Κυριακή 25 Μαΐου 2008

ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΙΑΣ ΚΑΤΗΧΗΤΡΙΑΣ


Όταν μικρό παιδί έπαιζα στην αυλή των θαυμάτων του σπιτιού που γεννήθηκα στον Παντοκράτορα, στην Άνω Πόλη της Πάτρας, έβλεπα την γηραιά κυρία Μαρία Οικονομοπούλου, παλιά δασκάλα του Αρσακείου, να περιφέρεται στον μαγικό κήπο της. Ένας μαντρότοιχος χώριζε το σπίτι μας απ' το δικό της αρχοντικό. Η μπάλα μας έπεφτε συχνά στον κατάφορτο από ψηλά δένδρα κήπο της κι έτσι την είχα δει κάποιες φορές όταν χτυπούσαμε, τα παιδιά της γειτονιάς, την πόρτα της για να "φτάσουμε" το τόπι που είχε σκαλώσει στις πυκνές φυλλωσιές ενός δέντρου.

Οι γείτονες έλεγαν ότι η κυρία Μαρία ήταν "της Εστίας". Καταλάβαινα ότι ήταν μια πολύ πιστή γυναίκα που είχε αφιερώσει τη ζωή της στο κατηχητικό έργο. Όμως τότε ήμουν μικρός... Τώρα που μεγάλωσα αρκετά, ολότελα ξαφνικά, χάρη στην εμπιστοσύνη της ανιψιάς της Μαρίας Οικονομοπούλου, της κ. Ευδοκίας, βρίσκομαι μπροστά στο αρχείο της γερόντισσας των παιδικών μου χρόνων. Κι έχω την άνεση να το μελετήσω και να οσφρανθώ τον αέρα μιας άλλης εποχής, που στιγμάτισε την Πάτρα.
Έγραψα, λοιπόν, ένα σύντομο άρθρο που δημοσιεύεται σήμερα στην εφημερίδα ΓΝΩΜΗ, με αφορμή ένα πρώτο ξεφύλλισμα του αρχείου μιας κατηχήτριας. Ιδού, φίλοι μου.

Τα ιδιωτικά αρχεία, μικρότερα ή μεγαλύτερα σε έκταση, είναι πλέον πολύτιμη πηγή πληροφοριών και αντικείμενο έρευνας από τους ειδικούς.
Η θεματολογία τους ποικίλλει, ανάλογα με τον δημιουργό τους. Αρχείο ενός λογοτέχνη, ενός μουσικού, ενός λαογράφου, ενός δασκάλου, αλλά και ενός απλού ανθρώπου, ο οποίος μπορεί να ήταν συλλέκτης σημαντικών για το σήμερα πραγμάτων. Από εφημερίδες μέχρι βιβλία και αντικείμενα μιας άλλης εποχής.

Μελετώντας τη ζωή και το έργο της Πατρινής μουσουργού Ελένης Οικονομοπούλου (1912 –1999), εντόπισα τη συγγένειά της με την αείμνηστη δασκάλα στο Αρσάκειο Πατρών Μαρία Οικονομοπούλου, δυναμικό στέλεχος της Χριστιανικής Εστίας.
Η ανιψιά και των δύο σημαντικών αυτών γυναικών κ. Ευδοκία Οικονομοπούλου μού εμπιστεύθηκε – και την ευχαριστώ θερμώς! - προς μελέτην και ανακοίνωσιν το άκρως ενδιαφέρον αρχείο της θείας της Μαρίας Οικονομοπούλου, το αρχείο μιας κατηχήτριας! Η αείμνηστη διδασκάλισσα ήταν ταγμένη στο κατηχητικό έργο που επιτελούσε, τουλάχιστον από την δεκαετία του 1930, η «Αναμορφωτική Οργάνωσις Πατρών – Χριστιανική Εστία», το οποίο ήταν στην ουσία το Κατηχητικό έργο της τοπικής Εκκλησίας. Στο αρχείο της Μ. Οικονομοπούλου σώζονται τα έγγραφα των Μητροπολιτών Πατρών Αντωνίου και Θεοκλήτου, δια των οποίων ανατίθεται σ’ αυτήν η διεύθυνση του Κατηχητικού σχολείου του Ι. Ναού Παντοκράτορος. Επίσης η Μαρία Οικονομοπούλου διηύθυνε και δίδασκε στο Κατηχητικό Θηλέων του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου. .

