ΜΝΗΜΗ ΘΑΝΑΣΗ ΒΑΛΤΙΝΟΥ (1932-2024)

Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO 

Του Παναγιώτη Αντ.  Ανδριόπουλου 

Αναχώρησε απόψε, Τετάρτη 30 Οκτωβρίου 2024, για την αιωνιότητα, ο συγγραφέας και ακαδημαϊκός Θανάσης Βαλτινός. 

Θυμόμαστε, λοιπόν, κάποιες ιδιαίτερες παρεμβάσεις του για τον εκκλησιαστικό λόγο, αλλά και για την ζωή και την λατρεία της Εκκλησίας. 

Ο Θανάσης Βαλτινός αναφέρει σε κείμενό του: 

"Το κατά Κυριακήν Ευαγγέλιο εξακολουθεί να διαβάζεται στις εκκλησίες με δραστική απήχηση και σπαράγματα τραγουδιών του ακριτικού κύκλου περνάν ακόμα από χείλη σε χείλη. 

Προ χρόνων συνάντησα έναν ηλικιωμένο ξωμάχο που ήξερε από στήθους ολόκληρη την Αποκάλυψη του Ιωάννη. Δεν επρόκειτο για μια μηχανική απομνημόνευση, δεδομένου ότι ο ίδιος αυτός αγράμματος περίπου ξωμάχος είχε και τις ερμηνευτικές του απόψεις. Παρενθετικά, αλλά όχι άσχετα, να σημειώσω εδώ ότι η παρανάγνωση κατά την πρόσληψη των κειμένων έχει την αισθητική της υποστήριξη. Το διάβασμα που δεν διεκπεραιώνει απλώς, αλλά συναρτάται με βαθύτερες ανάγκες του ανθρωπίνου πνεύματος, αποτελεί άσκηση, ποτέ διασκέδαση. 

Το επιχείρημα λοιπόν ότι μεταφράζοντας κατορθωμένες μορφές του πρόσφατου ελληνικού λόγου τις κάνουμε προσιτές σε ένα ευρύτερο κοινό είναι από μόνο του ευτελές. Γιατί αυτό που αποκλείει το ευρύ κοινό από τέτοιες υψηλές απολαύσεις δεν είναι βέβαια μερικές άγνωστες λέξεις."

Ιδού και ένα στιγμιότυπο από το Πάσχα των παιδικών χρόνων του Θ. Βαλτινού στην Αρκαδία, όπως το περιγράφει ο ίδιος:  

"Τη παραμονή της Λαμπρής μαζεύαμε ξύλα στην αυλή της εκκλησιάς, κυρίως δεμάτια με ξερές κληματόβεργες από το κλάδεμα των αμπελιών. Τα στοιβάζαμε σε ένα μεγάλο σωρό και τα ανάβαμε τη νύχτα προς την Κυριακή όταν ο παπάς έλεγε το Δεύτε Λάβετε Φως.. Αυτός ήταν ο «καλολόγος», έτσι τον λέγαμε. Μια τεράστια ελεγχόμενη φλόγα που τίναζε ψηλά σπίθες και μας συνάρπαζε. Πολύ αργότερα κατάλαβα ότι αυτό αντιστοιχούσε στο συμβολικό κάψιμο του Ιούδα. ΄Οτι είχε επίσης ένα ηθικό, καθαρτήριο χαρακτήρα πράγματα που δεν ήταν γνωστά, τα αγνοούσαμε τότε."

Και στη συνέχεια θυμήθηκα ότι ο ίδιος ο Βαλτινός περιηγούμενος τη ζωή του, στον «Ανάπλου» αναφέρει το πώς συνάντησε τον σπουδαίο εκείνο Μητροπολίτη Κοζάνης Διονύσιο Ψαριανό. Η συνάντηση των δύο προσώπων πραγματοποιήθηκε στα κατηχητικά αλλά κυρίως στις σελίδες ενός μικρού περιοδικού. Πρόκειται για το περιοδικό με τον τίτλο «Οι Νέοι». Ο μακαριστός Κοζάνης Διονύσιος ως αρχιμανδρίτης από το 1945 στην Τρίπολη ήταν υπεύθυνος των Κατηχητικών και συνήργησε καθοριστικά ώστε τα κατηχητόπουλά του που τον λάτρευαν, να εκδώσουν το χριστιανικό περιοδικό με τον τίτλο «Οι Νέοι». 

