"ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΧΘΗΝΑΙ ΣΕ..." ΙΑΚΩΒΟΥ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ π. ΔΙΟΝΥΣΙΟ ΦΙΡΦΙΡΗ

Με αφορμή την Θεομητορική εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου, αναρτούμε το Δοξαστικό του Εσπερινού "Μετά το τεχθήναι σε...", σε ήχο πλ. δ' και στο μέλος Ιακώβου Πρωτοψάλτου. 

Ερμηνεύει ο μακαριστός αγιορείτης πρωτοψάλτης π. Διονύσιος Φιρφιρής, ο οποίος εκτέλεσε το  Δοξαστάριο του Iακώβου πρωτοψάλτου σχεδόν ολόκληρο (πλήρης ο Α' τόμος και επιλογές από τον Β'), στο πρόγραμμα των ηχογραφήσεων "Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής" του Μανόλη Κ. Χατζηγιακουμή, ο οποίος σημειώνει χαρακτηριστικά: 

"Η ερμηνεία του πατρός Διονυσίου αποκτά μοναδική σημασία, καθώς αποτυπώνει λαμπρά τη μακραίωνη προφορική παράδοση του Στιχηραρίου, παραπέμποντας ταυτόχρονα σε παλαιά και εξαιρετικά ενδιαφέροντα πρότυπα. Η σημασία εξαίρεται ακόμη περισσότερο, γιατί είναι ο τελευταίος ιστορικός σταθμός μιας τέτοιας ερμηνείας. Για πολλούς λόγους η σύγχρονη (και πολυάριθμη) γενιά των αγιορειτών ψαλτών και πατέρων είναι έξω από την παράδοση αυτή. Χωρίς υπερβολή, στην ηχογραφημένη ερμηνεία του Δοξασταρίου του Ιακώβου από τον πατέρα Διονύσιο έχει «αιχμαλωτισθεί», για το διαρκές μέλλον, ένα ανεκτίμητο κομμάτι της μεγάλης μουσικής παράδοσης του Ελληνισμού". 

ΟΙ ΑΡΓΕΣ ΚΑΤΑΒΑΣΙΕΣ "ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΕΝΝΑΤΑΙ" ΜΕ ΤΟΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟ (ΗΧΗΤΙΚΟ)

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος Βαλληνδράς (1915-2008), στο μεγάλο πρόγραμμα ηχογραφήσεων εκκλησιαστικής μουσικής του Μανόλη Χατζηγιακουμή, πραγματοποίησε και μία πολύ σημαντική ηχογράφηση: όλες τις αργές Καταβασίες Πέτρου Πελοποννησίου (Σύνθεση περ. 1764-1770). 

Ένα δείγμα αυτού του έργου πήραμε με την «Ανθολογία Όγδοη» που εκδόθηκε στη σειρά «Ανθολογίες» των «Μνημείων Εκκλησιαστικής Μουσικής» στα 1999, από το «Κέντρον Ερευνών και Εκδόσεων» που ίδρυσε και διηύθυνε ο μακαριστός φιλόλογος Μανόλης Χατζηγιακουμής. Ολόκληρο το έργο εκδόθηκε αργότερα, το 2012, ως «Σώμα Τέταρτο». 

Παραθέτουμε εδώ τις περίφημες Καταβασίες Χριστός γεννάται ηχ α´ Πέτρου Πελοποννησίου (Ωδές α'-θ') του Α´ Κανόνα των Χριστουγέννων (Ειρμολόγιο, σ. 9-22. Διάρκεια 14´.25´´). 

Τις Καταβασίες αυτές τις θυμάμαι από τον Δεσπότη να τις ψάλλει στο αργό μέλος, όταν ήμουν παιδί, από του Θρόνου και από μνήμης, στον ιστορικό Ναό του Παντοκράτορος Πατρών, κατά την πανήγυρι του Αγίου Ιερομάρτυρος Ελευθερίου (15 Δεκεμβρίου). Αυτό, φυσικά, το έκανε και σε άλλους ναούς που πανηγύριζαν την προεόρτιο των Χριστουγέννων περίοδο, οπότε και ψάλλονται στον Όρθρο οι Καταβασίες "Χριστός γεννάται". Μιλάμε, δηλαδή, για μια μακρόχρονη λειτουργική βίωση και πράξη που αποτυπώνεται στην συγκεκριμένη ηχογράφηση. Ο μακαριστός Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος έψαλε τις αργές Καταβασίες "Χριστός γεννάται", με τρόπο μεγαλοπρεπή, αλλά και ενθουσιαστικό! 

Ήταν πραγματικά ανεπανάληπτος, όπως και η λειτουργική εμπειρία την οποία ζήσαμε στην Πάτρα κατά την αρχιερατεία του.

Ο ΝΙΚΟΣ ΣΚΑΛΚΩΤΑΣ ΤΗΣ ΚΟΥΛΑΣ ΠΡΑΤΣΙΚΑ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Μια φωτογραφία μας εισάγει δυναμικά στο θέμα μας. Μας λέει ο μέγας Σκαλκωτολόγος Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου: «Το Μάη του 1933, φτάνει στην Αθήνα ο Νίκος Σκαλκώτας, ωπλισμένος ξαφνικά με σημαντική αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία για το μέλλον του εδώ. Άσχετα αν γύρισε «μισόγυμνος» (δηλαδή με μια βαλίτσα ρούχα και στοιχειώδη χρειώδη μόνον), είδε την επιστροφή του αυτή σαν μια σανίδα σωτηρίας από το σκοτεινό Κενό που είχε αρχίσει δύο χρόνια πριν στο Βερολίνο. Μια φωτογραφία, ακριβώς το Μάη του 1933 στην Αθήνα, με τις φίλες του χορογράφους Ματέϋ και Πράτσικα δίπλα σ’ αρχαίες κολώνες, δείχνει τον Νίκο Σκαλκώτα περιχαρή σίγουρο για τον εαυτό του». (Ν. Σκαλκώτας, Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου, τόμ. Α’, Σ. 96). 

Νίκος Σκαλκώτας, Πολυξένη Ματέυ – Ρουσοπούλου και η εξαδέλφη της Κούλα Πράτσικα, στους στύλους του Ολυμπίου Διός, έχουν αφήσει πίσω τους τον κύκλο του Βερολίνου, όπου είχαν βρεθεί και οι τρεις, και στήνουν τον κύκλο των Αθηνών. 

Φαίνεται ότι η επίσημη – ας την πούμε έτσι – συνεργασία της Κούλας Πράτσικα με τον Νίκο Σκαλκώτα ξεκίνησε το 1939, με το έργο «Τα Παγανά». 

Εκείνη η χρονιά ήταν εξαιρετικά δημιουργική για την «Επαγγελματική Σχολή Ορχηστικής», που είχε ιδρύσει μόλις πριν δύο χρόνια, το 1937, η Κούλα Πράτσικα και ήταν η πρώτη Σχολή Χορού στην Ελλάδα. 

Το 1939 η Σχολή παρουσίασε τρεις χορευτικές εκδηλώσεις: 

Α. Γιορτή του Νερού στο Μαραθώνα (οργανωμένη από την Περιηγητική Λέσχη). 

Β. Παράσταση στον κήπο των Ανακτόρων της Α.Β.Υ. του Διαδόχου στο Ψυχικό σε επίσημη δεξίωση. 

Γ. Τα «Παγανά», Ορχηστική Χριστουγεννιάτικη Γιορτή, στο θέατρο «Ρεξ» την Παρασκευή 22 Δεκεμβρίου. 

