ΣΤΟΝ ΣΚΑΪ ΚΡΗΤΗΣ ΓΙΑ ΜΑΝΟ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ ΚΑΙ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ (ΗΧΗΤΙΚΟ)

Στον Σκάι Κρήτης και στην εκπομπή "Πες το κι έτσι" της Ελένης Βακεθιανάκη, ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος μίλησε για το βιβλίο του "Τα Χατζιδακικά", που αφορά σε πτυχές του έργου και της σκέψης του Μάνου Χατζιδάκι. 

Αναφέρθηκε, επίσης, στην έρευνά του πάνω στις εκκλησιαστικές συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη και μεταδόθηκε από την εκπομπή ένα απόσπασμα από το νεανικό έργο του Μ. Θεοδωράκη «Ύμνος στον Θεό», με την σοπράνο Δάφνη Πανουργιά και τον Μάριο Καζά στο πιάνο. Παραθέτουμε το ηχητικό της ραδιοφωνικής εκπομπής.

ΟΙ ΚΥΡΙΕΣ ΕΥΗ ΒΟΥΛΓΑΡΑΚΗ ΚΑΙ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΣΥΓΓΕΝΙΩΤΟΥ ΚΑΛΟΥΝΤΑΙ ΣΕ ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΑΛΟΓΟ

Δύο εκλεκτές κυρίες και παλαιές φίλες, η κα Εύη Βουλγαράκη, διδάσκουσα στην Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, και η λυρική τραγουδίστρια κα Μαργαρίτα Συγγενιώτου, εργαζομένη στην Εθνική Λυρική Σκηνή, διατυπώνουν στο facebook διάφορους παραπικρασμούς - φευ - εξαιτίας μου! 

Επειδή εγώ δεν έχω κάποιο πρόβλημα με τις εν λόγω κυρίες, τις καλώ - στο όνομα και της παλαιάς γνωριμίας μας - σε δημόσιο διάλογο προς συνεξήγησιν. Ελπίζω να ανταποκριθούν στο κάλεσμά μου και να μη κρυφτούν πίσω από fbσχόλια. 

Εγώ παρρησία λελάληκα.

Ο ΑΛΒΑΝΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΤΡΩΝ (ΒΙΝΤΕΟ)

Ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας κ. Αναστάσιος προέστη της πανηγύρεως του πολιούχου Πατρών Αγίου Ανδρέου του Πρωτοκλήτου, επί των ημερών του αειμνήστου Μητροπολίτου Πατρών Νικοδήμου Βαλληνδρά. 

Παραθέτουμε το ιστορικής - πλέον - σημασίας βίντεο εκείνης της πανηγύρεως.

 

ΜΙΑ ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΧΙΛΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ Ι. ΝΑΟΥ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΦΙΛΕΛΛΗΝΩΝ (ΒΙΝΤΕΟ)

Με μεγάλη επιτυχία άρχισαν την Τρίτη 28 Ιανουαρίου 2025 οι εκδηλώσεις για τον εορτασμό της συμπλήρωσης χιλίων ετών από την ίδρυση του Ιερού Ναού Αγίας Τριάδας της Οδού Φιλελλήνων. 

Στο νέο Αμφιθέατρο "Ιωάννης Δεσποτόπουλος" του Ωδείου Αθηνών, πραγματοποιήθηκε μια ξεχωριστή συναυλία με την Μικτή Χορωδία της ΕΡΤ, η οποία παρουσίασε έργα των Rachmaninoff, Chesnokov και Μ. Αδάμη, υπό τη διεύθυνση του Χοράρχη του Ναού, Βαλέριου Ορέσκιν. 

Σολίστ ήταν η mezzo Βικτώρια Ντίνα Μαϊφάτοβα και στο έργο "Φωτώνυμον" του Μιχάλη Αδάμη ο ψάλτης Γεώργιος Ντόβολος. Το "Φωτώνυμον" (1973) είναι γραμμένο από τον Μ. Αδάμη για ψάλτη, λειτουργικές καμπάνες, τάλαντα, σήμαντρα, δώδεκα γυναικείες φωνές και οκτώ ανδρικές. 

Στην εκδήλωση παρέστησαν ο Πρωτοσύγκελλος της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, Αρχιμανδρίτης Βαρνάβας Θεοχάρης, ως εκπρόσωπος του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου, ο Μητροπολίτης Θαυμακού κ. Ιάκωβος, Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Ασωμάτων Πετράκη, κληρικοί και πολλοί φιλόμουσοι. 

Ο προϊστάμενος του Ιερού Ναού Αγίας Τριάδας, Αρχιμανδρίτης Συνέσιος Βικτωράτος, καλωσόρισε τους παριστάμενους και αναφέρθηκε στην ιστορία του Ναού και τη θεμελίωσή του, η οποία, σύμφωνα με μελέτες και μαρτυρίες, τοποθετείται κατά το πρώτο τέταρτο του 11ου αιώνα. 

Ο Πρωτοσύγκελλος της Αρχιεπισκοπής, Αρχιμανδρίτης Βαρνάβας Θεοχάρης, μετέφερε τις ευχές του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου και επεσήμανε πόσο σημαντικό είναι το γεγονός ότι μία ενορία συμπληρώνει χίλια χρόνια από την ίδρυσή της. 

Για το 2025, έχει προγραμματιστεί σειρά εκδηλώσεων, που περιλαμβάνουν το Διεθνές Συνέδριο για την Ιστορία του Ναού, καθώς και εκθέσεις κειμηλίων, φωτογραφίας και ιστορικών γκραβούρων.

 

Ο ιστορικός Ναός, αφιερωμένος στην Αγία και Ομοουσία και Ζωοποιό Τριάδα, αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά και χαρακτηριστικά Μεταβυζαντινά Μνημεία της Αθήνας. Είναι επίσης γνωστός ως «Ρωσική Εκκλησία», λόγω της ιδιαιτερότητάς του να τελούνται οι ακολουθίες εκτός της ελληνικής και στην εκκλησιαστική σλαβονική γλώσσα, εξυπηρετώντας τις λειτουργικές ανάγκες της σλαβόφωνης κοινότητας της Αθήνας. 

Από το 1850 έως το 1917, ο Ναός είχε παραχωρηθεί στην ρωσική τσαρική Πρεσβεία για τις θρησκευτικές ανάγκες της Ρωσικής Παροικίας. Από το 2021, ανήκει στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών και αποτελεί τη νεότερη ενορία της. Η ιστορία του Ναού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πορεία των Σλαβόφωνων της Αθήνας και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της εκκλησιαστικής και πολιτικής ζωής της πόλης, σχεδόν από τον 11ο αιώνα. 

Ακολουθούν φωτογραφίες του Χρήστου Μπόνη. 

"ΤΡΕΙΣ ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΟΛΟΧΡΥΣΕΣ..." - Μικρό αφιέρωμα στους Τρεις Ιεράρχες

«Οι Τρεις Ιεράρχες και σκηνές του βίου τους» - Μουσείο Ζακύνθου.
 Τοιχογραφία από το ναό της Παναγίας Πικριδιώτισσας. Αρχές 18ου αι.

Το φύλλο 2588 της εφημερίδας Τηλέγραφος της Αλεξάνδρειας.
Περιέχει, στην πρώτη σελίδα, το άρθρο του Καβάφη
«Οι Βυζαντινοί ποιηταί», το οποίο φέρει την υπογραφή «Κ.Φ.Κ.».

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Σε ένα πεζό κείμενό του με τον τίτλο "Οι Βυζαντινοί ποιηταί" (πρωτοδημοσιευμένο στην εφημερίδα "Τηλέγραφος" της Αλεξάνδρειας, 11/23 Απριλίου 1893), ο Κ.Π. Καβάφης επιχειρεί μια "σύντομον, συντομωτάτην σκιαγραφίαν της Bυζαντινής ποιήσεως", όπως γράφει ο ίδιος στο τέλος του συγκεκριμένου κειμένου, εκφράζοντας την βεβαιότητα ότι "εξ αυτής ο αναγνώστης θα εννοήση ότι το αντικείμενον είναι εκτενές και άξιον της σπουδής των ημετέρων λογίων."

Το ενδιαφέρον είναι ότι στο πεζό αυτό ο Αλεξανδρινός ποιητής αναφέρεται και στον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, ο οποίος υπήρξε, ως γνωστόν, και σπουδαίος ποιητής. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Καβάφης παραθέτει την γνώμη του μεγάλου ιστορικού Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου για τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, ο οποίος βασίζεται σε μελέτες της εποχής του, που συγκρίνουν την ποίηση του Αγίου με αυτήν του Λαμαρτίνου.

