2025: ΕΤΟΣ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ ΚΑΙ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Το 2025 είναι έτος και των δύο μεγάλων συνθετών μας, του Μάνου Χατζιδάκι και του Μίκη Θεοδωράκη, καθώς συμπληρώνεται ένας αιώνας από τη γέννηση τους. 

Στις 29 Ιουλίου 1925 γεννήθηκε ο Μ. Θεοδωράκης και τρεις μήνες αργότερα, στις 23 Οκτωβρίου, ο Μ. Χατζιδάκις. 

Βέβαια το Υπουργείο Πολιτισμού ανακήρυξε το 2025 μόνο Έτος Μίκη Θεοδωράκη. Δεν ξέρουμε τους λόγους, αλλά το θέμα στην ουσία δεν αλλάζει. Το 2025 ανήκει και στους δύο. Άλλωστε και αυτή η επέτειος αποτελεί απλώς ένα έναυσμα για να επανανακαλύψουμε το σπουδαίο έργο τους. 

Με αφορμή την είσοδο, λοιπόν, στο Έτος Χατζιδάκι - Θεοδωράκη, προτείνουμε δύο ξεχωριστά - ένα για τον καθένα - μουσικά γεγονότα. 

Ο Μάνος Χατζιδάκις, στο κέντρο, με την οικογένειά του, σε εκδρομή στο Εύμοιρο Ξάνθης 

Το Μουσικό Σχολείο Ξάνθης, όπου γεννήθηκε ο Χατζιδάκις, ετοίμασε ένα αφιέρωμα στον μεγάλο συνθέτη. Μέσα από ένα όμορφο βίντεο, διάρκειας τεσσεράμισι λεπτών οι μαθητές και οι δάσκαλοι του σχολείου τιμούν το έργο του και την επιρροή του στην ελληνική μουσική παράδοση. 

«Με ιδιαίτερη χαρά μοιραζόμαστε με όλους αυτό το αφιέρωμα, ως φόρο τιμής στη μουσική κληρονομιά που άφησε πίσω του», τονίζει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο υποδιευθυντής του Μουσικού Σχολείου Ξάνθης, Παναγιώτης Κουτάκης, που είχε και την ιδέα για τη δημιουργία του συγκεκριμένου βίντεο. «Αυτό το αφιέρωμα αποτελεί μια ευκαιρία να θυμηθούμε την πλούσια κληρονομιά του Μάνου Χατζιδάκι», συνεχίζει ο κ. Κουτάκης και προσθέτει: «ταυτόχρονα, όσοι το δουν να γνωρίσουν το σπίτι, όπου ο μεγάλος Έλληνας συνθέτης είχε τα πρώτα μουσικά του ακούσματα. Το βίντεο αυτό δίνει την ευκαιρία σε όσους δεν έχουν έρθει στην Ξάνθη να θαυμάσουν έστω και από μακριά το εντυπωσιακό αρχοντικό (Grand Maison – το Μεγάλο Σπίτι όπως το αποκαλούσαν οι παλιοί Ξανθιώτες λόγω του μεγέθους του), μέσα από τις φωνές της χορωδίας των μαθητών μας, ερμηνεύοντας ένα από τα μουσικά του έργα». 

Στο γνωστό αυτοβιογραφικό του σημείωμα, ο Χατζιδάκις έγραφε: "Γεννήθηκα στις 23 Οκτώβρη του ’25, στην Ξάνθη, τη διατηρητέα, κι όχι στην άλλη την φρικτή, που χτίστηκε μεταγενέστερα απ’ τους μεταπολεμικούς της ενδοχώρας μετανάστες". 

Το βίντεο, λοιπόν, που προτείνουμε, περιδιαβαίνει τους χώρους του μοναδικής αρχιτεκτονικής και αισθητικής αρχοντικού, που βρίσκεται στις παρυφές της παλιάς πόλης. Οι συνολικά εξήντα μαθητές της Α’ τάξης του Μουσικού Σχολείου Ξάνθης, παραταγμένοι στην είσοδο, στην επιβλητική μαρμάρινη σκάλα και στις αίθουσες με τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες, υπό τη διεύθυνση της Ηράκλειας Ασλανίδου ερμηνεύουν το τραγούδι «Νυχτερινός Άγγελος» σε στίχους του Μιχάλη Μπουρμπούλη και μουσική του Χατζιδάκι, από τον κύκλο τραγουδιών "Για την Ελένη", που  πρωτοκυκλοφόρησε το 1978. Τα παιδιά συνοδεύει μουσικά στο πιάνο ο Λευτέρης Μπαρμπαγιάννης, ενώ τη σκηνοθετική επιμέλεια είχε ο Στεπάν “Armon” Γιακουπιάν.