Τα Παγανά είναι μια σουίτα για μικρό σύνολο οργάνων, την οποία ο Νίκος Σκαλκώτας έγραψε το 1939 ύστερα από ανάθεση της Κούλας Πράτσικα. Παράλληλα, η χορογράφος είχε ζητήσει από τον ποιητή Στράτη Μυριβήλη τη σύνθεση δύο ποιημάτων σχετικών με το θέμα της παράστασης. Φαίνεται όμως πως ο Μυριβήλης από αυτήν τη συνεργασία εμπνεύστηκε το διήγημά του «Τα παγανά», το οποίο ολοκληρώθηκε το 1944 και εκδόθηκε ένα χρόνο αργότερα. 

Το θέμα εδώ είναι ότι η συνεργασία Πράτσικα – Μυριβήλη αναδεικνύει την σχέση λογοτεχνίας και χορού στην Ελλάδα της εποχής. Ο Μυριβήλης έγραφε στην εφημερίδα «Ασύρματος» το 1939 πως «αυτός ο τόπος έχει την ωραιότερη παράδοση ρυθμού και γραμμής και πρέπει αυτήν να καλλιεργήσουν οι χορευτές» δίνοντας ως παράδειγμα την Πράτσικα. Την ίδια χρονιά, το 1939, ο Κώστας Ουράνης γράφει επαινετικό για την Πράτσικα κείμενο με τίτλο «Χορός στο φράγμα του Μαραθώνα», με αφορμή τη Γιορτή του νερού στον Μαραθώνα, που έγινε για τον εορτασμό των δέκα χρόνων της κατασκευής του φράγματος. 

Η αναζήτηση της Πράτσικα μέσω της λογοτεχνίας – και μάλιστα της Γενιάς το ’30- αποσκοπεί σαφώς στην δημιουργία ενός νεοελληνικού ρυθμικού ύφους. Έτσι λοιπόν «Τα Παγανά» είναι μια έκφραση αυτής της αναζήτησης. 

Οι καλικάντζαροι ή παγανά εμφανίζονται την παραμονή των Χριστουγέννων και φεύγουν τα Θεοφάνεια. Συμβολίζουν το σκοτάδι και ζουν όλο το χρόνο μέσα στη γη, προσπαθώντας να κόψουν το δέντρο που την κρατάει όρθια. Την παραμονή των Χριστουγέννων και λίγο πριν το πετύχουν, ανεβαίνουν στη γη προσπαθώντας να κάνουν δύσκολη τη ζωή των ανθρώπων. Παραμένουν ανάμεσά τους μέχρι την παραμονή των Φώτων, δηλαδή αφήνουν ήσυχο το δέντρο της Ζωής για δώδεκα μέρες, το οποίο ξαναζωντανεύει και συνεχίζει να στηρίζει τη γη. Τα παγανά στη φαντασία του κόσμου είναι άσχημα, κουτσά, με μάτια κόκκινα, σώμα τριχωτό και πόδια τράγου. Οι άνθρωποι έβρισκαν πάντοτε διάφορους τρόπους για να τα εξουδετερώσουν και να απαλλαγούν από τη δυσάρεστη παρουσία τους.

Αρχικά ο Σκαλκώτας είχε γράψει πρωτότυπη μουσική, για σόλο πιάνο, την οποία θα ενορχήστρωνε για μικρή ορχήστρα, πλην όμως η μουσική του για την παράσταση απορρίφθηκε συλλήβδην από τη χορογράφο ως «τολμηρή» και τελικά άλλαξε κατεύθυνση προς την ασφαλέστερη επιλογή χρήσης προϋπάρχουσας μουσικής άλλων συνθετών, την οποία ο Σκαλκώτας ενορχήστρωσε επιδέξια για μικρό σύνολο οργάνων, προσθέτοντας ενίοτε και την προσωπική του πινελιά στα ενδιάμεσα μέρη. 

Το υλικό των σύντομων κομματιών είναι επιλογή της Κούλας Πράτσικα, σε συνεργασία με τον μουσικολόγο Θρασύβουλο Γεωργιάδη, και αντλείται από επτά παιδαγωγικά πιανιστικά έργα του Μπέλα Μπάρτοκ, ένα του Ίγκορ Στραβίνσκι, ένα κομμάτι παλαιάς μουσικής, καθώς και τα παραδοσιακά ελληνικά κάλαντα. 

Μόνο τα συνδετικά τμήματα αποτελούν ενδεχομένως πρωτότυπες συνθέσεις του Νίκου Σκαλκώτα και είναι ενσωματωμένα με όμορφο τρόπο στο μπαλέτο. 

Το ενδιαφέρον εδώ, όμως, είναι η ενορχηστρωτική δεξιοτεχνία του Σκαλκώτα, που αποδεικνύεται και ευφάνταστη, καθώς η επεξεργασία του συλλαμβάνει τη χωριάτικη ατμόσφαιρα των κομματιών του Μπέλα Μπάρτοκ, δημιουργώντας κλίμα ταιριαστό με τον λαϊκό χαρακτήρα της υπόθεσης. 

Ο μουσικολόγος Κωστής Δεμερτζής, ειδικός στην Σκαλκωτική ενορχήστρωση, σημειώνει πως «ο Σκαλκώτας, εδώ, δουλεύει το υλικό του σαν γλύπτης, που σμιλεύει τη φόρμα του κομματιού από ένα νότο μάρμαρο, χρησιμοποιώντας τα ορχηστρικά του μέσα με έναν εξαιρετικά ελεύθερο και ευφάνταστο τρόπο». 

Ο μαέστρος και συνθέτης Νίκος Χριστοδούλου ψάχνοντας για τη χαμένη πρώτη γραφή του σπουδαίου μπαλέτου «Η Λυγερή και ο Χάρος» ερεύνησε το αρχείο της Κούλας Πράτσικα, και εκεί εντόπισε μια πολύ καθαρογραμμένη παρτιτούρα, χωρίς όμως όνομα συνθέτη, «Τα Παγανά», μπαλέτο του 1939 για την Πράτσικα που μετά το θάνατο του Σκαλκώτα θεωρήθηκε χαμένο. Το αρχείο βρίσκεται πλέον στο Μουσείο Μπενάκη, που παραχώρησε αντίγραφο της παρτιτούρας στον Νίκο Χριστοδούλου, ο οποίος έκανε την πρώτη παγκόσμια ηχογράφηση των «Παγανών». Ο σχετικός δίσκος περιλαμβάνει Τα Παγανά, αλλά και το κοντσέρτο αρ. 3 για πιάνο και δέκα πνευστά όργανα, και κυκλοφορήθηκε από την BIS πριν 20 χρόνια, το 2004. 

Το 2013 το Kyklos Ensemble υπό τον Μίλτο Λογιάδη παρουσίασε Τα Παγανά, ενώ το 2019 η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών υπό την διεύθυνση του Leon Μπότσταϊν (Botstein), παρουσίασε εδώ στο Μέγαρο Μουσικής, στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος, «Τα παγανά» του Σκαλκώτα, στο πλαίσιο ενός αφιερώματος στον μεγάλο έλληνα συνθέτη Γιώργο Τσοντάκη. Την κριτική επιμέλεια του μουσικού υλικού του έργου είχε – και στις δύο αυτές συναυλίες - ο μουσικολόγος, ενορχηστρωτής και σολίστ κλαρινέτου, Γιάννης Σαμπροβαλάκης, του Κέντρου Ελληνικής Μουσικής. 

