Δημήτρης Παπανικολάου: Προσέγγιση στην ποίηση του Αλέξανδρου Φωσταίνη

Οι ρηγματώσεις του χρόνου 

 Προσέγγιση στην ποίηση του Αλέξανδρου Φωσταίνη 

 από τους «Δεσμούς χώματος» έως τα «Ρήγματα σιωπής», 

 «Μισό τραγούδι δρόμος» 

 Το χάσμα π’ άνοιξ’ ο σεισμός κι ευθύς εγιόμισ’ άνθη 

 Διονύσιος Σολωμός 

Δημήτρης Παπανικολάου

μέλος Εταιρείας Λογοτεχνών και Συγγραφέων Ηπείρου 

Η Ποίηση, πολύτιμο κοίτασμα των ορυχείων της μνήμης, αναμένει τους θεράποντες να την ανακαλύψουν και την ονειρική της ύλη ευλαβικά να εξορύξουν, παραδίδοντας με ταπεινότητα τα αποκαλυφθέντα, ως απτά δείγματα γραφής, προς τον καθένα. 

Η ποίηση του Αλέξανδρου Φωσταίνη, είναι μια προσευχή στο εικονοστάσιο της μνήμης, για ό,τι παρεδόθη ως φυλαχτό και ό,τι εδυνήθη να μετουσιωθεί σε «μισό τραγούδι δρόμο».1 Εκεί, η μουσική με τη σιωπή σαν παύση μυστική, αντιλαλεί το ατέρμονο τραγούδι της γης. 

«Το σήμαντρο της Κυριακής 

στου βράχου το εκκλησάκι 

μονολογεί, μνήμες καλεί

κι ένα πουλί τρομάζει». 

Είναι της ποίησης οι φτερωτοί άγγελοι που τον εμπνέουν, δείχνοντας τ’ ουρανού τον δρόμο. 

«Πουλάκι ταξιδιάρικο 

του νου μου ηλιαχτίδα 

πάρε με στις φτερούγες σου 

στ’ ονείρου την πατρίδα». 

Αν η σιωπή, είναι μια άλλης μορφής ελευθερία, ρηγματώνοντας τον χρόνο σε στιγμές, κρατώντας κάτι από τους ανεπαίσθητους ήχους του περάσματός του, η ποίηση του Αλέξανδρου Φωσταίνη λειτουργεί λυτρωτικά, είτε ως απόηχος, είτε ως φωνή, με την ιδιαίτερη ρυθμολογία και μορφή, όπου το σημαίνον και το σημαινόμενο δείχνουν, φανερώνουν και υποβάλλουν, ό,τι αντιστρατεύεται του χρόνου τη ροή. Το ρήγμα αυτό της σιωπής, είναι μια δίοδος εισαγωγής και επικοινωνίας, του Πάνω Κόσμου με τον Κάτω. Μια Νέκυια του ποιητή, που αναζητεί τα μυστικά του κόσμου, το νήμα ξετυλίγοντας μες στον λαβύρινθο της μνήμης, την άκρη για να βρει, να μην ξεχάσει. Με της φύσης την πνοή, ανακαλεί στη μνήμη, την ροδοδάχτυλη αυγή που στα βουνά χαράζει. 

«Φως! Σπάταλο φως! 

μες το πολύ χορεύει ο έρωτας, 

στο λίγο το παράπονο, η αγάπη τραγουδάει». 

Ο ποιητής, πότε με ομοιοκαταληξία, πότε με την ελεύθερη στιχουργική, σχοινοβατεί με ρήματα, επίθετα και ουσιαστικά, συνθέτοντας νοηματικά το ποιητικό του πρόσωπο. 

«Μες στους αγρούς πέρασε η ζωή του 

και στ’ αμπέλια. 

Μες στους αγρούς. 

Όργωσε, θέρισε, τρύγησε. 

Χόρτασε το κορμί του». 

Αλήθεια πως ήταν μπορετό, η συνύπαρξη ανθρώπων και ζωντανών στο ίδιο σπίτι, ανώι και κατώι; Πώς με τους ήχους της φύσης, εγεννήθη η «πρώτη ποίηση της ζωής μας»2 φέγγοντας στο Είναι και στον Χρόνο; 

Με του ήλιου και του χώματος τη θέρμη, του ανέμου τις ριπές και της βροχής τα δάκρυα, από αιώνων μήτρες, που γέννησαν και έθρεψαν άνθη της πέτρας και της υπομονής, «μες στη ζωή πορεύτηκε».3 Εκεί το βίωμα, με τις ανάσες της γης, εκεί η άχρονη στιγμή, εκεί το ρήγμα που ανθεί και νοηματοδοτεί τ’ ανείπωτα. 

