Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΑΡΑΤΖΑΣ ΣΤΟ ΙΔΡΥΜΑ ΤΕΧΝΩΝ ΘΕΟΧΑΡΑΚΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Φωτογραφίες: Μαρία Κοσσυφίδου 

Την Δευτέρα 4 Νοεμβρίου 2024, στο Café Merlin, στο Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών & Μουσικής Β&Μ Θεοχαράκη, στο πλαίσιο του κύκλου «Απογεύματα ποίησης - Συναντήσεις με σύγχρονους ποιητές», προσκεκλημένος ήταν ο ποιητής Διονύσης Καρατζάς. 

Στον κύκλο αυτό ποιητές διαβάζουν ποιήματά τους και συνομιλούν με το κοινό την πρώτη Δευτέρα κάθε μήνα. Τον ποιητή καλωσόρισε ο Διευθυντής του Ιδρύματος Φώτης Παπαθανασίου και στην συνέχεια η υπεύθυνη του κύκλου, η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου, αναφέρθηκε στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ποίησης του Διονύση Καρατζά. 

Στη συνέχεια ο ποιητής διάβασε ποιήματά του από διάφορες συλλογές του, τα οποία είχε χωρίσει ο ίδιος σε ενότητες, αντιπροσωπευτικές της τέχνης του. 

Ακολούθησε μια ζεστή συζήτηση με το κοινό. Ο Δ. Καρατζάς, απαντώντας σε σχετικές ερωτήσεις, αναφέρθηκε στις εμπνεύσεις του, στην ξεχωριστή συνεργασία του με τον Μίκη Θεοδωράκη, στις μελοποιήσεις ποιημάτων του, στα αυτοβιογραφικά στοιχεία που υπάρχουν στο έργο του και σε άλλες πτυχές της δημιουργίας του. 

Παρόντες ήσαν φίλοι του ποιητή και της ποίησης, αλλά και άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, όπως η Αλίκη Καγιαλόγλου, ο Γιώργος Μονεμβασίτης, η Αναστασία Βούλγαρη, η Βίκη Σίμου, η Αφεντούλα Ραζέλη, η Μαρία Κοσσυφίδου κ.α.

ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ

Φωτογραφίες: Ιδιωτική Οδός

Στην οδό Διοσκούρων 4 και Πολυγνώτου, στην Ρωμαϊκή αγορά, άνοιξε την πόρτα του «ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ». 

Τα εγκαίνια έγιναν την Παρασκευή 1 Νοεμβρίου 2024, με την παρουσία του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη. 

Η ψυχή του όλου έργου, η ακάματη ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου, έγραψε για το "Σπίτι του Ελύτη": 

"Ένα Σπίτι που επιδιώκει όχι μόνον να μεταδώσει πληροφορίες για την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, αλλά κυρίως μέσα από αυθεντικά ντοκουμέντα να κάνει τον επισκέπτη κοινωνό της ατμόσφαιρας γραφής του ποιητή, και μέσω αυτής, των αξιών και αρχών του. Μεταφέρθηκε, από την οδό Σκουφά, ο χώρος ζωής τού Ελύτη, σε αυτό το κτίριο ιδιοκτησίας του Υπουργείου Πολιτισμού. Δημιουργήθηκε παράλληλα μία εισαγωγική έκθεση, μυητική στο έργο του, με άξονες: την πορεία ζωής του, σ’ ένα ευσύνοπτο χρονολόγιο, την ελληνική διαχρονία στην γραφή του, την σχέση του με την ζωγραφική και την μουσική, καθώς και την μεγάλη εκδοτική του παρουσία στο εξωτερικό. Η παράθεση αγαπημένων του αντικειμένων από το σπίτι του συμπληρώνει νοηματικά και συναισθηματικά τον χώρο. Άνθρωπος του Ολίγου και του Ακριβούς, ποιητής της γλώσσας και των αξιών, της αίσθησης και της υπέρβασης, της εναντίωσης και της επαναστατικής ανασύνθεσης ο Οδυσσέας Ελύτης, πράγματι ζούσε για τότε που δεν θα υπάρχει. Εικοσιοκτώ χρόνια μετά την έξοδό του απ’ την ζωή, υπάρχει στο νου και στην ψυχή των πολλών του αναγνωστών, υπάρχει στην πρώτη ευαισθησία των παιδιών του δημοτικού, στο κοινό κτήμα αναφορών, στίχων και φράσεων του, που διείσδυσαν στην συλλογική αντίληψη, υπάρχει μέσα απ΄τα "πιστευτά πράγματα", τεκμήρια αισθημάτων και αισθητικής, και πρωτίστως υπάρχει ως ένα μέγιστο εθνικό κεφάλαιο". 

Το Σάββατο 2 Νοεμβρίου, ημέρα των γενεθλίων του ποιητή, πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα εκδηλώσεων του Μουσείου μια ξεχωριστή μουσική βραδιά "Με την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη". 

Ερμηνευτές:

Τραγούδι: Θεοδώρα Μπάκα 

Πιάνο: Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου 

Απαγγελία: Ιουλίτα Ηλιοπούλου. 

Παρόντες ευλαβικά: ο πρ. Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος, οι συνθέτες Γιώργος Κουρουπός και Ηλίας Ανδριόπουλος, έργα των οποίων απέδωσαν η Θεοδώρα Μπάκα και η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου, η καθηγήτρια και μεταφράστρια Πάολα Μινούτσι από τη Ρώμη, και ένα πραγματικά φιλόμουσο ακροατήριο. 

Παραθέτουμε, στη συνέχεια, το αναλυτικό πρόγραμμα της Μουσικής Ποιητικής.  