Όμως, υπάρχουν και Τα Παγανά για πιάνο! H πιανιστική παρτιτούρα της πρωτότυπης αυτής μουσικής μπαλέτου για την Κούλα Πράτσικα, εντοπίστηκε το 2015 σε ένα μικροφίλμ του Αρχείου Σκαλκώτα στην Αθήνα από τον μουσικολόγο Γιάννη Σαμπροβαλάκη, ο οποίος επιμελήθηκε και την έκδοση του έργου. Μια πρώτη μερική εκτέλεση του έργου έγινε από την πιανίστρια Λορέντα Ράμου στο Τελλόγλειο της Θεσσαλονίκης στις 3 Δεκεμβρίου 2017, η οποία το ηχογράφησε και μαζί με άλλα πιανιστικά έργα του Σκαλκώτα κυκλοφορήθηκε σε δίσκο από την Σουηδική Εταιρία BIS το 2019, με το γενικό τίτλο «From Berlin to Athens». Αυτή η σκαλκωτική εκδοχή των Παγανών είναι πολύ ιδιαίτερη. Φαντασθείτε τα παραδοσιακά Κάλαντα των Χριστουγέννων σε μια αρκετά τζαζ εκδοχή από τον Νίκο Σκαλκώτα, που τελικά άλλαξε για να γίνει το μπαλέτο που χορογράφησε η Κούλα Πράτσικα. 

Εφτά χρόνια μετά τα Παγανά και τρία χρόνια πριν το θάνατο του, το 1946, ο Σκαλκώτας συνεργάζεται ξανά με την Πράτσικα. Αυτή τη φορά για μία παράσταση κατά την οποία παρουσιάστηκε το παραμύθι «Η πεντάμορφη με το ρόδο» - Ορχηστική παράστασις της Σχολής Κούλας Πράτσικα, η οποία ανέβηκε στο Ηρώδειο τον Ιούνιο του 1946 και στο θέατρο Κοτοπούλη-Ρέξ της Αθήνας τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους. 

Εδώ στην φιλόξενη, πλούσια και αγαπημένη Μουσική Βιβλιοθήκη του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής», εντόπισα το πρόγραμμα της παράστασης με ένα ένθετο φυλλάδιο που περιλαμβάνει τα χορικά του παραμυθιού, γραμμένα από τον Στρατή Μυριβήλη. 

Σύνθεσις και χορογραφία: Κούλα Πράτσικα, Ραλλού Μάνου. 

Μουσική: Μπέλα Μπάρτοκ, Ίγκορ Στραβίνσκυ (συνθέτες που τους είδαμε και στα Παγανά) και των γερμανών συνθετών εκείνης της εποχής Walter Rudolph Niemann (10 Οκτωβρίου 1876 – 17 Ιουνίου 1953) και Julius Weismann (26 Δεκεμβρίου 1879 – 22 Δεκεμβρίου 1950). 

Ενορχήστρωση: Νίκος Σκαλκώτας. 

Διεύθυνση Ορχήστρας: Στην παράσταση του Ηρωδείου ο Θόδωρος Βαβαγιάννης ενώ στο θέατρο Ρεξ ο Λεωνίδας Ζώρας, ο σημαντικός νεοέλληνας συνθέτης. 

Συμμετέχουν οι μαθήτριες της Σχολής Πράτσικα και σπουδαίες χορογράφοι στη συνέχεια: Ραλλού Μάνου, Μαρία Χορς, Τούλα Ανδριοπούλου, Μαρία Κυνηγού, Ελένη Κεφάλου και άλλες. Η σύνθεση δεν είναι ακριβώς η ίδια στις δύο παρουσιάσεις. 

Η παρτιτούρα με τις ενορχηστρώσεις του Σκαλκώτα παραμένει ανέκδοτη, καθώς υπάρχει το χειρόγραφο, αλλά περιμένει τον φιλόπονο συνθέτη που θα την αποκαταστήσει ώστε κάποια στιγμή να την ακούσουμε κι εμείς. 

Το πολύ ενδιαφέρον στοιχείο εδώ είναι ότι στην Αυτοβιογραφία της Πράτσικα, με τον τίτλο «Κούλας Πράτσικα Έργα και Ημέρες», δημοσιεύεται το χειρόγραφο μιας παρτιτούρας χορικού του Μυριβήλη με την ένδειξη «τονισμένα από την Κούλα Πράτσικα». Και ο γνωστός ερευνητής και μουσικογράφος Θωμάς Ταμβάκος που έχει το περίφημο Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών, μας παραχώρησε μια επίσης χειρόγραφη παρτιτούρα της Κούλας Πράτσικα με το χορικό «Τα τρία παλικάρια». Θα τα ακούσουμε στη συνέχεια – για πρώτη φορά, νομίζω – στα χρόνια μας από την σοπράνο Δάφνη Πανουργιά. 

Η ίδια η Πράτσικα αποκαλύπτει στην αυτοβιογραφία της την στενή σχέση που είχε με τη μουσική από παιδί: "Ήθελα τα πάντα. Τραγουδούσα, απήγγελα, χόρευα, έπαιζα βιολί. Στο σπίτι μας, κάθε βράδυ, εκτός από τη μουσική που κάναμε συστηματικά όλοι μαζί, έπαιζα θέατρο, με θέματα δικά μου improvisés. Ήθελα να μάθω άρπα. Να τραγουδήσω στην οπερέτα, να παίξω τραγωδία. Να χορέψω πάνω σ' ένα βράχο. Ν' ανεβώ στο θέατρο. Να γράψω ποιήματα. Να γράψω μουσική δική μου, και πρωτάκουστη....". 

Ο Στρατής Μυριβήλης έγραψε για την στενή και ουσιαστική συνεργασία του με την Κούλα Πράτσικα: «Έλαχα από κείνους που στάθηκαν πλάι στην Κούλα Πράτσικα για να την ενισχύσουν στον δύσκολο δρόμο της. Με διαβάσματα λογοτεχνικών έργων μου σ’ αυτό το φιλικό περιβάλλον, με διαλέξεις, με συμμετοχή μου σε πολυήμερες εκδρομές και με τα χορικά που έγραψα για διάφορες χορευτικές παραστάσεις και γιορτές, πρόσφερα τον όβολό μου στην πνευματική ζωή της Σχολής της». 

Αλλά ας μνημονεύσουμε εδώ και το περίφημο μπαλέτο του Νίκου Σκαλκώτα «Η Θάλασσα», που ήταν μια συνεργασία του συνθέτη με την εξαδέλφη της Πράτσικα, χορογράφο και μουσικοπαιδαγωγό Πολυξένη Ματέυ. Ένα έργο που ολοκληρώθηκε λίγο πριν τον πρόωρο θάνατό του το 1949. 

Ο μουσικολόγος και σολίστ Γιάννης Σαμπροβαλάκης μου έδωσε την επίσης ενδιαφέρουσα πληροφορία ότι ο Σκαλκώτας συνέθεσε κι ένα έργο για τις διπλωματικές εξετάσεις στην Σχολή της Πράτσικα, της Αλέκας Κατσέλη, της σπουδαίας αυτής ηθοποιού, η οποία ήταν και πρωθιέρεια, μαζί με τη δασκάλα της Κούλα Πράτσικα, στην πρώτη τελετή αφής της Ολυμπιακής φλόγας το 1936. 

Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι Σκαλκώτας και Πράτσικα είχαν μια δημιουργική συνεργασία που μας απασχολεί ακόμα και σήμερα. 

Νομίζω ότι η Κούλα Πράτσικα ήταν αυτό που είπε η μεγάλη χορεύτρια και χορογράφος Ροζαλία Χλάντεκ: «Η Κούλα είναι μία έννοια»! 