Παραθέτουμε, στη συνέχεια, ένα σημαντικό κείμενο του Θανάση Βαλτινού για το μάθημα των Θρησκευτικών. 

ΜΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΕΝΟΣ “ΤΡΙΤΟΥ”

Για τη συζήτηση των ημερών μας περί το μάθημα των Θρησκευτικών ξέρω λίγα πράγματα, αυτά που κατά καιρούς διαβάζω σε μια μάλλον ισχνή σημειωματογραφία.

Κρίνοντας από τέτοια ψιχία, έχω σχηματίσει την εντύπωση ότι ένα σοβαρό ζήτημα μεταλλάχθηκε σε ψευδοπρόβλημα. Όπως έχει συμβεί και με άλλες περιοχές (γλώσσα, π.χ.), αντί της ψύχραιμης, σε βάθος και πέρα από σκοπιμότητες έρευνας, προκρίθηκαν οι ιδεοπολιτικές κραυγές. Συχνά εν μεταμφιέσει. Ουσιαστικά, δηλαδή, έχουμε από τη μια μεριά ιδεολογικές επιλογές και κομματικές θέσεις – ας τις πούμε “αντιθρησκευτικές”, παρόλο που φαίνονται αμβλυμένες σε σύγκριση με το παρελθόν. Κι από την άλλη, σαν απάντηση σ' αυτές τις επιλογές, υπάρχει ο τετριμμένος λόγος του μέσου θεολόγου, δηλαδή ενός επαγγελματία δημιουργημένου από το σύστημα εξετάσεων, που τον έστειλε, π.χ., αντί για τη Νομική, στη Θεολογία, για να γίνει υπάλληλος, δημόσιος υπάλληλος. Ένας τέτοιος άνθρωπος κινείται μοιραία σε στενούς ορίζοντες. Και, παράλληλα, υπάρχουν οι ακόμη πιο κραυγαλέες περιπτώσεις των ανθρώπων που είναι ταγμένοι στην υπόθεση της Εκκλησίας και που, στη συντριπτική τους πλειονότητα, μιλούν πολύ στενά και πολύ στεγνά. Οι εξαιρέσεις είναι ελάχιστες. Κι αυτό είναι κρίμα. Αν για τον πολύ κόσμο φαίνεται να είναι ένα ζήτημα ειδικό, που αφορά μάλλον ειδικούς (π.χ., τη διοικούσα Εκκλησία ή τους θεολόγους) κι όχι άμεσα τη ζωή τη δική του και του κόσμου, το λάθος δεν βαραίνει αποκλειστικά αυτόν. Ποιοί, πότε και με ποιάν επάρκεια φρόντισαν να του μιλήσουν πειστικά και να τον ενημερώσουν;

Κατά κανόνα, ο τρέχων εκκλησιαστικός λόγος είναι εξαιρετικά τυποποιημένος και περιορισμένος μέσα σε συγκεκριμένα καλούπια, που συνήθως δεν ξεπερνιούνται. Βεβαίως, η σοφία της Εκκλησίας – που φανερώνεται κι από τη διάρκειά της μέσα στον χρόνο – αντιμετωπίζει πολύ σωστά τα σχήματα, τα όρια, τα πλαίσια μέσα στα οποία κινείται. Χρειάζεται όμως σήμερα αυτά τα σχήματα να μη γίνονται τύπος που πνίγει την ουσία. Χρειάζονται οι άνθρωποι που με ταλέντο και ευαισθησία θα ξεπεράσουν τα στερεότυπα και θα ανταποκριθούν στις σημερινές ανάγκες, των νέων κυρίως ανθρώπων.

Υπάρχουν μερικά εξαίσια κείμενα, και πιθανότατα θα συναντιόμουν κάποτε μαζί τους, πάντως τη μύησή μου σ' αυτά τη χρωστάω, έστω και με τον τρόπο που γινόταν, στο μάθημα των Θρησκευτικών. Παλαιά Διαθήκη και Ευαγγέλια. Μιλάω ως συγγραφέας, όχι σαν πιστός. Αντί για κατάργηση ή συρρίκνωση λοιπόν, θα έπρεπε μάλλον να αναβαθμιστεί αυτό το μάθημα. Για να γίνω πιο ακριβής: να αναβαθμιστούν οι εντεταλμένοι να το διδάξουν δάσκαλοι.

