Η ΔΑΛΙΔΑ ΤΡΑΓΟΥΔΑΕΙ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΚΑΙ ΜΑΝΟ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ

Η Δαλιδά (Dalida) ήταν γαλλίδα τραγουδίστρια και ηθοποιός, ιταλο-αιγυπτιακής καταγωγής, με σπουδαία καριέρα στο χώρο του τραγουδιού που διήρκεσε 30 χρόνια. Ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στον μη αγγλόφωνο κόσμο (Ευρώπη, Μέση Ανατολή, Ιαπωνία), με μεγάλες επιτυχίες στο ενεργητικό της («Bambino», «J’attendrai», «Gigi l’ amoroso», «Darla dirladada») και συνολικές πωλήσεις που ξεπερνούν τους 170 εκατομμύρια δίσκους. 

Η Γιολάντa Κριστίνα Τζιλιότι, όπως ήταν το πραγματικό της όνομα, γεννήθηκε στο Κάιρο στις 17 Ιανουαρίου 1933 από γονείς ιταλικής καταγωγής. Το 1955 εγκατέλειψε την Αίγυπτο κι εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, προκειμένου να κάνει καριέρα στον κινηματογράφο. Πολύ γρήγορα, όμως, ξεκίνησε καριέρα τραγουδίστριας και απέκτησε μεγάλη φήμη. Έγινε μια πραγματική σταρ! 

Δυστυχώς, στις 3 Μαΐου 1987, η Δαλιδά βρέθηκε νεκρή στο σπίτι της στο Παρίσι, έχοντας πάρει ισχυρή δόση βαρβιτουρικών. Πέθανε μόνη...

Η Δαλιδά τραγούδησε στα γαλλικά και τους δύο συνθέτες μας, τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Μάνο Χατζιδάκι, από την γέννηση των οποίων συμπληρώνονται φέτος 100 χρόνια. 

Τραγούδησε τον "Χορό του Ζορμπά" με γαλλικούς στίχους και "Το τραίνο φεύγει στις οκτώ", επίσης στα γαλλικά, και στην μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. 

Παραθέτουμε σχετικά βίντεο. 

 

Από τον Μάνο Χατζιδάκι τραγούδησε "Τα παιδιά του Πειραιά" και την "Μελαγχολία της ευτυχίας", πάντα σε γαλλικούς στίχους: «Hassapico nostalgique» ή «Bonheur» ο τίτλος του, οι γαλλικοί στίχοι ήταν του J . Larue και η ορχήστρα που έπαιξε ήταν η φημισμένη ορχήστρα του Raymond Lefevre.

 

Ο LUDWIG VAN BEETHOVEN ΤΟΥ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο Μίκης Θεοδωράκης είχε ως πρότυπό του τον μεγάλο συνθέτη L.V. Beethoven. Το διακήρυξε ο ίδιος σε όλους τους τόνους. 

Στο κείμενο που ακολουθεί διερευνούμε αυτήν ακριβώς τη σχέση του Μίκη Θεοδωράκη με τον οικουμενικό Μπετόβεν. Μια σχέση που δομήθηκε απ' όταν ο Θεοδωράκης ήταν έφηβος!

Στα 1944 γράφει την "Φαντασία" για πιάνο, με την ένδειξη "σε ύφος Beethoven, το θέμα παρμένο από τη Συμφωνία του Νο 5". Ένα έργο ημιτελές, το οποίο έχει και την ένδειξη: "Σχέδιο Φαντασίας για ορχήστρα". Προφανώς το ...άκουγε για ορχήστρα. Το έργο ο νεαρός συνθέτης το αφιερώνει "Στον αγαπητό κι ευγενικό φίλο Μενέλαο Μπραχ[κ]ούλη". 

Από το Αρχείο Μίκη Θεοδωράκη στην Μουσική Βιβλιοθήκη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών   

Και το επόμενο "Μπετοβενικό" έργο Μίκη Θεοδωράκη είναι Η Αποκάλυψη (Ωδή στον Μπετόβεν), του 1945. Για ορχήστρα εγχόρδων, αφηγητή και χορωδία. 

Έγραψε ο συνθέτης στις 25 Σεπτεμβρίου 2018, όταν παρουσιάστηκε το έργο αυτό στο Μέγαρο Μουσικής σε α' παγκόσμια εκτέλεση: 

«Γιατί «Αποκάλυψη» και γιατί «Μπετόβεν»; Γιατί την ίδια εποχή αποκαλύφθηκαν μέσα μου ως προς την Τέχνη η Συμφωνική Μουσική και ως προς τον Φιλοσοφικό διαλογισμό, τον πατριωτισμό και την κοινωνία, η Αντίσταση και ο Μαρξισμός. Παράλληλα σφραγίστηκε υπαρξιακά και για πάντα η μπετοβενική διάσταση της Τέχνης της Μουσικής. 

Το 1942 υπήρξε για μένα σταθμός. Πρώτον, άκουσα για πρώτη φορά Συμφωνική Μουσική (την 9η του Μπετόβεν). Δεύτερον, ανέπτυξα την θεωρία μου «Για τη Συμπαντική Αρμονία», που έμελλε να γίνει ο οδηγός σε όλη μου τη ζωή (Σκέψη και Δράση) και τρίτον, άρχισα τη σύνθεση του πρώτου χορωδιακού-συμφωνικού μου έργου με τον αρχικό τίτλο «Συμφωνία αρ. 1», τον οποίο μετέτρεψα αργότερα σε «Αποκάλυψη», για να την ξεχωρίσω από την «Πρώτη Συμφωνία» (1948-1953). 

«Η Αποκάλυψη» τελείωσε στις 31 Ιανουαρίου του 1945, γιατί στο μεταξύ μεσολάβησαν κορυφαία γεγονότα, που με απομάκρυναν από την σύνθεση. Όμως η εγγραφή μου στο Ωδείο Αθηνών, στην τάξη Αρμονίας, Αντίστιξης και Φούγκας με καθηγητή τον Φιλοκτήτη Οικονομίδη το φθινόπωρο του 1943 διεδραμάτισε αντιθέτως καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση του έργου, που είναι άλλωστε εμφανής. 

Το έργο αυτό το παρουσίασα στον Δάσκαλό μου που ήταν διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας αλλά και της Χορωδίας Αθηνών, των οποίων μέλος ήμουν κι εγώ. Προς μεγάλη μου έκπληξη, μου ανακοίνωσε ότι το προγραμμάτισε για το φθινόπωρο του 1945! Και μου ζήτησε να ετοιμάσω τα υλικά, δηλαδή τις πάρτες των μουσικών και των χορωδών. Πλην όμως, λίγο αργότερα με κάλεσε στο γραφείο του, για να με ρωτήσει τι έκανα στα Δεκεμβριανά. Δηλαδή στις μάχες μεταξύ του ΕΛΑΣ και των Άγγλων, που διήρκεσαν από τον Δεκέμβριο του 1944 έως τις αρχές του Ιανουαρίου του 1945. Κάποιος φαίνεται ότι με «κάρφωσε», γνωρίζοντας ασφαλώς ότι ο Οικονομίδης έπνεε μένεα κατά των κομμουνιστών, που όπως μου είπε και ο ίδιος «είχαν κάψει το σπίτι της αδελφής του». 

Του απάντησα ότι υπήρξα μέλος του ΕΛΑΣ και ότι πολέμησα στην πρώτη γραμμή επί 33 μέρες! Πρόσθεσα μάλιστα ότι, εάν διάβαζε προσεκτικά το έργο, θα έβλεπε ότι, αναζητώντας τον Θεό, τον ανακάλυπτα τελικά στο πρόσωπο του Εργάτη. Στους προλετάριους όλων των εθνών! 

Όπως ήταν φυσικό, ο άνθρωπος κόντεψε να πάθει έμφραγμα από τον μεγάλο θυμό του. Μεταξύ πολλών άλλων, μου φώναξε ότι «δεν θέλει να με ξαναδεί μπροστά του» και μου πέταξε κατάμουτρα το αντίγραφο της μουσικής μου σύνθεσης. Αυτή ήταν η γένεση και ο θάνατος του έργου αυτού, που έμεινε κυριολεκτικά θαμμένο τόσα χρόνια, μέχρι που ο φίλτατος διευθυντής της εξαίρετης Καμεράτας-Oρχήστρας των Φίλων της Μουσικής, Γιώργος Πέτρου, επανέλαβε την ρήσιν «Δεύρο έξω» και έτσι νεκραναστημένο το παρουσιάζει στη συναυλία της 12.10.2018! 

Ο τίτλος «Η Αποκάλυψη» περιγράφει τον αγωνιώδη αγώνα των «εύθραυστων» εφήβων για την κατανόηση του αινίγματος της ζωής, που ξεκινά από την αναζήτηση του Θεού. Ένα κομμάτι μου τον αναζήτησε στον χώρο της Φιλοσοφίας με την θεωρία της Συμπαντικής Αρμονίας. Ένα άλλο, στον τομέα της Τέχνης, ξεκινώντας από το φιλόδοξο και δύσκολο εγχείρημα της σύνθεσης του πρώτου συμφωνικού μου έργου με μοναδικά ακούσματα την «Ωδή στη Χαρά» και ανταποδίδοντας με ανεξήγητη τόλμη και αυτοπεποίθηση τη δική μου «Ωδή στον Μπετόβεν». Ας μην ξεχνάμε ότι αναφέρομαι στην ελληνική επαρχία της δεκαετίας του 1930-1940 με τελευταίο σταθμό την Τρίπολη της Αρκαδίας (1940-1943), όπου ήταν παντελώς άγνωστη η Συμφωνική Μουσική. 