Αρκετά από τα έγγραφα του αρχείου είναι προπολεμικά, πολλά αναφέρονται στην λειτουργία των Κατηχητικών κατά τη διάρκεια της Κατοχής (γεγονός που έχει ιδιαίτερη ιστορική αξία λόγω της αθρόας συμμετοχής των νέων) και πολλά επίσης στην μεταπολεμική Πάτρα, μέχρι και τη δεκαετία του 1950.
Η κατηχητική κίνηση τότε στην Πάτρα ήταν πολύ ζωηρή, εξαιτίας της δράσης της Χριστιανικής Εστίας, που τελούσε υπό την ευλογία της Μητροπόλεως, και η οποία είχε στους κόλπους της τους περίφημους αρχιμανδρίτες Χριστόδουλο Παπαγιάννη, Χρυσόστομο Βενετόπουλο (μετέπειτα Μητροπολίτη Φωκίδος) και γνωστούς ευρύτερα, συν τω χρόνω, λαϊκούς θεολόγους όπως ο Κωνσταντίνος Κούρκουλας.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στην έκθεση της Ιεράς Μητροπόλεως Πατρών για το κατηχητικό έτος 1947 – 1948 αναγράφεται ότι λειτούργησαν 52 Κατηχητικά σχολεία με σύνολο εγγραφέντων 5290 και σύνολο «παρακολουθησάντων τακτικώς» 3760 άτομα! Ιδιαίτερα σημαντική η αναφορά των ονομάτων όλων των Κατηχητών.
Ήταν η χρυσή εποχή των κατηχητικών!

Κατά την περίοδο της Κατοχής έχουμε και ένα πρόγραμμα που καλείται «Ιεραποστολαί εις χωρία» και συνίσταται στην αποστολή κατηχητριών σε χωριά της Αχαΐας «προς τόνωσιν του θρησκευτικού συναισθήματος εις τας γυναίκας». Φυσικά, η Κυριακάτικη αυτή εξόρμησις περιελάμβανε και κατηχητικό στα παιδιά μετά την Θ. Λειτουργία.
Τότε ανέπτυξε μεγάλη δράση η Μαρία Οικονομοπούλου. Ας σημειωθεί ότι και η εξαδέλφη της Ελένη – η μετέπειτα συνθέτρια- ήταν και αυτή κατηχήτρια πριν εγκατασταθεί οριστικά στην Αθήνα.
Σημαντικό κομμάτι του αρχείου της Μ. Οικονομοπούλου είναι τα χειρόγραφά της. Έγραψε χιλιάδες σελίδες κατηχητικών μαθημάτων και διέσωσε δεκάδες τευχίδια με κατάστιχα των μαθητριών που φοιτούσαν στα Κατηχητικά Θηλέων των ενοριακών Ναών Παντοκράτορος και Αγίου Νικολάου.