Εν αρχή ην ο Λόγος και ο λόγος ην προς τον Θεόν και Θεός ην ο Λόγος. Υψηλός στοχασμός – και συχνά δύσκολος, υψηλή ποίηση. Πώς και με ποιον τρόπο θα κοινωνήσουν οι νέοι άνθρωποι με αυτά;

Φέρνω ένα παράδειγμα αδέξιων χειρισμών. Επί υπουργίας Κοντογιαννόπουλου έγινε κάποια προσπάθεια για καθιέρωση της πρωϊνής προσευχής. Αντέδρασαν πολλοί. Η τοποθέτηση σ' αυτό των εκπροσώπων της Εκκλησίας δεν ήταν τέτοια που να δίνει στους ανθρώπους, και ειδικά στους νέους, να καταλάβουν ότι δεν μπορεί να πρόκειται για ένα ζήτημα επιβολής (όπως μάλλον κατανοήθηκε και από τους πολέμιους και από τους υπέρμαχους του μέτρου) και καταναγκασμού. Αν όμως προσφερθεί με πνεύμα ελευθερίας, αν μεταγγιστεί στα παιδιά η ποίηση που αυτά τα εκκλησιαστικά κείμενα περιέχουν, έχω την εντύπωση πως θα τα σκλαβώσουν. Όχι για να τα προσηλυτίσουν, αλλά για να τους δώσουν τη δυνατότητα να πάρουν ελεύθερα ό,τι βρίσκεται εκεί μέσα.

Έχω αλλάξει τρία, οκτατάξια τότε, γυμνάσια.

Από τη μικρή στρατιά των διαφόρων καθηγητών που συνάντησα, στη μνήμη μου έχουν μείνει δύο. Αμυδρά ο πρώτος, ο φιλόλογος Χίος, στη Σπάρτη. Τον εξετέλεσαν λίγο αργότερα οι Γερμανοί στο Μονοδέντρι, με τους 118. Έντονα και ζωντανά ο δεύτερος, ο θεολόγος στο Α' Τριπόλεως, ο μπαρμπα-Γιάννης Παρασκευόπουλος.

Σε κείνα τα σκληρά χρόνια, και με μας διψασμένους για κάτι περισσότερο από όσα οι άχαροι ορίζοντες της επαρχίας υπόσχονταν, ήταν ο μόνος που μας μίλησε για προσωπική αξιοπρέπεια και για το βάρος όχι των τύπων, αλλά της ουσίας των πραγμάτων. Και αυτό μέσα από το περιχαρακωμένο μάθημα των Θρησκευτικών.

Με βάση τις προσωπικές μου εμπειρίες, νομίζω πως το μάθημα αυτό θα έπρεπε να τίθεται ως θέμα εκλογής, ως θέμα ελευθερίας. Ο μπαρμπα- Γιάννης ο Παρασκευόπουλος αυτό είχε κάνει, και μη φανταστείτε πως ήταν εξοικειωμένος με τα μοντέρνα πράγματα της εποχής – πάει σχεδόν μισός αιώνας από τότε. Θα μπορούσε ίσως να πει κανείς ότι με τα σημερινά μέτρα ήταν λίγος. Όμως για την εποχή εκείνη ήταν τεράστιος.

Δεν μπορώ να απαντήσω αν το μάθημα θα πρέπει να είναι υποχρεωτικό ή προαιρετικό. Ξέρω όμως πως, ακόμα και προαιρετικό, θα ήταν ένα μάθημα που θα το παρακολουθούσαν πάρα πολλοί νέοι αν διδασκόταν σωστά. Θα μπορούσε να είναι ένα μάθημα που θα μαζεύει όλα τα παιδιά και θα αφήνει άδειες τις άλλες αίθουσες.

Έχει ένα αντικείμενο τόσο ευρύ και τόσο βαθύ. Την ποίηση, την ιστορία, την τέχνη, τις αλήθειες της ζωής, την περιπέτεια της ύπαρξης. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν τη χάρη να πιστεύουν και άλλοι που δεν πιστεύουν αλλά καλοπροαίρετα αναζητούν αυτά τα πράγματα. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην τον προβληματίζουν τα ερωτήματα πώς αρχίζει αυτή η ζωή, πού πάει, ποιός την ορίζει. Και πάλι όμως, θα πω ότι το κύριο ζήτημα είναι η ύπαρξη εμπνευσμένων ανθρώπων, εμπνευσμένων δασκάλων.

Ιανουάριος - Μάρτιος 1998

Από το βιβλίο του Θανάση Βαλτινού “Κρασί και νύμφες-Μικρά κείμενα επί παντός”, εκδ. Εστία, 2009.