Όμως, με την κήρυξη του πολέμου το πνευματικό και ιδεολογικό μου οπλοστάσιο άρχισε να μεταμορφώνεται μέσα μου. Από τον ακραίο φιλοσοφικό ιδεαλισμό, γνώρισα και ενστερνίσθηκα τελικά τον Μαρξισμό, που με οδήγησε να πορευτώ από την ιδεολογία στην πράξη, δηλαδή στην ένταξή μου στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Σ’ αυτό, μεγάλο ρόλο διεδραμάτισε και η οικογένειά μου με τη μεγάλη και δραματική φόρτιση, με τη μητέρα μου από τον Τσεσμέ της Μικράς Ασίας και θύμα της μεγάλης εθνικής μας καταστροφής και τον πατέρα μου Κρητικό, απόγονο σειράς αγωνιστών από το 1800 ως το 1912, τότε που και ο ίδιος, σε ηλικία 16 ετών, κατατάχθηκε εθελοντής και τραυματίστηκε σοβαρότατα στο Μπιζάνι, το Φρούριο που προστάτευε τα Γιάννενα. 

Όμως η τελική μεγάλη στροφή που καταγράφει το έργο, έγινε κατά τη διάρκεια της Μάχης του Δεκέμβρη. Όλες τις μέρες της μάχης, το κουβαλούσα πάνω μου και στη μάχη αυτή ουσιαστικά ολοκληρώθηκε. (Τον Γενάρη του 1945 το καθαρόγραψα μέσα σε συνθήκες τρομακτικής παρανομίας). Τελικά, ο Θεός μού αποκαλύφθηκε στο πρόσωπο του Εργάτη! 

Έτσι, θα έλεγα ότι η πεμπτουσία του έργου αυτού είναι ο εσωτερικός μου αγώνας που με οδήγησε από την καθαρή Φιλοσοφία στον Μαρξισμό και μάλιστα στην πιο ακραία του μορφή: τον ένοπλο αγώνα.

Καιρός όμως να μιλήσουμε για το σήμερα, όπου χωρίς να το καταλάβω και χωρίς να το έχω συνειδητοποιήσει ως τώρα, βρέθηκα φορτωμένος με 93 χρόνια μιας θυελλώδους, θα τη χαρακτήριζα, ζωής. 

Εκείνο το συναίσθημα που κυριαρχεί τώρα μέσα μου είναι η μεγάλη περιέργεια. Η συγκίνηση αλλά και η λύτρωση… Και όλα αυτά τα οφείλω στους συνεργάτες της Μεγάλης Μουσικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας «Λίλιαν Βουδούρη» με επικεφαλής την κ. Μεράκου, στον κ. Πέτρου, στους Μουσικούς της Καμεράτας-Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής, στη Χορωδία του Δήμου Αθηναίων και στον διευθυντή της Σταύρο Μπερή και στον Νίκο Καραθάνο, που θα δώσουν το Φιλί της Ζωής στο ξεχασμένο αυτό έργο μου. 

Τους ευχαριστώ όλους και όλες από τα βάθη της καρδιάς μου». 

Από την γενική δοκιμή της "Αποκάλυψης" (11-10-2018), με την παρουσία του συνθέτη.
Φωτ. Χάρης Ακριβιάδης

Ο μαέστρος Γιώργος Πέτρου είπε σε συνέντευξη του για την «Αποκάλυψη» του Μίκη Θεοδωράκη:

«Μιλώντας καθαρά με μουσικά κριτήρια για αυτό το έργο, θα έλεγα ότι πρόκειται για ένα «θαύμα». Είναι καταπληκτικό πώς ένα παιδί 15-17 ετών, σε μια κατοχική Αθήνα και μια ταραγμένη Αθήνα της Απελευθέρωσης, έχει απορροφήσει μια τεράστια μουσική παράδοση της Ευρώπης, και χωρίς προσβάσεις σε ηχογραφήσεις, μουσικό υλικό, ή κάθε μέσο πληροφορίας το οποίο στην εποχή μας θεωρούμε αυτονόητο, αναπτύσσει μια ολοκληρωμένη, σύγχρονη (για το 1945), νεοκλασική μουσική γλώσσα, δημιουργώντας ένα έργο με μεγάλη δομή και άρτια γραφή για τα έγχορδα και τη χορωδία, κάνοντας χρήση αναφορών στον μεγάλο Μπετόβεν, καθώς και στη μεγάλη Τέχνη της αντίστιξης της κλασικής εποχής, μέσα από ένα πρίσμα μοντέρνας οπτικής των μέσων του 20ού αιώνα. Είναι ένα συγκινησιακά φορτισμένο έργο, που καταπιάνεται με την πιο αρχέγονη φιλοσοφική αναζήτηση του ανθρώπινου νου: τη σχέση του Ανθρώπου με τον Θεό». 

Ένα έργο του Θεοδωράκη που θα μπορούσε κάποιος να ανιχνεύσει αναλογίες με την Missa Solemnis του Μπετόβεν, όπου το έργο είναι εκκλησιαστικό, βασισμένο σε κείμενο λειτουργικό, αλλά είναι ξεκάθαρη η υποκειμενική διάθεση, τόσο συνεπαρμένη από ψυχικές αντιθέσεις, από ανθρώπινα πάθη, από την φλόγα ακατανίκητων κι ανικανοποίητων πόθων. 

Η θρησκευτική γαλήνη είναι το ζητούμενο...

Τρία χρόνια μετά την «Αποκάλυψη», το 1948, ο Θεοδωράκης γράφει τον «Εσπερινό», σε στίχους αγνώστου  και με προσθήκη μέρους του γνωστού ύμνου της Θείας Λειτουργίας «Σε υμνούμεν». Μια σύνθεση που αποτελεί διασκευή από το δεύτερο μέρος του Σεξτέτου του L.V. Beethoven op. 81b. Προφανώς ο συνθέτης μας ασκείται πρακτικά στον Μπετόβεν. 

Ιδού οι στίχοι που προσάρμοσε ο Μίκης Θεοδωράκης, σε μουσική Μπετόβεν. 

Απαλά μας φτάνει από πέρα 

του Εσπερινού ψαλμωδία γλυκειά 

μας έρχεται κοντά 

μαζί με τον αέρα 

αρμονία θεϊκειά 

Σε υμνούμεν, Σε ευλογούμεν, Αμήν 

Τώρα λες και πάει να σβήση 

δες μακριά 

εχάθη πια 

πάει πια 

Σε υμνούμεν, Σε ευλογούμεν, Αμήν. 

Από το Αρχείο του Μίκη Θεοδωράκη που φυλάσσεται στην Μουσική Βιβλιοθήκη του Συλλόγου "Οι Φίλοι της Μουσικής", στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, δημοσιεύουμε εδώ την παρτιτούρα του "Εσπερινού", δια χειρός του συνθέτη.

Το τραγούδι αυτό ερμήνευσε η Δάφνη Πανουργιά, με τον Μάριο Καζά στο πιάνο, στην Αίθουσα "Γιάννης Μαρίνος" του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (21-2-2022), σε μεταγραφή για φωνή και πιάνο Θεοδώρας Μαγγίνα, στο πλαίσιο διάλεξης του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου για τις νεανικές εκκλησιαστικές συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη. Παραθέτουμε το σχετικό βίντεο. 

   

Η σχέση Θεοδωράκη με τον Μπετόβεν συνεχίστηκε στην πορεία των χρόνων με διάφορους τρόπους. 

Ο Μίκης Θεοδωράκης διηύθυνε την πρώτη συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών για την περίοδο 1979-80 στο Θέατρον Ολύμπια. Η ΚΟΑ ερμήνευσε την δική του Πρώτη Συμφωνία και την Συμφωνία αρ. 6 "Ποιμενική" του Μπετόβεν. Ήταν η πρώτη φορά που διηύθυνε συναυλία συμφωνικής μουσικής μετά την Μεταπολίτευση. (Γ.Β. Μονεμβασίτης, Μίκης Θεοδωράκης, Χρονολόγιο, 2024, σ. 273). 

Στις 25 Μαΐου του 2017, παρουσιάστηκε η Συμφωνία αρ. 2 του Μ. Θεοδωράκη από την Συμφωνική Ορχήστρα του Ντίσελντορφ στην αίθουσα συναυλιών Tonhalle, στις όχθες του Ρήνου, παρουσία του Έλληνα συνθέτη. Θεωρήθηκε ένα από τα κορυφαία μουσικά γεγονότα του 2017 στη Γερμανία. 

Με το ταξίδι του στη Γερμανία ο Μίκης Θεοδωράκης εξέπληξε τους περισσότερους, αν όχι τους πάντες σε Γερμανία και Ελλάδα, που δεν περίμεναν ότι ο 92χρονος, τότε, συνθέτης θα έμπαινε στον κόπο να πάει για μια ακόμα φορά στη «πατρίδα της συμφωνικής μουσικής», όπως συνηθίζει να λέει. Εν τέλει εκείνος που φαίνεται να πίστευε περισσότερο σε αυτό το ταξίδι στο Ντίσελντορφ για την παρουσίαση του συμφωνικού του έργου ήταν ο ίδιος ο Θεοδωράκης, ο οποίος ήταν παρών τόσο στις πρόβες της συμφωνικής ορχήστρας, όσο και στην μεγάλη συναυλία. 

 

Σε συνέντευξή του στην DW ο Μίκης Θεοδωράκης δήλωσε ότι με τον ερχομό του στη Γερμανία κλείνει ένας κύκλος. «Εδώ και μέρες αυτό δημιουργεί μέσα μου μια φοβερή ατμόσφαιρα. Για μένα το Ντίσελντορφ σημαίνει Μπετόβεν. Είναι το πνεύμα του Μπετόβεν και το αισθάνομαι αυτό. Αισθάνομαι ότι έχω ακόμα μέσα μου έναν "γερμανό" συνθέτη μέσα μου που θριαμβεύει», είπε χαρακτηριστικά και θυμήθηκε πως φέτος (2017) συμπληρώνονται 75 χρόνια από τότε που πρωτάκουσε το 1942 στην κατοχική Τρίπολη την 9η Συμφωνία του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν με το περίφημο χορωδιακό μέρος «Ωδή στη Χαρά» σε στίχους Φρίντριχ Σίλερ. Και αύριο στο Ντίσελντορφ, 75 ολόκληρα χρόνια μετά από αυτή την «συγκλονιστική πρώτη επαφή» με την 9η του Μπετόβεν, παρουσιάζεται ένα από τα σημαντικότερα, κατά την εκτίμησή του, συμφωνικά έργα του. «Ελπίζω ότι από εκεί ψηλά ο Μπετόβεν ίσως ακούσει το έργο μου και μειδιάσει», είπε χαρακτηριστικά ο Μίκης Θεοδωράκης. Άλλωστε εκείνη η πρώτη ακρόαση της 9ης, σα να φύτεψε μέσα του τον όνειρο να γίνει μια μέρα συνθέτης συμφωνικής μουσικής. 