▪ Ακόμα μια φορά (Προσανατολισμοί) 

♪ Με την πρώτη σταγόνα της βροχής, (Προσανατολισμοί), μουσική: Μάνος Χατζιδάκις 

♪ Όλα τα σύννεφα, (Προσανατολισμοί), μουσική: Ηλίας Ανδριόπουλος 

♪ Αφρούρητη νυχτιά, (Προσανατολισμοί), μουσική: Ηλίας Ανδριόπουλος 

▪ Η συναυλία των Γυακίνθων, Ι (Προσανατολισμοί) 

♪-Όλβια Ντόννα (Προσανατολισμοί), μουσική Γιώργος Κουρουπός 

♪- Εαρινό απόσπασμα (Προσανατολισμοί), μουσική: Γιώργος Κουρουπός 

♪- Κατασταλαγμένη Μουσική (Προσανατολισμοί), μουσική: Γιώργος Κουρουπός 

▪- Ύμνος στη Μαρία Νεφέλη 

♪- Νεφέλη(Μαρία Νεφέλη), μουσική: Γιώργος Κουρουπός 

♪▫-Περασμένα Μεσάνυχτα (Ελεγεία της Οξώπετρας), μουσική: Γιώργος Κουρουπός 

♪- Το χρυσό κλειδί (Τα Ρω του Έρωτα), μουσική: Γιώργος Κουρουπός 

♪- Ψαρεύοντας έρχεται η θάλασσα (Σηματολόγιον), μουσική: Γιώργος Κουρουπός 

♪-Τύχη (Τα Ρω του Έρωτα) μουσική: Γιώργος Κουρουπός 

▪-Imago terrae (Εν Λευκώ) 

♪-Η Πορτοκαλένια (Ήλιος ο Πρώτος), μουσική: Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου 

♪-Ο Κήπος έμπαινε στη θάλασσα (Ήλιος ο Πρώτος), μουσική: Μίκης Θεοδωράκης 

▪-Μονόγραμμα 

♪-Μαρίνα, (Τα Ρω του Έρωτα), μουσική: Μίκης Θεοδωράκης 

♪-Της Αγάπης αίματα, (Το ‘Αξιον Εστί), μουσική: Μίκης Θεοδωράκης 

Ο ΝΤΜΙΤΡΙ ΣΟΣΤΑΚΟΒΙΤΣ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ

Μνήμη Δημήτρη Μητρόπουλου (2 Νοεμβρίου 1960)

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

«Παρ’ όλες τις προσωπικές μου επιφυλάξεις, γιατί αυτός είναι πιο μοντέρνος, και παρ΄όλο το «μακκαρθισμό» που βασιλεύει στην Αμερική, έχω γίνει ο μεγαλύτερος προπαγανδιστής του κ. Σοστακόβιτς», δήλωνε σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Η ΑΥΓΗ ο μεγάλος έλληνας μαέστρος και συνθέτης Δημήτρης Μητρόπουλος, στα 1955. 

Άρα έχουμε μια ομολογία που δικαιώνει το  θέμα που πραγματευόμαστε εδώ: «Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς του Δημήτρη Μητρόπουλου». 

«Το ότι είδα στο πόντιουμ το Δημήτρη Μητρόπουλο ήταν το σημαντικότερο γεγονός της ζωής μου» γράφει σε ένα κείμενό του ο αείμνηστος Οδυσσέας Δημητριάδης, διακεκριμένος αρχιμουσικός της ελληνικής διασποράς, με πολύχρονη παρουσία στα μουσικά δρώμενα της Σοβιετικής Ένωσης.

Διηγείται, λοιπόν, ο Δημητριάδης: 

«Το 1934 ήμουν φοιτητής στο Ωδείο του Λένινγκραντ στην τάξη της διεύθυνσης ορχήστρας. Μας επισκέφτηκε τότε ο κορυφαίος βιολονίστας του κόσμου Γιάσα Χάιφετς. Γνωριστήκαμε σε συνάντηση που είχε με τους φοιτητές και, όταν έμαθε ότι είμαι έλληνας, μου είπε ότι ο Μητρόπουλος είναι ένας από τους μεγαλύτερους μαέστρους στον κόσμο. Και τότε, τον Απρίλιο του 1934, ήρθε ο Δημήτρης Μητρόπουλος για συναυλίες στο Λένινγκραντ με τη Φιλαρμονική. Η Φιλαρμονική του Λένινγκραντ ήταν την εποχή εκείνη μια υπέροχη ορχήστρα. Για μένα ήταν ιερό μέρος. 

Παρόλο που είχε συμβόλαιο για δύο συναυλίες, του πρότειναν να διευθύνει και μια τρίτη. Αυτή τη φορά το πρόγραμμα περιλάμβανε μεγάλους συνθέτες του 20ου αιώνα. Επανέλαβε τη Φαντασία και Φούγκα των Μπαχ - Μητρόπουλου, κατόπιν διηύθυνε τον Πετρούσκα του Στραβίνσκυ, την Κλασσική συμφωνία του Προκόφιεφ και τελείωσε με ένα καινούργιο έργο του Σοστακόβιτς, τη Σουίτα από το μπαλέτο "Χρυσός αιώνας". Η Τρίτη συναυλία είχε μοναδική επιτυχία και το κοινό αποθέωσε το μαέστρο και το συνθέτη του "Χρυσού αιώνα", βγάζοντάς τους άπειρες φορές στη σκηνή. 