Η θεματολογία των μαθημάτων ποικίλη: Εκκλησία και κοινωνία, Ιστορία του Χριστιανικού πολιτισμού, Θεός και κόσμος, Χριστιανικός ανθρωπισμός (με υποκατηγορίες όπως, π.χ., Η Χριστιανική κοινωνική πρόνοια εν τω Βυζαντίω), Αι γυναίκες εις τον προχριστιανικόν κόσμον και εν τω Χριστιανισμώ, θέματα από το Ευαγγέλιο, αναφορές στις χριστιανικές αρετές και βίοι αγίων.
Τα μαθητολόγια αποτελούν σημαντικότατη πηγή για τα κορίτσια και τις νέες που φοιτούσαν στα Κατηχητικά σχολεία της Πάτρας από το 1937 και εξής. Με τα χέρια της η Μαρία Οικονομοπούλου έγραφε χιλιάδες στοιχεία, που φωτίζουν πτυχές της τότε Πατρινής κοινωνίας: Όνομα και επώνυμο κατηχητόπουλου, διεύθυνση οικίας, σχολείο στο οποίο φοιτούσε (το Αρσάκειο δεσπόζει!) και τάξη (δημοτικού ή γυμνασίου), επάγγελμα πατρός. Δίπλα, με μεγάλη επιμέλεια, σημειώνονταν με κουκίδες ή βελάκι οι απουσίες. Η τελευταία στήλη του μαθητολογίου ήταν οι «Παρατηρήσεις», που δεν γράφονταν συστηματικά.
Στο αρχείο της Μαρίας Οικονομοπούλου υπάρχουν και διάφορα άλλα στοιχεία για τα Κατηχητικά, όπως εγκύκλιοι ή σχέδια ενός μαθήματος, πληροφορίες για το κατηχητικό έργο του αείμνηστου Αρχιμ. Γερβάσιου Παρασκευόπουλου, κι ακόμα έγγραφα που αποτελούν καταγραφή φιλανθρωπικού έργου και συγκεκριμένων δράσεων κύκλων κυριών, οικονομικοί απολογισμοί κ.α.
Ανεξάρτητα από το αν διαφωνεί κανείς με το έργο και την όλη δραστηριότητα των Χριστιανικών Οργανώσεων, πρέπει να λάβει υπ’ όψιν του ο κατά το δυνατόν αντικειμενικός ερευνητής, το συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο. Τότε η όλη πνευματική και κατηχητική κίνησις ήταν στα χέρια των Οργανώσεων. Και οι κατά τόπους Επίσκοποι επευλογούσαν, αφού δεν είχαν να αντιτάξουν τι. Μήπως ακόμα και σήμερα το ίδιο δεν συμβαίνει σε κάποιες περιπτώσεις, παρά τις ραγδαίες κοινωνικές και άλλες εξελίξεις;

Αρχεία σαν αυτό της αείμνηστης Μαρίας Οικονομοπούλου, μας δίνουν τη δυνατότητα να προσεγγίσουμε την εκκλησιαστική ιστορία της Ελλάδας των τελευταίων 70 ετών με πληρέστερο τρόπο. Αν αυτό γίνει συστηματικώ τω τρόπω, θα προβούμε σε εκτιμήσεις, παρατηρήσεις και αποτιμήσεις που θα μας οδηγήσουν σ’ ένα πιο συνειδητοποιημένο αύριο. Γιατί η Εκκλησία δεν πορεύεται ερήμην του χθες, ούτε με μισή συνείδηση του σήμερα. Αλλ’ εν επιγνώσει αληθείας, σπεύδει προς υπάντησιν του Ερχομένου, όστις διακρατεί στην παλάμη του πάντας ημάς. Ζώντες και τεθνεώτες.

Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος
Μάιος 2008


7 σχόλια:

Tasyps είπε...

Αγαπητε κ. Ανδριοπουλε, πρεπει να ομολογησω πως ειναι η πρωτη ημερα σημερα που συνδεομαι με το ιστολογιο σας. Ευτυχης που το ανακαλυψα, δυστυχης που το αγνοουσα τοσο καιρο. Και μαλιστα αυτη την πρωτη ημερα επεσα σε ενα θεμα που και πολυ γνωστο μου ειναι, και πολυ εκτιμω. Αυτο των εθελοντων κατηχητων και κατηχητριων των μητροπολεων ή των "παρεκκλησιαστικων" οργανωσεων οπως η Χριστιανικη Εστια. Ενας ακομη λογος που κινησε το ενδιαφερον το δημοσιευμα σας, ειναι, η σχεση που εχω με την πολη της Πατρας τα τελευται 5 χρονια λογω των σπουδων και των δυο κοριτσιων μου στο Πανεπιστημιο σας.
Δεν θα σχολιασω το θεμα, η συγκινηση ειναι αρκετη για σημερα, θελω ομως να σας ευχηθω ολοψυχα καλη δυναμη στο εργο σας, ο Θεος να σας δινει κουραγιο και υγεια, για να προσφερετε οσο περισσοτερα μπορειτε στους συνανθρωπους σας. Εγω προσωπικα σας ευχαριστω
Αναστασιος Υψηλαντης
Λαρισα

panagiotisandriopoulos είπε...