Ο Μίκης Θεοδωράκης στο Ντίσελντορφ το 2017 - Αρχείο Γ. Μονεμβασίτη

Όμως ο Μίκης Θεοδωράκης δεν θαυμάζει τον Μπετόβεν μόνο ως εξαιρετικό συμφωνιστή και ως τον κορυφαίο συνθέτη λόγω της μεγάλης επίδρασής του στη μουσική. Τον θαυμάζει και ως άνθρωπο: «Ο Μπετόβεν λέει ότι η νέα κοινωνία θα έχει στο επίκεντρο τον άνθρωπο, αλλά και ότι θα πρέπει να υπάρξει μια κοινωνία, στην οποία όλοι να είναι ίσοι. Ο Μπετόβεν ήταν πραγματικός επαναστάτης και ως άνθρωπος. Για μένα ο Μπετόβεν είναι καλλιτεχνικά πατέρας μου. Έχω αντιγράψει και τις εννέα συμφωνίες του». 

Παραθέτουμε, τέλος, ένα βίντεο με απόψεις Γερμανών για τον Μίκη Θεοδωράκη, όπου γίνεται αναφορά και στην σχέση του με τον Μπετόβεν, το μέγα πρότυπό του!

 

ΜΝΗΜΗ ΑΘΩ ΔΗΜΟΥΛΑ - 40 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ ΤΟΥ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Φέτος συμπληρώνονται 40 χρόνια από την αναχώρηση του ποιητή Άθω Δημουλά. 

Ο Άθως Δημουλάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1921. Σπούδασε στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο Πολιτικός Μηχανικός και συνέχισε τις σπουδές του με υποτροφίες στο εξωτερικό (Βέλγιο, Αγγλία, Γαλλία), ειδικευόμενος στις Στατικές Κατασκευές και τη Σιδηροδρομική. Μετά την επιστροφή του στην Αθήνα εργάστηκε ως Πολιτικός Μηχανικός και Διευθυντής στους Σιδηροδρόμους. Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε το 1951 με την έκδοση της πρώτης του ποιητικής συλλογής που είχε τίτλο Ποιήματα. Τιμήθηκε με το Β΄ Κρατικό βραβείο Ποίησης (1966 για τη συλλογή Άλλοτε και Αλλού). Έργα του μεταφράστηκαν στα αγγλικά και τα πολωνικά. Πέθανε το 1985. 

Ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά των ποιητών και θεωρείται «ελάσσων ποιητής», αλλά για μένα είναι πραγματικά ξεχωριστός. Κι αν θέλετε, ο Ελύτης, με αφορμή τον Κριναγόρα, μας έδωσε το κλειδί: «Πείσθηκα ότι κι ένας ελάσσων ποιητής, ένας γραμματικός, ένας κομψοτέχνης του στίχου, μπορεί από κάποια πλευρά να σ’ αγγίξει». 

Και ο Άθως Δημουλάς μας αγγίζει και μας συνέχει. Διαβάζουμε την επιλογή των ποιημάτων του που είχε κάνει ο ίδιος με αυστηρά κριτήρια από το 1981 και εκδόθηκαν μετά το θάνατό του, τον Μάιο του 1999 από τις εκδόσεις «Ίκαρος», με τον τίτλο «Τα Ποιήματα» και με την επιμέλεια της συζύγου του ποιητή, της ποιήτριας Κικής Δημουλά. 

Πρόκειται για πολύτιμους λίθους! Ποιήματα στιβαρά, κραταιά, ή «μια πρόθεση στο χάος», όπως θα ‘λεγε κι ο ίδιος.

Η Κική Δημουλά είχε μιλήσει για "ιδανικές στιγμές" με τον σύντροφο της ζωής της: 

«Μ’ άρεσε τότε που ζούσε ο Αθως και πηγαίναμε διάφορες εκδρομές με το αυτοκίνητο. Ηταν από τις ιδανικές στιγμές. Το ότι υπάρχει ένας άλλος δίπλα σου, ότι ερήμην του σκέφτεσαι και δημιουργείς, είναι πάρα πολύ σπουδαίο. Είχα πολλές φορές σκεφτεί ότι κλέβοντας από την προσοχή του άλλου, κλέβοντας από την άγνοιά του, δημιουργείς. Το ένιωθα με τον Αθω. Τον ευχαριστούσε να το κάνω, βέβαια. Δεν τον ενημέρωνα αλλά δεν με διέκοψε και ποτέ μαντεύοντας! Ναι, μου είναι αλησμόνητη η σιωπή μέσα στο αυτοκίνητο, ο καθρέφτης δεξιά απ’ όπου περνούσαν αποκεφαλισμένα τα τοπία, έχω πολλές εικόνες ακόμα. Αλλά δεν είμαι πια, εδώ και πολλά χρόνια, τρυφερή. Και φοβάμαι ότι αυτό, μάλλον το έκανε ο θάνατος του Αθου. Πολύ το φοβάμαι…». 

Η Κική Δημουλά με τον σύζυγό της Άθω και τον Νίκο Δεσύλλα

Στο πλαίσιο των εκπομπών «Προς Εκκλησιασμόν», που είναι μια παραγωγή της Ενορίας του Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Ν. Ψυχικού, πραγματοποιήσαμε μια συνέντευξη με την κόρη των δύο ποιητών, του Άθω και της Κικής, την κυρία Έλση Δημουλά και αναφερθήκαμε και στους δύο. Παραθέτουμε το σχετικό βίντεο.  

 

Βλέποντας την συνέντευξη ο άξιος φίλος Roni Bou Saba, φιλόλογος, θεολόγος, μεταφραστής κράτιστος, εμπνεύστηκε και μετέφρασε στα αραβικά έξι ποιήματα του Άθω Δημουλά. 

Τα ποιήματα αυτά δημοσιεύτηκαν στην μεγάλης κυκλοφορίας αραβική εφημερίδα Al-Araby Al-Jadeed, τόσο στην έντυπη όσο και στην ηλεκτρονική μορφή της. 

Ο Roni Bou Saba μετέφρασε έξι ποιήματα του Άθω Δημουλά, τα εξής: Βίοι, Συλλογισμός, Μυκήναι, Επίδαυρος, Ζευς, Ο Ηνίοχος των Δελφών. 

Η εφημερίδα συνοδεύει τα ποιήματα του Δημουλά με την φωτογραφία του αγάλματος του Ηνίοχου, με αφορμή, προφανώς, το ομώνυμο ποίημα. Να σημειώσουμε ότι το συγκεκριμένο άγαλμα βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών και αποτελεί ίσως το γνωστότερο έκθεμά του και ένα από τα σημαντικότερα γλυπτά της αρχαίας ελληνικής τέχνης της πρώιμης κλασικής εποχής.

 

Στην ηλεκτρονική μορφή της εφημερίδας παρατίθεται και μία σπάνια φωτογραφία του ποιητικού ζεύγους Δημουλά. 

Πάντως η συγκυρία με τον Ηνίοχο του ποιητή, είναι ευτυχής, καθώς ακριβές αντίγραφο του Ηνιόχου των Δελφών, ενός από τα γνωστότερα αγάλματα της κλασικής γλυπτικής τέχνης, κοσμεί πλέον τον κεντρικό σταθμό του Μετρό στο διεθνές αεροδρόμιο της Ντόχα, στο Κατάρ. Το αντίγραφο του Ηνιόχου αποτελεί δώρο της ελληνικής κυβέρνησης στο Κατάρ και τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος έγιναν από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, στο πλαίσιο της επίσημης επίσκεψής της στο Κατάρ, και από τον γενικό διευθυντή της Αρχής των Μουσείων του Κατάρ, Ahmad Al-Namla (6 Απριλίου 2021). 

Λίαν επίκαιρος, λοιπόν, ο Άθως Δημουλάς και …άγρυπνος ο μεταφραστής Roni Bou Saba, ο οποίος ανέδειξε το ποίημα στα αραβικά. 

Σημειώνουμε, ακόμα, ότι ο Roni Bou Saba έχει μεταφράσει στα αραβικά δύο ποιήματα της Κικής Δημουλά: «Έκλειψις» και «Εκφραστική πέτρα». Το ποίημα «Έκλειψις» μεταφράστηκε και δημοσιεύτηκε μετά το θάνατο της ποιήτριας και το παρουσιάσαμε εδώ. 

Νομίζω πως το ποιητικό ζεύγος Δημουλά ανθεί και φέρει κι άλλο. 

Ο Ηνίοχος των Δελφών του Δημουλά τα λέει όλα: 

Όταν σε είδα δεν ερώτησα 

τί ακριβώς στα χέρια σου κρατούσες. 

Αμέσως ένιωσα πως οδηγείς 

κάτι πολύ σημαντικό. Της περιωπής 

του άρματος του ήλιου. 

Η προσοχή σου δεν μπορούσε 

έτσι να δίνονταν σε τίποτε 

φθαρτό και γήινο. Κατ’ υψηλό, 

κάτι μοναδικό έδειχνες πως ελέγχεις. 

Και η γαλήνη σου έδειχνε 

πως ήσουν γεννημένος 

για τη μοναδικότητα αυτή.