Κι ακόμα κατέστη η πλήρης ενσάρκωση της ελληνικής παράδοσης όπως ακριβώς την περιέγραψε ο Ζήσιμος Λορεντζάτος: "Δεν υπάρχει διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε πεθαμένους και ζωντανούς: και αυτό είναι παράδοση. Έχομε πεθαμένους που κατευθύνουν τη ζωή μας, τη ζωή του σήμερα ή κάθε νιόκοπης γενιάς, όπως έχομε ζωντανούς που όσο περισσότερο φωνάζουν, τόσο περισσότερο βλέπομε πως είναι πρωθύστερα πεθαμένοι. Και κάθε νιόκοπη πάλι γενιά, κατευθύνει εκείνη τη ζωή της παράδοσης: και αυτό είναι παράδοση. Αν εσύ νιότη, δεν είσαι ζωντανή, τα έργα της παράδοσης σου μοιάζουν πεθαμένα. Από σένα εξαρτάται να είναι η παράδοση ζωντανή ή νεκρή. Κάθε νιόκοπη γενιά, αν δε φυσήξει στο κάρβουνο της παράδοσης να το κάνει να κοκκινίσει, κάλλιο να την κλαις. Είναι γενιά νεκρή και τα γεννήματά της κοιλάρφανα. Εσύ νιότη, αν είσαι αληθινά ζωντανή, κάνεις τα έργα της παράδοσης να μην πεθαίνουν. Με την ενδεχόμενη κάθε φορά δημιουργία ή προσθήκη σου. Εσύ συντηρείς την παράδοση και αυτή εσένα συντηρεί. Εσύ είσαι η παράδοση. Όλα είναι παράδοση, δηλαδή ζωή στην ανώτερη φάση της: ζωή και παράδοση ταυτόσημες." 

Ως εκ τούτου δεν παύουμε να μνημονεύουμε την Κούλα Πράτσικα ως την ψυχή που χορεύει εσαεί!

Ακολουθεί σχετικό φωτογραφικό υλικό (Τα Παγανά και η Πεντάμορφη με το Ρόδο) και το βίντεο της εκδήλωσης -αφιέρωμα στην Κούλα Πράτσικα που διοργανώσαμε με το Καλλιτεχνικό Σύνολο "Πολύτροπον", στην Μουσική Βιβλιοθήκη, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, με αφορμή τα 40 χρόνια από τον θάνατο της μεγάλης δασκάλας του χορού. 

Δείτε την εκδήλωση και στο κανάλι του ιδρύματος Μποδοσάκη Blod.gr

Επίσης, το βίντεο με την εκτέλεση του έργου "Τα Παγανά" από το Kyklos Ensemble υπό τον Μίλτο Λογιάδη. 

Ο ΜΟΛΔΑΒΙΑΣ ΔΑΝΙΗΛ (ΝΥΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ) ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Τον Οκτώβριο του 1996, ο μακαριστός Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος, ανταποκρινόμενος στο αίτημα του τότε Μητροπολίτου Μολδαβίας Δανιήλ, του σημερινού Πατριάρχου Ρουμανίας, μετέφερε την Κάρα του Αποστόλου Ανδρέου στο Ιάσιο, προς προσκύνησιν υπό των πιστών, οι οποίοι μόλις είχαν εξέλθει του Κομμουνιστικού καθεστώτος και αναζητούσαν έντονα ερείσματα πίστης. 

Η μεταφορά της Κάρας του Πρωτοκλήτου συνέπιπτε με την μεγάλη πανήγυρη της πόλης του Ιασίου, ήτοι την μνήμη της Οσίας Παρασκευής της Επιβατηνής (14 Οκτωβρίου). Της πανηγύρεως προέστη ο Πατρών Νικόδημος, συλλειτουργούντων του Μολδαβίας Δανιήλ και πολλών ιεραρχών της Εκκλησίας της Ρουμανίας. 

Ο μακαριστός Δεσπότης με συμπεριέλαβε στην συνοδεία του κι έτσι καλύψαμε το μεγάλο εκκλησιαστικό γεγονός για την Ρουμανία, με τον Τηλεοπτικό Σταθμό της Μητροπόλεως Πατρών ΛΥΧΝΟΣ (Κάμερα: Γιώργος Αρβανίτης). 

Ο μακαριστός Πατρών Νικόδημος προσκάλεσε τον Μολδαβίας Δανιήλ να επισκεφθεί την Πάτρα και να συμμετάσχει στην πανήγυρη του Πολιούχου Αγίου Ανδρέου, τον οποίο και οι Ρουμάνοι θεωρούν φωτιστή τους και τον ευλαβούνται και τον τιμούν ιδιαιτέρως. 

Ο Μολδαβίας Δανιήλ απέστειλε στις 27 Νοεμβρίου 1997 επιστολή προς τον Πατρών Νικόδημο και τον ευχαριστούσε για την αδελφική πρόσκληση, στην οποία λόγω «σημαντικών υποχρεώσεων» δεν μπορούσε να ανταποκριθεί, γι’ αυτό και θα έστελνε ως αντιπρόσωπό του τον Επίσκοπο Χουσίου κ. Ιωακείμ. 

Σε αυτή την επιστολή ο Μολδαβίας έγραφε, μεταξύ άλλων, στον Πατρών Νικόδημο: 

«Σεβασμιώτατε, οι πνευματικοί δεσμοί της Πάτρας και του Ιασίου αγιάσθηκαν και ευλογήθηκαν με την επίσκεψη της Τιμίας Κάρας του Αγίου Αποστόλου Ανδρέου στο Ιάσιο, τον Οκτώβριο του 1996. Γεγονός το οποίο γράφηκε με χρυσά γράμματα στην εκκλησιαστική ιστορία της χώρας μας, αλλά πέρασε και στο Ορθόδοξο ημερολόγιο σαν εορτή, μετά από απόφαση της Ιεράς Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρουμανίας. 

Η επίσκεψη της υμετέρας Σεβασμιότητος στο Ιάσιο και αυτό το έτος, μαζί με την Α.Θ.Π. τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο έδωσε χαρά στον κλήρο και τον λαό της επαρχίας μας. Στη Ρουμανία όπως και στην Ελλάδα, Σεβασμιώτατε, είσθε γνωστός και άξιος ιεράρχης του Υψίστου, είσθε όμως και ένας ευλογημένος φίλος του Ρουμανικού λαού, ο οποίος συνεχίζετε και κάνετε πράξη την ενότητα της Ορθοδόξου πίστεως και ειδικότερα την αδελφοποίηση των δύο λαών, του Ελληνικού και του Ρουμανικού». 

Στον πρόναο του παλαιού Μητροπολιτικού Καθεδρικού Ναού του Ιασίου, υπάρχει ένα ψηφιδωτό που θυμίζει αυτή την ιστορική επίσκεψη του Μητροπολίτη Νικοδήμου, κομιστή της Κάρας του Πρωτοκλήτου. Αποτελεί και την μοναδική παράσταση αεροπλάνου στην εικονογραφία της εκκλησίας. Μάλιστα ο καλλιτέχνης καταγράφει το αεροσκάφος: της Ολυμπιακής Αεροπορίας!

Παραθέτουμε, στη συνέχεια, αυτούσια την επιστολή του Μολδαβίας Δανιήλ, νυν Πατριάρχου Ρουμανίας, προς τον Πατρών Νικόδημο, καθώς και φωτογραφικά στιγμιότυπα από εκείνη την ιστορική επίσκεψη.      

