"ΤΟ ΤΡΑΙΝΟ" ΤΟΥ ΘΑΝΟΥ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΥ ΣΕ ΠΟΙΗΣΗ ΓΙΑΝΝΗ ΣΚΑΡΙΜΠΑ

Επιμέλεια: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος  

«Το Τραίνο», που έγραψε ο Θάνος Μικρούτσικος για τη θεατρική παράσταση του Γιάννη Σκαρίμπα «Η Κυρία του Τραίνου», κυκλοφόρησε για πρώτη φορά σε ηχογράφηση με τη χαρακτηριστική φωνή του Κώστα Θωμαΐδη, την Παρασκευή 27 Δεκεμβρίου 2024, μία μέρα δηλαδή πριν συμπληρωθούν τα πέντε χρόνια από τον θάνατο του συνθέτη στις 28 Δεκεμβρίου του 2019. 

Ο στενός συνεργάτης του Θάνου Μικρούτσικου, ο σπουδαίος μουσικός Θύμιος Παπαδόπουλος, τον οποίο ο συνθέτης αποκαλούσε «το alter ego του», ανέλαβε τη νέα ενορχήστρωση και είχε την επιμέλεια παραγωγής, διατηρώντας αναλλοίωτο το μουσικό αποτύπωμα και τη δυναμική του δημιουργού. 

Το «Τραίνο» παρουσιάστηκε αρχικά ζωντανά από τον Κώστα Θωμαΐδη το καλοκαίρι του 1991, σε θεατρική παράσταση στο πλαίσιο των πολιτιστικών εκδηλώσεων του Δήμου Πειραιά. Ήταν μια εμπνευσμένη ιδέα του Θάνου Μικρούτσικου, βασισμένη σε κείμενα του Γιάννη Σκαρίμπα, του ποιητή που αιχμαλώτισε τη φαντασία με τα «ταξίδια» του σε σιδηροδρομικούς σταθμούς. 

«Ήταν ένα τραγούδι που αγαπούσε πολύ ο Θάνος και σκεφτόταν να το ηχογραφήσει για να κυκλοφορήσει» δήλωσε η σύντροφός του, η γνωστή συγγραφέας Μαρία Παπαγιάννη. «Ακουγόταν σε μια παράσταση, θυμάμαι, που την είχα παρακολουθήσει τότε ως δημοσιογράφος, χρόνια πριν συνδεθούμε, και με είχε συγκινήσει ιδιαίτερα, γιατί είχε παρουσιαστεί πάνω σε μια ιδέα του στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό. Ήδη τότε αυτοί οι παλιοί σιδηροδρομικοί σταθμοί ήταν εικόνες μιας εποχής που είχε τελειώσει, κι εμένα αυτή η παράσταση μου έφερε μνήμες από τα παιδικά μου χρόνια στη Λάρισα και στον Πλαταμώνα. Και έτσι πολλές φορές με τον Θάνο αναφερόμασταν σ’ αυτό το τραγούδι και ο ίδιος το έπαιζε συχνά στο πιάνο του σπιτιού. Ουσιαστικά, είναι ένα ανέκδοτο τραγούδι, έχει ακουστεί, εκτός από την παράσταση του 1991, στα αφιερώματα που κάναμε στη θεατρική μουσική του Θάνου στο Μέγαρο και στο Ηρώδειο. Τώρα ηχογραφείται για πρώτη φορά». 

ΠΟΙΗΤΗΣ+ΣΤΑΘΜΟΣ= ΤΑΞΙΔΙ 

Ο σταθμός του Πειραιά ένωσε το πρώτο λιμάνι της χώρας με την Θήβα και την Χαλκίδα. Η Χαλκίδα είναι όμως η πόλη του ποιητή Γιάννη Σκαρίμπα. Κι ο Σκαρίμπας είναι ο κατεξοχήν ποιητής των φαντασιακών ταξιδιών. Στον σταθμό του ΟΣΕ συναντιούνται λοιπόν ο ποιητής, η πόλη του και τα φαντάσματά του. Τα μαγικά ταξίδια με το τραίνο του ποιητή που αποτυπώνονται στους διαλόγους των έργων του και στα διηγήματά του αποτελούν το θέαμα «Η Κυρία του Τραίνου». Ο χώρος του σταθμού γίνεται χώρος ταξιδιού και ο χώρος του ταξιδιού με τη σειρά του μετατρέπεται σε ένα παιχνίδι με το χρόνο. Ας μπούμε στον πειρασμό των εξισώσεων: χώρος+χρόνος= τόπος. Ας μην ξεχάσουμε και μιαν άλλη εξίσωση που προέρχεται από τη φύση του θεάτρου: τόπος=τρόπος. 