Θυμούμαι ορισμένες χαρακτηριστικές συζητήσεις που είχε ο Μητρόπουλος με το Σοστακόβιτς, άλλωστε πάντοτε μετάφραζα εγώ. Ο Μητρόπουλος είχε μεγάλη φιλία και με τον Προκόφιεφ και θέλησε να πληροφορηθεί από τον Σοστακόβιτς ποιες ήταν οι σχέσεις τους. Ο δεύτερος του είπε: "Αρκετά καλές". "Σας αρέσει η μουσική του Προκόφιεφ;", συνέχισε επίμονα ο Μητρόπουλος. Και τότε ο μεγάλος συνθέτης είπε: "Μου αρέσει, ... αλλά η δική μου δεν του αρέσει, το ξέρω!" 

Ο Μητρόπουλος γράφει γι’ αυτή τη ρωσική εμπειρία του 1934, ξεχωρίζοντας έναν συνθέτη: «Μεταξύ των μοντέρνων συνθετών συγκαταλεγόταν και ο μουσουργός Σοστακόβιτς, μια μουσική μεγαλοφυία. Ήδη από τότε η Σκάλα του Μιλάνου και η Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης του είχαν ζητήσει να παίξουν την όπερα του, Λαίδη Μάκβεθ του Μτσενκ. 

Στην φίλη του Καίτη Κατσογιάννη περιγράφει: «Νιώθω ότι εάν έμενα περισσότερο στη Σοβιετική Ένωση θα καταντούσα να ξεχάσω ότι υπάρχουν άνθρωποι που ντύνονται καλά, που τρώνε καλά που είναι καθαροί. Η εντύπωση αθλιότητας και ακαθαρσίας που έχει κανείς εκεί κάτω είναι κάτι απερίγραπτο. Αλλά αυτό γρήγορα το συνηθίζεις και σου απομένει τότε η γοητεία αυτού του λαού με με μια ευγένεια καρδιάς, μια ψυχική χάρη και ενθουσιασμό απεριόριστο – έπειτα καλλιτέχνες πέρα ως πέρα. .. Μου προτείνουν ένα συμβόλαιο για δεκατέσσερεις συναυλίες και δύο παραστάσεις όπερας…».

Ο Μητρόπουλος δεν αποδέχθηκε και δεν ξαναπήγε στη Ρωσία. 

Το 1937 εγκαθίσταται στην Αμερική, ζώντας πάντα και σε ρωσικούς μουσικούς ρυθμούς, παίζοντας δηλ. πολλά έργα Ρώσων συνθετών. 

ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΜΙΝΝΕΑΠΟΛΗΣ 

Στις 30 Ιανουαρίου 1942 η Συμφωνική Ορχήστρα της Μιννεάπολης υπό τον διευθυντή της Δημήτρη Μητρόπουλο, ερμήνευσε για πρώτη φορά την Πέμπτη Συμφωνία του Σοστακόβιτς. 

Το χιλιοπαιγμένο αυτό έργο, αποδοκιμάστηκε άγρια το 1941, όταν το παρουσίασε για πρώτη φορά ο Κουσεβίτσκυ στη Βοστώνη, ο οποίος είχε δηλώσει ότι θα το έχωνε με το ζόρι στα αυτιά των κριτικών μέχρι να το αναγνωρίσουν ως σύγχρονο αριστούργημα. 

Κατά τη συναυλία στη Μιννεάπολη το κοινό επιδόθηκε σε σχόλια ασυνήθιστης έντασης στα διαλείμματα, ωστόσο ο αντίκτυπος της Συμφωνίας ήταν συγκλονιστικός. «Προκάλεσε πραγματική αίσθηση», έγραψε η συντηρητική Grace Davies, “και, εάν το σύνολο της μουσικής του 20ού αιώνα παρουσιαζόταν με την χθεσινή σαφήνεια, θα ήμασταν πρόθυμοι να προσυπογράψουμε την αναπόφευκτη αναγέννηση της μουσικής σκέψης» 

Όμως, να σημειώσουμε εδώ ότι ο Μητρόπουλος ερμήνευσε και πάλι την 5η του Σοστακόβιτς, μέσα στο 1942, στο καλοκαιρινό φεστιβάλ της Ραβίνια, διευθύνοντας για πρώτη φορά – ως προσκεκλημένος μαέστρος - την Συμφωνική Ορχήστρα του Σικάγο. 

Στο τέλος του 1942 – τέτοιες μέρες – στις 11 Νοεμβρίου, η Συμφωνική της Μιννεάπολης ερμήνευσε την περίφημη Εβδόμη του Σοστακόβιτς, την επονομαζομένη «του Λένινγκραντ». 

Την συμφωνία παρουσίασε ο μεγάλος Αρτούρο Τοσκανίνι, σε πρώτη ραδιοφωνική μετάδοση, με την ορχήστρα του NBC, στις 19 Ιουλίου, δηλ. μόλις τέσσερις μήνες πριν τον Μητρόπουλο. Κατά την άποψη πολλών που άκουσαν και τις δύο εκτελέσεις, η ερμηνεία του Μητρόπουλου ήταν ασυγκρίτως ανώτερη. Ο John Sherman έγραψε ότι «ο Μητρόπουλος υπερέβη τον Τοσκανίνι, όχι μόνο στην κατανόηση και την προβολή του έργου, αλλά και στο να το συνενώνει και να συγχωνεύει μεταξύ τους τα ετερόκλητα στοιχεία που το αποτελούν με συγκινητική και δραματική εκφορά». 

Ο Μητρόπουλος το καλοκαίρι του 1943 απείχε από την ενεργό μουσική δράση, αφού προσέφερε εθελοντική εργασία στον Ερυθρό Σταυρό για την ανακούφιση των πληγέντων από τον πόλεμο.

Επανέρχεται ανανεωμένος – γιατί όπως ο ίδιος ομολόγησε ο εθελοντισμός του έκανε πολύ καλό – για τη σεζόν 1943-44. 