Ο Θανάσης Βαλτινός με τον π. Πέτρο Μινώπετρο, στον οποίο είχε παραχωρήσει συνέντευξη
που μεταδόθηκε από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό της Εκκλησίας της Ελλάδος. 

Ο ΠΕΡΓΑΜΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΟΛΕΜΟΥΜΕΝΟΣ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο μακαριστός Μητροπολίτης Γέρων Περγάμου Ιωάννης (1931-2023) τιμάται μετά θάνατον από πολλούς θεολόγους, οι οποίοι ακόμα και …διαγκωνίζονται για το ποιος ήταν πιο κοντά του ή πιο «πιστός» μαθητής του. 

Δυστυχώς, όλοι αυτοί οι σημερινοί «Ζηζιουλικοί», ήταν παντελώς απόντες τον καιρό της σκληρής πολεμικής εναντίον του μακαριστού Περγάμου από πολλούς και διαφόρους. 

Την τελευταία δεκαπενταετία, με την έξαρση του διαδικτύου, ο μακαριστός Περγάμου μπήκε στο στόχαστρο Ιεραρχών, κληρικών, θεολόγων και πολλών φανατικών, οι οποίοι «κακόδοξο» τον ανέβαζαν και «αιρετικό» τον κατέβαζαν. 

Ο Γέροντας δέχθηκε σφοδρές επιθέσεις, δοκίμασε μεγάλες πίκρες, ένιωσε κατάμονος μπροστά σε αυτό τον ορυμαγδό, έκανε υπομονή και έδωσε με την στάση του μαθήματα αρχοντιάς και αξιοπρέπειας.

Πολλοί από τους σημερινούς «υμνητές» του αναφέρονται στον «Ζηζιούλα» και όχι στον Περγάμου Ιωάννη, τον μέγα ιεράρχη του Οικουμενικού Θρόνου. Δυστυχώς, αρκετοί από αυτούς που δοξάζουν σήμερα τον μεγάλο θεολόγο του καιρού μας, θέλουν να λησμονούν ότι ο Περγάμου Ιωάννης ήταν ταυτισμένος με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η θεολογία του απηχούσε την θεολογία και την εκκλησιολογία της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Γι’ αυτό άλλωστε και κατηγορήθηκε ότι εισάγει, μαζί με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, «νέα, αιρετική» εκκλησιολογία. 

Πολλοί από τους δοξάζοντας σήμερα τον Περγάμου Ιωάννη θεολόγοι, είναι απέναντι στο Οικουμενικό Πατριαρχείο σε σχέση με την Αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Ουκρανίας, ξεχνώντας ότι και στο Ουκρανικό ζήτημα ο αρχιτέκτονας ήταν ο Περγάμου Ιωάννης, ο οποίος, μάλιστα, παρά το προχωρημένο της ηλικίας του ταξίδεψε σε άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες για να εξηγήσει τις θέσεις του Οικουμενικού Θρόνου πάνω στο θέμα αυτό. 

Ο Περγάμου Ιωάννης δεν διακατεχόταν από αντιδυτική υστερία, όπως, δυστυχώς, συμβαίνει σήμερα με θεολόγους εν Ελλάδι, εν Σερβία και αλλαχού, οι οποίοι «ομνύουν» στο έργο του. Αντιθέτως, ήξερε πολύ καλά να διαλεχθεί με την Δύση, χωρίς προκαταλήψεις, στερεότυπα και ιδεοληψίες. 

Παραθέτουμε, στη συνέχεια, κείμενα που δημοσιεύτηκαν στους ιστοτόπους μας (Ιδιωτική Οδός και Φως Φαναρίου), και μας θυμίζουν τον πόλεμο που δέχθηκε ο μακαριστός Περγάμου από ιεράρχες της Εκκλησίας της Ελλάδος (όπως ο Ναυπάκτου Ιερόθεος και ο Πειραιώς Σεραφείμ), από «εκκλησιαστικά» πρακτορεία, από κάθε λογής …παράκεντρα, που θέλησαν να τον παρουσιάσουν οιονεί ως νέο «Άρειο». Και φυσικά όλα αυτά έγιναν με την ανοχή των …όψιμων θιασωτών της θεολογίας του. 

Τα κείμενα είναι άκρως ενδεικτικά και αντιπροσωπευτικά των όσων βίωσε ο Περγάμου Ιωάννης στα τελευταία χρόνια της ζωής του. 