Ο Alphonse Marie Louis de Prat de Lamartine (21 Οκτωβρίου 1790 – 28 Φεβρουαρίου 1869), γνωστός στην Ελλάδα ως Λαμαρτίνος, ήταν Γάλλος ποιητής, μυθιστοριογράφος, ιστοριογράφος και πολιτικός, από τα μεγαλύτερα ονόματα του ρομαντισμού στην Γαλλία.
Όμως ο Καβάφης είναι γνώστης και της γενικότερης έρευνας του καιρού του. Γι' αυτό και ξέρει και το έργο που αποδιδόταν στον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο. Γράφει:  "Περιήλθε δ’ εις ημάς δράμα του 11ου ή 12ου αιώνος επιγραφόμενον Xριστός Πάσχων, το οποίον είναι έργον με αξίαν και διά πολύν καιρόν απεδίδετο εις τον κάλαμον του αγ. Γρηγορίου του Nαζιανζηνού."

Αλλά ας δούμε τι γράφει ακριβώς ο Καβάφης για την ποίηση του Γρηγορίου: 

H χριστιανική ποίησις του Γρηγορίου του Nαζιανζηνού εθαυμάσθη υπό των λογίων πασών των εποχών, και εν τοις καθ’ ημάς χρόνοις συνεκρίθη προς την ποίησιν του… Λαμαρτίνου. Iδού πώς εκφράζεται περί αυτής εν τη Iστορία του Eλληνικού Έθνους ο κ. Παπαρρηγόπουλος: «Tα έπη ταύτα ωνομάσθησαν υπό της νεωτέρας κριτικής Θρησκευτικαί μελέται εξ αναλογίας των Ποιητικών Mελετών του Λαμαρτίνου· διότι τωόντι μεγάλη μεν υπάρχει διαφορά μεταξύ της φύσεως των δύο ποιητών και των χρόνων καθ’ ους εκάτερος έζησεν, ουδέν ήττον όμως παρετηρήθη ευλόγως, ότι τα του Γρηγορίου έπη έχουσι πολλάκις παράδοξον οικειότητα προς τας περιπλανήσεις της φαντασίας του ποιητού εκείνου της σκεπτικής και κόρου μεστής ηλικίας του αιώνος ημών. Yπάρχουσι μάλιστα τινά των επών τούτων τα οποία ο περί τα τοιαύτα τοσούτον έμπειρος Oυϊλλεμαίνος δεν εδίστασε να αποκαλέση προδρόμους των θελκτικωτέρων στεναγμών της μελαγχολικής των καθ’ ημάς χρόνων μούσης, ει και αποπνέοντα πίστιν εισέτι νεαράν και αφελή εν τω θορύβω αυτής. Eις τα έπη ταύτα επανθεί επαφρόδιτόν τι μίγμα αφηρημένων ιδεών και πραγματικών συγκινήσεων, γοητευτική δέ τις αντίθεσις των καλλονών της φύσεως προς την ταραχήν καρδίας, ήτις, βασανιζομένη υπό του αινίγματος της υπάρξεως ημών, ζητεί καταφύγιον εν τη πίστει».

(Κ.Π. Καβάφης, Τα πεζά (1882;-1931), Φιλολογική επιμέλεια Mιχάλης Πιερής, Ίκαρος Εκδοτική Εταιρία, 2003)

Λάβαρο των Τριών Ιεραρχών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών 

Ελ. Μάινας
ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ

Τρεις μέλισσες ολόχρυσες
στ’ άνθη της ροδωνιάς
συλλέγουνε τη γύρη τους,
χορεύουν μουσικά,
τρεις ήλιους πλάθουν τα κεριά
στο σκότος λάμψη μία.

Ελένη Αρβελέρ
ΕΝΔΟΞΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΙΣΜΟΣ 
Καβαφική κρυπτομνησία

Ἀπὸ Ἀντιόχεια, Ἀλεξάνδρεια, καὶ πιὸ πέρα ἀκόμη, 
ἀσθμαῖνον ἔφτασε τὸ ἑλληνίζειν μέσα στὴ Νέα Ρώμη. 
Βασιλικὰ τὸ ὑποδέχθηκε ὁ Ἰουλιανός, 
μὲ σθένος τὸ διεκδίκησε ὁ Ναζιανζηνός, 
καὶ τέλος ὁ Βασίλειος, στῶν Νέων τὴν παιδεία, 
κράτησε τὸ ἀπόσταγμα ἀπ᾿ τὴν παλιὰ σοφία, 
αὐτὴν πού, «ἔξω καὶ θύραθεν», εἶπε ἡ ἐκκλησία. 

Γκρέμισε ὁ Θεοδόσιος ναούς, ἱερά, βωμοὺς 
(Τὰ ἀγάλματα συντρίμμια, σωρὸς ἄμορφος λίθων), 
τοὺς ἀγωνιστικοὺς τῆς Ὀλυμπίας κατήργησε θεσμούς, 
ἔψεξε κι ὁ Χρυσόστομος τῶν Ἀθηνῶν τὸν τύφον, 
ἐνῶ ἡ Πυθία ἔβγαζε παράξενους χρησμούς, 
λὲς κι εἶχε τὸν Ἀπόλλωνα κατατροπώσει ὁ Πύθων. 

Θρίαμβο τοῦ Χριστιανισμοῦ εἶπαν τὴν ἐποχή. 
Μόνο τῶν Ὀρθοδόξων ἦταν δεκτὴ ἡ προσευχή. 
Ὁ τρόμος τῶν Αἱρετικῶν καὶ τῶν Βαρβάρων, ἴσος· 
ὁ ἀρχαῖος κόσμος χάλασμα, γύρω φόβος καὶ μίσος. 

Μὰ ἀπ᾿ τὶς παλιὲς περγαμηνές, μέσα στὰ μοναστήρια, 
σὰν τὸν Χριστὸ ἀναστήθηκε νέος ἑλληνισμός, 
ἔνδοξος, οἰκουμενικός, ὁ Βυζαντινισμός. 
Ἡ Ρωμιοσύνη δηλαδή, ποὺ πάθη ἔζησε μύρια. 

Κλαίει κι ἀναστενάζει τώρα ἀπ᾿ τῆς καρδιᾶς τὰ βάθη, 
ὅποιος τὰ βάσανά της δεῖ, καὶ τὸν καημό της μάθει.

[Ελένη Αρβελέρ, Το άγνωστο Βυζάντιο]

Κάλαντα Τριών Ιεραρχών, Κοτυώρων Πόντου 

Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρείαν 

πηγαίνει στην Ιερουσαλήμ την πόλη την αγίαν. 

Στον δρόμο που επήενεν βλέπει τον Ιωάννην, 

ομού με τον Γρηγόριο και τον εχαιρετάει: 

Ώρα καλή, Γρηγόριε, Τριάδος της Αγίας 

και του Χριστού υπέρμαχε και της Υπεραγίας. 

Χαίρε κι εσύ, Χρυσόστομε, 

μέγιστε και φωστήρα 

διδάσκαλε που έγραψες την θείαν Λειτουργίαν. 

Χαίρε κι εσύ, Βασίλειε, πόθεν κατεβαίνεις; 

Από ποια πόλη έρχεσαι και τώρα που πηγαίνεις; 

Έρχομαι απ’ την Καισάρειαν κι απ’ την Καππαδοκίαν, 

πηγαίνω στην Ιερουσαλήμ, την πόλιν την αγίαν. 

Θα πάγω εις το σπήλαιον, Να πάω να ιδώ τον τόπον. 

Πού εγεννήθη ο Χριστός, ας κάμω και τον κόπον. 

Με αφορμή την εορτή των Τριών Ιεραρχών η Ιδιωτική Οδός δημοσιεύει μια ιστορική ομιλία του αειμνήστου Καθηγητού της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνου Παπαπέτρου, με θέμα: "Πίστη και Γνώση". 

Πρόκειται για μια ομιλία που πραγματοποίησε την 30ή Ιανουαρίου του 1983 στην μεγάλη Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο πλαίσιο του καθιερωμένου εορτασμού των Γραμμάτων και της Παιδείας από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. 

Ύστερα, η ομιλία αυτή συμπεριλήφθηκε στον τόμο "Επίσημοι Λόγοι Πανεπιστημίου Αθηνών" (1.9.1982-18.5.1983). 

ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΓΝΩΣΗ - του Κων. Παπαπέτρου

Το τεράστιο συγγραφικό έργο των Τριών Ιεραρχών γνωρίζει στις μέρες μας διεθνή απήχηση και οι προσωπικότητές τους εξετάζονται σε μεγάλα ερευνητικά κέντρα Ανθρωπιστικών Σπουδών. 

