Ο ΣΥΜΕΩΝ Ο ΣΤΥΛΙΤΗΣ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΕΝΝΥΣΟΝ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Την 1η Σεπτεμβρίου η Εκκλησία γιορτάζει τη μνήμη του Αγίου Συμεών του Στυλίτη. 
Το ποίημα Συμεών (1917) του Κ.Π. Καβάφη, από τα Κρυμμένα αναφέρεται στον γνωστό χριστιανό ασκητή Συμεών τον Στυλίτη τον Πρεσβύτερο (περίπου 389-459), τον σημαντικότερο εκπρόσωπο αυτής της ασκητικής ακρότητας, του Στυλιτισμού.
Ο ποιητής εστιάζει στο γεγονός της παραμονής του ασκητή πάνω σε ένα στύλο, για τριάντα πέντε χρόνια, το οποίο και αποτελεί στοιχείο που τον εκπλήσσει και τον εντυπωσιάζει: «… τριάντα πέντε χρόνια, σκέψου − / χειμώνα, καλοκαίρι, νύχτα, μέρα, τριάντα πέντε /χρόνια επάνω σ’ έναν στύλο ζει και μαρτυρεί. / … πριν γεννηθούμ’ εμείς, φαντάσου το, / ανέβηκε ο Συμεών στον στύλο /κ’ έκτοτε μένει αυτού εμπρός εις τον Θεό…». 
Ο Καβάφης σημειώνει κι ένα άλλο στοιχείο, που αναφέρεται στο Συναξάρι του Αγίου: τους πιστούς Χριστιανούς οι οποίοι συγκεντρώνονταν κάτω από τον στύλο του Αγίου για να τον δουν και να παρηγορηθούν πνευματικά.
Ο Καβάφης γνωρίζει το συναξάρι του Αγίου. Άλλωστε, στο προσωπικό του αρχείο υπάρχει ο Συναξαριστής του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου.
Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι ο Καβάφης γνωρίζει την περίπτωση του κορυφαίου εκπροσώπου των στυλιτών Αγίων, του Συμεών, και τον εντάσσει μέσα στην προσωπική του θα λέγαμε «μυθολογία». Πάντως η Diana Haas παρατηρεί για το ποίημα ότι ο Καβάφης «στη σκηνοθεσία του “Συμεών”, το κέντρο του ενδιαφέροντος έχει μετατεθεί, από το μεταφυσικό “ύψος” του ασκητή αγίου στο εγκόσμιο επίπεδο των ανθρώπινων ασχολήσεων και “μικροτήτων” (στ. 8)• μεταφορικά, δηλαδή, αλλά και κυριολεκτικά έχει προσγειωθεί» .

Στα Καβάφεια 2017, που πραγματοποιήθηκαν στην Αλεξάνδρεια, η νεαρή δρ συγκριτικής φιλολογίας Κική Δημουλά στην εισήγηση της έθεσε ερωτήματα για τη σχέση Χριστιανισμού και σάρκας στο έργο του Καβάφη και, μεταξύ άλλων, παρατήρησε: «Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Καβάφης προσπαθεί να συλλάβει έναν Χριστιανισμό χωρίς σάρκα, όπως στο «Συμεών» ή μια σάρκα χωρίς Χριστιανισμό, όπως στην όψιμη ερωτική του ποίηση. Όμως και αυτή κάποιες φορές προδίδει σβησμένα ίχνη Χριστιανικών αναφορών». 

Το ποίημα Συμεών το παρουσιάσαμε με το Καλλιτεχνικό Σύνολο "Πολύτροπον" στην εκδήλωση που πραγματοποιήσαμε στην Αίθουσα Διδασκαλίας της Μεγάλης Μουσικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος για τους Χριστιανούς της Μέσης Ανατολής (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 1 Ιουλίου 2015). 