Κληρικοί και λαϊκοί της Πατρινής αντιπροσωπείας με τον τότε Επίσκοπο Γαλατσίου Κασσιανό 

Λουκάς Αδαμόπουλος : ''Ο των Πατρέων πολιούχος Ανδρέας''

''Ο των Πατρέων πολιούχος Ανδρέας'' 

Σύνθεση: Λουκάς Αδαμόπουλος 

Τραγουδούν: 

Μαρία Παπαδοπούλου, πτυχιούχος παιδαγωγικού Πάτρας 

Αλεξία Ζαφειράκη, φοιτήτρια Μαθηματικού Πάτρας 

Ιουλία Παπαδοπούλου, πτυχιούχος μουσικών σπουδών ΕΚΠΑ

Κοντάκιον 

Τὸν τῆς ἀνδρείας ἐπώνυμον θεηγόρον, καὶ μαθητῶν τὸν πρωτόκλητον τοῦ Σωτῆρος, Πέτρου τὸν σύγγονον εὐφημήσωμεν· ὅτι ὡς πάλαι τούτῳ, καὶ νῦν ἡμῖν ἐκέκραγεν· Εὑρήκαμεν δεῦτε τὸν ποθούμενον.

 

ΣΤΗΝ "ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ" ΓΙΑ ΤΟ ΟΥΚΡΑΝΙΚΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

Στο Παγκόσμιο Ραδιόφωνο της ΕΡΤ «Η Φωνή της Ελλάδας» και στην εκπομπή “Η Ελλάδα στον Κόσμο” με τον Γιώργο Διονυσόπουλο, μίλησε σήμερα, Τετάρτη 13 Νοεμβρίου 2024, για το Ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα, ο θεολόγος Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος, με αφορμή το βιβλίο του «Ελληνορωσικά». 

Ο Π. Ανδριόπουλος απάντησε στα διαφωτιστικά ερωτήματα του Γ. Διονυσόπουλου, για τον διείσδυση της Ρωσικής Εκκλησίας στην Ουκρανία, για την Αυτοκεφαλία που παραχώρησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην Εκκλησία της Ουκρανίας, για την εισβολή της Εκκλησίας της Ρωσίας στην δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στην Αφρική, για το πώς έχουν διαμορφωθεί οι διορθόδοξες σχέσεις με φόντο το Ουκρανικό κ.α. 

Η εκπομπή στην οποία μίλησε ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος είναι το μαγκαζίνο της "Φωνής της Ελλάδας". Μια δίωρη ενημερωτική εκπομπή με θέματα της εσωτερικής πολιτικής επικαιρότητας, της εξωτερικής πολιτικής, της Ελληνικής Ομογένειας, του πολιτισμού και του αθλητισμού. 

Παραγωγή: Κατερίνα Χούμπα 

Παραπέμπουμε στον σύνδεσμο για την ακρόαση της εκπομπής. Η παρέμβαση του Π. Ανδριόπουλου στο 1:15:20 από την αρχή.

ΜΕ ΤΟΝ ISRAEL GALVAN ΚΑΙ ΤΗΝ LA FIESTA TOY

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Γνωστός για την επαναστατική του προσέγγιση στο φλαμένκο, ο Ισπανός χορευτής και χορογράφος Israel Galvan συνεργάζεται με τη Φανί Αρντάν για το ανέβασμα της όπερας «Αλέκο» από την Εθνική Λυρική Σκηνή.

Η νέα αυτή παραγωγή της ΕΛΣ μας μεταφέρει στη Ρωσία του 1824 και ο Ισραέλ Γκαλβάν έχει αναλάβει τη χορογραφία-κινησιολογία. Αν απορεί κανείς γιατί επιλέχθηκε γι΄ αυτό ένας σύγχρονος εκπρόσωπος του φλαμένκο, η υπόθεση της όπερας δίνει μια πρώτη απάντηση, καθώς φέρνει σε διάλογο δύο διαφορετικούς κόσμους: την κοινότητα των τσιγγάνων με την αστική κουλτούρα. Το έργο μιλάει για έναν κοσμοπολίτη αστό που σκοτώνει την τσιγγάνα γυναίκα του Ζεμφίρα και τον εραστή της, μην μπορώντας να αποδεχτεί το ιδανικό της ελευθερίας των τσιγγάνων.

Είχαμε την μοναδική ευκαιρία με το Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον» να συνεργαστούμε στενά με τον μεγάλο Israel Galvan τη διετία 2017-2019, κάνοντας μια ευρωπαϊκή περιοδεία με κορυφαίο σταθμό το περίφημο Φεστιβάλ της Αβινιόν. 

Ήταν για μας συγκλονιστική αυτή η συνεργασία με καλλιτέχνες διεθνούς φήμης, όπως ο Israel Galván, ο καλλιτέχνης Pedro G. Romero, ο τραγουδιστής Niño de Elche, η Τυνήσια τραγουδίστρια Alia Sellami. 

Ξεκίνησε με την συμμετοχή στην διοργάνωση documenta14 στην Αθήνα, τον Απρίλιο του 2017, όπου παρουσιάσαμε την πρωτότυπη παραγωγή La farsa monea. Συνεχίσαμε στην έδρα της documenta, στο Kassel της Γερμανίας και ακολούθως με την La fiesta στο Φεστιβάλ Grec στη Βαρκελώνη, στην Αβινιόν (παραστάσεις για δέκα μέρeς στο Παλάτι των Παπών), στο Μονπελιέ, στο Λουξεμβούργο, στο Πόρτο της Πορτογαλίας. Ας σημειωθεί ότι την La fiesta στην Αβινιόν κάλυψε τηλεοπτικά και το ARTE TV. 

Η παράσταση La Fiesta ήταν πολυφωνική και πολυμορφική. Γι’ αυτό και οι ισπανοί καλλιτέχνες έκριναν ότι χωράει και η βυζαντινή μουσική, ως μουσική της μεσογείου, ως σημαντική πολιτιστική ψηφίδα, η οποία μπορεί να «διαλεχθεί» ακόμα και το σύγχρονο φλαμένκο του Israel Galván, που προϋποθέτει πολλή φαντασία, πολλή ελευθερία. 

Στο Kassel ο Galván, μας έβαλε – εκτός των άλλων - μέσα στο κοινό και ψάλαμε από τις θέσεις μας σε συγκεκριμένες στιγμές, ενώ αυτός εκδίπλωνε την τέχνη του επί σκηνής. Το ίδιο έκανε και στην La fiesta. Διαλεγόμαστε μαζί του ψάλλοντες μέσα στους θεατές, αλλά ενταγμένοι οργανικά στην παράσταση. 

Μια τέχνη γυμνή, χωρίς σκηνικά, χωρίς κοστούμια, χωρίς εφέ, στηριγμένη μόνο στην δύναμη του σώματος, του ρυθμού και της φωνής, στη δύναμη της αλήθειας της.

Στο ensemble polytropon συμμετείχαν οι: Παναγιώτης Ανδριόπουλος, Γιώργος Ντόβολος, Χαράλαμπος Καλαπανίδας, Βασίλης Παπαϊωάννου, Άγγελος Μπέντης, Δημήτρης Καραδήμας, Roni Bou Saba. 

Η συμμετοχή του "Πολύτροπον" πραγματοποιήθηκε με τη στήριξη της χορογράφου Γιώτας Πεκλάρη, συνεργάτη του Israel Galvan. 

Παραθέτουμε εδώ κάποια βιντεάκια από τη συνεργασία μας με την ομάδα του Israel Galván, στην Αθήνα και το Kassel.

Ο Μπαχ της Αλεξάνδρας Παπαστεφάνου, ο απόλυτος ορισμός της Musica Poetica

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Την Παρασκευή 3 Φεβρουαρίου 2023, κυκλοφόρησε από την First Hand Records ανά τον κόσμο και σε όλες τις ψηφιακές πλατφόρμες το cd της Αλεξάνδρας Παπαστεφάνου, με τίτλο “TEARS FROM BABYLON”, το οποίο περιλαμβάνει δικές της μεταγραφές (και δυο διασκευές) για πιάνο, από καντάτες και έργα για εκκλησιαστικό όργανο του J.S. BACH. 

