ΟΙ ΠΑΝΑΓΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Μια θλιμμένη αρχόντισσα είν' η Παναγιά μου

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ C.N.S. - Έργο 8 (1952-54), κύκλος τραγουδιών σε στίχους του Μάνου Χατζιδάκι, για φωνή και πιάνο. 

Ένας κύκλος έξι τραγουδιών, που γράφτηκαν από το συνθέτη το 1952, με αφορμή το θάνατο ενός νεαρού φίλου του στις 9 Αυγούστου του '51 και που στη συνέχεια τα χάρισε σε έναν άλλο φίλο του στη Βαρκελώνη, C. N. S. τα αρχικά του ονόματός του.

Ο Μάνος Χατζιδάκις αναφέρει πως «οι στίχοι αυτοί γράφτηκαν με τη μουσική τους. Κλίμα τους είναι η υγρασία ενός λιμανιού και θέμα ο χωρισμός. Είναι τραγούδια κι έτσι μονάχα ολοκληρώνουν αυτό που θέλησα να πουν» («Μυθολογία», εκδόσεις «Ύψιλον»). Οι στίχοι των τραγουδιών μάς αποκαλύπτουν τον ποιητή Μάνο Χατζιδάκι. Στην έντυπη έκδοση συνοδεύονταν από σχέδια του Μίνου Αργυράκη.
Πρώτος τραγούδησε τον «Κύκλο του C.N.S» ο Γιώργος Μούτσιος. Η πρώτη παρουσίαση έγινε το Γενάρη του 1959 στην αίθουσα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών από το Μούτσιο και το Χατζιδάκι στο πιάνο. «Τα τραγούδια αυτά τ΄ αγαπώ ιδιαίτερα, γιατί μου φτιάξανε μερικά χρόνια ζωής από τα πιο δικά μου», σημείωνε ο Χατζιδάκις στο οπισθόφυλλο της πρώτης έκδοσης. Και διευκρίνιζε: «Τους στίχους τους έγραψα ή σύγχρονα με τη μουσική ή πρώτα απ' αυτήν, ακολουθώντας πιστά ή ψάχνοντας πολλές φορές μια φόρμα, ένα σχεδιάγραμμα που να περικλείει με λιτότητα ό,τι ήθελα να πω».

Η Φλέρυ Νταντωνάκη χάρισε στα έξη τραγούδια «του C.N.S» τη δική της ερμηνεία, που αποτυπώθηκε στο δίσκο «Ρυθμολογία», από ηχογράφηση στη Νέα Υόρκη το καλοκαίρι 1971, με το Μάνο Χατζιδάκι στο πιάνο. Ήταν μόλις ο Χατζιδάκις είχε συναντήσει τη Νταντωνάκη και «Ο κύκλος του C.N.S» ήταν η πρώτη τους συνεργασία, λίγο πριν την τελετουργία του «Μεγάλου Ερωτικού».

ΜΙΑ ΠΑΝΑΓΙΑ

Κωνσταντίνος Παρθένης, Παναγία, 1940 - 1942 

Το δημοφιλές τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι "Μια Παναγιά" γράφτηκε για την ταινία του Ηλία Καζάν AMERICA AMERICA (1963), αλλά στην ταινία ακούγεται η ορχηστρική του μορφή. 

Η πρώτη εκτέλεση του τραγουδιού “Μια Παναγιά”, σε στίχους Νίκου Γκάτσου, από τον Λάκη Παππά ηχογραφήθηκε τον Ιανουάριο του 1964 και είναι το μόνο τραγούδι της συλλογής του Χατζιδάκι ΠΡΩΤΗ ΕΚΤΕΛΕΣΗ (Συλλογή τραγουδιών της περιόδου 1961 - 1964), που εκδόθηκε για πρώτη φορά (1965).
Το τραγούδι γνώρισε πολλές εκτελέσεις από σπουδαίους ερμηνευτές της εποχής, όπως ο Γιώργος Μούτσιος και ο Κώστας Χατζής. Δημοφιλής και η ερμηνεία της Χορωδίας της Θάλειας Βυζαντίου.

   

Το 1986 ο Μάνος Χατζιδάκις το συμπεριέλαβε στον κύκλο τραγουδιών “Ρωμαϊκή Αγορά” με νέα ενορχήστρωση και ερμηνεία από τον Ηλία Λιούγκο.
Αξίζει να σημειωθεί πως το τραγούδι αυτό έχει γνωρίσει και ...τζαζ εκτέλεση, από το Κουϊντέτο του Δημήτρη Καλαντζή, καθώς συμπεριλήφθηκε στα τραγούδια του Χατζιδάκι που προσέγγισε με ...τζαζ ματιά και διάθεση το συγκεκριμένο μουσικό σύνολο. 