Ο Λιβανέζος φιλόλογος, θεολόγος και μεταφραστής Roni Bou Saba μετέφρασε το ποίημα ειδικά για την εκδήλωση αυτή και το απήγγειλε για πρώτη φορά στα αραβικά, με τον Γιώργο Γενναίο να τον συνοδεύει στο λαούτο.
Το ποίημα στα αραβικά απήγγειλε και στην εκδήλωση που πραγματοποιήσαμε στο "Αγγέλων Βήμα" (14 Οκτωβρίου 2015), με θέμα "Ο Καβάφης της Συρίας και της Μέσης Ανατολής", με μουσικές γέφυρες που έγραψε για πιάνο ο συνθέτης Λεωνίδας Κανάρης.
Αλλά ας δούμε πώς ο Συμεών συνδέει τον Καβάφη και τον Τέννυσον. 

Ο άγγλος ποιητής Άλφρεντ Λορντ Τέννυσον (1809-1892) έγραψε τον δραματικό μονόλογο “Άγιος Συμεών ο Στυλίτης” το 1833, σε ηλικία 24 ετών, και τον συμπεριέλαβε στη συλλογή του Ποιήματα που εξέδωσε το 1842. Να πούμε εδώ ότι στυλίτες λέγονταν στους πρώτους αιώνες της Εκκλησίας μοναχοί που ζούσαν πάνω σε μια μικρή εξέδρα στην κορυφή ενός στύλου. Ο στυλίτης κήρυσσε στους πιστούς από ψηλά. Ο πρώτος που εισήγαγε αυτού του είδους τον μοναχισμό ήταν ο Συμεών από την Κιλικία. Ο Συμεών έγινε αντικείμενο λατρείας από χιλιάδες πιστούς και η φήμη του ως αγίου έφτασε στα πέρατα της οικουμένης. 

Ο Άρης Μπερλής παρατηρεί σχετικά: "Είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο Τέννυσον έμαθε για τον Συμεών διαβάζοντας την Ιστορία της Παρακμής και Πτώσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γίββωνα (κεφ. 37ο), όπου ο μεγάλος Άγγλος ιστορικός έχυσε πολλή χολή εναντίον του πρωτοπόρου μοναχού."

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης, προσεκτικός αναγνώστης της ποίησης του Τέννυσον και επηρεασμένος βαθιά από αυτόν, πίστευε πως το ποίημα τούτο του Τέννυσον «δεν είναι άξιον του θέματος», πως ο δραματικός μονόλογος χρησιμοποιήθηκε «με τρόπο κοινό, σχεδόν τυχαίο», και πως μολονότι περιέχει «μερικούς καλοφτιαγμένους στίχους πέφτει ως προς τον τόνο». (Βλ. Κ. Π. Καβάφης, Κρυμμένα Ποιήματα, επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδη, Ίκαρος 1993, σ. 184-87.) Μπορούμε να πούμε ότι ο Συμεών του Καβάφη είναι η απάντηση του Αλεξανδρινού στον μεγάλο Άγγλο τεχνίτη του στίχου. 

Παραθέτουμε στη συνέχεια τον Συμεών του Τέννυσον (σε μετάφραση Άρη Μπερλή) και του Καβάφη.

Symeon Tennyson Kavafis

   

Στη συνέχεια παραθέτουμε το ποίημα του Καβάφη και την πρώτη μετάφραση του στα αραβικά από τον Λιβανέζο φιλόλογο Roni Bou Saba. 

Η παραπάνω μετάφραση του ποιήματος "Συμεών" από τον Roni Bou Saba, δημοσιεύθηκε αργότερα, στις 11 Δεκεμβρίου 2017, στην μεγάλης κυκλοφορίας αραβική εφημερίδα alaraby. 

Τέλος, παραθέτουμε την διάλεξη της Ευγενίας Σηφάκη, Λέκτορα Θεωρίας της Λογοτεχνίας,  στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, με τίτλο: "Συμεών". Η Ε. Σηφάκη αναλύει το ποίημα του Καβάφη και το σχετίζει με κείμενα όπως του Τέννυσον, στο πλαίσιο διαλέξεων που διοργάνωσε το 2017 το Αρχείο Καβάφη, του Ιδρύματος Νιάρχος. 

 

Καβάφης - Έργο του Ιωάννη Πορφύριου Καποδίστρια