Ταυτόχρονα κυκλοφορούσε σε δεύτερη έκδοση το βιβλίο της Αλεξάνδρας Παπαστεφάνου για τον Μπαχ, με τίτλο: J.S. BACH – Ο Μουσικός του Απείρου (εκδόσεις Παπαγρηγορίου – Νάκας). 

Να σημειώσουμε ότι η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου έχει ερμηνεύσει ολόκληρο το έργο του Μπαχ και έχει δισκογραφήσει το Καλώς Συγκερασμένο Πληκτροφόρο, τις Γαλλικές σουίτες και Φαντασίες, και τις Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ του Μπαχ, αποσπώντας διεθνώς διθυραμβικές κριτικές. 

Την ακούς να παίζει Μπαχ ή να ερμηνεύει καντάτες του Μπαχ σε δική της μεταγραφή για σόλο πιάνο και επιβεβαιώνει στην πράξη αυτό που η ίδια λέει: «Είχα τη βαθιά βεβαιότητα πως το έργο του Μπαχ είναι μεν σκαλισμένο στις ρωγμές του χρόνου, ενσωματωμένο στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης, αλλά δεν στέκει παγωμένο στις επάλξεις του παρελθόντος». 

Η Παπαστεφάνου ζωοποιεί τον Μπαχ με τρόπο πρωτόφαντο στον καιρό μας. Όχι μόνο με τις μοναδικές ερμηνείες της, αλλά τώρα και με τις διασκευές της και την μεταγραφική δουλειά της. Αυτή η τελευταία και ξεχωριστή εργασία της μας αποκαλύπτει πόσο έχει χωνέψει, πόσο έχει αφομοιώσει τον Μπαχ, για να μπορεί να τον κάνει σημερινό, μεταγράφοντάς τον με επιτυχία και να τον βάζει να «συνδιαλέγεται» με την σύγχρονη τζαζ και την εναλλακτική μουσική. 

Κατέχει απόλυτα τον «κλασικό» Μπαχ και γι’ αυτό τον βλέπει και τον παίζει από τζαζ έως και ροκ (!) διαλεγόμενο με τις μουσικές του καιρού μας. Ο Μπαχ της Παπαστεφάνου είναι η μουσική του απείρου, αλλά και η χώρα του αχωρήτου. 

Ο ψηφιακός δίσκος με τις μεταγραφές – η απόλυτη θα έλεγα Μουσική Ποιητική της Παπαστεφάνου με άξονα τον Μπαχ - έχει τίτλο “TEARS FROM BABYLON”, δηλαδή δάκρυα από την Βαβυλώνα. Ο τίτλος είναι εμπνευσμένος, προφανώς, από το προτελευταίο κομμάτι του cd, το ομώνυμο Χορικό Πρελούδιο «Επί των ποταμών Βαβυλώνος» (An Wasserflüssen Babylon), που μας παραπέμπει κατευθείαν στον ψαλμό 136: «Επί των ποταμών Βαβυλώνος εκεί εκαθίσαμεν και εκλαύσαμεν εν τω μνησθήναι ημάς της Σιών». 

Έτσι, όντες στην εξορία της υπαρξιακής και αισθητικής αιχμαλωσίας, ο Μπαχ της Παπαστεφάνου μας επαναφέρει στην γη της επαγγελίας του μεγάλου κάντορα της Λειψίας. Εκεί όπου απέδρα πάσα οδύνη, λύπη και στεναγμός και βασιλεύει ήχος καθαρός εορταζόντων. 

Ο Σεφέρης έχει κάνει την εξαιρετικά σημαντική παρατήρηση που συνδέει τη μουσική με την τραγωδία: «η ποίηση του Αισχύλου, η μουσική του Μπαχ ή το 15ο Κουαρτέτο, κι αν ακόμα θρυμματιστεί η γης, θα μείνουν στον αιώνα» (Δοκιμές Α΄, σ. 123). 

«Ο Μπαχ είναι ίσως ο μόνος που υπάρχει στον οποίο δεν χωράει κανένας χαρακτηρισμός: είναι ο γυμνός άνθρωπος, πλέριος, ζυγισμένος, χωρίς καμιά γωνιά, που μας μοιάζει ή που δεν μας μοιάζει, κι όμως ξέρουμε πως είναι αυτός πλέριος και αληθινός». 

Να σημειώσουμε εδώ ότι ο Σεφέρης έγραψε τον πρόλογο στην έκδοση του 1970 του βιβλίου του Stravinsky με τίτλο Poetics of Music (In the Form of Six Lessons).

Και βέβαια πάντοτε πρέπει να ισχύει αυτό που Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου λέει εμφαντικά: «Γιατί κάθε εμβάθυνση ή αναζήτηση οφείλει να έχει σαν οδηγό και πυξίδα την πνευματική διαθήκη των προγόνων μας. Μόνον έτσι αναπτύσσεται η κριτική σκέψη που αποτελεί προϋπόθεση κάθε πνευματικής απόλαυσης». 

Η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου στο βιβλίο της για τον Μπαχ μας υποδεικνύει μια ολιστική θεώρηση του συνθέτη που τα περιλαμβάνει όλα: φιλοσοφία, θεολογία, κοσμολογία, μαθηματικά, φυσική, ρητορική, αριθμολογία, αστρονομία και αρχαία ελληνική φιλοσοφία, εβραϊκή παράδοση, νεοπλατωνισμό, φιλοσόφους τους λατινικού μεσαίωνα, μυστικιστικό νεοπλατωνισμό της Αναγέννησης, λουθηρανισμό, ουμανισμό, διαφωτισμό. 

Το βιβλίο της Αλεξάνδρας Παπαστεφάνου είναι σαν μια παρτιτούρα. Δεν περισσεύει τίποτα και η αρχιτεκτονική της είναι αυστηρή και πυκνή. Θέλει γερό υπόβαθρο για να το προσεγγίσεις και φυσικά θίγει ζητήματα που αποτελούν θέματα ολόκληρων μελετών. Δεν είναι καθόλου αυτονόητο για ένα μουσικό να ενδιατρίβει στην θεολογία του λουθηρανισμού, στο φαινόμενο του ευσεβισμού (που εξορίζει τη μουσική από τη λατρεία), στην μυστικιστική θεώρηση της θρησκείας, στη σχέση κοσμολογίας – θρησκείας – μουσικής και να παραπέμπει στον ιερό Αυγουστίνο, στον Ψευδοδιονύσιο τον Αρεοπαγίτη, στον Θωμά τον Ακινάτη, σε ιησουίτες και δομινικανούς μοναχούς. 

Το βιβλίο της Αλεξάνδρας Παπαστεφάνου είναι αναμφίβολα ένα στέρεο εγχειρίδιο του σήμερα, που αποτελεί κλειδί για την κατανόηση πολλών …παρανοήσεων. 

Στην ερμηνευτική της Παπαστεφάνου για τον Μπαχ συμπλέκονται τα πάντα. Για παράδειγμα η ελληνική αρχαιότητα με τον λουθηρανισμό. Άλλωστε ο Μπαχ, σύμφωνα με την εκπαιδευτική παράδοση της εποχής του, ήταν γνώστης της αρχαίας ελληνικής. 

Και σκέφτομαι ότι δύο υπέροχοι μύθοι της αρχαιότητας γίνονται θέατρο με μουσική (“dramma per musica”) από τον Μπαχ. Η καντάτα 213 («Ο Ηρακλής στο σταυροδρόμι») αποτελείται από αριστουργηματικά αποσπάσματα που χρησιμοποίησε ο σύνθετης και στο περίφημο Χριστουγεννιάτικο ορατόριο. Η καντάτα 201 («Η διαμάχη ανάμεσα στον Φοίβο και τον Πάνα») αγγίζει με πολύ χιούμορ ένα θέμα που απασχόλησε τον Μπαχ σε όλη του τη ζωή: τη σχέση της «ελαφριάς» μουσικής με τη σπουδαία μουσική παραγωγή του πνεύματος. Η μουσική του Πάνα είναι διασκεδαστική, χορευτική και διονυσιακή, ενώ του Φοίβου βαθιά συγκινητική και αισθαντική, θέτοντας τη φωνή σε διάλογο με τους μαγικούς μπαρόκ ήχους του flauto traverso και του oboe d’amore. 

