψευδαίσθησης μέσα από τη μεταμορφωτική δύναμη της φαντασίας που ανασυνθέτει συνεχώς τον κόσμο. Αλλά επειδή οι βαθύτερες πραγματικότητες της ζωής παραμένουν πάντα κρυφές και ανεξήγητες, το διπλό, το αλλόκοτο, το εξωφρενικό, το ακραίο και το μυστηριακό κάνουν συνεχώς την εμφάνισή τους. Ο Σούμαν, απαράμιλλος τεχνίτης της ρομαντικής πολυφωνίας, θέλει στα τραγούδια του τη φωνή να αφηγείται θεατρικά και το πιάνο να τραγουδά αφηγηματικά. Είναι μια συναυλία στο κόσμο της Ουτοπίας».

Ήταν η Μουσική Ποιητική του Σούμαν στον κύβο, από την Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου και τη Λένια Ζαφειροπούλου. 

Αλλά, ακούγοντας την Παπαστεφάνου να παίζει τα Πολύχρωμα φύλλα (έργο 99) ή το Humoreske (έργο 20) του Σούμαν, συνειδητοποιείς πως όντως ο κόσμος του Σούμαν είναι μια μελοδύσσεια, ήτοι κατάδυση στα άδυτα της ψυχής με όλες τις πλευρές της σε εγρήγορση. 

 

Robert SCHUMANN (1810–1856) 1839 – Year of Piano 

Alexandra Papastefanou, piano 

CD1 

Humoreske in B flat major, Op. 20 

4 Nachtstücke, Op. 23 

Arabeske in C major, Op. 18 (1838-39) 

Blumenstück in D flat major, Op. 19 

CD2 

Faschingsschwank aus Wien, Op. 26 (1839-40) 

3 Romanzen, Op. 28 

Bunte Blätter, Op. 99: 3 Stücklein (1838) 

Bunte Blätter, Op. 99: No. 10, Praeludium 

4 Klavierstücke, Op. 32: No. 4. Fughette in G minor 

Albumblätter, Op. 124: No. 19 in A major: Phantasiestück

Κι εδώ ακούστε την περίφημη Σονάτα Νο 1, από μια προ εικοσαετίας δουλειά της Αλεξάνδρας Παπαστεφάνου στον Σούμαν: Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου – Robert Schumann - Piano Works (Live Recording At Megaron - The Athens Concert Hall October 21, 2002).