Ανάμεσα στα απαιτητικά έργα της φθινοπωρινής περιόδου και η Πρώτη Συμφωνία του Σοστακόβιτς, με το παιγνιώδες ύφος της. 

Τον Σεπτέμβριο του 1944 η Συμφωνική της Μιννεάπολης απέκτησε νέο καλλιτεχνικό διευθυντή, τον Louis Krasner, ο οποίος ήταν βοηθός καλλιτεχνικού διευθυντή στο Πίτσμπουργκ, υπό τον Fritz Reiner, και αποδέχθηκε τελικά την πρόταση του Μητρόπουλου να εργαστεί ως καλλιτεχνικός διευθυντής του. Ανάμεσα στα νέα και πρωτότυπα έργα που παρουσιάστηκαν ήταν και το πρώτο από τα δύο κοντσέρτα για πιάνο του Σοστακόβιτς. 

ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗ Ν. ΥΟΡΚΗΣ 

1952: Ο Μητρόπουλος έχει μια αποτυχία, καθώς η επιλογή του για το ανέβασμα του έργου «Χριστόφορος Κολόμβος» του Ντάριους Μιγιώ, δεν έγινε αποδεκτή από κοινό και κριτικούς. Στις συναυλίες που ακολούθησαν, έπαιξε και την 5η του Σοστακόβιτς, η οποία, εν έτει 1952, διατηρούσε ακόμα τον νεωτεριστικό της χαρακτήρα. Ένας κριτικός έγραψε στην Washington Post (19.11.1952): «Η γνώση της παρτιτούρας της Πέμπτης Συμφωνίας του επιτρέπει μία ελευθερία στη σύλληψη του έργου, που υπογραμμίζει την μουσική δομή». Να σημειώσουμε ότι εκείνη τη χρονιά, το 1952 (1η Δεκεμβρίου), ο Μητρόπουλος ηχογράφησε την 5η του Σοστακόβιτς με την Φιλαρμονική της Ν. Υόρκης.

 

Ο σχετικός δίσκος, που κυκλοφόρησε το 1953, περιλάμβανε έργα των Τσαϊκόφσκι, Προκόφιεφ και Σοστακόβιτς και πρόκειται για την συλλογή που έγινε γνωστή ως The Art of Dimitris Mitropoulos.

Στις 14 Οκτωβρίου 1954 ο Μητρόπουλος πέτυχε ένα θρίαμβο, όταν διηύθυνε την αμερικανική πρεμιέρα ενός έργου το οποίο έμελε να επιβληθεί ως ένα από τα αριστουργήματα του 20ού αιώνα: πρόκειται για την Συμφωνία αρ. 10 του Σοστακόβιτς. 

Επισήμως, η σύνθεση της Συμφωνίας αρ.10 έλαβε χώρα στο χρονικό διάστημα μεταξύ Ιουλίου και Οκτωβρίου 1953, δηλαδή έπειτα από το θάνατο του Stalin. Προσχέδια του έργου υπήρχαν, ωστόσο, από το 1951. Η δέκατη Συμφωνία δικαιολογημένα θεωρείται ως η μεγαλύτερη στιγμή του Shostakovich. Με εξαίρεση την εντελώς διαφορετικής έμπνευσης και θεματολογίας Συμφωνία αρ.15, έναν αποχαιρετισμό στη ζωή, πουθενά αλλού ο μουσικοσυνθέτης δεν έδωσε τόσο ελεύθερη και ειλικρινή διέξοδο στο προσωπικό και αυτοβιογραφικό του συναίσθημα, όσο στη Συμφωνία αρ.10, η οποία έγινε δεκτή στην Σοβιετική Ένωση με ανάμεικτα συναισθήματα. 

Στις 14 Οκτωβρίου 1954, προτού καν συμπληρωθεί ένα έτος από την πρώτη εκτέλεση (17 Δεκ. 1953), ο Μητρόπουλος έκανε την Αμερικανική πρεμιέρα του έργου και στις 18 Οκτωβρίου ηχογράφησε την Δεκάτη και κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ η ιστορική πια ηχογράφηση, υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Μητρόπουλου. Ο μεγάλος Έλληνας αρχιμουσικός, διέγνωσε αμέσως την αξία του έργου καθώς και το μήνυμα που αυτό εξέπεμπε και έσπευσε να το εντάξει στο ρεπερτόριο της Φιλαρμονικής ορχήστρας της Νέας Υόρκης, της οποίας ηγείτο. 

Η υποδοχή, από την κριτική, για την ερμηνεία της 10ης από τον Μητρόπουλο, ήταν ενθουσιώδης, με δύο μόνο εξαιρέσεις: την New York Daily και την Herald Tribune. Η πρώτη κυκλοφόρησε με τον τηλεγραφικό τίτλο: «Η 10η ΤΟΥ ΣΟΣΤΑΚΟΒΙΤΣ ΕΝΑ ΦΙΑΣΚΟ»! Βέβαια ο Μητρόπουλος διέψευσε και στη συνέχεια τους ...δύσπιστους κριτικούς με την ερμηνεία του στην 10η ανά τον κόσμο.