Για μας ισχύουν στο ακέραιο τα όσα είπε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος για τον μακαριστό Ιεράρχη, όταν ήταν ακόμα εν ζωή: 

«Ο Μητροπολίτης Περγάμου "αποτελεί τον στιβαρόν θεολογικόν βραχίονα της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, η οποία ενεπιστεύθη εις τον αγλαόν επίσκοπον και θεολόγον της τον χειρισμόν και την διεκπεραίωσιν υψίστης σημασίας εκκλησιαστικών υποθέσεων εις όλον το πλέγμα των ευθυνών και των δράσεών της, ανέθεσεν εις αυτόν δυσκόλους αποστολάς, προεδρείας και διαπραγματεύσεις. Ο Ιερώτατος Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης αναγνωρίζεται ως ο επιτελέσας ένα πραγματικόν πνευματικόν άθλον κορυφαίος ορθόδοξος θεολόγος, ο οποίος εχάρισεν ουχί μόνον εις την Ορθοδοξίαν αλλά εις σύμπαντα τον χριστιανικόν κόσμον μίαν εντυπωσιακήν θεολογικήν σύνθεσιν, επί της βάσεως της ευχαριστιακής εκκλησιολογίας. Το γεγονός ότι ο εικοστός αιών εχαρακτηρίσθη ως «ο αιών της Εκκλησιολογίας» οφείλεται μεγάλως εις την συμβολήν του".

Μορφωτική η βραδιά του "Αληθώς" για την Ιταλική Κατοχή στα Επτάνησα (Βίντεο)

Το Μορφωτικό Κέντρο Λόγου και Τέχνης Βανάτου “Αληθώς”, πολιτισμική έκφραση της Ιεράς Μητροπόλεως Ζακύνθου, εισερχόμενο στο 15ο έτος των πολλαπλών δράσεών του, παρουσίασε το βράδυ της 23ης Οκτωβρίου 2024, μιαν επετειακή εκδήλωση, στο πλαίσιο των εορτασμών της επετείου του “Όχι” των Ελλήνων το 1940, στον Ναό της Παναγούλας Βανάτου. 

Από πλευράς των τοπικών Αρχόντων παραβρέθηκαν ο Δήμαρχος Ζακύνθου κ. Γιώργος Στασινόπουλος, ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου κ. Διονύσης Πλέσσας και ο Αντιδήμαρχος Καθημερινότητας κ. Αγαπητός Βίτσος. 

Η βραδιά έφερε τον τίτλο “Vincere - Vinceremo!!! Η νεκρανάσταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που ποτέ δεν έγινε”. Επρόκειτο για συνοπτική αναφορά στην εθνική εορτή και του ελληνοϊταλικού Έπους, της ιταλικής κατοχής στην Ελλάδα, εστιάζοντας μάλιστα στην περιφέρεια των Ιόνιων Νησιών, απότιση τιμής στους ήρωες του 1940 και τους πεσόντες κατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής. 

Ομιλήτρια ήταν η κ. Φιλιππίτσα Φραγκίσκη Μάργαρη, Σύμβουλος Εκπαίδευσης Φιλολόγων, έξοχη ομιλήτρια με λόγο πειστικό και ιστορικά τεκμηριωμένο. Οι παριστάμενοι, στο τέλος της εκδήλωσης δήλωναν, πλουσιότεροι σε γνώσεις επί των ιστορικών γεγονότων του Σαράντα και μετέπειτα. 

Στο δεύτερο μέρος της βραδιάς ακούστηκαν επετειακά ελληνικά άσματα, καθώς επίσης ιταλικές και γκρεκάνικες μελωδίες. Συντελεστές του μουσικού μέρους ήταν η κ. Λεονάρντα Αναστασία Καλοφώνου στα φωνητικά, η κ. Άννα Θωμά στο πιάνο και ο κ. Διονύσης Μαυρομάτης στο μαντολίνο. Τα μουσικά ακούσματα άρεσαν ιδιαίτερα στο πολυπληθές κοινό, οι δε συντελεστές καταχειροκροτήθηκαν θερμά.

Πριν το τέλος της εκδήλωσης, το "Αληθώς" τίμησε, έστω και μετά θάνατον, τον αλησμόνητο ΗΛΙΑ ΘΩΜΑ, καθηγητή της Μουσικής στο Μουσικό Σχολείο Ζακύνθου και ενορίτη Βανάτου, ο οποίος συμπλήρωσε ήδη δέκα ολόκληρα χρόνια από την μετάστασή του στην Αιωνιότητα. 