Εστιάζουμε στον γερμανόφωνο χώρο, για να δούμε ενδεικτικές βιβλιογραφικές αναφορές στον βίο και το έργο τους. 

Γερμανικά βιβλία και κείμενα σχετικά με τους Τρεις Ιεράρχες. 

- Wolf- Dieter Hauschild: “ Basilius von Caesarea“.

- Hermann Dörries: ″ Der Beitrag des Basilius zur Ausbildung des trinitarischen Denkens″.

- Friedrich Wilhelm Bautz:″ Basilius der Große″.

- Josef Lercher: “Die Persönlichkeit des heiligen Gregorius von Nazianz und seine Stellung zur klassischen Bildung”.

- Franz Portmann: “ Die göttliche Paidagogia bei Gregor von Nazianz” (Studie).

- Werner Raupp: “Johannes Chrysostomos- der Goldmund”.

- Rudolf Brändle: “ Johannes Chrysostomus”.

- Claudia Tiersch: “Johannes Chrysostomus in Konstantinopel”.

- Karl Heinz Uthemann: “Johannes Chrysostomus“ in Biographisch- Bibliographisches Kirchenlexikon.

- Ένα κλασικό έργο για τον Μ. Βασίλειο: L. Vischer: Basilius der Große. Untersuchungen zu einem Kirchenvater des 4. Jahrhunderts. Diss., 1953.

- Για τον Γρηγόριο τον Θεολόγο: Franz Xaver Portmann: Die göttliche Paidagogia bei Gregor von Nazianz. Eine dogmengeschichtliche Studie Kirchengeschichtliche Quellen und Studien. Bd. 3). Eos Verlag, St. Ottilien 1954. 

Το Τμήμα Ορθόδοξης Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Μονάχου, το οποίο έχει τους Τρεις Ιεράρχες ως προστάτες, όπως φαίνεται και στην ιστοσελίδα του. 

- Για τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο: Rudolf Brändle: «Johannes Chrysostomus». Bischof, Reformer, Märtyrer. Stuttgart 1999. 

- Διάφορα Έργα των Πατέρων σε γερμανική μετάφραση. 

- «Die Kunst und ihr erzieherischer Wert bei den drei Hierarchen», ένα άρθρο του καθηγητή Θεόδωρου Νικολάου για την τέχνη στους Τρεις Ιεράρχες.

Απολυτίκιο των Τριών Ιεραρχών στα γερμανικά 

Barmherziger Gott, als Pilger sind wir heute unterwegs zum Kölner Dom. 

Hier verehrt die Kirche in besonderer Weise die Heiligen Drei Könige. Auf ihrer Suche nach der Wahrheit des Lebens folgten sie Deinem Stern, der sie zum Licht der Welt führte. 

In Erinnerung an die Drei Weisen geleite auch uns auf allen unseren Wegen und lass uns Zeugnis geben von Deiner frohen Botschaft. 

Mit den Heiligen Drei Königen loben und preisen wir Dich. 

Wir beten Dich an und danken Dir, dem ewigen, dreieinigen Gott, dem Vater, dem Sohn und dem Heiligen Geist.

Παραθέτουμε, τέλος, το Δοξαστικό της Λιτής από την Ακολουθία των Τριών Ιεραρχών "Τους ιεράρχας του Χριστού...", σε ήχο πλ. β' και στο μέλος του Ιακώβου Πρωτοψάλτου. Από την περίφημη σειρά "Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής" του Μανόλη Χατζηγιακουμή (Σώμα Τρίτο - Δοξαστικά Ιακώβου Πρωτοψάλτου). Ψάλλει ο αείμνηστος πρωτοψάλτης του Αγίου Όρους π. Διονύσιος Φιρφιρής.

 

Ο ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΒΟΥΤΣΙΝΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΟΥ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΥ

Άφησέ με να 'ρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε!
Είναι καλό το φεγγάρι, - δε θα φαίνεται
που άσπρισαν τα μαλλιά μου. Το φεγγάρι
θα κάνει πάλι χρυσά τα μαλλιά μου. Δε θα καταλάβεις.
Άφησέ με να 'ρθω μαζί σου...

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Ο Φραγκίσκος Βουτσίνος (1936-1999) ήταν ένας σπουδαίος έλληνας βαθύφωνος με αξιοζήλευτη διεθνή καριέρα, που έφυγε νωρίς...
Νομίζω πως πρέπει να τον ανακαλύψουμε εκ νέου. Ήταν ένας λυρικός τραγουδιστής με σημαντικούς ρόλους κλασικού ρεπερτορίου στο ενεργητικό του, μα και με έντονη παρουσία στην ελληνική μουσική.

Έκανε μουσικές σπουδές αρχικά στην Αθήνα και κατόπιν στη Βιέννη, όπου και ξεκίνησε την επαγγελματική του σταδιοδρομία στη Λαϊκή Όπερα της Βιέννης (1961-1963). Διακρίθηκε αμέσως για την πλούσια φωνή, τη μουσικότητα και την υποκριτική του, και βραβεύτηκε στη Βιέννη και στο Βέλγιο. Τραγούδησε ως πρώτος βαθύφωνος στα γερμανικά λυρικά θέατρα του Βούππερταλ (έως το 1965), του Ντύσσελντορφ, όπου και ερμήνευσε 44 ρόλους (1967-1974), και του Κάσσελ (έως το 1976). Κατόπιν εμφανίστηκε σε πολλά διεθνή λυρικά θέατρα, συνεργάστηκε με διάσημους αρχιμουσικούς και με πλειάδα διακεκριμένων σκηνοθετών. Το ρεπερτόριό του περιλάμβανε άνω των 65 ρόλων όπερας, καθώς επίσης και 25 ορατόρια και συμφωνικά έργα. Συνεργάστηκε επανειλημμένα με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, πραγματοποίησε ηχογραφήσεις και έπαιξε στον κινηματογράφο (Ορφέας, Κλωvτ Γκορέττα, 1985). Με την Εθνική Λυρική Σκηνή συνεργάστηκε κατά την εικοσαετία 1975-1995, ερμηνεύοντας 25 ρόλους σε 43 παραγωγές και αναβιώσεις παραγωγών στο Ολύμπια και στο Ηρώδειο. Αρκετές εξ αυτών ήσαν πρώτες παρουσιάσεις έργων. 

Αυτόν τον διεθνούς φήμης καλλιτέχνη συνάντησε στην ακμή του ο Θάνος Μικρούτσικος και προέκυψε μια ξεχωριστή συνεργασία. 

Έχει ενδιαφέρον ότι είχαν σπουδάσει και οι δύο μαθηματικά! 
Η πρώτη συνεργασία τους ήταν στον συλλογικό  δίσκο  "Αντιθέσεις" (1985) - περιλαμβάνει και έργα του Μιχάλη Γρηγορίου και του Γερμανού avant garde συνθέτη Wilhelm Zobl (1950-1991) - και πρόκειται για την μελοποίηση αποσπάσματος από το περίφημο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου "Η Σονάτα του σεληνόφωτος". Μια σύνθεση γραμμένη στη λιτή φόρμα του lied για βαθύφωνο και πιάνο. Ερμηνεύει ο Φραγκίσκος Βουτσίνος με τη συνοδεία του συνθέτη στο πιάνο. Αυτή είναι η πρώτη εκτέλεση του έργου, είκοσι περίπου χρόνια πριν από την επανεκτέλεση του Κώστα Θωμαΐδη (2004).
Θεωρώ εμπνευσμένη την ερμηνεία του Φ. Βουτσίνου στη Σονάτα των Ρίτσου - Μικρούτσικου, στιβαρή, πεπληρωμένη και εν ταυτώ αληθινά ερωτική, γι' αυτό και παραθέτω το Άφησέ με να 'ρθω μαζί σου! Την σπαρακτική επωδό της Σονάτας... Μαζί και το "Βαθύ βαθύ το πέσιμο", "ανάσα ωκεανού..."

΄ 

Ένα ακόμη τραγούδι - ξεχασμένο διαμάντι: «Υπόγειο γκαράζ» («Ν' αλλάξει αίμα»). 

Η μουσική του Θάνου Μικρούτσικου, σε ποίηση του φίλου του Χριστόφορου Λιοντάκη. Ο τίτλος του τραγουδιού παραπέμπει στην ομώνυμη ποιητική συλλογή του Χ. Λιοντάκη (Κέδρος, 1978). 

Τραγουδάει ο Φραγκίσκος Βουτσίνος. 

Πρόκειται για ένα ακυκλοφόρητο τραγούδι που γράφτηκε ειδικά για το Δεύτερο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και ακούστηκε το 1985 στην εκπομπή του Νότη Μαυρουδή, με 13 τραγούδια σε πρώτη ραδιοφωνική μετάδοση. Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στα studio της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. Προλογίζει ο Νότης Μαυρουδής. 