Οι συντελεστές της παράστασης του 1991, σύμφωνα με το πρόγραμμα της παράστασης

Συγγραφέας: Γιάννης Σκαρίμπας 

Δραματουργική επεξεργασία: Πλάτων Μαυρομούστακος 

Σκηνοθεσία: Πέπη Οικονομοπούλου 

Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος 

Σκηνικά-κοστούμια: Απόστολος Βέττας 

Βοηθός σκηνογράφου: Χριστίνα Παρακεντέ. ΟΣΕ-Σιδηροδρομικός Σταθμός Αγ. Διονυσίου 1991, Πειραιάς 

ΔΙΑΝΟΜΗ 

Αφηγητής: Δημήτρης Οικονόμου 

Σιώπια: Δήμητρα Παπαχρήστου 

Κος Δεσπάντος: Γιάννης Στεφόπουλος 

Βλάχος: Γιώργος Στριφτάρης 

και ο μικρός Νίκος Λιανόπουλος 

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ 

Τραγούδι – κιθάρα: Κώστας Θωμαϊδης 

Ακορντεόν: Τάκης Φαραζής 

Τρομπέτα: Φράνκο

Το θέαμα βασίστηκε σε μία ιδέα του Θάνου Μικρούτσικου .Το κείμενο της παράστασης βασίστηκε στο διήγημα "Η τελευταία των 6 1/2", στο θεατρικό έργο "Η Κυρία του Τραίνου" και σε διαλόγους από μυθιστορήματα του Γιάννη Σκαρίμπα. 

Ο Γιάννης Σκαρίμπας ένας από τους πρωτοπόρους της ελληνικής λογοτεχνίας, θεατρικός συγγραφέας ποιητής και πεζογράφος γεννήθηκε στο 1893 και πέθανε στην Χαλκίδα το 1984. Ο Θάνος Μικρούτσικος αγαπούσε από μικρό παιδί την ποίηση και τη λογοτεχνία. «Η συναρμογή στίχου και μουσικής στο τραγούδι είναι που παράγει το ενιαίο αισθητικό και ιδεολογικό αποτέλεσμα. Πρόκειται λοιπόν για μια νέα ανάγνωση του ποιήματος που εγκαθιδρύεται μετά τη μελοποίηση. Η ανάγνωση αυτή άλλοτε συμπληρώνει, άλλοτε καταργεί τις αναγνώσεις του ποιήματος πριν από τη μελοποίησή του, αποκαλύπτοντας τις κρυμμένες πλευρές, το αθέατο, τα μυστικά που ένα σπουδαίο κείμενο κρύβει εντός του. Γι’ αυτό, το ποίημα απαιτεί και επιβάλλει στον συνθέτη τον τρόπο με τον οποίο θα μελοποιηθεί» (σε συζήτηση με την Τιτίκα Δημητρούλια). 

Σημείωμα του Κώστα Θωμαΐδη 

Κρατούσα στα χέρια μου την κασέτα που μόλις μου είχε δώσει ο Θάνος για να μελετήσω, λέγοντάς μου: «Είναι τρία ποιήματα του Γιάννη Σκαρίμπα που μελοποίησα για να τα τραγουδήσεις στο θεατρικό Η Κυρία του Τραίνου». Από την πρώτη στιγμή ξεχώρισα το «Τραίνο». Η παράσταση δόθηκε στον παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό του Πειραιά, ανάμεσα στις γραμμές του τραίνου, με σκηνικό μια παλιά ατμομηχανή και ένα βαγόνι ανοιχτό. Περπατώντας στην πλατφόρμα με τον Τάκη Φαραζή, με το ακορντεόν του και παίζοντας μαντολίνο, το τραγουδούσα. Μνήμη από το 1991. Τα χρόνια πέρασαν και, δουλεύοντας το αρχείο του Θάνου, έπεσα πάνω στην κασέτα που μου είχε δώσει. Τον Ιούνιο του 2020 το «Τραίνο» ξανακούστηκε, τόσα χρόνια μετά, ενορχηστρωμένο από τον Θύμιο Παπαδόπουλο, στο Ηρώδειο, σε συναυλία με τα θεατρικά τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου. Ο ίδιος δεν πρόλαβε να το ακούσει. Όμως όλοι οι μουσικοί το δουλέψαμε με αγάπη, νιώθοντας την παρουσία του ανάμεσά μας. Ήταν εκεί, μας διηύθυνε, όπως πάντα.

   

Το Τραίνο 

Πως ήταν έτσι, πως μου εφάνη 

τόσο μελαγχολικό αυτό το τραίνο, 

σχεδόν όλο πηγαίνω και δε φτάνει, 

σχεδόν ούτε δε φτάνει ούδε πηγαίνω. 

Ούτε θυμάμαι πρωί αν ήταν, 

ή νύχτα κι έλαμπε ο δίσκος της Εκάτης 

έτσι του μελαγχολικό όπως εκείταν, 

όπως εγώ είμαι χαύνος του επιβάτης. 

Όπως σχεδόν παιδί – ωραίον όπως 

δεν ξέρω τι με πήρε εντός του – μόνο 

καιρός αν ήταν, ή ήταν δρόμος, ή ήταν τόπος 

που ταξιδεύει, σκέφτομαι, στον χρόνο... 

Κι όπως βροντάν εντός του οι κρότοι 

πότε στατό και πότε χωρίς φρένο 

με αναφτούς τους φάρους του στα σκότη 

άπιαστο, σερπετό και νυχτωμένο… 

Κι όλο κυλάει στου νου τη ρόδα 

(σε τέρμα ή σ’επιστροφή; ή αιωνιότη;) 

κι είναι σαν ανθοστολισμένο με τα ρόδα 

τραίνο που μεταφέρνει μου τη νιότη.

____________

Παραθέτουμε στη συνέχεια μια κριτική για την παράσταση "Η Κυρία του Τραίνου", που έγραψε η Δηώ Καγγελάρη στην εφημερίδα "Εθνος" στις 8 Αυγούστου 1981.