   

Μία παρένθεση

Το 1953 ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς δημοσιεύει στο περιοδικό Σοβιέτσκαγια Μούσικα (Σοβιετική Μουσική) τραγούδια μελοποιημένα ή διασκευασμένα από τον ίδιο. Ανάμεσά τους περιέλαβε και το τραγούδι Εμπρός του συνθέτη Αλέκου Ξένου σε στίχους του Κωστή Παλαμά, θεωρώντας το ως ανώνυμη σύνθεση. Ο Αλέκος Ξένος ενημέρωσε τον Σοστακόβιτς ότι το τραγούδι ήταν δικό του, στέλνοντάς του και μερικά άλλα δικά του. Ο Σοστακόβιτς απάντησε και η επιστολή του πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Η Αυγή. Ο Αλέκος Ξένος ήταν μαθητής του Δημήτρη Μητρόπουλου στο Ωδείο Αθηνών. Του δίδασκε μορφολογία, αισθητική και ιστορία της μουσικής.

Επιστρέφουμε στην οδοιπορία μας. 

Στις 18 Απριλίου 1955 ο Μητρόπουλος πραγματοποιεί μια μεγάλη περιοδεία με την Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης σε Πολιτείες της Αμερικής. Στη Μιννεάπολη, η ορχήστρα ερμήνευσε την 5η του Μέντελσον και την 10η του Σοστακόβιτς. Η ανταπόκριση του κοινού άγγιξε τα όρια της υστερίας! 

Στις αρχές Σεπτεμβρίου 1955, αρχίζει η μεγάλη ευρωπαϊκή περιοδεία της Φιλαρμονικής της Ν. Υόρκης, υπό τον Μητρόπουλο πάντα. Στην Βιέννη ο Μητρόπουλος έπαιξε και την 10η του Σοστακόβιτς, ενώ πραγματοποίησε και την πρώτη εκτέλεση της συμφωνίας αυτής στο Λονδίνο, που χαρακτηρίστηκε ως αποκάλυψη σε σχέση τόσο με την ίδια την μουσική όσο και για τις μεγάλες ικανότητες της ορχήστρας. 

Και μετά το Λονδίνο, η Αθήνα! 

Στην Αθήνα πραγματοποιήθηκαν τρεις συναυλίες, οι οποίες είχαν προγραμματιστεί 1 και 2 Οκτωβρίου για το Ηρώδειο, αλλά ο καιρός δεν το επέτρεψε κι έτσι έγιναν στο κινηματοθέατρο «Ορφεύς», επί της οδού Σταδίου (εκεί όπου σήμερα είναι η Στοά του Βιβλίου και το Θέατρο Τέχνης). Στην δεύτερη συναυλία, ο Μητρόπουλος ανήγγειλε στο κοινό πως δεν θα παίξει την 5η του Προκόφιεφ – όπως είχε αρχικά προγραμματιστεί – γιατί η σκηνή του Ορφέως δεν χωρούσε πιάνο, που είναι απαραίτητο για την εκτέλεση του έργου, αλλά την 10η του Σοστακόβιτς. 

Ο σπουδαίος μουσικοκριτικός της εποχής Μίνως Δούνιας παρ’ ότι θεωρεί την Δεκάτη ως ένα «ακαθόριστων προθέσεων μωσαϊκό», σημείωσε ότι ο Μητρόπουλος «μας έδωσε σε μια μνημειώδη ερμηνεία ένα από τα πλέον πρόσφατα έργα της εποχής μας, την 10ην Συμφωνία του Σοστακόβιτς». Αυτή η Αθηναϊκή ερμηνεία της 10ης κυκλοφόρησε αργότερα και σε δίσκο. 

ΚΟΝΤΣΕΡΤΟ ΓΙΑ ΒΙΟΛΙ 

Το 1955 ο Σοστακόβιτς εκλέγεται για τρίτη φορά στο Ανώτατο Σοβιέτ της Ρωσικής Ομοσπονδίας, ενώ παρουσιάζεται ένα από τα σπουδαιότερα έργα του, το Πρώτο Κοντσέρτο για βιολί, με σολίστ τον μοναδικό Νταβίντ Οϊστραχ, στον οποίο είχε αφιερωθεί το έργο. Στην πρεμιέρα του έργου στην Αμερική διευθύνει ο Δ. Μητρόπουλος την Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης. Πρόκειται για την τελευταία συναυλία του χρόνου: 29 Δεκεμβρίου. Ο Μητρόπουλος χρησιμοποίησε παρτιτούρα, γιατί – όπως εικάζεται – το θέαμα του μαέστρου να διευθύνει χωρίς παρτιτούρα προκαλούσε νευρικότητα στον Όιστραχ. Το Κοντσέρτο χαιρετίστηκε με θυελλώδη χειροκροτήματα. Ο Μητρόπουλος και ο Όιστραχ βγήκαν έξι φορές στη σκηνή! Την τελευταία φορά ο Μητρόπουλος σήκωσε την παρτιτούρα ψηλά για να δώσει την δυνατότητα στον απόντα συνθέτη να μοιραστεί το χειροκρότημα. 

Λίγες μέρες μετά, στις 2 Ιανουαρίου 1956, το έργο ηχογραφείται και αποτελεί την πρώτη παγκόσμια ηχογράφηση του έργου, που κυκλοφορεί σε δίσκο.

   

To Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον» (υπεύθυνος: Π.Α. Ανδριόπουλος) και το Περιοδικό «Στέπα» - Επιθεώρηση Ρωσικού Πολιτισμού (εκδότης: Δ.Β. Τριανταφυλλίδης), διοργάνωσαν εκδήλωση – αφιέρωμα στον μεγάλο Ρώσο συνθέτη Ντμίτρι Σοστακόβιτς, με αφορμή την επέτειο των 110 χρόνων από τη γέννησή του (1906-2016). Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην Αίθουσα Διδασκαλίας στη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας «Λίλιαν Βουδούρη», του Συλλόγου Οι φίλοι της Μουσικής, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, την Δευτέρα 14 Νοεμβρίου 2016. 