Είναι η εποχή της «Σονάτας του σεληνόφωτος», καθώς και του κύκλου τεσσάρων τραγουδιών σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη. 

Το 1997, το «Υπόγειο γκαράζ» πέρασε στη δισκογραφία με τη φωνή του Κώστα Θωμαΐδη και τίτλο «Ν’ αλλάξει αίμα», στο cd «Ποίηση με μουσική» με τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου σε ποίηση Κωνσταντίνου Καβάφη και Χριστόφορου Λιοντάκη, με τον Κώστα Θωμαΐδη.

Ν’ αλλάξει αίμα 

Ν’ αλλάξει σάρκα 

Ιδού τι θέλει 

Ν’ απαλλαγεί από κείνο 

Το κρυφό-φανερό 

Που όλα τα διχάζει 

Το 1987 ο Μικρούτσικος αφιερώνει έναν Κύκλο τεσσάρων τραγουδιών σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη, στον Μάνο Λοΐζο (1982-1984). Ένα έργο για βαθύφωνο, φαγκότο και πιάνο, με σολίστ τον εξαιρετικό Φραγκίσκο Βουτσίνο. Το έργο κυκλοφόρησε το 1987 με τίτλο «Στον Μάνο Λοΐζο – Νύχτα με σκιές χρωματιστές». 

Τα ποιήματα: 

Τρία Κόκκινα Περιστέρια 

Αυτοκίνητο 

Χάι και Β,Δ - Τούτο Το Σώμα 

Στροφή.

Μετάφραση στα αγγλικά: Έντμουντ Κήλυ, Φίλιπ Σέρραρντ. 

ΜΝΗΜΗ ΙΕΡΕΙΑΣ ΡΑΛΛΟΥΣ ΜΑΝΟΥ - 110 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ

Ραλλού Μάνου σε ηλικία 23 ετών. (1938 c.)

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Εκατόν δέκα χρόνια από την γέννηση της Ραλλούς Μάνου (1915-1988). 

Τι να πεις για μια τέτοια μεγάλη γυναίκα και ελληνίδα; 

Μια ολόκληρη ιστορία! 

Η Ραλλού Μάνου ήταν κόρη του Μακεδονομάχου Πέτρου Μάνου και της Σοφίας Τομπάζη. Η καταγωγή της φτάνει πίσω στους Φαναριώτες Μάνους και Μαυροκορδάτους, ενώ από την πλευρά της μητέρας της στους φημισμένους Υδραίους καπεταναίους του ’21. Η ετεροθαλής αδερφή της, Ασπασία Μάνου, είχε παντρευτεί τον βασιλιά Αλέξανδρο Α'. 

Ήταν σύζυγος του αρχιτέκτονα και ακαδημαϊκού Παύλου Μυλωνά, ο οποίος – εκτός των πολλών άλλων - ήταν υπεύθυνος για την αναστήλωση του ναού της Αναστάσεως και του Παναγίου Τάφου στα Ιεροσόλυμα (1976 - 1984), ενώ σημαντικό μέρος του θεωρητικού του έργου καταλαμβάνει η έρευνά του για το Άγιον Όρος και για την νεοκλασσική αρχιτεκτονική του 19ου αιώνα στην Αθήνα. 

Ο Παύλος Μυλωνάς με τη γυναίκα του Ραλλού Μάνου, Πάσχα στο σπίτι της Ύδρας, 1976

Το «Ελληνικό Χορόδραμα» ήταν μια κορυφαία στιγμή του ελληνικού πολιτισμού του 20ού αιώνα. Μας όρισε την μοντέρνα ελληνικότητα. Αρύεται από την παράδοση αλλά πηγαίνει πολύ πιο πέρα απ’ αυτήν. 

Η ίδια προσδιόρισε την ουσία του «Ελληνικού Χοροδράματος» ως προσπάθεια «δημιουργίας ελληνικής χορευτικής ερμηνείας, αποφεύγοντας τη μίμηση ξένων τρόπων. Δεν εννοώ μ’ αυτό ότι τα θέματα των μπαλέτων μας πρέπει να είναι πάντοτε ελληνικά. Τέτοια θέματα μεταχειρίζεται ο κόσμος όλος, χωρίς να είναι γι’ αυτό ελληνικός ο τρόπος αποδόσεως. Ούτε μας ενδιαφέρει μια μουσειακή αναπαράσταση αρχαίων, βυζαντινών και λαογραφικών στοιχείων. Όλα τα θέματα είναι καλά, όταν πετυχαίνουμε, ο χορογράφος, ο μουσικός και ο σκηνοθέτης, να δώσουμε σαν Έλληνες καλλιτέχνες μια ερμηνεία ελληνική, έναν τρόπο και ένα στυλ ξέχωρο, αυτό το «κάτι» που βάζει τη σφραγίδα της Ελλάδας στη δημιουργία της. Ο Ντιαγκίλεφ έλεγε: «Θέλω να κάνω έργο δημιουργού και όχι μιμητού». Αυτή είναι και η δική μας αναζήτηση».

Γι’ αυτό και η Ραλλού Μάνου θέλησε δίπλα της την Ελλάδα που ενσάρκωσε το «Ελληνικό Χορόδραμα»: Μάνος Χατζιδάκις, Οδυσσέας Ελύτης, Νίκος Χατζηκυριάκος - Γκίκας, Γιάννης Μόραλης, Σπύρος Βασιλείου, Νίκος Εγγονόπουλος, Γιάννης Τσαρούχης, Μίκης Θεοδωράκης, Αργύρης Κουνάδης, Ευγένιος Σπαθάρης κ.α.

«Πρέπει να δούμε τη Ραλλού Μάνου σαν ένα τραγικό πρόσωπο που πήγε κόντρα στη μοίρα της χώρας της και τόλμησε αυτά που άλλοι δεν τόλμησαν», έγραψε ο Γιάννης Τσαρούχης, οξύς παρατηρητής, όπως πάντα.

Ας θυμηθούμε και πάλι τη Ραλλού Μάνου: «Η ελληνικότητα δεν είναι εξωτερικό γνώρισμα, ούτε θέμα υπηκοότητας. Είναι κάτι που το έχεις στο αίμα σου. Έλεγε η Μάρθα Γκράχαμ πως το αίμα μου θυμάται. Υποσυνείδητα δηλαδή φέρνω μέσα μου την παράδοση».
Παραθέτουμε ένα βιντεάκι του 1962, όπου η Ραλλού Μάνου χορεύει Το Όνειρο του Μίκη Θεοδωράκη από Το Τραγούδι Του Νεκρού Αδερφού.

Κι ακόμα μια σπάνια τηλεοπτική της εμφάνιση, το 1986, στην εκπομπή «ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ», η μεγάλη χορογράφος Ραλλού Μάνου συζητά με τον Βασίλη Τσιβιλίκα, έναν από τους οικοδεσπότες της εκπομπής και αναφέρεται στην κατάκτηση της ελληνικότητας στο χορό, ιδέα που ακολούθησε στην διάρκεια της ξεχωριστής καλλιτεχνικής της πορείας. 

Μάνος Χατζιδάκις και Ραλλού Μάνου το 1958

Παραθέτουμε και την εκπομπή "Μονόγραμμα" που είναι αφιερωμένη στη Ραλλού Μάνου. 

Η Ραλλού Μάνου, αρχίζοντας από την παράθεση βιογραφικών στοιχείων και της προσωπικής της ζωής, θυμάται στη συνέχεια την πρώτη χορευτική της εμφάνιση κοντά στη δασκάλα της Κούλα Πράτσικα. Μιλάει για το ξεκίνημα της σταδιοδρομίας της, τις σπουδές της στη Γερμανία, τους δασκάλους που την επηρέασαν και την αναζήτηση του προσωπικού της ύφους γύρω από τους τρόπους έκφρασης του «ελληνικού στοιχείου». Ακολούθως, αναφέρεται στην ίδρυση και τη δράση του «Ελληνικού Χοροδράματος» με τη συμμετοχή κι άλλων εκπροσώπων της γενιάς της, μεταξύ των οποίων ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Νίκος Γκάτσος και ο Μάνος Χατζιδάκις. Αφηγείται στιγμιότυπα από τις συνεργασίες της στις παραστάσεις που ανέβασε, όπως το χορόδραμα «Ορφέας και Ευρυδίκη» (1952), όπου περιγράφει τη γνωριμία της με τον Μίκη Θεοδωράκη. Ακόμα, αναλύει τον τρόπο σύνθεσης μιας χορογραφικής δημιουργίας και τη σημασία που έχει η χορογραφία για την ίδια. Κατά τη διάρκεια της εκπομπής προβάλλεται φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό, όπως πλάνα με στιγμιότυπα από το σπίτι της δημιουργού στην Αθήνα, καθώς και από το χώρο της δουλειάς την ώρα της διδασκαλίας.