«Τις άσπρες πέτρες ψηλαφώ 

τις γκρίζες λέξεις ψάχνω 

να στήσω φράγμα στον καιρό 

και τη ροή ν’ αλλάξω». 

Τον παίρνει στις αγκάλες του ο ρυθμός και είναι δύσκολο να ξεφύγει από τον μαγικό δεκαπεντασύλλαβο και τους ηχητικούς αναβαθμούς του, καθώς αυτή η μετρική, με τον κύκλο που ανοίγει και κλείνει στα οκτώ και επτά συλλαβικά φωνήματα, εμπεριέχει όλη την εκφραστική δυναμική και την αισθητική του δημοτικού τραγουδιού, με την μελωδία να αναπτύσσεται ιδανικά. 

«Κάτω απ’ τον ίσκιο της ελιάς μάθαμε αλφαβήτα 

να συλλαβίζεις όνειρο δε γράφεται με ήτα. 

Στη φύση δεν αρέσουνε τα λόγια τα γραμμένα 

γι’ αυτό και πιάσαμε ψηλά τραγούδια αγαπημένα». 

Ποιά άλλη εκφορά λόγου, ανεξαρτήτως δομής και αρχιτεκτονικής γραφής του στίχου, αποτελεί την πλήρη αρμονική στροφική μορφή ανάπτυξης της προσωδίας; Εκεί πατά η ποιητική του Αλέξανδρου Φωσταίνη. Σ’ αυτή τη διαδρομή εξακτινούται η στιχουργική του γραφή. Εκεί ο πόνος, ο χρόνος και το όνειρο. Εκεί η μνήμη, η προσδοκία και το παράπονο. Με την εξομολογητική του γραφή, «θα λάβουνε τα όνειρα εκδίκηση»,4 ξορκίζοντας τους εφιάλτες μιας επιβαλλόμενης συνθήκης. 

«Θαύμα γεννάει τ’ όνειρο, για όνειρο το θαύμα;» 

Αυτή η ικανότητα ή χάρισμα, αποτέλεσμα της ρυθμικής αγωγής που αφουγκράζεται, του επιτρέπει να απλώνει στον καμβά της έκφρασης όλον τον συναισθηματικό του κόσμο, εκπέμποντας στο φως των αισθήσεων, την αδιαμεσολάβητη επιρροή της φύσης. 

«Τέτοιο φεγγάρι ολόγιομο 

πως να το βλέπεις μόνος; 

την ομορφιά τα μάτια μου 

του κόσμου δεν αντέχουν». 

Αφουγκραζόμενος τους ρυθμούς και τους παλμούς της φύσης, συναιρεί φιλοσοφία με λαϊκή θυμοσοφία, μετουσιώνοντας το βίωμα σε πράξη ιερή, γιατί ομνύει εξακολουθητικά στη μνήμη.

«Λάμπουν, 

σαν τα μπακίρια τα παλιά, 

κομμάτια της ζωής μας ταπεινά 

στο στιλβωτήριο της μνήμης». 

Μέσα του αντιπαραθέτει τα βιώματα από την παραδείσια φύση, με τη ζωή του άστεως, «του άγχους και της ένοχης συνείδησης, που υφίσταται τις συνέπειες του οντολογικού ρήγματος μεταξύ πραγματικού και ιερού»5 μεταβάλλοντας εντός του την εικόνα των πραγμάτων. Γι’ αυτό επιστρέφει στης μνήμης τα δώματα, όπου ήχοι μιας άλλης μουσικής, πλάθουν τα όνειρα με χάρη, ανυψώνοντας το νου και την ψυχή του. 

«Μέσα στη φύση ο έρωτας αναπαμό δεν έχει 

φτάνει  ν’ ανθίζει τ’ όνειρο και συ να το ποτίζεις». 

Απελευθερωμένος πια, προσλαμβάνει τα μηνύματα που εκπέμπονται ως γεννήματα της χαρμολύπης και εγγράφονται δια παντός στο βασίλειο της καρδιάς. 