Ομιλητές: 

-  Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης, δημοσιογράφος – μεταφραστής: «Η ατμόσφαιρα του ζόφου για τον Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Η συνομιλία των αρχείων με την Ιστορία». 

- Δημήτρης Β. Μπαλτάς, Δρ Φιλοσοφίας – συγγραφέας: «Οι βιογραφίες του Σοστακόβιτς στα ελληνικά». 

- π. Πέτρος Μινώπετρος, σκηνοθέτης: «Σοστακόβιτς και Σολζενίτσιν: Παράλληλοι». 

- Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος, θεολόγος – μουσικός: «Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς του Δημήτρη Μητρόπουλου».

Παραθέτουμε το βίντεο της εκδήλωσης. 

 

ΕΓΚΑΙΝΙΑΣΤΗΚΕ ΤΟ ΣΠΙΤΙ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ ΣΤΗΝ ΠΛΑΚΑ

Φωτογραφίες: Ιδιωτική Οδός

Εγκαινιάστηκε απόψε, Παρασκευή 1 Νοεμβρίου 2024, το Μουσείο Οδυσσέα Ελύτη στην Πλάκα από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, παρουσία της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, μια μέρα πριν από τα “γενέθλια” του νομπελίστα ποιητή, ο οποίος γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 1911 στο Ηράκλειο Κρήτης. 

“Το σημερινό γεγονός ήταν ένα ιστορικό χρέος της πολιτείας”, αλλά και “μια τρανή απόδειξη ότι προτεραιότητά μας είναι η επένδυση στον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό”, είπε μεταξύ άλλων ο πρωθυπουργός. 

Ακολουθεί ολόκληρος ο χαιρετισμός του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη. 

Κύριε Πρόεδρε, κυρία Υπουργέ, κύριε Δήμαρχε, αγαπητή κυρία Ηλιοπούλου, 

Ο Οδυσσέας Ελύτης έγραψε κάποτε για "τον κόσμο τον μικρό, τον μέγα". Και σήμερα, μια μέρα πριν κλείσουν 113 χρόνια από τη γέννησή του, δίνουμε μια νέα πνοή στον κόσμο αυτόν. Όπως είπε και η κα Υπουργός, εγκαινιάζουμε το μουσείο με το όνομά του, το "Σπίτι του Οδυσσέα Ελύτη", δημιουργώντας ουσιαστικά μια κιβωτό του έργου του και μαζί μια ζωντανή κοιτίδα της νεοελληνικής ποίησης και σκέψης. Έτσι, αυτό το υποδειγματικά ανακαινισμένο κτήριο στην καρδιά της Αθήνας, όπου η ελληνικότητα συναντά τη νεωτερικότητα, γίνεται ένα ακόμα σημαντικό ορόσημο στη μακραίωνη πολιτιστική διαδρομή της χώρας. Ένα κτίσμα αντάξιο της αποστολής του και συμβατό με την αισθητική της. Το μαρτυρούν η λιτότητα και το άπλετο φως που το περιβάλλει. 

Στις αίθουσες του μουσείου οι επισκέπτες θα μπορούν στο εξής να εξερευνούν την εργογραφία του ποιητή, με τις αρχικές εκδόσεις και των 52 βιβλίων του, που εκτίθενται μαζί για πρώτη φορά. Εδώ επίσης φιλοξενούνται σπάνια οπτικά και ηχητικά τεκμήρια της ζωής του, όπως και το βασικό αρχείο του, ανοικτό πια στον θαυμασμό όλων μας. 

Στον ίδιο χώρο, όμως, όπως ειπώθηκε και πριν -και ανυπομονώ να τον δω-, ξαναζεί και το περιβάλλον της δημιουργικής, αλλά και εξαιρετικά απλής καθημερινότητας του Ελύτη: το γραφείο του, που τον συντρόφευε στο σπίτι της οδού Σκουφά, το ίδιο και τα τόσο σημαντικά γι' αυτόν προσωπικά του αντικείμενα. Με το κάθε ένα από αυτά να αφηγείται τη δική του ιστορία για τον ποιητή, που έζησε με εγκράτεια αλλά έγραψε με πάθος. Ο ίδιος, βεβαίως, πίστευε ότι "δεν αρκεί να έχεις τσιμέντο και σίδερο για να μας πεις πως έχεις και σπίτι". Το σημερινό γεγονός, ωστόσο, ήταν ένα ιστορικό χρέος της πολιτείας, πολύ περισσότερο καθώς αυτό το νεοκλασικό δηλώνει -και θα δηλώνει πολύ περισσότερα- από ένα απλό κτίσμα. 

Αποτελεί, ωστόσο, και μία τρανή απόδειξη ότι προτεραιότητά μας είναι η επένδυση στον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό, εντάσσοντας, μεταξύ άλλων, εμβληματικά κτήρια της πρωτεύουσας στην καθημερινή ζωή των Αθηναίων. Κτήρια τα οποία αποκτούν έναν καινούργιο ρόλο, μια καινούργια ζωή. Άλλωστε, την ίδια κατεύθυνση υπηρετεί και η αποκατάσταση της οικείας Παλαμά, η οποία και αυτή προχωρεί με γρήγορους ρυθμούς. 

Κυρίες και κύριοι, παραλαμβάνοντας το Νόμπελ Λογοτεχνίας ο Ελύτης περιέγραφε την Ελλάδα ως "μία χώρα μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου". Αυτή την αντίληψη πιστεύω ότι ενσαρκώνει και ο χώρος στον οποίο σήμερα βρισκόμαστε, ακτινοβολώντας πλέον το περιεχόμενό του πολύ πέραν του περιορισμένου "εδώ" και του εφήμερου "τώρα". Αξίζουν, συνεπώς, συγχαρητήρια στο Υπουργείο Πολιτισμού και σε όσους εργάστηκαν για να γίνει πράξη αυτό το όραμα, και βέβαια στους πολλούς δωρητές οι οποίοι υποστήριξαν αυτό το εγχείρημα. 