 

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ ΚΑΙ ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

"Πιστεύω στις ποιητικές ανθολογίες"

Μάνος Χατζιδάκις

Τα Παιδικά Τραγούδια είναι μια σειρά τραγουδιών τα οποία συνέθεσε ο Μίκης Θεοδωράκης στην εφηβική και νεανική του ηλικία. Ο Μίκης Θεοδωράκης κάνει τα πρώτα συνθετικά του βήματα στην Πάτρα, το 1937, σε ηλικία μόλις 12 χρονών, γράφοντας «Ρομάντζες» για φυσαρμόνικα και τα πρώτα του τραγούδια. 

Απ’ το 1938, στον Πύργο, αρχίζει να γράφει διάφορες μελωδίες για βιολί, για βιολί και πιάνο, ντουέτα για δυο βιολιά και επίσης, πολλά τραγούδια. Το πρώτο τραγούδι του είναι «Το καραβάκι», το οποίο έγραψε στην Πάτρα το 1937. Εννιά τραγούδια γράφτηκαν στον Πύργο τα χρόνια 1938 και 1939, δεκατρία στην Τρίπολη απ’ το 1940 μέχρι το 1943, και τα υπόλοιπα στην Αθήνα απ’ το 1944 και ύστερα, όταν ο συνθέτης εγκαθίσταται οριστικά στην πρωτεύουσα. 

Στα χρόνια του «Πύργου», 1938 και 1939, ο Θεοδωράκης αρχίζει να μελοποιεί ποιήματα από το «Αναγνωστικό» του σχολείου του και τα βιβλία του πατέρα του. Έτσι δημιουργεί την δική του εφηβική «Μουσική Ποιητική» και μελοποιεί τους σπουδαίους ποιητές του καιρού του: Δ. Σολωμός, Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Κ. Παλαμάς, Γ. Δροσίνης, Λ. Μαβίλης, Κ. Χατζόπουλος, Α, Βλάχος κ.α. Αυτή ήταν η απαρχή της ζωτικής σημασίας σχέσης του Μ. Θεοδωράκη με την ποίηση, μια σχέση που καθόρισε το όλο έργο του. 

Ο ίδιος ο Θεοδωράκης στον πρόλογο της έκδοσης των Παιδικών Τραγουδιών σημειώνει μεταξύ άλλων: «Ήταν ένας τρόπος ζωής, που μου έγινε βίωμα και συνήθεια, να ζω με την ομορφιά της ποίησης και της μουσικής, που με θωράκισε και με προφύλαξε να περάσω ακέραιος τη μεγάλη δοκιμασία, που κράτησε μια ολόκληρη ζωή». 

Δεκαεπτά χρόνια μετά την πρώτη απόπειρα μελοποίησης του έφηβου Μ. Θεοδωράκη, στις 14 Νοεμβρίου 1954, ο μαθητής της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, στην Τουρκία, Δημήτριος Αρχοντώνης, εγκαινιάζει ένα νέο τετράδιο. Το περιεχόμενό του δεν έχει σχέση με τα μαθήματα του ωρολογίου προγράμματος. Το τιτλοφορεί ο ίδιος «Ποιήματα». Πρόκειται για μια προσωπική ποιητική ανθολογία. Ο νεαρός μαθητής αρέσκεται στην ανάγνωση λογοτεχνικών και ποιητικών κειμένων. Καθώς την εποχή εκείνη δεν υπάρχουν τα σημερινά μέσα, καταφεύγει στην αντιγραφή από «Αναγνωστικά» ή άλλα διαθέσιμα βιβλία. Αντιγράφει, λοιπόν τα ποιήματα που τον εκφράζουν ή τον εντυπωσιάζουν, κι έτσι καταρτίζεται μία ανθολογία, η οποία περιλαμβάνει, από το 1954 ως το 1970, 79 ποιήματα από 35 ποιητές, 32 Έλληνες και 3 ξένους. Μάλιστα, η συγκρότηση της ανθολογίας από τον νεαρό Δημήτριο Αρχοντώνη εξελίχθηκε σε διευρυμένη ενασχόληση συμμαθητών και φίλων του στη Σχολή, όσοι συμμερίστηκαν την ποιητική του περιπλάνηση. Γι’ αυτό στις σελίδες της ανθολογίας, εκτός από αντιγραφές ποιημάτων που οφείλονται στον ίδιο, συναντούμε και άλλες που έκαμαν τέσσερις συμμαθητές του και δύο καθηγητές της Σχολής φιλόλογοι. Αξίζει να αναφερθεί ότι η συγκρότηση της ανθολογίας ξεκίνησε όταν ο Δημήτριος Αρχοντώνης ήταν μαθητής Γυμνασίου (1954), και κράτησε ως τον Μάρτιο του 1970, τελευταία αντιγραφή, όταν στο μεταξύ ο κάτοχός της ήταν βοηθός του Σχολάρχου της Σχολής. 

Οι ποιητές που ανθολογούνται είναι κυρίως αυτοί που μεσουράνησαν στο λογοτεχνικό στερέωμα της Ελλάδας στο τέλος του 19ου αι. και μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου: Ανάμεσά τους οι: Γ. Δροσίνης, Κ. Κρυστάλλης, Κ. Ουράνης, Ι. Πολέμης, Ζ. Παπαντωνίου, Λ. Μαβίλης, Γ. Βερίτης, Π. Νιρβάνας, Α. Βαλαωρίτης, Α. Εφταλιώτης, Μ. Μαλακάσης, Στ. Μπολέτσης, Ι. Γρυπάρης, Α. Σημηριώτης, Γ. Σουρής, Ν. Λαπαθιώτης, Α. Παπαδιαμάντης και οι ξένοι A. Lamartine, P. Verlaine και R. Kipling. Ανθολογούνται και οι δύο μεγάλοι ποιητές μας: ο Κωστής Παλαμάς (8 ποιήματα) και ο Κωνσταντίνος Καβάφης (6). Ο νεαρός μαθητής ζει εκτός του ελλαδικού χώρου. Με το βλέμμα, όμως, πάντα στραμμένο στην Ελλάδα, ανθολογεί Παλαμά, που εκείνη την εποχή αναδεικνύεται «εθνικός» ποιητής, αλλά και Καβάφη, που είναι ο ποιητής του μείζονος Ελληνισμού, με καταγωγή, μάλιστα, από την Κωνσταντινούπολη. 

Ο κατά κόσμον Δημήτριος Αρχοντώνης, δεν είναι άλλος από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και η ποιητική του ανθολογία εκδόθηκε από τον Σύνδεσμο των εν Αθήναις Μεγαλοσχολιτών, αλλά μεταφράστηκε και στα τουρκικά και εκδόθηκε δίγλωσση από την Κοινότητα Νεοχωρίου Κωνσταντινουπόλεως. 

Ο μακαριστός λόγιος και ποιητής Μητροπολίτης του Οικουμενικού Θρόνου Πέργης Ευάγγελος, κατανόησε από νωρίς την αξία αυτής της ποιητικής ανθολογίας, γι’ αυτό κι έγραψε ποιητικά: 

"Κι όλο τον κύτταζα τον Πατριάρχη, βλέποντας να ραγίζει πάνω «στ’ αρχαία μονοπάτια». Κι ήταν σα να τον είχα μπροστά μου, την ώρα που παιδί αντέγραφε τον Παλαμά στο «Τετράδιο της νειότης» του. Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν είναι ποιητής. Είναι εραστής της ποίησης. Και της δημιουργίας του κόσμου, που θέλει πάντα να την αισθάνεται και να τη χαίρεται. Όμως, η συγκομιδή των στίχων του «τετραδίου» του μας τον εικονίζει και σαν ευχάριστο εκφραστή και εφαρμοστή τους. Πολλοί από τους στίχους του Μαβίλη και του Πορφύρα και του Δροσίνη ή του Πολέμη, του Παλαμά και του Παπαντωνίου και τόσων άλλων που πληρώνουν τις εβδομηντατρείς σελίδες του, τους βλέπουμε να απαγγέλλονται σήμερα «βιωματικά» από τον ίδιο. Μέσ’ από την εύλαλη μαρτυρία της επίγνωσης των καιρών και του χρέους, που δεν θέλουν «κρυμμένο το τάλαντο σε χέρσας γης τα βάθη» (Πολέμης). Μα να «δίνει φως από τη φλόγα του» (Δροσίνης). Από τη λάμψη του θεσμού και των αιώνων".

Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος και Μίκης Θεοδωράκης ως έφηβοι δημιουργούν ποιητικές ανθολογίες, με τον Θεοδωράκη να μελοποιεί με ενθουσιασμό! Ανθολογούν, ως εκ τούτου, κοινούς ποιητές, αλλά και δημοφιλή ποιήματα της εποχής. Πατριάρχης και Θεοδωράκης στα Τετράδια της εποχής, ανθολογούν από κοινού, χωρίς καν να γνωρίζει ο ένας τον άλλον, με την ίδια όμως ποιητική ευαισθησία, τα ακόλουθα ποιήματα: 

Γεώργιος Δροσίνης 

Εσπερινός 

Τι θέλω 

Περιλαμβάνονται στα «Παιδικά Τραγούδια». 

Λορέντζος Μαβίλης 

Λήθη 

Στον κύκλο «Έρως και Θάνατος» (Τέσσερα τραγούδια για την Μυρτώ) 

Κ.Π. Καβάφης 

Η πόλις 

Τείχη 

Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον 

Την μελοποίηση του ποιήματος «Η πόλις» ενέταξε ο Μίκης Θεοδωράκης στην 3η Συμφωνία του, μαζί με τα Εγκώμια της Μ. Παρασκευής και ένα ποίημα του Δ. Σολωμού. 

Οι ιδιαίτερες αποδόσεις των ποιημάτων «Τείχη» και «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον», είναι η πρώτη απόπειρά του (1952-53) και εδώ έχουμε απαγγελίες με ενόργανο σύνολο, όχι μελοποιήσεις, καθώς θεωρούσε τον Καβαφικό λόγο ιδιόμορφο και ερμητικό. 

Κασσιανή

Ο Θεοδωράκης μελοποιεί πολυφωνικά το πρωτότυπο κείμενο του ύμνου, ενώ ο Πατριάρχης ανθολογεί την ελεύθερη απόδοση του Κωστή Παλαμά. 

Λαμαρτίνος (Alphonse de Lamartine, 1790-1869) 

Η λίμνη 

Ο Θεοδωράκης μελοποίησε την μετάφραση του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη (Τρίπολη, 2 Οκτωβρίου 1942), ενώ ο Πατριάρχης ανθολόγησε την απόδοση του Γ. Σημηριώτη.

   

Οικουμενικός Πατριάρχης και Μίκης Θεοδωράκης «συναντήθηκαν» πολλά χρόνια μετά την συγκρότηση των Ανθολόγιών τους – χωρίς πάντα να γνωρίζουν την ποιητική τους …συνύπαρξη. 

Στο πλαίσιο των εορτασμών της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης που ήταν η Κωνσταντινούπολη το 2010, η Λαϊκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης», για πρώτη φορά από την ίδρυσή της, έδωσε συναυλία στηv Πόλη με τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη. 

Την Πρωτομαγιά 2010, στο Lütfi Kırdar, αίθουσα “Anadolu”, υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, η Λαϊκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης» με την Νένα Βενετσάνου, τον Δώρο Δημοσθένους και την Μαρία Βλάχου, ερμήνευσαν λυρικά τραγούδια από κύκλους τραγουδιών του συνθέτη που συνεπήραν το κοινό της Πόλης. 

Ο Μίκης Θεοδωράκης απέστειλε για εκείνη την συναυλία το ακόλουθο μήνυμα, το οποίο δημοσιεύουμε στα ελληνικά και τουρκικά. Η έκκληση του Μίκη Θεοδωράκη για έμπρακτο σεβασμό στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, δηλώνει την απόλυτη συνείδηση του συνθέτη σε σχέση με τα ουσιώδη του Γένους. 

Παναγιώτατε, 

Κυρίες και Κύριοι, 

Με την ευκαιρία της συναυλίας με έργα μου στην Κωνσταντινούπολη θα ήθελα να υποβάλω τα σέβη μου με τη βαθύτερη εκτίμησή μου και αγάπη μου προς τον Παναγιώτατο Πατριάρχη Βαρθολομαίο και να του ευχηθώ υγεία και δύναμη στο δύσκολο έργο του. Θα ήθελα, ακόμα, αφού ευχαριστήσω τους οργανωτές της σημερινής εκδήλωσης, Πόλις 2010 και Λυσιστράτη, να στείλω ένα μήνυμα αγάπης και φιλίας στους φίλους μας Τούρκους, και ιδιαίτερα σ’εκείνους που πιστεύουν, όπως εγώ, στην ιστορική ανάγκη για την επίτευξη μιάς ισχυρής και μόνιμης φιλίας και συνεργασίας ανάμεσα στους δύο λαούς μας. Ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους για το χτίσιμο αυτής της φιλίας είναι ο αμοιβαίος σεβασμός των μεγάλων αξιών του κάθε λαού, όπως είναι η πίστη στις εθνικές, ιστορικές, πολιτιστικές και θρησκευτικές του αξίες. Για εμάς, τους Έλληνες, η Ορθοδοξία αποτελεί μιά κορυφαία μορφή και λειτουργία της εθνικής μας συνείδησης, τόσο πολύτιμης και ισχυρής, όσο η ίδια μας η Πατρίδα. Και γι’αυτό ας μου επιτραπεί να απευθύνω έκκληση ιδιαίτερα προς την Τουρκική Κυβέρνηση να λάβει σοβαρά υπ’όψη της αυτό το γεγονός, εάν πράγματι θέλει να προχωρήσουμε σοβαρά και οριστικά στην επίλυση των διαφορών μας, ξεκινώντας από τον έμπρακτο σεβασμό προς το Πατριαρχείο και τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, που αποτελούν σύμβολα της Ελληνικής Ορθοδοξίας, με την οποία, όπως είπα, είναι τόσο στενά δεμένος ο ελληνικός λαός. Προχωρώντας άμεσα σ’αυτές τις συμβολικές πράξεις πρέπει να ξέρουν ότι βάζουν τα αληθινά θεμέλια για να προχωρήσουν, επιτέλους, οι χώρες μας στο επίπεδο εκείνο των σχέσεων που θα χαρίσει στους δύο λαούς μας μεγάλα υλικά οφέλη και, προπαντός, την ηθική διάσταση που θα μας κάνει όλους υπερήφανους, γιατί θα έχουμε τη δύναμη να ρίξουμε στα σκουπίδια της ιστορίας όλα τα αρνητικά που μας χωρίζουν και να αναδείξουμε τα θετικά, που θα μας βοηθήσουν να προχωρήσουμε προς ένα κοινό φωτεινό μέλλον. 

Σας ευχαριστώ! 

Çok Muhterem Patrik Hazretleri, 

Sayın Bayanlar, Baylar, 

İstanbul’da bu konserde ilk defa olarak eserlerimin icra edilmesi münasebetiyle Patrik Bartolomeos Hazretleri’ne en içten saygılarım ve en derin hürmet ve sevgilerimle birlikte, üstlendiği büyük sorumluluklarda esenlikler ile kuvvet dileklerimi sunmaktayım. 

Aynı zamanda, bugünkü güzel etkinliğin düzenleyicileri olan İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti ile Lisistrati Sivil Toplum Örgütü’ne yönelik teşekkürlerimi ifade ederken, Türk arkadaşlarımıza, özellikle iki halk arasındaki güçlü ve daimi barış ve işbirliğinin tarihi gereğine benim gibi inananlara, sevgi ile kardeşlik mesajı göndermekteyim. Böyle bir dostluğun kurulmasında herbir halkın büyük değerlerine, meselâ milli, tarihi, kültürel, dini değerlerine karşılıklı saygı temeltaş rölünü oynamaktadır. Özellikle biz Rumlar için, Ortodoksluk, kişiliğimizin çok hassas bir tezahürü, kendi vatanımız kadar kıymetli bir unsurdur. Bu nedenle de öncelikle Türk Hükümeti’ne; eğer Yunanistan ile arasındaki sorunların ciddi ve nihai bir çözüme bağlanmasını arzu ediyorsa, yukarda vurgulanmış olanları göz önünde bulundurarak Rum Patrikliği’ne ve Patrik Bartolomeos Hazretleri’ne karşı fiilen saygı sergilenmesine müsaadenizle çağrıda bulunmaktayım; zira Patriklik ve Patrik Bartolomeos Rum Ortodoksluğun sembolüdür, bu sembole de Yunan halkının bağlılığı çok sıkıdır. 