Εδώ παραθέτουμε τις εκτελέσεις του Λάκη Παππά και του Ηλία Λιούγκου. Και οι δύο φέρουν τη σφραγίδα του συνθέτη. 

Μια Παναγιά
μιαν αγάπη μου έχω κλείσει
σ’ ερημοκλήσι
αλαργινό.
Κάθε βραδιά
της καρδιάς την πόρτα ανοίγω
κοιτάζω λίγο και προσκυνώ.
Πότε θα `ρθει, πότε θα `ρθει
το καλοκαίρι
πότε τ’ αστέρι θ’ αναστηθεί
να σου φορέσω στα μαλλιά
χρυσό στεφάνι
σαν πυροφάνι
σ’ ακρογιαλιά.
Μια Παναγιά
μιαν αγάπη μου έχω κλείσει
σ’ ερημοκλήσι
αλαργινό.
Κάθε βραδιά
της καρδιάς την πόρτα ανοίγω
δακρύζω λίγο και προσκυνώ.

Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΟΥ ΚΛΑΙΕΙ...

 

Η ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΗΣ ΓΕΙΤΟΝΙΑΣ ΜΟΥ

Την ίδια ώρα οι γείτονες μου, περίεργοι, έκπληκτοι και βιαστικοί, μαζευόντουσαν στην εκκλησιά να δουν το θαύμα που από στόμα σε στόμα είχε μαθευτεί. Η Παναγία κλαίει. Τρέχω κι εγώ, μα από τον κόσμο δεν μπορώ να μπω. Όλοι μιλούν με φόβο και με περιέργεια για το θαύμα. Είναι η μοναδική Παναγία της πολιτείας που κλαίει, κι είναι πολύ για τη μικρή κι ασήμαντη γειτονιά μας. Παρακαλώ για να μ' αφήσουνε να μπω, θέλω να δω, με σπρώχνουν, με πατούν, πονώ, ίσαμε που άρχισα να κλαίω κι εγώ. 

Μα ξαφνικά σαν μ' είδανε να κλαίω, όλοι τους γύρω μου φτιάξανε κύκλο και σιγά σιγά απομακρυνόντουσαν από κοντά μου ταραγμένοι αφήνοντας με μόνη στο κέντρο ενός κύκλου που ολοένα μεγάλωνε, κι εγώ να κλαίω, να κλαίω και να γίνομαι ένα μικρό σημάδι της πολιτείας, ενώ αυτοί να φεύγουν και να χάνονται στους γύρω δρόμους ψελλίζοντας: Η Παναγία που κλαίει.

Μάνος Χατζιδάκις, από "Το χαμόγελο της Τζοκόντας"

"Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΗΣΙΩΝ" ΑΠΟ ΤΗΝ "ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ" ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ

"Η Παναγία των Πατησίων"

Ένα τραγούδι σε στίχους του Νίκου Γκάτσου, από το δίσκο Πορνογραφία του Μάνου Χατζιδάκι, που κυκλοφόρησε το 1982. Το ερμηνεύει η Γιάννα Κατσαγιώργη.

Τη μέρα που γεννήθηκα 

με πήρανε τρεις γύφτοι 

και στράτα στράτα με έφεραν 

εδώ στον Ποδονίφτη 

Τα σπίτια τότε φτωχικά 

ξεσκέπαστο το ρέμα 

το γάλα ήταν όνειρο 

και παραμύθι η κρέμα 

Μα εμένα μου ‘δωσε η ζωή λαχταριστές καμπύλες 

που για τους άντρες άνοιγαν των ουρανών τις πύλες 

και μου ‘λεγαν στενάζοντας καθώς με παίρναν πρέφα 

“Εσύ κερδίζεις μάνα μου και κύπελλο Ουέφα” 

Απ’ αριθμούς και γράμματα 

δε σκάμπαζα ούτε λέξη 

κι ένα παιδί της γειτονιάς 

που `χα μαζί του μπλέξει 

Έπαιζε με ένα ακκορντεόν 

σε μια μικρή ορχήστρα 

και με το ζόρι μ’ έβαλε 

να γίνω τραγουδίστρα 

Βγήκα στο πάλκο μια βραδιά κι ω θαύμα των θαυμάτων 

πάψαν των σκύλων οι φωνές κι οι τσαχπινιές των γάτων 

και μου `λεγαν οι φίλοι μου, παιδιά του εργοταξίου 

“εσύ μασάς τη Μοσχολιού και τρως την Αλεξίου” 

Με τον καιρό βαρέθηκα 

τον ακορντεονίστα 

τα λόγια του μου φέρνανε 

και κούραση και νύστα 

Έτσι λοιπόν παντρεύτηκα 

κάποιον συνταξιούχο 

κι είχα σπιτάκι καθαρό 

σιδερωμένο ρούχο 

Κι έμαθα σαν λησμόνησα του τραγουδιού τα φάλτσα 

να φτιάχνω φίνο μουσακά και μακαρόνια σάλτσα 

κι όλοι μου λέγαν σε γιορτές, σε γάμους, σε βαφτίσια 

“εσύ θα γίνεις Παναγιά μια μέρα στα Πατήσια”.