Όμως, ευγνωμοσύνη πρωτίστως οφείλουμε στην Ιουλίτα Ηλιοπούλου και στην "ΑΕΡΤΟΝ", για την ευλαβική τους αφοσίωση στη διατήρηση, αλλά και αξιοποίηση αυτού του ανεκτίμητου αρχείου του ποιητή μας. Και είμαι πολύ βέβαιος ότι αυτό το νέο μουσείο γρήγορα θα καθιερωθεί όχι μόνο ως ένα κέντρο μνήμης και οφειλόμενης τιμής προς τον Ελύτη, αλλά και ως ένα δυναμικό, "ανοιχτό" ίδρυμα, το οποίο ειδικά οι νέοι θα ανιχνεύουν στο έργο του, κάτι που και εκείνος επιθυμούσε, πώς να γίνονται, δηλαδή, οι ίδιοι "αρχιτέκτονες του κόσμου", όπως είχε πει. Στις μέρες μας, μάλιστα, τα λόγια του αποκτούν και μία νέα διάσταση, αρκεί να θυμηθούμε το κάλεσμά του στους δημιουργούς "να οδηγούν την τεχνική τελειότητα στη φυσική της κατάσταση" ή την άποψη που μοιραζόταν με τους γύρω του πως "είναι ό,τι πιο δύσκολο και ό,τι πιο "ελληνικό" να αξιοποιείς το ελάχιστο για να αποσπάς τα μέγιστα". 

Καλή αρχή, λοιπόν, στον νέο αυτόν πνευματικό "πνεύμονα" της πρωτεύουσας, εδώ που η ποίηση και ο πολιτισμός μας και θα αναπνέουν αλλά και θα εμπνέουν. Έναν τόπο συνάντησης μελετητών αλλά και όσων ακόμα εξακολουθούν να γοητεύονται από την τέχνη του λόγου. Μια γέφυρα ανάμεσα στο σήμερα και στο χθες, όπου ουσιαστικά θα ιχνογραφείται το αύριο. 

Σας ευχαριστώ και καλό ξεκίνημα στο νέο μουσείο "Οδυσσέα Ελύτη". 

"Απόψε εδώ ευοδώθηκε μια ιδέα της Ιουλίτας Ηλιοπούλου, κοινωνοί της οποίας γίναμε το 2013", δήλωσε στην ομιλία της η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, αναφερόμενη στο μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ του ΥΠΠΟ και της ΑΜΚΕ ‘ΑΕΡΤΟΝ', στην οποία παραχωρείται το οίκημα που αποκατέστησε το ΥΠΠΟ έχοντας αναλάβει να καλύπτει τις λειτουργικές δαπάνες του Μουσείου. "Έτσι η πολιτεία αποδίδει το Μουσείο ως ελάχιστο δείγμα τιμής στο έργο ενός από τους εμβληματικότερους εκπροσώπους των νεότερων ποιητικών γραμμάτων", σημείωσε μεταξύ άλλων η υπουργός Πολιτισμού.Το ‘Σπίτι του Ελύτη’, σύμφωνα με την υπουργό, “προσβλέπει να υπηρετήσει ουσιαστικά στη διάχυση του έργου του μεγάλου ποιητή στο ευρύ κοινό. Το corpus των δημιουργημάτων του συγκεφαλαιώνει ιδανικά και συσχετίζεται αδιάλειπτα με τη ζωή του. Ακόμη και ο μοναδικός Ελύτης, με την αδιάπτωτη απήχησή του, με την ακατανίκητη έλξη που ασκεί στις νεότερες γενιές, είχε ανάγκη από ένα σημείο αναφοράς, από ένα κέλυφος που να στεγάζει και να ανασυστήνει την εργοβιογραφία του. Με αυτό το σκεπτικό και αυτή τη μορφή έχει δομηθεί το ‘Σπίτι- Μουσείο Ελύτη'”, τόνισε η Λ. Μενδώνη, προσθέτοντας τη βεβαιότητά της ότι το μουσείο “θα αναρριπίσει το γόνιμο ενδιαφέρον για το έργο του, ότι θα δώσει εναύσματα για τη μελέτη υποφωτισμένων πλευρών του, ότι θα εμπνεύσει νέες προσεγγίσεις, θα οδηγήσει σε επανεκτίμηση του κριτικού και δοκιμιακού του έργου, θα ανιχνεύσει τις επιρροές που δέχθηκε αλλά και εκείνες που άσκησε. Προσμένοντας και προσβλέποντας να δούμε εκείνες τις πλευρές ‘του αληθινού ποιητή, που τάσσεται πάντοτε με τα δύσκολα κι ας ξέρη ότι ίσα-ίσα γι’ αυτό δεν θάχη ποτέ καμμιάν ανταμοιβή’, όπως, ο ίδιος αδιόρατα υπαινικτικά μας είπε σε μια συνέντευξή του, το 1973”. “Είμαστε ευγνώμονες στην Ιουλίτα Ηλιοπούλου, θεματοφύλακα του έργου και της ακριβής του μνήμης, για την αδιατάρακτη συναντίληψη, την άψογη συνεργασία, αλλά κυρίως για την αγάπη, την αφοσίωση και την ακατάβλητη υπομονή και επιμονή, με την οποία περιέβαλε το εγχείρημα”, “στον Αλέξανδρο Σαμαρά και τους συνεργάτες του, για την ευγενική χειρονομία τους να προσφέρουν στο Υπουργείο Πολιτισμού τη μελέτη αποκατάστασης του κτηρίου”, καθώς και “στις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, ιδιαίτερα τη Διεύθυνση Προστασίας και Αναστήλωσης Νεώτερων Μνημείων, που ανέλαβε το έργο της αποκατάστασης του κτηρίου”, κατέληξε στον χαιρετισμό της η Λίνα Μενδώνη.