 Άθως και Κική Δημουλά - Αρχείο Έλσης Δημουλά. 

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ: "ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΟΣ"

Π. Α. Ανδριόπουλος 

Ο Γιάννης Τσαρούχης γράφει «Τα ποιήματα της πνευματικότητος» στα 1935. 

Τα εφτά (7) ποιήματα αριθμούνται με τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Α', Β', Γ', Δ', Ε', ΣΤ', Ζ' και καταλαμβάνουν τις σ. 41-47 του βιβλίου τού Γιάννη Τσαρούχη Ποιήματα 1934-1937, εκδόσεις Άγρα, 1980. 

Τα ποιήματα της πνευματικότητος είναι γραμμένα στην Αθήνα το 1935, πριν ο Τσαρούχης φύγει για το Παρίσι. Ο ίδιος στον πρόλογος της έκδοσης με τα Ποιήματα του, σημειώνει: «Τα ποιήματα αυτά αντανακλούν την ψυχική μου κατάσταση εκείνης της εποχής, που ήταν ένα μείγμα οδυνηρής νοσταλγίας της χαμένης μου παιδικής ζωής και συγχρόνως μια διάθεση να την αποτελειώσω με σκληρότητα…». 

Και πιο κάτω αποσαφηνίζει: «Αν δέχομαι να δημοσιευτούν σήμερα αυτά τα ποιήματα είναι πρώτον, γιατί νομίζω πως είναι χρήσιμο να δείχνουμε φανερά τους δρόμους που πήραμε για να φτάσουμε εκεί που φτάσαμε. Και δεύτερον, γιατί όλα αυτά είναι τόσο μακριά ώστε είναι σα να πρόκειται για έναν ξένο». 

Ο ποιητής Γιώργος Χρονάς μας λέει πώς βοήθησε στην έκδοση των ποιημάτων του Τσαρούχη: «Σ' έναν ταχυδρομικό φάκελο, στο ντουλάπι του ισογείου, δίπλα στο κρεβάτι του, της κατοικίας του στο Μαρούσι, Πλουτάρχου 28, είχε τα ποιήματα. Ο γραφικός του χαρακτήρας μού ήταν βατός και άρχισα, το 1975, να τα καθαρογράφω. Μόλις τελείωσα μου υπαγόρευσε την εισαγωγή. Τον πρόλογο.». 

Στα ποιήματα της πνευματικότητας ο Τσαρούχης αποδομεί, θα λέγαμε, την έννοια της «πνευματικότητος» που συνήθως χρησιμοποιείται για να εκφράσει κάτι τι «το υψηλόν». Για τον Τσαρούχη η πνευματικότητα είναι μάλλον συνυφασμένη με την απλότητα και την αλήθεια. Με την αμφισβήτηση του εαυτού και την διαρκή αμφιβολία που μας πάει παραπέρα. Κι ακόμα σκέπτομαι πως «ο πνευματικός άνθρωπος» θα έχει τα χαρακτηριστικά του Τσαρούχη: ανήσυχος, προφητικός, ασυμβίβαστος, και πάνω απ’ όλα γενναίος. 

Υδατογραφία του Γ. Τσαρούχη του 1934, που περιλαμβάνεται
στην έκδοση με τα ποιήματα του μεγάλου ζωγράφου

Αλλά ας δούμε τα νεανικά εκείνα ποιήματα της πνευματικότητος του Τσαρούχη. 

Α' 

Ένας άνθρωπος έστησε μια πνευματικότητα κοντά στη θάλασσα. ‘Ηταν από τσίγκο, σ' ένα τελάρο ξύλινο βαμμένο με λαδομπογιά. Το βράδυ την έριξε ο αέρας και σκότωσε έναν περαστικό. 

Β' 

Είχε πει πως η δική του πνευματικότης δε φοβάται τίποτα, ήταν νέου συστήματος. Το τελάρο ήταν από ξύλο, εν συνδυασμώ με σιδερογωνιές. ‘Ηταν ωραία και μεγάλη, βαμμένη με ριπολίνα άσπρη, θαλασσιά και χρυσή. Εγιναν και εγκαίνια. Υπήρχε κι ένας αρχιμανδρίτης. Και χωρίς να φυσάει άνεμος, από κακό υπολογισμό, έπεσε η πνευματικότης την ώρα του αγιασμού. Το τι γίνηκε δεν περιγράφεται. Ο παπάς πληγώθηκε. Η γυναίκα του δημάρχου έπαθε διάσειση. Τους πήγαν όλους στο νοσοκομείο. 

Γ' 

Οι άλλες πνευματικότητες που πέσανε, πέφτουνε γιατί κάτι τους λείπει. Κάποιος κακός υπολογισμός γίνεται. Εγώ ετοιμάζω να στήσω μια καινούργια και είμαι αισιόδοξος. Μα κι αν πέσει θα κάνω μιαν άλλη, ακόμα πιο τέλεια. Ξέρω καλά την τέχνη μου. 

Δ’ 

Εγώ δεν θα στήσω ποτέ μου πια πνευματικότητα και υπερηφανεύομαι γι’ αυτή μου την απόφαση. Ατυχήματα και σκοτωμοί είναι το τέλος κάθε πνευματικότητος. Άνθρωποι και ζώα σκοτώνονται από την πτώση τους, άντρες στο άνθος της ηλικίας τους, θύματα της περιέργειάς των, κι ανύποπτα άλογα, σκύλοι και γάτες και πρόβατα, που κατά τύχην περνούν από κει. Όχι πια άλλες πνευματικότητες. Αλλά ποιος είναι πρόθυμος να σ’ ακούσει; 

Ε’ 

Τρεις πνευματικότητες είχε στήσει στο παρελθόν, όλες νέου συστήματος, τελειοποιημένες, μεγάλες κι ωραίες, κοντά στη θάλασσα. Θες ο άνεμος, θες κακός υπολογισμός και οι τρεις πέσανε. Τώρα ετοιμάζεται για τέταρτη. Γίνεται λόγος για συρματόσχοινα που θα βαστάνε κόντρα και για πολλές άλλες τεχνικές λεπτομέρειες και τελειοποιήσεις. Αμφιβάλλω. Αμφιβάλλω πολύ. Αλλά γιατί θέλουν καλά και σώνει να στήνουν πνευματικότητες κοντά στη θάλασσα, που φυσάει ο άνεμος και τις σκουριάζει η υγρασία; 

ΣΤ’ 

Δεν θα με υπερνικήσει η αμφιβολία μου και θα στήσω κι εγώ την πνευματικότητά μου. Κανένα δυσάρεστο προηγούμενο δεν θα με σταματήσει. 

Ζ’ 

Θα πέσει! Θα πέσει! Εφώναζαν μερικοί άγγελοι, προς το δεξιό μέρος του ουρανού. Ενώ μερικοί άλλοι, αριστερά ανεστραμμένοι εφώναζαν: «Έπεσε! Έπεσε! Αχ, έπεσε η τόση λαμπρή πνευματικότης!». Πράγματι κατά το απόγευμα έπεσε η τεραστία πνευματικότης και εσκότωσε πολλούς , όχι επισήμους, αλλά διανοουμένους.

Η "ΜΥΡΤΙΑ" ΜΕ ΤΗΝ ΔΑΦΝΗ ΠΑΝΟΥΡΓΙΑ (ΒΙΝΤΕΟ 1994)

Από την βραδιά με τίτλο ''Το τραγούδι του Ορφέα'' που συνέθεσε και οργάνωσε ο Σπύρος Σακκάς στο Δημοτικό θέατρο Πειραιά σε συνεργασία με την γενική διεύθυνση μουσικών συνόλων ΕΡΤ, το 1994.

"Η Μυρτιά" με την Δάφνη Πανουργιά. 

Μεταδόθηκε ζωντανά από την ΕΤ2. 

Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης 

Στίχοι: Νίκος Γκάτσος 

Δεύτερη φωνή: Σπύρος Σακκάς 

Συνοδεύουν: Φοίβος Δεληβοριάς, Σαββίνα Γιαννάτου, Λουδοβίκος των Ανωγείων, Ηλίας Λιούγκος Σκηνοθεσία: Θάνος Χρυσοβέργης 

Διεύθυνση φωτισμού: Γιάννης Λαζαρίδης 

Ηχοληψία: Κώστας Αναλογίδης, Ανδρέας Μαυρίδης

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΡΟΥΠΟΣ: "ΘΑ ΖΩ ΓΙΑΤΙ Μ' ΑΓΑΠΗΣΕΣ"

Γιώργου Κουρουπού: "Θα ζω γιατί μ' αγάπησες" σε ποίηση και στίχους Φ.Γ. Λόρκα, Ανδρέα Αγγελάκη & Γ. Κουρουπού 

Τάσης Χριστογιαννόπουλος, τραγούδι

Δάφνη Πανουργιά, τραγούδι

Γιάννης Τσανακαλιώτης, πιάνο 

Θανάσης Αποστολόπουλος, πιάνο 

Η τέταρτη δισκογραφική συνεργασία τού διακεκριμένου συνθέτη με τη Subways Music διαθέσιμη σε CD και στις μουσικές πλατφόρμες: 

Spotify: https://tinyurl.com/3t5ftffj 

Apple: https://tinyurl.com/yf9p5uwt 

Amazon: https://tinyurl.com/4sd8s58z 

Bandcamp: https://tinyurl.com/3hxzvuh8 

Deezer: https://tinyurl.com/37k5zffb 

YouTube Music: https://tinyurl.com/mxwe3ps3 

Καλλιτεχνική επιμέλεια παραγωγής: Ιουλίτα Ηλιοπούλου 

Εκτέλεση παραγωγής: Subways Music/Σοφοκλής Σαπουνάς 

Συνεργάτις παραγωγής: Κυριακή Χατζηδάκη 

Γραφιστικά: Άννα Μπουγκά 

Ηχογράφηση: Ίδρυμα Θεοχαράκη 

Ηχοληψία - μείξη: Θέμης Ζαφειρόπουλος 

Μάστερινγκ: Ανέστης Ψαραδάκος (Athens Mastering) & Γιάννης Χριστοδουλάτος (Sweetspot Productions)

"ΤΟ ΤΡΑΙΝΟ" ΤΟΥ ΘΑΝΟΥ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΥ ΣΕ ΠΟΙΗΣΗ ΓΙΑΝΝΗ ΣΚΑΡΙΜΠΑ

Επιμέλεια: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος  

«Το Τραίνο», που έγραψε ο Θάνος Μικρούτσικος για τη θεατρική παράσταση του Γιάννη Σκαρίμπα «Η Κυρία του Τραίνου», κυκλοφόρησε για πρώτη φορά σε ηχογράφηση με τη χαρακτηριστική φωνή του Κώστα Θωμαΐδη, την Παρασκευή 27 Δεκεμβρίου 2024, μία μέρα δηλαδή πριν συμπληρωθούν τα πέντε χρόνια από τον θάνατο του συνθέτη στις 28 Δεκεμβρίου του 2019. 