Böyle sembolik hareketlerle, ülkelerimizin ilişkilerinin çok yüksek seviyesine ulaşmasına hakiki temeller atılacaktır. Bunun sonucunda, her iki halkın faydasına bir yandan maddi refah temin edilmiş olacak, başlıca ise hepimiz manevi açıdan iftihar duyacağız. O zaman, birbirimizi ayıran menfi tüm unsurları tarihin kenarına bırakmış, bizi aydın müşterek bir geleceğe yönlendiren müspet unsurları geliştirmiş olacağız. Teşekkür ederim. 

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, με αφορμή τον θάνατο του κορυφαίου συνθέτη και οικουμενικού Έλληνα Μίκη Θεοδωράκη (2-9-2021), έκανε την ακόλουθη δήλωση: 

"O Μίκης Θεοδωράκης ήταν ένας κορυφαίος συνθέτης, ένας ανεπανάληπτος δημιουργός, ένας σπουδαίος άνθρωπος. Είχε τη σπάνια ικανότητα να νοηματοδοτεί τη μουσική του με έναν ξεχωριστό τρόπο, ενσωματώνοντας αριστοτεχνικά το δυναμισμό του κοινωνικού μηνύματος κάθε εποχής. Κατάφερε με το ανεκτίμητο έργο του να εκφράσει οικουμενικά ανθρωπιστικά ιδεώδη, όπως η ελευθερία, η ισότητα, η δημοκρατία, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη και η ειρήνη. Για τα ιδεώδη αυτά αγωνίστηκε πάντοτε με σθένος και παρρησία, θέτοντας τον συνάνθρωπο στο επίκεντρο της ζωής του. Γι' αυτό και με τη μουσική του άγγιξε αμέτρητες καρδιές σε όλο τον κόσμο. 

Εμείς, εδώ, στην Πόλη του Κωνσταντίνου, η Ρωμηοσύνη της Πόλεως, θα τον θυμόμαστε πάντοτε για όλα αυτά, και ιδιαιτέρως για την αγάπη και τον σεβασμό του προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, καθώς επίσης, και για την αφοσίωσή του στον σκοπό οικοδόμησης γεφυρών φιλίας και ειρηνικής συνυπάρξεως ανάμεσα στις δύο ακτές του Αιγαίου. Θα τον θυμόμαστε και θα τον τιμούμε. 

Και σας καλούμε, αγαπητοί αδελφοί, να προσευχηθούμε όλοι μαζί, εν σιωπή, ο Θεός της αγάπης να αναπαύσει την ψυχή αυτού εν σκηναίς δικαίων και να ενισχύει τους οικογενείς του. Αιωνία η μνήμη αυτού, και είμεθα βέβαιοι ότι θα είναι αιωνία μέσα από τη μοναδική μουσική παρακαταθήκη του, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς".

_____________

Με το Καλλιτεχνικό Σύνολο ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ παρουσιάσαμε από το 2004 μέχρι σήμερα "Το Τετράδιο του Πατριάρχη" στην Ελλάδα και το εξωτερικό, τραγουδώντας, φυσικά, και Μίκη Θεοδωράκη. 

Χειρόγραφο Οικουμενικού Πατριάρχου 

Χειρόγραφη παρτιτούρα του συνθέτη από το Αρχείο του στην Μουσική Βιβλιοθήκη 

Χειρόγραφο Οικουμενικού Πατριάρχου 

Η "Λήθη" του Λ. Μαβίλη στη μελοποίηση Μ. Θεοδωράκη 

ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΙ ΛΟΥΚΑΣ ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΟΜΠΗ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΞΑΝΘΟΥΛΗ

Ο Νίκος Ξανθούλης είναι διακεκριμένος σολίστ στην τρομπέτα, συνθέτης, συγγραφέας, μέλος σημαντικών επιστημονικών φορέων, είναι ο άνθρωπος που έδωσε τεράστια ώθηση στην διδασκαλία και διάδοση της αρχαίας ελληνικής λύρας, κι ακόμα είναι ο παραγωγός της γνωστής και σημαντικής εκπομπής του Τρίτου Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας «Οδηγός Ορχήστρας για Νέους». 

Ο Νίκος Ξανθούλης δεν εφησυχάζει. Μελετά, ερευνά, ανακαλύπτει και προτείνει συνεχώς μορφές και θέματα από τον οικουμενικό χώρο της μουσικής. Στο πλαίσιο αυτής της αναζήτησής του, κάλεσε στην εκπομπή του δύο ξεχωριστούς πατρινούς συνθέτες, τον Ανδρέα και τον Λουκά Αδαμόπουλο. 

Κυρίως πιανίστας ο πρώτος, κυρίως συνθέτης ο δεύτερος ζουν και δημιουργούν στην Πάτρα όπου μεγάλωσαν, σπούδασαν και μεταλαμπαδεύουν την τέχνη τους στα τυχερά παιδιά που τους έχουν για καθηγητές. Πολύ σωστά ο Νίκος Ξανθούλης υποδέχτηκε τους καλεσμένους του ως την «λόγια μουσική της Πάτρας». 

Αφορμή για την πρόσκληση και την πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση στην εκπομπή του Ν. Ξανθούλη, ήταν το «Δωδεκάνθεο», δηλαδή το καινούριο άλμπουμ του Λουκά Αδαμόπουλου, με δώδεκα συνθέσεις – άνθη για σόλο πιάνο, που ερμηνεύει ο Ανδρέας Αδαμόπουλος. Δώδεκα ευφάνταστα πιανιστικά κομμάτια, εν πολλοίς απρόβλεπτα, τόσο από πλευράς ρυθμού όσο και μελωδίας. 

Η εκπομπή ξεκίνησε με ένα αντιπολεμικό ποίημα του Νίκου Παλουμπιώτη «Θησαυριστές του σκότους», που επένδυσε μουσικά ο Λουκάς Αδαμόπουλος και έκλεισε με το Χατζιδακικό «Θάλασσα πλατιά», που επεξεργάστηκε πολυφωνικά και πολυμελωδικά ο Λουκάς Αδαμόπουλος, και ερμήνευσε σε συναυλία στον Καναδά η χορωδία της Μαρίας Έμμας Μελιγκοπούλου, από την Θεσσαλονίκη. Ένα κομμάτι που έχει ερμηνεύσει και η Πολυφωνική Χορωδία Πάτρας και η Χορωδία του Μουσικού Σχολείου Θεσσαλονίκης (Ακούστε την ΕΔΩ). 

Παραπέμπουμε στην εκπομπή του Τρίτου Προγράμματος, την οποία μπορείτε να ακούσετε ΕΔΩ.

Η σχέση Λουκά Αδαμόπουλου και Μάνου Χατζιδάκι έχει βάθος… Ήταν το 1981 στους Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού στην Κέρκυρα όταν ο Μάνος Χατζιδάκις διηύθυνε το μουσικό σύνολο του Φεστιβάλ στο «Επέστρεφε» του Κ.Π. Καβάφη, που είχε μελοποιήσει ο νεαρός Λουκάς Αδαμόπουλος και ερμήνευσε ο Ηλίας Λιούγκος. 

Το παραθέτουμε στη συνέχεια, με την ευχή Ανδρέας και Λουκάς Αδαμόπουλος να μας δίνουν πάντοτε ρόδα μουσικά και ευωδιαστά. 

Π.Α.Α.

Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΡΑΛΗΣ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ

Γιάννης Μόραλης, Οδυσσέας Ελύτης και Γιάννης Τσαρούχης
με φράκο πριν από την παρασημοφόρησή τους με το παράσημο
Ταξιάρχου του Φοίνικος (1965) 

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Γιάννης Μόραλης και Οδυσσέας Ελύτης, μια σχέση ζωής. 

Δεν θα μπορούσαμε να μη τονίσουμε τη σχέση των δύο μεγάλων νεοελλήνων, οι οποίοι «εκόμισαν εις την τέχνην» και συνέβαλαν τα μέγιστα στην καλλιέργεια της ευαισθησίας μας. 

Η σχέση τους είναι πολυχρόνια και άκρως δημιουργική. Και σε αυτή την ανάρτηση θα αποτυπώσουμε αυτή την δημιουργική σχέση, μέσα από τα έργα τους. 

Στο «Χρονικό μιας δεκαετίας» (Ανοιχτά Χαρτιά), ο Ελύτης σημειώνει:
«…η ζωγραφική, μετά την ποίηση, ήταν το μεγαλύτερο πάθος μου. Τα λιγοστά μου, της φοιτητικής ηλικίας, χρήματα πήγαιναν όλα στις πανάκριβες καλλιτεχνικές εκδόσεις που έφταναν κάθε τόσο από το Παρίσι, κι αν μου έμεναν κενά, τα συμπλήρωνα με τις συχνές επιδρομές μου στη Βιβλιοθήκη του Ανδρέα Εμπειρίκου. Αλλά το θέμα ήταν πιο συγκεκριμένο: τι γινότανε στην Ελλάδα; Τον Παρθένη τον γνωρίζαμε σχεδόν μόνο από τα’ όνομά του. Πού να βλέπαμε άλλωστε τα έργα του; Για μας υπήρχανε ο Γουναρόπουλος, ο Τόμπρος και τρεις – τέσσερις συνομήλικοι που ψάχνανε ακόμη το δρόμο τους – ο Τσαρούχης, ο Χατζηκυριάκος Γκίκας, ο Μόραλης…». 

