ΤΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΠΑΤΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΕΣΤΙΟΥΣ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Μιχάλης Πάτσης, Ζωή στό δρόμο, Ἀθήνα 2015, σελ. 171 

Ἀφιερωμένη στούς μπομζί (στήν ρωσσική γλώσσα ἡ λ. σημαίνει τούς ξεσπιτωμένους, τούς ἀνέστιους) εἶναι ἡ συλλογή διηγημάτων πού ἐξέδωσε προσφάτως ὁ συγγραφέας Μ. Πάτσης. 

Ὁ συγγραφέας δίνει μία ἀριστοτεχνική, κοινωνιολογικά καί ψυχογραφικά, εἰκόνα τῆς ζωῆς τῶν μπομζί στήν μοσχοβίτικη πρωτεύουσα. Ἀφοῦ ὁ συγγραφέας σημειώσει ἐξ ἀρχῆς ὅτι «ἡ ζωή βρίσκεται στό δρόμο καί αὐτός σέ ὁδηγεῖ» (σ. 7), παρουσιάζει τήν ζωή τῶν μπομζί μέσα ἀπό δέκα διηγήματα στά ὁποῖα οἱ ἴδιοι εἶναι κατά κανόνα κεντρικοί ἥρωες («Ἡ ἀνέστια τραγουδίστρια», «Λεπτές ἰσορροπίες», «Ὁ Ἀλεξέϊ στόν Κάτω Κόσμο», «Στά ὑπόγεια τούνελ τῆς Ρίγα», «14 Φεβρουαρίου», «Ὁ ποιητής», «Ἐργασίες ἀπολύμανσης», «Τό ἀνήλιαγο ζευγάρι»). Μεταξύ τῶν κυρίαρχων χαρακτηριστικῶν τῶν μπομζί καταγράφεται ἡ ἐλευθερία τους (σσ. 11-12), ἡ καθαρότητα στήν σκέψη τους (σ. 49), ἡ εὐγένειά τους (σ. 55), ἡ μοναχικότητά τους (σ. 99), ἀκόμη καί ἡ ἐργατικότητά τους (σ. 127, σ. 137) καί, τέλος, ἡ εὐαισθησία τους (σ. 149, σ. 151). Νομίζω ὅτι μόνον σέ δύο διηγήματα («Ἡ Ε. στό μοναστήρι» καί «Στό βουνό Ἅγιος Γεώργιος») οἱ μπομζί εἶναι μέν δρῶντα ἀλλά ὄχι κεντρικά πρόσωπα. 

Ἐκτός ἀπό τήν σύγχρονη ρωσσική κοινωνία στό πλαίσιο τῆς ὁποίας διαδραματίζονται οἱ καθημερινές αὐτές ἱστορίες, ὁ ἀναγνώστης θά δεῖ διάσπαρτες ἀναφορές σέ σημαίνοντα πρόσωπα τῆς ρωσσικῆς λογοτεχνίας (λ.χ. στόν Τσέχωφ, στόν Πούσκιν, στόν Σκριάμπιν, στόν Γκάρσιν, στόν Γεσένιν), ἀλλά καί τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας τῶν ἰδεῶν (λ.χ. στόν Πλάτωνα, στόν Πλωτίνο, ἀκόμη καί στόν Παπαρηγόπουλο). Ἔχει ἐνδιαφέρον νά σημειωθεῖ ὅτι ἕνας ἀπό τούς μπομζί τῶν διηγημάτων, ὁ Ἀλιόσα, παρουσιάζεται μέν ὡς «φιλέλληνας» (σ. 40), ἐνῶ γενικότερα καταγράφεται ὅτι «σ’ αὐτήν τήν πόλη τό ἔθνος μας (ἐνν. ἡ Ἑλλάδα) ἔχει σχεδόν ξεχαστεῖ. Οἱ ἄνθρωποι τό συνδέουν μόνο μέ τήν ἱστορία καί τό παρελθόν» (σ. 53). 

Εἶναι ξεκάθαρο ὅτι στήν συλλογή διηγημάτων τοῦ Μ. Πάτση ἡ γραφή εἶναι ρεαλιστική ἀλλά καί προπάντων αὐτοβιογραφική. Ὁ συγγραφέας δέν παρακολουθεῖ ὡς ἁπλός παρατηρηρής τήν καθημερινότητα τῶν μπομζί, ἀλλά συνδιαλέγεται ἄμεσα μαζί τους ὅπως καί μέ τήν φιλοσοφία ζωῆς πού οἱ ἴδιοι ἔχουν ἐπιλέξει νά ἀκολουθήσουν: «Οἱ ἄνθρωποι αὐτοί δέν ἦταν τεμπέληδες καί μέθυσοι. Γράφω ‘’ἦταν’’, γιατί δέν ξέρω ἄν ὑπάρχουν ἀκόμα σ’ αὐτήν χώρα. Ἡ πρόοδος ἀφανίζει πολλές φορές ὅλα τά ἰδιαίτερα στοιχεῖα τῆς κοινωνίας καί γνωρίζουμε πώς τίποτα δέν εἶναι πιό ἀντίθετο στήν πρόοδο ἀπό τήν ἀτομικότητα στήν κοινωνία. Ἀλλά μπορεῖ καί οἱ μπομζί μέ τά χρόνια νά ἔχουν αὐξηθεῖ» (σ. 127).