Ο Εφημέριος και υπεύθυνος του "Αληθώς", Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου Παναγιώτης Καποδίστριας, ομιλώντας για τον μακαριστό Τιμώμενο, θυμήθηκε ότι "η κηδεία του έγινε πανδήμως, ανήμερα των Φώτων του 2014, στον ίδιο αυτόν εδώ Ναό της Παναγούλας, μέσα σε συγκινησιακά φορτισμένη ατμόσφαιρα. Τότε, ενώ παρίστατο πενθηφορώντας πλήθος λαού, γνωστών και φίλων του, οι μαθητές του, με τα μουσικά όργανά τους, κύκλωσαν τη σορό του κι έπαιξαν τον σπαρακτικό "Εξαγνισμό" του Δημήτρη Λάγιου, αποχαιρετώντας έτσι τον αγαπημένο Δάσκαλό τους. Τώρα, η Ενορία του και το Μορφωτικό Κέντρο "Αληθώς" άξια και δίκαια -θεωρούμε- τον βραβεύει, απονέμοντάς του μετά θάνατον, Τιμητική Διάκριση με Χρυσό Σταυρό, τιμής και μνήμης ένεκεν". 

Το Βραβείο παρέλαβε η κόρη του Μακαριστού, κ. Άννα Θωμά, εξαίρετη μουσικός και αυτή. Την απονομή έκανε ο Δήμαρχος Ζακύνθου κ. Γιώργος Στασινόπουλος. 

Τέλος, αποφώνηση της βραδιάς έκανε ο εκπρόσωπος του απουσιάζοντος Σεβ. Μητροπολίτου Ζακύνθου, Αρχιμανδρίτης Νικόδημος Κεφαλληνός, ο οποίος είπε τα εξής: 

"Ρώτησαν τον σπουδαίο νομπελίστα ποιητή μας Γιώργο Σεφέρη αν πιστεύει ότι είμαστε πραγματικά απόγονοι του Λεωνίδα και του Θεμιστοκλή. Ο ποιητής μας απάντησε "Όχι, είμαστε απόγονοι της μάνας που μας μίλησε ελληνικά, προσευχήθηκε ελληνικά, μας νανούρισε με παραμύθια για τον Οδυσσέα, τον Ηρακλή, τον Λεωνίδα, τον Παπαφλέσσα και ένιωθε την ψυχή της να βουρκώνει την Μεγάλη Παρασκευή μπροστά στο ξόδι του Θεανθρώπου". 

Τα λόγια του ποιητή απαντούν με εύστοχο και αδιαμφισβήτητο τρόπο στους ιταλούς προπαγανδιστές και σε όλους όσοι διαχρονικά επιβουλεύονται το γένος μας. 

Μεταφέρω τις ευχές του Σεβασμιωτάτου Ποιμενάρχου μας κ. Διονυσίου, ο οποίος λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων βρίσκεται στην Αθήνα, καθώς και του Σεβασμιωτάτου Γέροντος μας Μητροπολίτου Δωδώνης κ. Χρυσοστόμου. Να υπενθυμίσω δε ότι ο Σεβασμιώτατος Χρυσόστομος με την πρωτοπόρο ενέργειά του, έδωσε την άδεια του, ώστε οι Ναοί μας να φιλοξενούν ανάλογες με την αποψινή εκδήλωση, παράδοση που συνεχίζει και ο νυν Ποιμενάρχης μας κ. Διονύσιος. 

Συγχαίρουμε τον δραστήριο διοργανωτή και Γενικό Αρχιερατικό Επίτροπο της Μητροπόλεως π. Παναγιώτη Καποδίστρια, τον εμπνευστή της εκδήλωσης, την ομιλήτρια, τους μουσικούς και τραγουδιστές, καθώς και όλους τους συντελεστές. Είμαστε απολύτως βέβαιοι ότι ο αείμνηστος Ηλίας είναι υπερήφανος για την κόρη του, τον εγγονό του και όλους τους μαθητές του που συνεχίζουν επάξια το έργο του!"