Μάνος Χατζιδάκις και Γιάννα Κατσαγιώργη 

Η ΠΛΑΤΥΤΕΡΑ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ

Εγώ σ' ανάστησα με χώμα και νερό
Χελιδονάκι να 'σαι μα κι αγρίμι
Να σ' έχω αλφαβητάρι στον καιρό
κι ανέσπερο καντήλι μες στη μνήμη

Μα εσύ γυρεύοντας του ονείρου την πηγή
κοντά στων Ουρανών την Πλατυτέρα
βρήκες φτερά κι αρνήθηκες τη γη
τη σκοτεινή την πρώτη μας μητέρα

Έχετε ακούσει αυτήν την αρχαγγελική κραυγή από την ιέρεια Μαρία Φαραντούρη; Μόλις 1:17. Χωρίς συνοδεία οργάνων. Μια φωνή που σκίζει τον αέρα και μας καλεί να βρεθούμε κοντά στων Ουρανών την Πλατυτέρα, αρνούμενοι τη γη, τη σκοτεινή την πρώτη μας μητέρα.
Ο τίτλος αυτού του "θεοτοκίου", είναι προφανώς εμπνευσμένος από την Πλατυτέρα των Ουρανών, δηλ. την εικόνα της Παναγίας που αγιογραφείται στο εσωτερικό άνω μέρος της κεντρικής κόγχης του Αγίου Βήματος (κοινώς Ιερού) των χριστιανικών ναών. Η κόγχη του Ιερού Βήματος, συνδέει το δάπεδο του ναού με τον τρούλο, συμβολίζοντας έτσι την ένωση της γης με τον ουρανό. Το ρόλο αυτόν της ενώσεως τον εκπληρώνει η Παναγία με τον υπερφυή τόκο της.

Στίχοι εγκόσμιοι και υπερκόσμιοι μαζί, αυτοί του Νίκου Γκάτσου. Μουσική γνησίως λαϊκή, ό,τι πρέπει για να ιστορήσει τη ζωή – σκοτεινή μητέρα, του Μάνου Χατζιδάκι. Το κείμενο σ’ αυτόν τον εξαιρετικό μα όχι τόσο γνωστό δίσκο με τίτλο Σκοτεινή Μητέρα, έχει γράψει ο Γιάννης Τσαρούχης. Ένα εγκώμιο στον «ψεύτη από ταλέντο» Μ. Χατζιδάκι. Και το κολάζ του εξωφύλλου ο Οδυσσέας Ελύτης! Τι υπέροχη αντιστροφή ρόλων!
Αυτός ο κύκλος τραγουδιών γράφτηκε για την Μαρία Φαραντούρη, που ερμηνεύει μοναδικά αυτή την ευλογημένη συνύπαρξη Γκάτσου – Χατζιδάκι. Γιατί η Φαραντούρη υπήρξε και βασική ερμηνεύτρια του Μάνου Χατζιδάκι, κι ας είναι ταυτισμένη περισσότερο με τον Μίκη Θεοδωράκη.
Η Μαρία Φαραντούρη μας λέει γι' αυτόν τον ιδιαίτερο κύκλο τραγουδιών σ’ ένα σύντομο μα καίριο κείμενο που έγραψε πριν δέκα χρόνια στην Καθημερινή:

"Η Σκοτεινή Μητέρα, [Έργο 45 (1985-86)] είναι απόσταγμα πείρας δύο μεγάλων δημιουργών: του Μάνου Χατζιδάκι και του Νίκου Γκάτσου. Είχα την τύχη τότε να το τραγουδήσω στο δίσκο και στις περιορισμένες συναυλίες που ακολούθησαν, υπό τη διεύθυνση του ίδιου του συνθέτη.
Η Σκοτεινή Μητέρα, παρά τις προθέσεις των δημιουργών της να γράψουν "απλά" τραγούδια, είναι ένα "ακριβό" λυρικό έργο, όπου αναδεικνύεται η πλούσια μελωδική γραφή του Χατζιδάκι και ο ποιητικός λόγος του Γκάτσου, φορτισμένος από τις διαψεύσεις μιας ζωής. Οι ακροατές, στους οποίους απευθύνεται, πρέπει να "βασανίζονται" από ευαισθησίες υπαρξιακές και πνευματικές ανησυχίες."

Η "Πλατυτέρα των Ουρανών" των Χατζιδάκι - Γκάτσου είναι αναμφισβήτητα ένας ύμνος! Ένας ύμνος - "ανέσπερο καντήλι μες στη μνήμη". Για την Παναγία, για κάθε μάνα, για κάθε ψυχή που "γυρεύει του ονείρου την πηγή".