Κι αμέσως οδηγούμαστε, από την Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου, στα «φτερά των Αγγέλων», δηλαδή στην παραλλαγή 28 από τις περίφημες Παραλλαγές Goldberg, όπου, αναζητώντας αναπαραστάσεις του ουράνιου Χορού των Αγγέλων στη μεσαιωνική εικονογραφία, διαπιστώνουμε την ίδια σχέση με το τραγούδι και τη συνοδεία του, όπως στην αρχαία ελληνική παράδοση: άγγελοι που παίζουν άρπα, λαούτο, ψαλτήρι, κιθάρα, φλάουτο του Πανός, κόρνο ή ταμπούρλο. 

Παρατηρεί η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου πως «στην πρωτότυπο γραφή αυτής της Παραλλαγή βλέπουμε κι ακούμε τα φτερά των αγγέλων στις υπέροχες τρίλιες. Με ελαφράδα και αυτοπεποίθηση ο Μπαχ πετάει σε δύο κόσμους, μετατρέποντας την εύθραυστη ισορροπία της τρίλιας σε εύρωστη χαρά». Κατά τον Πυθαγόρα, «Μουσική των Σφαιρών» ονομάζεται το σύνολο των ήχων που παράγεται από την κίνηση των ουρανίων σωμάτων και αποτελεί την ουράνια αρμονία. 

Η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου καταλήγει στην διαπίστωση ότι: «Για τον Μπαχ, η Μουσική των Σφαιρών είναι η Μουσική των Αγγέλων και οι Ουρανοί δεν θα πάψουν να αναγγέλλουν τη δόξα του Θεού [πρβ. τον ψαλμικό στίχο: «Οἱ οὐρανοὶ διηγοῦνται δόξαν θεοῦ, ποίησιν δὲ χειρῶν αὐτοῦ ἀναγγέλλει τὸ στερέωμα»] Ο Μπαχ με τη θρησκευτικότητα του, ύμνησε το Άπειρο, που μπορεί να είναι Φως, Αρμονία, δημιούργημα Θεού». 

Αλλά αυτό που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον, επίσης, στον Μπαχ είναι η σύνδεση κοσμικότητας και θρησκείας όπως, συγχωνεύονται αριστουργηματικά, για παράδειγμα, στο περίφημο Magnificat, δηλαδή το Μεγαλυνάριο, όπου οι μουσικές αρμονίες του το καθιστούν διαχρονικό για τα αυτιά και βάλσαμο για την ψυχή. Άλλωστε για τον Μπαχ η μουσική είναι οπωσδήποτε η Επιστήμη, που συμβάλλει στην ανάταση προς το άυλο και το υπερφυσικό, αφού ο ίδιος ο Θεός είναι ο γεννήτορας της Μουσικής των Σφαιρών, κατά τον ιερό Αυγουστίνο, αλλά και κατά το βιβλικόν: «Ο Θεός εξεύρε πάσαν οδόν επιστήμης». 

Αναμφισβήτητα, όπως αποδεικνύει περίτρανα η Αλεξάνδρα Παπααστεφάνου, ο Μπαχ είναι ο απόλυτος ορισμός της Musica Poetica. Έχουμε συνδέσει την «Μουσική Ποιητική» με τον Στραβίνσκυ, αλλά και ο Στραβίνσκυ τον Μπαχ αναγνωρίζει ως την πρώτη αρχή. Αυτή η Μουσική Ποιητική του Μπαχ φοράει κατάσαρκα αυτό το «αίσθημα της αιωνιότητας», που λέει ο Σεφέρης. «Τα έργα αυτά με βοηθούνε να πλησιάσω μια ιδέα της αιωνιότητας, είναι μία κατάσταση πίστης… μια ξαφνική διακοπή του ψυχολογικού καιρού… καθώς περνούμε μαζί με τον καιρό» (Δ1.123-5). 

Η Musica Poetica, μας λέει η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου, «αποτελεί καρπό μιας πολύ αργής και σύνθετης ιστορικής εξέλιξης και έχει σαφείς πυθαγόρειες και νεοπλατωνικές καταβολές. Εκτός από την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και τη μουσική θεολογία του Λούθηρου, την προετοίμασαν και άλλοι πέντε παράγοντες: 

- Η πυθαγόρεια – νεοπλατωνική παράδοση του Ρωμαίου Σεβερίνου Βοήθιου. 

- Ο μυστικισμός νεοπλατωνισμός της Αναγέννησης 

- Ο νέος ρόλος της μουσικής στην Ευρώπη του Ουμανισμού 

- Η αναβίωση της ρητορικής τέχνης 

- Η θρησκευτική κοσμολογία του Μεσαίωνα. 

Επομένως, η Musica Poetica δεν είναι μια νέα «τάση», αλλά η ανάδυση ενός ολόκληρου κόσμου – συμπαντικών διαστάσεων - που έρχεται από μακριά και κορυφώνεται στον Μπαχ. 

Ο ίδιος ο Μπαχ, υπηρετώντας με πάθος και αναδεικνύοντας την Musica Poetica μας λέει ότι «ο καλύτερος χρόνος είναι ο χρόνος του Θεού». Ποιού Θεού; Του άχρονου και εν χρόνω εισβάλλοντος στην ιστορία. Το μυστήριο που υπηρετεί ο Μπαχ είναι ακριβώς αυτό της ενανθρώπησης του Θεού. Και η Μουσική Ποιητική του σε αυτή την σφαίρα κινείται. Γι’ αυτό ο Μπαχ με τις δεκάδες των θρησκευτικών έργων του, δημιούργησε έναν λειτουργικό χρόνο, δηλαδή τον εορταστικό κύκλο του ενιαυτού, την δική του Μουσική Ποιητική, την απόλυτη, θα λέγαμε, Μουσική Ρητορική, για να υμνήσει ακριβώς την ενανθρώπηση. Δεν γράφει μια αφηρημένου τύπου ή συγκρητιστική θρησκευτική μουσική, αλλά μια πολύ συγκεκριμένη, που αφορά στις λειτουργικές ανάγκες της Εκκλησίας του, η οποία εν χρόνω πορεύεται προς το άπειρο. Η μουσική του, στο μεγαλύτερο μέρος της, είναι μια λειτουργική μουσική, που γραφόταν για να ψαλεί στην Εκκλησία. 

Σημειώνει θαυμάσια η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου: «Μπορούμε να φανταστούμε το θάμβος των πιστών στον Ναό του Αγίου Θωμά της Λειψίας, τη φορτισμένη ατμόσφαιρα και την κορύφωση της κατάνυξης που συνόδευε το σχεδόν κινηματογραφικό ξετύλιγμα των Παθών». 

«Ποιο μουσικό έργο αγαπάτε;», ρώτησαν τον μεγάλο σκηνοθέτη Αντρέι Ταρκόφσκι: "Τα Κατά Ματθαίον Πάθη του Μπαχ", απάντησε. Στις 29 Δεκεμβρίου του 1986, ο Ταρκόφσκι άφησε την τελευταία του πνοή στο Παρίσι, ακούγοντας από ένα ταπεινό πικάπ τα «Κατά Ματθαίον» Πάθη του Ιωάννη Σεβαστιανού. Κατά τη μαρτυρία φίλου του τις τελευταίες του εβδομάδες ζητούσε μονάχα «Μπαχ! Μπαχ! Μπαχ!» 