Αγαπητέ μου κ. Υψηλάντη,

Είναι πραγματικά ξεχωριστή στιγμή για έναν ιστολόγο να δέχεται επώνυμο μήνυμα, στο οποίο ο συντάκτης να εκφράζει τη συγκίνησή του, με αφορμή μια ανάρτηση.

Σας ευχαριστώ από καρδιάς.
Νομίζω ότι κάνω το αυτονόητο και όχι φυσικά κάτι σπουδαίο.
Θεωρώ υποχρέωσή μου να φωτίζω όψεις και να αναδεικνύω πτυχές θεμάτων που μου λαχαίνει να προσεγγίσω.

Εύχομαι καλή δύναμη στα έργα σας. Θεραπεύετε, απ' ό,τι είδα, την αγροτική παραγωγή, συστατικό στοιχείο της οικονομίας και του πολιτισμού της πατρίδας μας.

Εύχομαι τα κάλλιστα και για τις κόρες σας που φοιτούν στην πόλη μας.

Χριστός Ανέστη!
Π.Α.

Ανώνυμος είπε...

μεγαλες στιγμες για τα κατηχητικα των πατρων που τα βρισκουμε τωρα αυτα αλλα ξεχασα οι ιερεις μας μεγαλοΑσχημοι και μη αναλωνονται στις ιντριγκες στα μεγαλοσταυρα κλπ θα μου πεις αφου τα συντηρουν οι εκκλησιαστι κοι μας αρχοντες τι να κανουν και αυτοι ακολουθουν παντως δοξα τω θεω ζησαμε και μεγαλες στιγμες στη πολη μας αραγε ποτε ξανα

panagiotisandriopoulos είπε...

Αγαπητέ ανώνυμε 6:17

Σωστή η παρατήρησή σου για τη σημερινή κατάσταση.
Τουλάχιστον οι Οργανωσιακοί ήταν και είναι αφιερωμένοι σ' ένα έργο, έστω όπως το εννοούν και δεν αναλώνονται στην εκζήτηση οφφικίων, προαγωγών και λοιπών τιμών.
Όσο για τις λαμπρές στιγμές του παρελθόντος, επίτρεψέ μου να σου πω ότι παρήλθαν ανεπιστρεπτί. Εψύγη η αγάπη και ο ζήλος των πολλών...

Χριστός Ανέστη!

Ανώνυμος είπε...

κ.Ανδριόπουλε εσείς ανέκαθεν αποτρέπατε τους πιστούς από τις "παραεκκλησιαστικές" οργανώσεις.
Τώρα με χαρά βλέπουμε ότι επιτέλους αναγνωρίζετε την προσφορά τους.
Ευχαριστούμε!

panagiotisandriopoulos είπε...

Aγαπητέ ανώνυμε 4:05,

Βλέπω ότι με έχετε "κατατάξει"! Αλήθεια πότε με ακούσατε να "αποτρέπω τους πιστούς" από τις οργανώσεις; Ανέκαθεν, λέτε! Έχετε τεκμήρια γι' αυτό;

Ούτε προτρέπω ούτε αποτρέπω, αγαπητέ μου. Ποιος είμαι εγώ για να κάνω κάτι τέτοιο. Ο καθείς είναι ελεύθερος να κάμει αυτό που επιθυμεί η καρδιά του. Αν κάνει το ο,τιδήποτε "βιαζόμενος" πάλι δικό του θέμα.

Προσωπικά, καταγράφω - για μένα, αν θέλετε - τα πράγματα. Και βλέπω ότι οι οργανώσεις "γέννησαν" άθελά τους άλλα μορφώματα (γεροντισμός, νοσηρή "φιλοκαλία" κ.λ.π.), ενώ οι ίδιες έμειναν πιστές στην παραδοσιοκρατία τους.

Χαίρετε!

Ανώνυμος είπε...

Onomazomai Junior kai eimai 15 xronon. Dimiourgisa ena site me thema tin epikairotita mesa apo ta matia enos paidiou... Tha ta leo ola exo apo ta dontia xoris fovo kai pathos...gia na deite to site kante klik sto onoma mou(Junior) stin arxi tou sxoliou...Perimeno ipostirixi... thnx!

Related Posts with Thumbnails