Η φιλία έδεσε και έδωσε πολλούς καρπούς με πρώτους προμετωπίδες ή ζωγραφιές του Μόραλη που κόσμησαν ποιητικές συλλογές και δοκίμια του Ελύτη, κι έγιναν σήμα κατατεθέν του Ελυτικού έργου: «Άσμα ηρωϊκό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας», «Άξιον εστί», «Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό», «Ανοιχτά χαρτιά».

Δοκίμιο για την προμετωπίδα της έκδοσης «Άξιον Εστί» του Ο. Ελύτη, 

1960 Λιθογραφία, 25 x 14,5 εκ.

Άσμα ηρωϊκό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας

Γ. Μόραλης, Μελέτη για εξώφυλλο της έκδοσης "Ανοιχτά χαρτιά" (1973)

  

Το 1972, στην τρίτη ατομική του έκθεση στη γκαλερί Ιόλα – Ζουμπουλάκη, ο Γιάννης Μόραλης εξέθεσε μεταξύ άλλων τη σειρά έργων του με τίτλο “Επιθαλάμια”. Τον κατάλογο προλόγισε ο Οδυσσέας Ελύτης. Το κείμενο δημοσιεύεται στα "Ανοιχτά χαρτιά" (Επίμετρο, σ. 578-580). 

Τα “Επιθαλάμια” του Γιάννη Μόραλη 

Μ’ ΕΝΑ ΟΛΙΓΟΨΗΦΙΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ στα χέρια του, όπου τα στοιχεία που επανέρχονται περισσότερο είναι οι δύο αντίθετες καμπύλες, η ώχρα και το μαύρο, επέτυχε ο Μόραλης να μετατρέψει την ομιλία των πραγμάτων σε οπτικό φαινόμενο, κατά τρόπο μοναδικό μέσα στη σύγχρονη ελληνική τέχνη. 

Μια ορισμένη αυστηρότητα, φτασμένη μέσα του υποσυνείδητα, και που σίγουρα έχει την προέλευσή της στην ηπειρωτική καταγωγή του, συναντήθηκε με μερικές από τις πιο απαιτητικές μετα-σεζανικές ευρωπαϊκές αναζητήσεις. Το αποτέλεσμα ήταν μνήμες και συναντήσεις να δέσουν, ύστερα από διαδοχικές διυλίσεις, σε μορφές μεγάλης απλότητας και ακριβείας, όπου και η παραδρομή ενός χιλιοστού θ’ αρκούσε ν’ ανατρέψει το αρχικό όραμα. Όταν όμως ένας ζωγράφος κατορθώνει να δίνει τις προσωπικές του εμπειρίες, κρατώντας ατόφια την πρώτη τους αίσθηση, και συνάμα, με την ίδια χειρονομία, να οδηγεί τα εικονιστικά εξαγόμενα της περιπέτειας των καιρών μας σε μια τόσο υψηλού βαθμού εγκράτεια, ξεφεύγει από τους διαχωρισμούς της τρέχουσας αισθητικής. Και ίσως είναι γι’ αυτό που πραγματικά δεν αισθάνεται κανείς την ανάγκη ν’ αναρωτηθεί αν ο Μόραλης είναι μοντέρνος ή κλασικός, ελληνικός ή ευρωπαΐζων. 

Σε καιρούς όπως οι δικοί μας, όπου κανείς κοινός μύθος δεν προκαλεί την αυτόματη ένταξη των δημιουργημάτων του ανθρώπου σ’ ένα γενικότερο σύνολο, το μόνο που απομένει στον ευσυνείδητο καλλιτέχνη είναι να υποκαθίσταται στο μηχανισμό της λειτουργίας των αλλοτινών μύθων και να τον ενασκεί στην ατομική κλίμακα. 

Τα χώματα της Αττικής και της Αίγινας, τα σώματα των νέων κοριτσιών, το φως το ταυτόσημο μιας φυσικής και ηθικής ευγένειας, τα βλέπουμε στα τελευταία έργα του Μόραλη ν’ αναδύονται κάποτε με μια υγρασία θαλασσινή, σα μεγεθυμένα θραύσματα από αρχαίες ληκύθους ή σμικρυμένες νωπογραφίες τόπων λατρείας που χάθηκαν για πάντα. 

Μια νοσταλγία, άλλωστε, του μνημειακού παρωθούσε ανέκαθεν το χέρι του ζωγράφου να οργανώνει και να ισορροπεί τις φόρμες του πάνω σ’ ένα νοητό αρχιτεκτόνημα, συνάμα όμως να δίνει, ακόμα και στις πιο αισθησιακές του συλλήψεις –και είναι η περίπτωση που αντικρίζουμε σήμερα στα Επιθαλάμιά του–, ένα μυστήριο και μιαν ιερατικότητα βιβλική. 

Εκεί νομίζω βρίσκεται και το σημείο επαφής του με τη σημερινή νεότητα, την πιο σοβαρή τουλάχιστον, που δεν αισθάνεται την ανάγκη ν’ αρνηθεί την ίδια την ύλη της τέχνης, για να μπορέσει να πει πως υπάρχει ακόμη αυτό που ονομάζουμε «θαύμα».

Το κείμενο του Ελύτη που δημοσιεύτηκε στον κατάλογο της έκθεσης
του Γιάννη Μόραλη στην γκαλερί Ζουμπουλάκη το 1972. 

Επίσης, ο Ελύτης στο δοκίμιό του Ιδιωτική Οδός, αναφερόμενος σε σημαντικούς έλληνες ζωγράφους, σημειώνει ότι "τα κορίτσια του Μόραλη... πρωτίστως μας ελκύουν για την υψηλή τους ζωγραφική ποιότητα"(Εν λευκώ, σ. 424). 

Στον τόμο "Οδυσσέας Ελύτης - Ο ναυτίλος του αιώνα" (Ίκαρος, 2011), που επιμελήθηκε η Ιουλίτα Ηλιοπούλου, συναντούμε δύο πίνακες του Μόραλη, τους οποίους επέλεξε η Ι. Ηλιοπούλου, υπομνηματίζοντάς τους - θα λέγαμε - με στίχους από το "Άξιον Εστί" (σ. 176-77). Τους παραθέτουμε στη συνέχεια.

Επιτύμβια σύνθεση Γ', 1958 - 1963

Τα κορίτσια η πόα της ουτοπίας 

τα κορίτσια οι παραπλανημένες Πλειάδες 

τα κορίτσια τ’ Αγγεία των Μυστηρίων 

τα γεμάτα ως πάνω και τ’ απύθμενα

Νέα Γυναίκα, 1971-1972

Άξιον Εστί το μακρινό τραγούδι 

ο μυχός της Ελένης με το κυματάκι 

τα φραγκόσυκα φέγγοντας μες στη μασχάλη 

ερειπιώνες του μέλλοντος και της αράχνης

Ακόμα, στο ίδιο βιβλίο (σ. 234) δημοσιεύεται κι ένα προσχέδιο του Μόραλη (1973) για το περίφημο "Μονόγραμμα" του Ελύτη. 

Τέλος, έχουμε και μια προσωπογραφία του Ελύτη από τον Μόραλη το 1980. 

Αίγινα (σύμφωνα με τον εκπαιδευτικό Γιώργο Μπήτρο):

Τρεις φίλοι πριν από πολλά χρόνια κάθονταν τα απογεύματα στο πεζούλι της αυλής και αγνάντευαν τη θάλασσα. Βυθισμένοι στην ησυχία του απογεύματος, συζητούσαν, φιλοσοφούσαν, σχεδίαζαν, αστειεύονταν. Κάπου – κάπου τους διέκοπτε ευχάριστα ο θόρυβος της μηχανότρατας που περνούσε πηγαίνοντας για ψάρεμα. Και ο ποιητής της παρέας έλεγε: «…Είναι η μοναδική μηχανή που αποδέχεσαι γιατί έχει τον κτύπο της καρδιάς…» 

Ήταν ο Γιάννης Μόραλης, ο Νίκος Νικολάου και ο Οδυσσέας Ελύτης (στο σπίτι του Ν. Νικολάου στην Αίγινα το 1967).