Ανάμεσα στα μέρη αυτού του έργου ξεχωρίζει μια άρια. Είναι η άρια Erbarme dich, mein Gott (Ελέησον με κύριε). Αυτή θεωρείται μια από τις ωραιότερες άριες στην ιστορία της μουσικής, συνδυάζοντας την πυκνότητα της μελωδικής γραμμής στα όργανα με την ανθρώπινη φωνή. Συνδυάζει μάλιστα ένα από τα πιο όμορφά κομμάτια μουσικής για βιολί (ο Γενούντι Μενουχίν το θαύμαζε) με υποβλητικό κομμάτι για τη φωνή που αποδίδει τον πόνο του Πέτρου αφού έχει αρνηθεί τρεις φορές τον Κύριο. Γραμμένο για φωνή άλτο, ερμηνεύεται πια συνήθως από γυναικείες φωνές ή από κοντρα-τενόρους. 

Το κομμάτι αυτό παίζει σημαντικό ρόλο και σε μια από τις πιο χαρακτηριστικές σκηνές ταινίας του Αντρέι Ταρκόφσκι, δηλαδή στο φινάλε από την ταινία «Η Θυσία» (1985 - η τελευταία ταινία του Ταρκόφσκι). Ο Αλεξάντερ έχει κάνει τη «θυσία», έχει αποτρέψει την καταστροφή (πυρηνική;) έχει κάψει το σπίτι, τον έχει παραλάβει το ασθενοφόρο ως τρελό και εμείς βλέπουμε τον γιο του, τον «μικρό άνθρωπο» να ποτίζει ένα δέντρο, που είχαν φυτέψει την προηγούμενη μέρα. Σταδιακά ακούμε και τη μουσική που είναι ακριβώς η άρια του Μπαχ «Ελέησόν με Κύριε» (Erbame dich, mein Gott). Ο μικρός είναι ξαπλωμένος κάτω από το δέντρο και ακούμε για πρώτη φορά τη φωνή του (μέχρι τώρα δεν μπορούσε να μιλήσει γιατί είχε κάνει μια εγχείρηση): «Εν αρχή ήν ο Λόγος. Γιατί μπαμπά». Το πλάνο ανεβαίνει προς τα κλαριά του δέντρου, με το φως του ήλιου να λάμπει ανάμεσά τους και βλέπουμε την αφιέρωση της ταινίας στο γιό του Ταρκόφσκι Αντριόσα. 

Πολύ σωστά επισημαίνει η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου ότι «οι σύγχρονοι του Μπαχ αδυνατούσαν να συμπάσχουν με την αγωνία του, που αφορούσε τη μεταρρύθμιση της εκκλησιαστικής μουσικής. Ο ορθολογισμός είχε απομακρύνει τους περισσότερους από την καθιερωμένη εκκλησιαστική ζωή και πρακτική [μήπως κάτι ανάλογο δεν συμβαίνει και στον καιρό μας;]. Εν τω μεταξύ η προτεσταντική εκκλησία είχε οχυρωθεί πίσω από το Δόγμα και η μόνη ανεκτή μορφή θρησκευτικότητας εκτός εκκλησίας ήταν ο Ευσεβισμός, στον οποίο η μουσική δεν είχε θέση». 

Κάτι ανάλογο συνέβη και στην Ελλάδα τις προηγούμενες δεκαετίες, με τα κινήματα του ευσεβισμού να βλέπουν με περισσή καχυποψία την κεντρική θέση της μουσικής στη λατρεία. 

Ο Μπαχ, όμως, πίστευε βαθιά στην ιερότητα της τέχνης της μουσικής και στην θεϊκή καταγωγή της. Γι’ αυτό και έλεγε: «Όπου υπάρχει αφοσιωμένη (στο Θεό) μουσική, εκεί είναι παρούσα και η Χάρη του». Για τον Μπαχ η μουσική στην Εκκλησία οφείλει να έχει ως πρότυπο την αρμονία των ουρανών. 

Η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου σημειώνει κατηγορηματικά: «Η θρησκευτική σκέψη υπήρξε το διάπυρο κέντρο της ζωής του Μπαχ. Η μουσική και η θεολογία είναι αδιαχώριστες στο έργο του και συγκλίνουν σε ένα μυστικιστικό επίπεδο». 

Ο Max Reger είπε ότι «Ο Μπαχ είναι η αρχή και το τέλος όλης της Μουσικής», κάτι σαν το Θεό που είναι το άλφα και το ωμέγα, η αρχή και το τέλος. 

Ο Debussy είπε ότι «Ο Μπαχ είναι ένας καλόκαρδος θεός, στον οποίο όλοι οι μουσικοί οφείλουν να προσεύχονται για να ξεφύγουν από τη μετριότητα». 

Ο Νίκος Εγγονόπουλος στη συλλογὴ του «Στὴν Κοιλάδα μὲ τοὺς Ροδόνες», περιλαμβάνει ένα «Ποίημα – απομίμησις πολλών Ψαλμών» με την ένδειξη: «Αρμοσμένο γι’ αποκλειστικά ανδρική χορωδία σ' Εκκλησιαστική μουσική τoυ Ιωάννου Σεβαστιανού Μπαχ», έχοντας ως επωδό της φράση «υπάρχει Θεός»! Δηλαδή και ο Εγγονόπουλος «ακούει» την Μουσική Ποιητική του Μπαχ στην ποίηση του! 

Δύο ευρωπαίοι μαθηματικοί, χρησιμοποιώντας έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή και τη σχετική θεωρία του μεγάλου εκείνου αυστριακού μαθηματικού Κουρτ Γκέντελ, κατάφεραν να αποδείξουν μαθηματικά την ύπαρξη του Θεού! Το κατόρθωμα των δύο Ευρωπαίων μαθηματικών, του Γερμανού Κρίστοφ Μπεντζμίλερ (Christoph Benzmüller) και του Αυστριακού Μπρούνο Βολτσενλόγκελ Παλέο (Bruno Woltzenlogel Paleo), ήταν ότι κατάφεραν να αναπαραστήσουν τα αξιώματα του Γκέντελ και τους συλλογισμούς του με μαθηματικά σύμβολα. Στη συνέχεια, με τη βοήθεια εξειδικευμένου λογισμικού που χειρίζεται έννοιες λογικής σε ηλεκτρονικό υπολογιστή, μπόρεσαν αφενός μεν να διαπιστώσουν ότι τα αξιώματα δεν περιέχουν κρυφές αντιφάσεις και αφετέρου να επιβεβαιώσουν την απόδειξη του θεωρήματος. 

Όμως, κι αν ακόμα οι μαθηματικοί με τη λογική αποδεικνύουν ότι υπάρχει Θεός, πρέπει να σκεφτούμε ότι κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας: «Ἄπειρον τό θεῖον καί ἀκατάληπτον· καί τοῦτο μόνον αὐτοῦ καταληπτόν, ἡ ἀπειρία καί ἀκαταληψία». Ο Μπαχ αυτή την απειρία και την ακαταληψία ύμνησε. 

Οπότε επιτρέψτε μου την κατ’ αναλογίαν παράφραση: Άπειρος ο Μπαχ και ακατάληπτος. Και τούτο μόνον καταληπτόν, η απειρία και ακαταληψία αυτού. 

Η Μουσική Ποιητική του Μπαχ μένει εις τον αιώνα! Και σαρκώνεται κάθε φορά ιδανικά όταν υπάρχουν ερμηνευτές σαν την Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου. Αυτήν την ιέρεια της Μουσικής Ποιητικής!