"Πέρα των εκδόσεων, των ομιλιών, των μουσικών εκδόσεων, των επισκέψεών μου στα σχολεία, οδηγήθηκα εδώ και αρκετά χρόνια στη σκέψη της δημιουργίας μιας εστίας για τον Ελύτη, ενός κέντρου που θα μπορεί όχι μόνο ο μελετητής ή ο φανατικός αναγνώστης, αλλά κυρίως ο ανύποπτος διαβάτης που περνά, το παιδί που τώρα μαθαίνει, ο απλός Έλληνας που εξακολουθεί να φοβάται την ποίηση, παρότι επιχειρεί και ο ίδιος να γράψει. Ο κάθε ένας και όλοι τους να μπορούν να προσεγγίσουν τον κόσμο του Ελύτη", ανέφερε μεταξύ άλλων η Ιουλίτα Ηλιοπούλου. 

Η ψυχή του Μουσείου, η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου, ευχαρίστησε όλους όσοι την βοήθησαν για την υλοποίηση του δύσκολου αυτού έργου, το οποίο αποτελεί πλέον ένα κόσμημα στην καρδιά της Πλάκας.

Στην αρχή της λιτής εκδήλωσης, ο βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος και ο πιανίστας Θανάσης Αποστολόπουλος απέδωσαν μελοποιημένο Ελύτη από τον συνθέτη Γιώργο Κουρουπό - ο οποίος ήταν παρών - με την Ιουλίτα Ηλιοπούλου στην απαγγελία. 

Στα εγκαίνια παραβρέθηκαν, επίσης, ο πρώην πρωθυπουργός, ο κ. Αντώνης Σαμαράς, συνοδευόμενος από τη σύζυγό του, ο Δήμαρχος Αθηναίων Χάρης Δούκας και πολλοί άνθρωποι των Γραμμάτων και των Τεχνών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. 

Το νέο σπίτι-μουσείο, το οποίο στεγάζει τη σπουδαία κληρονομιά που άφησε ο νομπελίστας ποιητής, βρίσκεται στη συμβολή των οδών Διοσκούρων και Πολυγνώτου, στο διατηρητέο κτήριο και τα δύο βοηθητικά κτίσματα, στην Πλάκα, ιδιοκτησίας του ΥΠΠΟΑ, που αποκαταστάθηκαν από την αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου. Στο κτήριο δημιουργήθηκαν χώροι για την έκθεση, αλλά και τη φύλαξη του Αρχείου Ελύτη, όπως και για το σπουδαίο οπτικό υλικό, το οποίο προβάλλει το πολυποίκιλο έργο του. Ταυτόχρονα, μέσα από φωτογραφίες, κείμενα, ηχητικό και οπτικό υλικό παρουσιάζεται ανάγλυφα η ζωή του ποιητή, ενώ αποκαθίσταται το γραφείο του με προσωπικά του αντικείμενα. Το Αρχείο Ελύτη βρίσκεται σήμερα στην κατοχή της κ. Ιουλίτας Ηλιοπούλου, η οποία είχε και την πρωτοβουλία της πρότασης προς το Υπουργείο Πολιτισμού το 2013. 

Στο ισόγειο τοποθετείται ο χώρος υποδοχής του κοινού, ο χώρος έκθεσης – παράθεσης πληροφοριών και παρουσίασης σημαντικών σταθμών της ζωής και του έργου του ποιητή και το γραφείο του. Ο χώρος έκθεσης περιλαμβάνει χρονολόγιο – συσχετισμό με γεγονότα του 20ού αιώνα, πρώτες εκδόσεις (52 βιβλία), χειρόγραφα, έργα ζωγραφικής-κολάζ του Ελύτη ή έργα που ο ίδιος αγαπούσε και στα οποία έχει αναφερθεί, ενδεικτικές μεταφράσεις, δυνατότητα ακρόασης ηχητικών ντοκουμέντων ή και προβολής κινηματογραφικού υλικού κ.α. 

Στον όροφο δημιουργείται χώρος πληροφοριών για το κοινό, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων για διαλέξεις, συνέδρια, εκπαιδευτικά προγράμματα, αλλά και μουσικές και ποιητικές εκδηλώσεις, καθώς και μικρό καφέ με θέα στην Ακρόπολη, τον λόφο της Πνύκας και το Αστεροσκοπείο, το οποίο θα λειτουργεί και ως foyer της αίθουσας εκδηλώσεων. 

Το υπόγειο χρησιμοποιείται ως βιβλιοθήκη – σπουδαστήριο, με βιβλία, περιοδικά (περίπου 1.000 τίτλοι), δίσκους, φωτογραφικό, ηχητικό και κινηματογραφικό υλικό και θα διαθέτει υπολογιστές. Οι μελετητές θα έχουν πρόσβαση στο σύνολο των εκδόσεων, ελληνικών και ξένων, σε αφιερώματα και βιβλία για το έργο του Ελύτη. Σε ειδικό χώρο θα φυλάσσεται αρχειακό υλικό, που δεν θα εκτίθεται, σημειωματάρια εργασίας, αποκόμματα τύπου, αρνητικά φωτογραφιών και έργων, αφίσες, προγράμματα κλπ.