Ο στενός συνεργάτης του Θάνου Μικρούτσικου, ο σπουδαίος μουσικός Θύμιος Παπαδόπουλος, τον οποίο ο συνθέτης αποκαλούσε «το alter ego του», ανέλαβε τη νέα ενορχήστρωση και είχε την επιμέλεια παραγωγής, διατηρώντας αναλλοίωτο το μουσικό αποτύπωμα και τη δυναμική του δημιουργού. 

Το «Τραίνο» παρουσιάστηκε αρχικά ζωντανά από τον Κώστα Θωμαΐδη το καλοκαίρι του 1991, σε θεατρική παράσταση στο πλαίσιο των πολιτιστικών εκδηλώσεων του Δήμου Πειραιά. Ήταν μια εμπνευσμένη ιδέα του Θάνου Μικρούτσικου, βασισμένη σε κείμενα του Γιάννη Σκαρίμπα, του ποιητή που αιχμαλώτισε τη φαντασία με τα «ταξίδια» του σε σιδηροδρομικούς σταθμούς. 

«Ήταν ένα τραγούδι που αγαπούσε πολύ ο Θάνος και σκεφτόταν να το ηχογραφήσει για να κυκλοφορήσει» δήλωσε η σύντροφός του, η γνωστή συγγραφέας Μαρία Παπαγιάννη. «Ακουγόταν σε μια παράσταση, θυμάμαι, που την είχα παρακολουθήσει τότε ως δημοσιογράφος, χρόνια πριν συνδεθούμε, και με είχε συγκινήσει ιδιαίτερα, γιατί είχε παρουσιαστεί πάνω σε μια ιδέα του στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό. Ήδη τότε αυτοί οι παλιοί σιδηροδρομικοί σταθμοί ήταν εικόνες μιας εποχής που είχε τελειώσει, κι εμένα αυτή η παράσταση μου έφερε μνήμες από τα παιδικά μου χρόνια στη Λάρισα και στον Πλαταμώνα. Και έτσι πολλές φορές με τον Θάνο αναφερόμασταν σ’ αυτό το τραγούδι και ο ίδιος το έπαιζε συχνά στο πιάνο του σπιτιού. Ουσιαστικά, είναι ένα ανέκδοτο τραγούδι, έχει ακουστεί, εκτός από την παράσταση του 1991, στα αφιερώματα που κάναμε στη θεατρική μουσική του Θάνου στο Μέγαρο και στο Ηρώδειο. Τώρα ηχογραφείται για πρώτη φορά». 

ΠΟΙΗΤΗΣ+ΣΤΑΘΜΟΣ= ΤΑΞΙΔΙ 

Ο σταθμός του Πειραιά ένωσε το πρώτο λιμάνι της χώρας με την Θήβα και την Χαλκίδα. Η Χαλκίδα είναι όμως η πόλη του ποιητή Γιάννη Σκαρίμπα. Κι ο Σκαρίμπας είναι ο κατεξοχήν ποιητής των φαντασιακών ταξιδιών. Στον σταθμό του ΟΣΕ συναντιούνται λοιπόν ο ποιητής, η πόλη του και τα φαντάσματά του. Τα μαγικά ταξίδια με το τραίνο του ποιητή που αποτυπώνονται στους διαλόγους των έργων του και στα διηγήματά του αποτελούν το θέαμα «Η Κυρία του Τραίνου». Ο χώρος του σταθμού γίνεται χώρος ταξιδιού και ο χώρος του ταξιδιού με τη σειρά του μετατρέπεται σε ένα παιχνίδι με το χρόνο. Ας μπούμε στον πειρασμό των εξισώσεων: χώρος+χρόνος= τόπος. Ας μην ξεχάσουμε και μιαν άλλη εξίσωση που προέρχεται από τη φύση του θεάτρου: τόπος=τρόπος. 

Οι συντελεστές της παράστασης του 1991, σύμφωνα με το πρόγραμμα της παράστασης

Συγγραφέας: Γιάννης Σκαρίμπας 

Δραματουργική επεξεργασία: Πλάτων Μαυρομούστακος 

Σκηνοθεσία: Πέπη Οικονομοπούλου 

Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος 

Σκηνικά-κοστούμια: Απόστολος Βέττας 

Βοηθός σκηνογράφου: Χριστίνα Παρακεντέ. ΟΣΕ-Σιδηροδρομικός Σταθμός Αγ. Διονυσίου 1991, Πειραιάς 

ΔΙΑΝΟΜΗ 

Αφηγητής: Δημήτρης Οικονόμου 

Σιώπια: Δήμητρα Παπαχρήστου 

Κος Δεσπάντος: Γιάννης Στεφόπουλος 

Βλάχος: Γιώργος Στριφτάρης 

και ο μικρός Νίκος Λιανόπουλος 

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ 

Τραγούδι – κιθάρα: Κώστας Θωμαϊδης 

Ακορντεόν: Τάκης Φαραζής 

Τρομπέτα: Φράνκο

Το θέαμα βασίστηκε σε μία ιδέα του Θάνου Μικρούτσικου .Το κείμενο της παράστασης βασίστηκε στο διήγημα "Η τελευταία των 6 1/2", στο θεατρικό έργο "Η Κυρία του Τραίνου" και σε διαλόγους από μυθιστορήματα του Γιάννη Σκαρίμπα. 

Ο Γιάννης Σκαρίμπας ένας από τους πρωτοπόρους της ελληνικής λογοτεχνίας, θεατρικός συγγραφέας ποιητής και πεζογράφος γεννήθηκε στο 1893 και πέθανε στην Χαλκίδα το 1984. Ο Θάνος Μικρούτσικος αγαπούσε από μικρό παιδί την ποίηση και τη λογοτεχνία. «Η συναρμογή στίχου και μουσικής στο τραγούδι είναι που παράγει το ενιαίο αισθητικό και ιδεολογικό αποτέλεσμα. Πρόκειται λοιπόν για μια νέα ανάγνωση του ποιήματος που εγκαθιδρύεται μετά τη μελοποίηση. Η ανάγνωση αυτή άλλοτε συμπληρώνει, άλλοτε καταργεί τις αναγνώσεις του ποιήματος πριν από τη μελοποίησή του, αποκαλύπτοντας τις κρυμμένες πλευρές, το αθέατο, τα μυστικά που ένα σπουδαίο κείμενο κρύβει εντός του. Γι’ αυτό, το ποίημα απαιτεί και επιβάλλει στον συνθέτη τον τρόπο με τον οποίο θα μελοποιηθεί» (σε συζήτηση με την Τιτίκα Δημητρούλια). 

Σημείωμα του Κώστα Θωμαΐδη 

Κρατούσα στα χέρια μου την κασέτα που μόλις μου είχε δώσει ο Θάνος για να μελετήσω, λέγοντάς μου: «Είναι τρία ποιήματα του Γιάννη Σκαρίμπα που μελοποίησα για να τα τραγουδήσεις στο θεατρικό Η Κυρία του Τραίνου». Από την πρώτη στιγμή ξεχώρισα το «Τραίνο». Η παράσταση δόθηκε στον παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό του Πειραιά, ανάμεσα στις γραμμές του τραίνου, με σκηνικό μια παλιά ατμομηχανή και ένα βαγόνι ανοιχτό. Περπατώντας στην πλατφόρμα με τον Τάκη Φαραζή, με το ακορντεόν του και παίζοντας μαντολίνο, το τραγουδούσα. Μνήμη από το 1991. Τα χρόνια πέρασαν και, δουλεύοντας το αρχείο του Θάνου, έπεσα πάνω στην κασέτα που μου είχε δώσει. Τον Ιούνιο του 2020 το «Τραίνο» ξανακούστηκε, τόσα χρόνια μετά, ενορχηστρωμένο από τον Θύμιο Παπαδόπουλο, στο Ηρώδειο, σε συναυλία με τα θεατρικά τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου. Ο ίδιος δεν πρόλαβε να το ακούσει. Όμως όλοι οι μουσικοί το δουλέψαμε με αγάπη, νιώθοντας την παρουσία του ανάμεσά μας. Ήταν εκεί, μας διηύθυνε, όπως πάντα.

   

Το Τραίνο 

Πως ήταν έτσι, πως μου εφάνη 

τόσο μελαγχολικό αυτό το τραίνο, 

σχεδόν όλο πηγαίνω και δε φτάνει, 

σχεδόν ούτε δε φτάνει ούδε πηγαίνω. 

Ούτε θυμάμαι πρωί αν ήταν, 

ή νύχτα κι έλαμπε ο δίσκος της Εκάτης 

έτσι του μελαγχολικό όπως εκείταν, 

όπως εγώ είμαι χαύνος του επιβάτης. 