«Μέσα στη φύση γνώριμος 

μέσα στο πλήθος ξένος 

καμάρι για τη μάνα μου 

της λήθης προγραμμένος» 

Με τα δώρα της φύσης και τα όπλα της παράδοσης υπό μάλης, ανοίγεται στην απεραντοσύνη των εκφραστικών οριζόντων. Γνώστης των ρηγματώσεων του χρόνου, κλείνει τις σχισμές με «της τέχνης τα φαρμάκια»6 και με τις διαχρονικές αξίες, που σαν άλλος σκαπανεύς υπερασπίζεται στα χαρακώματα της μνήμης, φανερώνει έναν κόσμο αλλοτινό, αλλά τόσο αναγκαίο όσο ποτέ. 

Βιβλιογραφία: 

Σωκράτης Λ. Σκαρτσής. «Ρήγματα σιωπής», του Αλέξανδρου Φωσταίνη. Οι Εκδόσεις των Φίλων. Αθήνα 2023. Βιβλιοκριτικές-παρουσιάσεις. Περιοδικό Μανδραγόρας, τ.70. Άνοιξη-καλοκαίρι 2024

Σημειώσεις: 

1. Αλέξανδρος Φωσταίνης. «Μισό τραγούδι δρόμος». Η ομώνυμη συλλογή. Οι Εκδόσεις των Φίλων. 2018 

2. Κ.Π.Καβάφης. «Φωνές»-«Ποιήματα 1896-1904» τ.Α. Φιλολογική επιμέλεια: Γ.Π.Σαββίδη, σ.95. Εκδόσεις Ίκαρος 1982 

3. Οδυσσέας Ελύτης. «Το παράπονο»-«Τα ρω του έρωτα», σ. 78. Εκδόσεις Ύψιλον/βιβλία. Αθήνα 1986. Μουσική: Δημήτρης Παπαδημητρίου. Eρμηνεία: Ελευθερία Αρβανιτάκη. «Τραγούδια για τους μήνες». L.P. PolyGram 1996. 

4. Οδυσσέας Ελύτης. «Το Άξιον εστί»-«Προφητικόν». Ανάγνωσμα έκτο, σ.67. Εκδόσεις Ίκαρος 1979. Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης. Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης και χορωδία. Απαγγελία: Μάνος Κατράκης. L.P. Columbia 1964 

5. Δημήτρης Δημηρούλης. «Η ερμηνεία ως αναθεωρητική βία». Εισαγωγή, στη μελέτη του Harold Bloom «Η αγωνία της επίδρασης» Μια θεωρία για την Ποίηση. σ.15. Εκδόσεις Άγρα 1989 

6. Γιάννης Βλαχογιάννης. «Της τέχνης τα φαρμάκια». Η ομώνυμη νουβέλλα. Εναλλακτικές εκδόσεις 2018 

Έργα του: 

1. Δεσμοί χώματος, Διάττων 2000 

2. Ναυάγιο φώς, Διάττων 2004 

3. Υπέρθυρο του ανέμου, Διάττων 2008 

4. Η προσευχή των λόφων, Πλανόδιον 2012 

5. Μισό τραγούδι δρόμος, Οι Εκδόσεις των Φίλων 2018 

6. Ρήγματα σιωπής, Οι Εκδόσεις των Φίλων 2023 

Βιογραφικό 

Αλέξανδρος Φωσταίνης

Όνομα που δανείστηκα απ’ το χωριό μου Φώσταινα, όπου γεννήθηκα το 1949, προκειμένου να εκτεθώ δημόσια. Το όνομά μου είναι Αλέξανδρος Μπεθυμούτης. Στα πρώτα μου χρόνια υπήρξα βοηθός αγρότη και τσοπάνη. Ύστερα, στα μαύρα χρόνια για τον τόπο μας και τη σχολή μας, σπούδασα πολιτικός μηχανικός στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Τελείωσα προτού βαφτεί με αίμα η αυλή του. Στρατιώτης, για είκοσι επτά μήνες, στις εσχατιές της πικρής πατρίδας, περπάτησα την εποχή που λιγόστευε η Κύπρος. Αργότερα, και επί τριάντα και πλέον χρόνια, εργάστηκα ως τεχνικός στους δήμους και τις κοινότητες του Νομού Αχαΐας. Στη ζωντανή και ανεπίστρεπτη εποχή των κοινοτήτων. Συνήθως τα ποιήματα με επισκέπτονται νύχτα και ολοκληρώνονται ημέρα. Το φώς είναι για το δρόμο, για το ταξίδι και λιγότερο για τη γραφή η οποία μοιάζει σαν επιστροφή.