 

Να σημειωθεί πως το οίκημα, το οποίο σήμερα είναι χαρακτηρισμένο ιστορικό διατηρητέο μνημείο, είναι επισκέψιμο για το κοινό και λειτουργεί ως πολυχώρος τέχνης και πολιτισμού. Κατασκευάστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και, όπως εξηγεί η δραστήρια Ξανθιώτισσα ξεναγός και μουσειολόγος Νατάσα Μιχαηλίδου, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, «το κτίριο, ήταν ιδιοκτησία του Ισαάκ Δανιέλ, ενός Εβραίου, από τους πιο πλούσιους ανθρώπους εκείνης της εποχής. Το επάγγελμά του ήταν χρηματιστής και ταυτόχρονα ασχολείτο με το καπνεμπόριο και τις μεσιτείες. Αγόρασε το οικόπεδο και το έκτισε σε δυο φάσεις. Είναι ίσως το πλέον χαρακτηριστικό δείγμα αποτύπωσης της κοσμοπολίτικης αντίληψης της Ξάνθης. Δεν είναι τυχαίο ότι το σπίτι χτίσθηκε σε προνομιακή θέση, πάνω σε ύψωμα, για να έχει θέα σε όλη την έκταση της τότε πόλης». Η οικογένεια Χατζιδάκι νοίκιαζε τον δεύτερο όροφο του διατηρητέου κτιρίου “Grand Maison”, όταν ο δικηγόρος πατέρας του Μάνου, Γεώργιος Χατζιδάκις, μετακομίζει για επαγγελματικούς λόγους στην Ξάνθη. 

Κατά ορισμένους, ο Μάνος Χατζιδάκις γεννήθηκε σε αυτό, τον Οκτώβριο του 1925, ενώ κατά κάποιους άλλους εγκαταστάθηκε εκεί σε ηλικία δυο ετών, όταν ήρθε η οικογένειά του και πέρασε ορισμένα από τα παιδικά του χρόνια. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, στο σπίτι αυτό ο Χατζιδάκις ξεκίνησε το μεγάλο ταξίδι στον μαγικό κόσμο της μουσικής χάρη στο μεγάλο πιάνο που υπήρχε στο σπίτι και στα μαθήματα που πήρε από την Αρμένισα δασκάλα μουσικής, Άννα Αλτουνιάν. Το 1932, η οικογένεια Χατζιδάκι εγκαθίσταται οριστικά στην Αθήνα. 

Σήμερα, στον δεύτερο όροφο του κτιρίου, παλιές φωτογραφίες του Μάνου Χατζιδάκι και της οικογενείας του, της Αρμένισσας δασκάλας του, όπως επίσης παρτιτούρες των έργων του, ιδιόχειρες μουσικές σημειώσεις και λιγοστά προσωπικά αντικείμενα μαρτυρούν το πέρασμα του μεγάλου Έλληνα μουσικοσυνθέτη από τους χώρους του σπιτιού, που αναμφισβήτητα σημαδεύτηκε από την παρουσία του. 

Κάθε χρόνο, το Μουσικό Σχολείο Ξάνθης διοργανώνει το ετήσιο μαθητικό μουσικό φεστιβάλ «Ξάνθη, ΠΟΛΙΣ ΟΝΕΙΡΩΝ», αφιερωμένο στον Μάνο Χατζιδάκι, όπου συμμετέχουν μουσικά σχολεία από ολόκληρη την Ελλάδα. Η φετινή διοργάνωση, που θα πραγματοποιηθεί τον Απρίλιο του 2025,  θα έχει σαφώς μια ξεχωριστή σημασία λόγω της επετείου των 100 χρόνων από την γέννηση του συνθέτη. 

Για την αρχή του Έτους Μίκη Θεοδωράκη, προτείνουμε ένα εξαιρετικό πόνημα του Γιώργου Β. Μονεμβασίτη με τίτλο «ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Χρονολόγιο», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις IANOS. 