Όπως σχεδόν παιδί – ωραίον όπως 

δεν ξέρω τι με πήρε εντός του – μόνο 

καιρός αν ήταν, ή ήταν δρόμος, ή ήταν τόπος 

που ταξιδεύει, σκέφτομαι, στον χρόνο... 

Κι όπως βροντάν εντός του οι κρότοι 

πότε στατό και πότε χωρίς φρένο 

με αναφτούς τους φάρους του στα σκότη 

άπιαστο, σερπετό και νυχτωμένο… 

Κι όλο κυλάει στου νου τη ρόδα 

(σε τέρμα ή σ’επιστροφή; ή αιωνιότη;) 

κι είναι σαν ανθοστολισμένο με τα ρόδα 

τραίνο που μεταφέρνει μου τη νιότη.

____________

Παραθέτουμε στη συνέχεια μια κριτική για την παράσταση "Η Κυρία του Τραίνου", που έγραψε η Δηώ Καγγελάρη στην εφημερίδα "Εθνος" στις 8 Αυγούστου 1991. 

Τα Άγια Θεοφάνεια στον Ι. Ναό Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού (Βίντεο & φώτο)

Πανηγυρικά εορτάστηκαν τα Άγια Θεοφάνεια στον Ι. Ναό Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού. 

Την Δευτέρα 6 Ιανουαρίου 2025, τελέστηκε η Θ. Λειτουργία του Μ. Βασιλείου, ιερουργούντος του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου Σταυροπηγίου κ. Αλεξίου, πλαισιωμένου από τον προϊστάμενο του Ναού Αρχιμ. Μιχαήλ Σταθάκη και τους εφημερίους του Ναού. 

Στο τέλος της Θ. Λειτουργίας τελέστηκε η Ακολουθία του Μ. Αγιασμού των Θεοφανείων. 

Με τους ψάλτες του Ναού συνέψαλαν ο Γιάννης Χριστόπουλος, σολίστ της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και η ηθοποιός, μουσικός και σκηνοθέτης Φένια Παπαδόδημα. 

Ακολούθησε ο καθιερωμένος Αγιασμός των Υδάτων στο πλήρως ανακαινισμένο Κολυμβητήριο του Αθλητικού Κέντρου «Θάνος Βεζυργιάννης», παρουσία του Δημάρχου Φιλοθέης-Ψυχικού Χαράλαμπου Μπονάτσου, της Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης Νίκης Κεραμέως, του Αναπληρωτή Υπουργού Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Νίκου Παπαθανάση, της Υφυπουργού Ανάπτυξης Ζωής Ράπτη της Γ.Γ Βιομηχανίας Βίκυς Λοΐζου, της Περιφερειακής Συμβούλου Βορείου Τομέα Μαργαρίτας Βάρσου, της Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου Κατερίνας Αλεξοπούλου, της Γραμματέως του Δ.Σ Φαίνης Χατζηαθανασιάδου, δημοτικών συμβούλων και εκπροσώπων τοπικών συλλόγων. 

Παραθέτουμε το βίντεο της Θ. Λειτουργίας. Κάμερα - Επεξεργασία: Κατερίνα Λεονάρδου.

 

2025: ΕΤΟΣ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ ΚΑΙ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Το 2025 είναι έτος και των δύο μεγάλων συνθετών μας, του Μάνου Χατζιδάκι και του Μίκη Θεοδωράκη, καθώς συμπληρώνεται ένας αιώνας από τη γέννηση τους. 

Στις 29 Ιουλίου 1925 γεννήθηκε ο Μ. Θεοδωράκης και τρεις μήνες αργότερα, στις 23 Οκτωβρίου, ο Μ. Χατζιδάκις. 

Βέβαια το Υπουργείο Πολιτισμού ανακήρυξε το 2025 μόνο Έτος Μίκη Θεοδωράκη. Δεν ξέρουμε τους λόγους, αλλά το θέμα στην ουσία δεν αλλάζει. Το 2025 ανήκει και στους δύο. Άλλωστε και αυτή η επέτειος αποτελεί απλώς ένα έναυσμα για να επανανακαλύψουμε το σπουδαίο έργο τους. 

Με αφορμή την είσοδο, λοιπόν, στο Έτος Χατζιδάκι - Θεοδωράκη, προτείνουμε δύο ξεχωριστά - ένα για τον καθένα - μουσικά γεγονότα. 

Ο Μάνος Χατζιδάκις, στο κέντρο, με την οικογένειά του, σε εκδρομή στο Εύμοιρο Ξάνθης 

Το Μουσικό Σχολείο Ξάνθης, όπου γεννήθηκε ο Χατζιδάκις, ετοίμασε ένα αφιέρωμα στον μεγάλο συνθέτη. Μέσα από ένα όμορφο βίντεο, διάρκειας τεσσεράμισι λεπτών οι μαθητές και οι δάσκαλοι του σχολείου τιμούν το έργο του και την επιρροή του στην ελληνική μουσική παράδοση. 

«Με ιδιαίτερη χαρά μοιραζόμαστε με όλους αυτό το αφιέρωμα, ως φόρο τιμής στη μουσική κληρονομιά που άφησε πίσω του», τονίζει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο υποδιευθυντής του Μουσικού Σχολείου Ξάνθης, Παναγιώτης Κουτάκης, που είχε και την ιδέα για τη δημιουργία του συγκεκριμένου βίντεο. «Αυτό το αφιέρωμα αποτελεί μια ευκαιρία να θυμηθούμε την πλούσια κληρονομιά του Μάνου Χατζιδάκι», συνεχίζει ο κ. Κουτάκης και προσθέτει: «ταυτόχρονα, όσοι το δουν να γνωρίσουν το σπίτι, όπου ο μεγάλος Έλληνας συνθέτης είχε τα πρώτα μουσικά του ακούσματα. Το βίντεο αυτό δίνει την ευκαιρία σε όσους δεν έχουν έρθει στην Ξάνθη να θαυμάσουν έστω και από μακριά το εντυπωσιακό αρχοντικό (Grand Maison – το Μεγάλο Σπίτι όπως το αποκαλούσαν οι παλιοί Ξανθιώτες λόγω του μεγέθους του), μέσα από τις φωνές της χορωδίας των μαθητών μας, ερμηνεύοντας ένα από τα μουσικά του έργα». 

Στο γνωστό αυτοβιογραφικό του σημείωμα, ο Χατζιδάκις έγραφε: "Γεννήθηκα στις 23 Οκτώβρη του ’25, στην Ξάνθη, τη διατηρητέα, κι όχι στην άλλη την φρικτή, που χτίστηκε μεταγενέστερα απ’ τους μεταπολεμικούς της ενδοχώρας μετανάστες". 

Το βίντεο, λοιπόν, που προτείνουμε, περιδιαβαίνει τους χώρους του μοναδικής αρχιτεκτονικής και αισθητικής αρχοντικού, που βρίσκεται στις παρυφές της παλιάς πόλης. Οι συνολικά εξήντα μαθητές της Α’ τάξης του Μουσικού Σχολείου Ξάνθης, παραταγμένοι στην είσοδο, στην επιβλητική μαρμάρινη σκάλα και στις αίθουσες με τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες, υπό τη διεύθυνση της Ηράκλειας Ασλανίδου ερμηνεύουν το τραγούδι «Νυχτερινός Άγγελος» σε στίχους του Μιχάλη Μπουρμπούλη και μουσική του Χατζιδάκι, από τον κύκλο τραγουδιών "Για την Ελένη", που  πρωτοκυκλοφόρησε το 1978. Τα παιδιά συνοδεύει μουσικά στο πιάνο ο Λευτέρης Μπαρμπαγιάννης, ενώ τη σκηνοθετική επιμέλεια είχε ο Στεπάν “Armon” Γιακουπιάν.

 

Να σημειωθεί πως το οίκημα, το οποίο σήμερα είναι χαρακτηρισμένο ιστορικό διατηρητέο μνημείο, είναι επισκέψιμο για το κοινό και λειτουργεί ως πολυχώρος τέχνης και πολιτισμού. Κατασκευάστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και, όπως εξηγεί η δραστήρια Ξανθιώτισσα ξεναγός και μουσειολόγος Νατάσα Μιχαηλίδου, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, «το κτίριο, ήταν ιδιοκτησία του Ισαάκ Δανιέλ, ενός Εβραίου, από τους πιο πλούσιους ανθρώπους εκείνης της εποχής. Το επάγγελμά του ήταν χρηματιστής και ταυτόχρονα ασχολείτο με το καπνεμπόριο και τις μεσιτείες. Αγόρασε το οικόπεδο και το έκτισε σε δυο φάσεις. Είναι ίσως το πλέον χαρακτηριστικό δείγμα αποτύπωσης της κοσμοπολίτικης αντίληψης της Ξάνθης. Δεν είναι τυχαίο ότι το σπίτι χτίσθηκε σε προνομιακή θέση, πάνω σε ύψωμα, για να έχει θέα σε όλη την έκταση της τότε πόλης». Η οικογένεια Χατζιδάκι νοίκιαζε τον δεύτερο όροφο του διατηρητέου κτιρίου “Grand Maison”, όταν ο δικηγόρος πατέρας του Μάνου, Γεώργιος Χατζιδάκις, μετακομίζει για επαγγελματικούς λόγους στην Ξάνθη. 

Κατά ορισμένους, ο Μάνος Χατζιδάκις γεννήθηκε σε αυτό, τον Οκτώβριο του 1925, ενώ κατά κάποιους άλλους εγκαταστάθηκε εκεί σε ηλικία δυο ετών, όταν ήρθε η οικογένειά του και πέρασε ορισμένα από τα παιδικά του χρόνια. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, στο σπίτι αυτό ο Χατζιδάκις ξεκίνησε το μεγάλο ταξίδι στον μαγικό κόσμο της μουσικής χάρη στο μεγάλο πιάνο που υπήρχε στο σπίτι και στα μαθήματα που πήρε από την Αρμένισα δασκάλα μουσικής, Άννα Αλτουνιάν. Το 1932, η οικογένεια Χατζιδάκι εγκαθίσταται οριστικά στην Αθήνα. 