Λουκάς Αδαμόπουλος - Νίκος Παλουμπιώτης: "Οι μανόλιες της οδού Δεκελείας"

"Οι μανόλιες της οδού Δεκελείας" 

Ποίηση: Νίκος Παλουμπιώτης 

Σύνθεση: Λουκάς Αδαμόπουλος 

Πιάνο Ι: Ανδρέας Αδαμόπουλος - Πιάνο ΙΙ: Λουκάς Αδαμόπουλος 

Απαγγελία: Σοφία Παπαδοπούλου

Οι μανόλιες της οδού Δεκελείας

Στα λασπόνερα σέρνεται η πείνα του δρόμου στερνές πνοές

Αγκομαχάει το αναφιλητό σκελετωμένο δάκρυ

Σκορπιοί το κεντρί τους σε παρθένα γη

Τα σπλάχνα της ΕΠΟΝ σε τοίχους γραμμένα

Ταγμένα σε αγώνα δίκαιο

Μάνες στο φως και στο αίμα

Χτικιό του βούρκου εκεί ο δοσίλογος

Καυτά βόλια και μάτι αδάκρυτο με έχτρα

Στα σκοτάδια της φοβέρας

Το τσακάλι να ροκανάει το φέγγος και αθώες καρδιές

Όχεντρα περιδιαβαίνει το βιος σε έρημους κάμπους και ερημοκλησιές

Σου λέω, σφίξε τα δόντια, τα χέρια σφίξε

Μη γίνει ο πόθος αδικοχαμένος

Τα γράμματα από λεμόνι διαβάζει ο μελλοθάνατος στο φως των άστρων

Η καμπάνα ακόμα να σημάνει απ' το θάνατο ζωή

Ξαγρυπνούν οι ώρες αποφασισμένες

Η Παναγιά στο Χρυσοβίτσι κάποτε

Χωμάτινες οι πλίθες της Γραβιάς

Αρχαίας υδρίας «εν ετέρα» μορφή

Γενειοφόροι αερικά του βουνού

Εκεί που αναγυρνούν οι αγέρηδες,

Ροβολάνε στα μέρη του σκοτωμού τη χαραυγή

Με πόδι αλαφρόγοργο

Πρώτες οι μανόλιες της οδού Δεκελείας 

Είδαν τη φωτεινή μεριά της απελπισιάς πιάνοντας καλή κουβέντα

Πανηγύρια μετά και ώμοι χτυπημένοι συμπονετικά

Τα γράμματα από λεμόνι εγώ τα διάβασα στον Ήλιο

Στη μικρή αυλή που χώραγε πολλά

Του Ίβικου κήπος ακήρατος

Ανίδεος εγώ και το φως πιο καθάριο

Ζεστό το ψωμί στην τάβλα ανοιχτή καρδιά

Πλούσια απλή ζωή.

Περβόλια γύρω με νερά

Άφοβα τρώγε και τραγούδα

Όμως  πολλές οι ώρες υπομονής και πίκρας

Σκοτεινά τα έξω από την καρδιά

Πένθος στα τραγούδια μας άφησες

«Πες μου μυρτιά» πρωτάκουσα από το πικάπ του πατέρα

«να σε χαρώ»

Κι ακόμα το μιλητό της

Μη ρωτάς, μη ρωτάς καλύτερα

Πότε πελαγίσια πότε νυχτερινή μονάχη κι έκλαιγε βουβά

Τα δάφνινα στεφάνια δεν αρκούν να ξεχαστεί το αίμα

Μη ρωτάς, μη ρωτάς καλύτερα θα σκιαχτείς

Στην άλλη μεριά που οι μνήμες δαγκώνουν

Του καημού τα υστερόγραφα.

ΜΝΗΜΗ ΔΗΜΗΤΡΗ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗ (1959-2024)

Ο γνωστός δημοσιογράφος, συγγραφέας και μεταφραστής Δη­μή­τρης Β. Τρι­α­ντα­φυλ­λί­δης ...απέδρασε προς την αιωνιότητα ανήμερα των ονομαστηρίων του (26 Οκτωβρίου 2024). 

Γεν­νή­θη­κε το 1959 στη Θεσ­σα­λο­νί­κη. Ολο­κλή­ρω­σε τις προ­πτυ­χι­α­κές και με­τα­πτυ­χι­α­κές του σπου­δές στο Κρα­τι­κό Πα­νε­πι­στή­μιο «Τα­ράς Σεβ­τσέν­κο» στο Κί­ε­βο και στη συ­νέ­χεια σπού­δα­σε Θε­ο­λο­γία στο ΑΠΘ. Από πο­λύ νω­ρίς, γο­η­τεύ­τη­κε από τη ρω­σι­κή γραμ­μα­τεία κι έτσι άρ­χι­σε να με­τα­φρά­ζει εμβληματικές προ­σω­πι­κό­τη­τες και κεί­με­να. 