Σύμφωνα με το σχετικό δελτίο τύπου: 

Μέσα από ένα καταιγισμό πληροφοριών ο συγγραφέας, κριτικός και ιστορικός μουσικής υφαίνει με εντυπωσιακά πρωτότυπο τρόπο το πλέγμα της ζωής και του έργου του μεγάλου αυτού ιεράρχη του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού. Ο καταιγισμός πληροφοριών εμπλουτίζεται με μερικές ανέκδοτες φωτογραφίες στις οποίες ο συγγραφέας αποτύπωσε ιδιαίτερες στιγμές της ζωής του Μίκη Θεοδωράκη. Η «ασήμαντη παρουσία του» - όπως ο ίδιος ομολογεί - σε αυτές, του χάρισε και αυτό το προνόμιο... Ζωή μυθιστορηματική, έργο τεράστιο· από κάθε άποψη. Ένας ωκεανός οι πληροφορίες-ψηφίδες στη ζωή και στο έργο του· τόσες, όσες «μήτε του γιαλού δεν φτάνουν τα χαλίκια». Η αρχή, στο απώτερο βάθος του χρόνου· τέλος δεν υπάρχει… Πόσες, άραγε, θα μπορούσαν να καταγραφούν σε ένα βιβλίο, περιορισμένης, σχετικά, έκτασης, όταν μόνο και μόνο οι ερμηνείες του Canto General ξεπερνούν τις 1.000; Πρόσωπα, έργα λαϊκά, έργα λόγια, πράξεις και συμπράξεις, συνέργειες, αειφορία ζωής, αειφορία έργου· γεγονότα, επέτειοι, δηλώσεις, δημοσιεύματα, κριτικές, εφημερίδες, περιοδικά κ.λπ. κ.λπ. Χιλιάδες το καθένα τους… Πώς να τα βάλεις όλ’ αυτά σε ημερολογιακή τάξη; Μάλλον, αδύνατον· κι όμως… δυνατόν. Έπρεπε να βρεθεί ένας «σεσημασμένος επετειολόγος», ένας επίμονος ανιχνευτής –που, εκτός των άλλων, νογάει από μετρήσεις και μαθηματικά, καθόσον και πολιτικός μηχανικός– για να καταγράψει μεθοδικά και πεισματικά τα σημαντικότερα γεγονότα τα οποία είναι συνδεδεμένα με τον μύθο που ονομάζεται Μίκης Θεοδωράκης. Ωθούμενος από την ανάγκη ανάγνωσης του έργου του, από την περιέργεια κατόπτευσης της ζωής του, έφτανε μέχρι τα όρια της επαγγελματικής… διαστροφής και κατέγραφε, κατέγραφε, κατέγραφε… Εκτός όμως από τα γεγονότα, τις επετείους και όλα τα υπόλοιπα, κατέγραφε και πληροφορίες που του είχε εκμυστηρευτεί ο ίδιος ο Μίκης· αυτές που, διάσπαρτες, χαρίζουν ιδιαίτερο χρώμα στην έκδοση και που, μάλλον, δεν υπάρχουν πουθενά αλλού γραμμένες. Το ξεφύλλισμα και μόνο του Χρονολογίου επιφυλάσσει εκπλήξεις· και, γιατί όχι, αποκαλύψεις…". 

Το έργο του Γ. Μονεμβασίτη μας οδηγεί αβίαστα στο συμπέρασμα ότι με τη χρονολογικά οργανωμένη παράθεση επιλεγμένων επετείων και γεγονότων που σημάδεψαν τη ζωή της μυθικής αυτής προσωπικότητας της σύγχρονης Ελλάδας, στοιχειοθετείται, η νεότερη μουσική ιστορία της χώρας· όχι μόνον η μουσική ιστορία, αλλά ολόκληρη η ιστορία της νεότερης Ελλάδας, αφού ο Μίκης Θεοδωράκης υπήρξε το αδιάσπαστο τρισυπόστατο Συνθέτης – Πολιτικός – Στοχαστής. 

Θέλετε, λοιπόν, να μάθετε πότε, που και με ποια αφορμή άκουσαν μουσική του Μίκη Θεοδωράκη ο Luchino Visconti, ο Alain Delon και η Romy Schneider; Ποιος ήταν ο Στέλιος του Βραχατίου; Γιατί η 19η Οκτωβρίου ήταν μια πολύ σημαντική μέρα στη σταδιοδρομία του Μίκη Θεοδωράκη; - ίσως η σημαντικότερη· ποια σχέση έχει με το Γερμανό κλαρινετίστα και εκδότη Bernhard Schott (9.8.1748-26.4.1809); πότε διηύθυνε ο Μίκης Θεοδωράκης σε συναυλία μουσική του Beethoven και ποιο ήταν το δημοφιλές έργο του Γερμανού μουσουργού το οποίο διηύθυνε;

Διαβάστε τα στο χρυσό Χρονολόγιο του Γ. Μονεμβασίτη για τον Μίκη Θεοδωράκη.