Σήμερα, στον δεύτερο όροφο του κτιρίου, παλιές φωτογραφίες του Μάνου Χατζιδάκι και της οικογενείας του, της Αρμένισσας δασκάλας του, όπως επίσης παρτιτούρες των έργων του, ιδιόχειρες μουσικές σημειώσεις και λιγοστά προσωπικά αντικείμενα μαρτυρούν το πέρασμα του μεγάλου Έλληνα μουσικοσυνθέτη από τους χώρους του σπιτιού, που αναμφισβήτητα σημαδεύτηκε από την παρουσία του. 

Κάθε χρόνο, το Μουσικό Σχολείο Ξάνθης διοργανώνει το ετήσιο μαθητικό μουσικό φεστιβάλ «Ξάνθη, ΠΟΛΙΣ ΟΝΕΙΡΩΝ», αφιερωμένο στον Μάνο Χατζιδάκι, όπου συμμετέχουν μουσικά σχολεία από ολόκληρη την Ελλάδα. Η φετινή διοργάνωση, που θα πραγματοποιηθεί τον Απρίλιο του 2025,  θα έχει σαφώς μια ξεχωριστή σημασία λόγω της επετείου των 100 χρόνων από την γέννηση του συνθέτη. 

Για την αρχή του Έτους Μίκη Θεοδωράκη, προτείνουμε ένα εξαιρετικό πόνημα του Γιώργου Β. Μονεμβασίτη με τίτλο «ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Χρονολόγιο», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις IANOS. 

Σύμφωνα με το σχετικό δελτίο τύπου: 

Μέσα από ένα καταιγισμό πληροφοριών ο συγγραφέας, κριτικός και ιστορικός μουσικής υφαίνει με εντυπωσιακά πρωτότυπο τρόπο το πλέγμα της ζωής και του έργου του μεγάλου αυτού ιεράρχη του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού. Ο καταιγισμός πληροφοριών εμπλουτίζεται με μερικές ανέκδοτες φωτογραφίες στις οποίες ο συγγραφέας αποτύπωσε ιδιαίτερες στιγμές της ζωής του Μίκη Θεοδωράκη. Η «ασήμαντη παρουσία του» - όπως ο ίδιος ομολογεί - σε αυτές, του χάρισε και αυτό το προνόμιο... Ζωή μυθιστορηματική, έργο τεράστιο· από κάθε άποψη. Ένας ωκεανός οι πληροφορίες-ψηφίδες στη ζωή και στο έργο του· τόσες, όσες «μήτε του γιαλού δεν φτάνουν τα χαλίκια». Η αρχή, στο απώτερο βάθος του χρόνου· τέλος δεν υπάρχει… Πόσες, άραγε, θα μπορούσαν να καταγραφούν σε ένα βιβλίο, περιορισμένης, σχετικά, έκτασης, όταν μόνο και μόνο οι ερμηνείες του Canto General ξεπερνούν τις 1.000; Πρόσωπα, έργα λαϊκά, έργα λόγια, πράξεις και συμπράξεις, συνέργειες, αειφορία ζωής, αειφορία έργου· γεγονότα, επέτειοι, δηλώσεις, δημοσιεύματα, κριτικές, εφημερίδες, περιοδικά κ.λπ. κ.λπ. Χιλιάδες το καθένα τους… Πώς να τα βάλεις όλ’ αυτά σε ημερολογιακή τάξη; Μάλλον, αδύνατον· κι όμως… δυνατόν. Έπρεπε να βρεθεί ένας «σεσημασμένος επετειολόγος», ένας επίμονος ανιχνευτής –που, εκτός των άλλων, νογάει από μετρήσεις και μαθηματικά, καθόσον και πολιτικός μηχανικός– για να καταγράψει μεθοδικά και πεισματικά τα σημαντικότερα γεγονότα τα οποία είναι συνδεδεμένα με τον μύθο που ονομάζεται Μίκης Θεοδωράκης. Ωθούμενος από την ανάγκη ανάγνωσης του έργου του, από την περιέργεια κατόπτευσης της ζωής του, έφτανε μέχρι τα όρια της επαγγελματικής… διαστροφής και κατέγραφε, κατέγραφε, κατέγραφε… Εκτός όμως από τα γεγονότα, τις επετείους και όλα τα υπόλοιπα, κατέγραφε και πληροφορίες που του είχε εκμυστηρευτεί ο ίδιος ο Μίκης· αυτές που, διάσπαρτες, χαρίζουν ιδιαίτερο χρώμα στην έκδοση και που, μάλλον, δεν υπάρχουν πουθενά αλλού γραμμένες. Το ξεφύλλισμα και μόνο του Χρονολογίου επιφυλάσσει εκπλήξεις· και, γιατί όχι, αποκαλύψεις…". 

Το έργο του Γ. Μονεμβασίτη μας οδηγεί αβίαστα στο συμπέρασμα ότι με τη χρονολογικά οργανωμένη παράθεση επιλεγμένων επετείων και γεγονότων που σημάδεψαν τη ζωή της μυθικής αυτής προσωπικότητας της σύγχρονης Ελλάδας, στοιχειοθετείται, η νεότερη μουσική ιστορία της χώρας· όχι μόνον η μουσική ιστορία, αλλά ολόκληρη η ιστορία της νεότερης Ελλάδας, αφού ο Μίκης Θεοδωράκης υπήρξε το αδιάσπαστο τρισυπόστατο Συνθέτης – Πολιτικός – Στοχαστής. 

Θέλετε, λοιπόν, να μάθετε πότε, που και με ποια αφορμή άκουσαν μουσική του Μίκη Θεοδωράκη ο Luchino Visconti, ο Alain Delon και η Romy Schneider; Ποιος ήταν ο Στέλιος του Βραχατίου; Γιατί η 19η Οκτωβρίου ήταν μια πολύ σημαντική μέρα στη σταδιοδρομία του Μίκη Θεοδωράκη; - ίσως η σημαντικότερη· ποια σχέση έχει με το Γερμανό κλαρινετίστα και εκδότη Bernhard Schott (9.8.1748-26.4.1809); πότε διηύθυνε ο Μίκης Θεοδωράκης σε συναυλία μουσική του Beethoven και ποιο ήταν το δημοφιλές έργο του Γερμανού μουσουργού το οποίο διηύθυνε;

Διαβάστε τα στο χρυσό Χρονολόγιο του Γ. Μονεμβασίτη για τον Μίκη Θεοδωράκη. 

Χριστούγεννα 2024 στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Ν. Ψυχικού

Χριστούγεννα 2024 στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Ν. Ψυχικού. 

Η Ακολουθία της Τριθέκτης και η πανηγυρική Θεία Λειτουργία των Χριστουγέννων.

 

Δημήτρης Παπανικολάου: Προσέγγιση στην ποίηση του Αλέξανδρου Φωσταίνη

Οι ρηγματώσεις του χρόνου 

 Προσέγγιση στην ποίηση του Αλέξανδρου Φωσταίνη 

 από τους «Δεσμούς χώματος» έως τα «Ρήγματα σιωπής», 

 «Μισό τραγούδι δρόμος» 

 Το χάσμα π’ άνοιξ’ ο σεισμός κι ευθύς εγιόμισ’ άνθη 

 Διονύσιος Σολωμός 

Δημήτρης Παπανικολάου

μέλος Εταιρείας Λογοτεχνών και Συγγραφέων Ηπείρου 

Η Ποίηση, πολύτιμο κοίτασμα των ορυχείων της μνήμης, αναμένει τους θεράποντες να την ανακαλύψουν και την ονειρική της ύλη ευλαβικά να εξορύξουν, παραδίδοντας με ταπεινότητα τα αποκαλυφθέντα, ως απτά δείγματα γραφής, προς τον καθένα. 

Η ποίηση του Αλέξανδρου Φωσταίνη, είναι μια προσευχή στο εικονοστάσιο της μνήμης, για ό,τι παρεδόθη ως φυλαχτό και ό,τι εδυνήθη να μετουσιωθεί σε «μισό τραγούδι δρόμο».1 Εκεί, η μουσική με τη σιωπή σαν παύση μυστική, αντιλαλεί το ατέρμονο τραγούδι της γης. 

«Το σήμαντρο της Κυριακής 

στου βράχου το εκκλησάκι 

μονολογεί, μνήμες καλεί

κι ένα πουλί τρομάζει». 

Είναι της ποίησης οι φτερωτοί άγγελοι που τον εμπνέουν, δείχνοντας τ’ ουρανού τον δρόμο. 

«Πουλάκι ταξιδιάρικο 

του νου μου ηλιαχτίδα 

πάρε με στις φτερούγες σου 

στ’ ονείρου την πατρίδα». 

Αν η σιωπή, είναι μια άλλης μορφής ελευθερία, ρηγματώνοντας τον χρόνο σε στιγμές, κρατώντας κάτι από τους ανεπαίσθητους ήχους του περάσματός του, η ποίηση του Αλέξανδρου Φωσταίνη λειτουργεί λυτρωτικά, είτε ως απόηχος, είτε ως φωνή, με την ιδιαίτερη ρυθμολογία και μορφή, όπου το σημαίνον και το σημαινόμενο δείχνουν, φανερώνουν και υποβάλλουν, ό,τι αντιστρατεύεται του χρόνου τη ροή. Το ρήγμα αυτό της σιωπής, είναι μια δίοδος εισαγωγής και επικοινωνίας, του Πάνω Κόσμου με τον Κάτω. Μια Νέκυια του ποιητή, που αναζητεί τα μυστικά του κόσμου, το νήμα ξετυλίγοντας μες στον λαβύρινθο της μνήμης, την άκρη για να βρει, να μην ξεχάσει. Με της φύσης την πνοή, ανακαλεί στη μνήμη, την ροδοδάχτυλη αυγή που στα βουνά χαράζει. 

«Φως! Σπάταλο φως! 

μες το πολύ χορεύει ο έρωτας, 

στο λίγο το παράπονο, η αγάπη τραγουδάει». 

Ο ποιητής, πότε με ομοιοκαταληξία, πότε με την ελεύθερη στιχουργική, σχοινοβατεί με ρήματα, επίθετα και ουσιαστικά, συνθέτοντας νοηματικά το ποιητικό του πρόσωπο. 

«Μες στους αγρούς πέρασε η ζωή του 

και στ’ αμπέλια. 

Μες στους αγρούς. 

Όργωσε, θέρισε, τρύγησε. 

Χόρτασε το κορμί του». 

Αλήθεια πως ήταν μπορετό, η συνύπαρξη ανθρώπων και ζωντανών στο ίδιο σπίτι, ανώι και κατώι; Πώς με τους ήχους της φύσης, εγεννήθη η «πρώτη ποίηση της ζωής μας»2 φέγγοντας στο Είναι και στον Χρόνο; 

Με του ήλιου και του χώματος τη θέρμη, του ανέμου τις ριπές και της βροχής τα δάκρυα, από αιώνων μήτρες, που γέννησαν και έθρεψαν άνθη της πέτρας και της υπομονής, «μες στη ζωή πορεύτηκε».3 Εκεί το βίωμα, με τις ανάσες της γης, εκεί η άχρονη στιγμή, εκεί το ρήγμα που ανθεί και νοηματοδοτεί τ’ ανείπωτα. 

«Τις άσπρες πέτρες ψηλαφώ 

τις γκρίζες λέξεις ψάχνω 

να στήσω φράγμα στον καιρό 

και τη ροή ν’ αλλάξω». 

Τον παίρνει στις αγκάλες του ο ρυθμός και είναι δύσκολο να ξεφύγει από τον μαγικό δεκαπεντασύλλαβο και τους ηχητικούς αναβαθμούς του, καθώς αυτή η μετρική, με τον κύκλο που ανοίγει και κλείνει στα οκτώ και επτά συλλαβικά φωνήματα, εμπεριέχει όλη την εκφραστική δυναμική και την αισθητική του δημοτικού τραγουδιού, με την μελωδία να αναπτύσσεται ιδανικά. 

«Κάτω απ’ τον ίσκιο της ελιάς μάθαμε αλφαβήτα 

να συλλαβίζεις όνειρο δε γράφεται με ήτα. 

Στη φύση δεν αρέσουνε τα λόγια τα γραμμένα 

γι’ αυτό και πιάσαμε ψηλά τραγούδια αγαπημένα». 

Ποιά άλλη εκφορά λόγου, ανεξαρτήτως δομής και αρχιτεκτονικής γραφής του στίχου, αποτελεί την πλήρη αρμονική στροφική μορφή ανάπτυξης της προσωδίας; Εκεί πατά η ποιητική του Αλέξανδρου Φωσταίνη. Σ’ αυτή τη διαδρομή εξακτινούται η στιχουργική του γραφή. Εκεί ο πόνος, ο χρόνος και το όνειρο. Εκεί η μνήμη, η προσδοκία και το παράπονο. Με την εξομολογητική του γραφή, «θα λάβουνε τα όνειρα εκδίκηση»,4 ξορκίζοντας τους εφιάλτες μιας επιβαλλόμενης συνθήκης. 

«Θαύμα γεννάει τ’ όνειρο, για όνειρο το θαύμα;» 

Αυτή η ικανότητα ή χάρισμα, αποτέλεσμα της ρυθμικής αγωγής που αφουγκράζεται, του επιτρέπει να απλώνει στον καμβά της έκφρασης όλον τον συναισθηματικό του κόσμο, εκπέμποντας στο φως των αισθήσεων, την αδιαμεσολάβητη επιρροή της φύσης. 

«Τέτοιο φεγγάρι ολόγιομο 

πως να το βλέπεις μόνος; 

την ομορφιά τα μάτια μου 

του κόσμου δεν αντέχουν». 

Αφουγκραζόμενος τους ρυθμούς και τους παλμούς της φύσης, συναιρεί φιλοσοφία με λαϊκή θυμοσοφία, μετουσιώνοντας το βίωμα σε πράξη ιερή, γιατί ομνύει εξακολουθητικά στη μνήμη.

«Λάμπουν, 

σαν τα μπακίρια τα παλιά, 

κομμάτια της ζωής μας ταπεινά 

στο στιλβωτήριο της μνήμης». 

Μέσα του αντιπαραθέτει τα βιώματα από την παραδείσια φύση, με τη ζωή του άστεως, «του άγχους και της ένοχης συνείδησης, που υφίσταται τις συνέπειες του οντολογικού ρήγματος μεταξύ πραγματικού και ιερού»5 μεταβάλλοντας εντός του την εικόνα των πραγμάτων. Γι’ αυτό επιστρέφει στης μνήμης τα δώματα, όπου ήχοι μιας άλλης μουσικής, πλάθουν τα όνειρα με χάρη, ανυψώνοντας το νου και την ψυχή του. 

«Μέσα στη φύση ο έρωτας αναπαμό δεν έχει 

φτάνει  ν’ ανθίζει τ’ όνειρο και συ να το ποτίζεις». 

Απελευθερωμένος πια, προσλαμβάνει τα μηνύματα που εκπέμπονται ως γεννήματα της χαρμολύπης και εγγράφονται δια παντός στο βασίλειο της καρδιάς. 

«Μέσα στη φύση γνώριμος 

μέσα στο πλήθος ξένος 

καμάρι για τη μάνα μου 

της λήθης προγραμμένος» 

Με τα δώρα της φύσης και τα όπλα της παράδοσης υπό μάλης, ανοίγεται στην απεραντοσύνη των εκφραστικών οριζόντων. Γνώστης των ρηγματώσεων του χρόνου, κλείνει τις σχισμές με «της τέχνης τα φαρμάκια»6 και με τις διαχρονικές αξίες, που σαν άλλος σκαπανεύς υπερασπίζεται στα χαρακώματα της μνήμης, φανερώνει έναν κόσμο αλλοτινό, αλλά τόσο αναγκαίο όσο ποτέ. 

Βιβλιογραφία: 

Σωκράτης Λ. Σκαρτσής. «Ρήγματα σιωπής», του Αλέξανδρου Φωσταίνη. Οι Εκδόσεις των Φίλων. Αθήνα 2023. Βιβλιοκριτικές-παρουσιάσεις. Περιοδικό Μανδραγόρας, τ.70. Άνοιξη-καλοκαίρι 2024

Σημειώσεις: 

1. Αλέξανδρος Φωσταίνης. «Μισό τραγούδι δρόμος». Η ομώνυμη συλλογή. Οι Εκδόσεις των Φίλων. 2018 

2. Κ.Π.Καβάφης. «Φωνές»-«Ποιήματα 1896-1904» τ.Α. Φιλολογική επιμέλεια: Γ.Π.Σαββίδη, σ.95. Εκδόσεις Ίκαρος 1982 

3. Οδυσσέας Ελύτης. «Το παράπονο»-«Τα ρω του έρωτα», σ. 78. Εκδόσεις Ύψιλον/βιβλία. Αθήνα 1986. Μουσική: Δημήτρης Παπαδημητρίου. Eρμηνεία: Ελευθερία Αρβανιτάκη. «Τραγούδια για τους μήνες». L.P. PolyGram 1996. 

4. Οδυσσέας Ελύτης. «Το Άξιον εστί»-«Προφητικόν». Ανάγνωσμα έκτο, σ.67. Εκδόσεις Ίκαρος 1979. Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης. Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης και χορωδία. Απαγγελία: Μάνος Κατράκης. L.P. Columbia 1964 

5. Δημήτρης Δημηρούλης. «Η ερμηνεία ως αναθεωρητική βία». Εισαγωγή, στη μελέτη του Harold Bloom «Η αγωνία της επίδρασης» Μια θεωρία για την Ποίηση. σ.15. Εκδόσεις Άγρα 1989 

6. Γιάννης Βλαχογιάννης. «Της τέχνης τα φαρμάκια». Η ομώνυμη νουβέλλα. Εναλλακτικές εκδόσεις 2018 

Έργα του: 

1. Δεσμοί χώματος, Διάττων 2000 

2. Ναυάγιο φώς, Διάττων 2004 

3. Υπέρθυρο του ανέμου, Διάττων 2008 

4. Η προσευχή των λόφων, Πλανόδιον 2012 

5. Μισό τραγούδι δρόμος, Οι Εκδόσεις των Φίλων 2018 

6. Ρήγματα σιωπής, Οι Εκδόσεις των Φίλων 2023 

Βιογραφικό 

Αλέξανδρος Φωσταίνης

Όνομα που δανείστηκα απ’ το χωριό μου Φώσταινα, όπου γεννήθηκα το 1949, προκειμένου να εκτεθώ δημόσια. Το όνομά μου είναι Αλέξανδρος Μπεθυμούτης. Στα πρώτα μου χρόνια υπήρξα βοηθός αγρότη και τσοπάνη. Ύστερα, στα μαύρα χρόνια για τον τόπο μας και τη σχολή μας, σπούδασα πολιτικός μηχανικός στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Τελείωσα προτού βαφτεί με αίμα η αυλή του. Στρατιώτης, για είκοσι επτά μήνες, στις εσχατιές της πικρής πατρίδας, περπάτησα την εποχή που λιγόστευε η Κύπρος. Αργότερα, και επί τριάντα και πλέον χρόνια, εργάστηκα ως τεχνικός στους δήμους και τις κοινότητες του Νομού Αχαΐας. Στη ζωντανή και ανεπίστρεπτη εποχή των κοινοτήτων. Συνήθως τα ποιήματα με επισκέπτονται νύχτα και ολοκληρώνονται ημέρα. Το φώς είναι για το δρόμο, για το ταξίδι και λιγότερο για τη γραφή η οποία μοιάζει σαν επιστροφή.