Είχε με­τα­φρά­σει πε­ρισ­σό­τε­ρα από 130 βι­βλία, τα οποία αφο­ρούν όλο το εύρος των ρω­σι­κών γραμμάτων: φι­λο­σο­φία, θε­ο­λο­γία, ιστο­ρία, πο­λι­τι­κή, πε­ζο­γρα­φία, ποί­η­ση, θέ­α­τρο, κρι­τι­κή της λογοτεχνίας κ.ά. 

Το 2014 ίδρυ­σε το πε­ρι­ο­δι­κό «Στέ­πα», μία τε­τρα­μη­νι­αία επι­θε­ώ­ρη­ση του ρω­σι­κού πο­λι­τι­σμού, στο οποίο δη­μο­σίευε με­τα­φρά­σεις ση­μα­ντι­κών στο­χα­στών και λο­γο­τε­χνών, τό­σο του πα­ρελ­θό­ντος, όσο και του πα­ρό­ντος, σε μία προ­σπά­θεια να δι­ευ­κο­λύ­νει τον Έλ­λη­να ανα­γνώ­στη να προ­σεγ­γί­σει το πε­ρί­πλο­κο μα και γο­η­τευ­τι­κό φαι­νό­με­νο που ακούει στο όνο­μα «ρω­σι­κός πο­λι­τι­σμός». Γι' αυτό προχώρησε και στην ίδρυση του εκδοτικού οίκου s@mizdat, όπου εξέδιδε κυρίως βιβλία για την ρωσική διανόηση, ενώ  πα­ράλ­λη­λα, δη­μο­σίευε άρ­θρα και με­λέ­τες σε σύγ­χρο­να ελ­λη­νι­κά πε­ρι­ο­δι­κά.

Ο οτρηρός Δη­μή­τρης Β. Τρι­α­ντα­φυλ­λί­δης με τίμησε με την φιλία του και την εμπιστοσύνη του. Δημοσίευσε κείμενά μου στην "Στέπα" και εξέδωσε το βιβλίο μου "Ελληνορωσικά" (2022). 

Έγραψε τότε προαναγγέλλοντας την έκδοση: 

"Ο Παναγιώτης Ανδριόπουλος πολεμούσε μόνος του τον ρωσικό εκκλησιαστικό ιμπεριαλισμό, όταν άλλοι ταξίδευαν με ιδιωτικά τζετ Ρώσων αρχιερέων ή πουλούσαν ταγκιασμένα λάδια σε μονές της ρωσικής ενδοχώρας, για να μην αναφέρω άλλα πιο ποινικά κολάσιμα. Στα κείμενα του, θα βρείτε απαντήσεις για την λυσσαλέα αντίδραση της ρωσικής εκκλησίας (ναι με μικρά, τα μεγάλα δεν τα αξιώθηκε) στο Αυτοκέφαλο της Ουκρανικής Εκκλησίας. Θα μάθετε λεπτομέρειες για την εισβολή της ρωσικής εκκλησίας στην Αφρική, για να τιμωρήσει το εκεί πατριαρχείο που αναγνώρισε την Αυτοκέφαλη πια Ουκρανική Εκκλησία και άλλα πολλά". 

Ο Δ. Τριανταφυλλίδης, επίσης, ανταποκρίθηκε στις προσκλήσεις μου και συμμετείχε ως ομιλητής σε εκδηλώσεις που πραγματοποιήσαμε με το Καλλιτεχνικό Σύνολο "Πολύτροπον" για μορφές και θέματα του ρωσικού πολιτισμού. 

Παραθέτω στη συνέχεια δύο βίντεο από αντίστοιχες εκδηλώσεις μας. 

Το πρώτο αφορά στην εκδήλωση  «Ρωσική Διασπορά – Από το μαρτύριο στη μαρτυρία» (Τρίτη 12 Απριλίου 2016 Πολυχώρος ΑΙΤΙΟΝ, Αθήνα), όπου ο Δ. Τριανταφυλλίδης μίλησε με θέμα; «Η μεγάλη φυγή. Η απέλαση των Ρώσων διανοουμένων το 1921 και η πρώτη γενιά της Ρωσικής Διασποράς».

 

Το δεύτερο βίντεο περιλαμβάνει ένα αφιέρωμα στον μεγάλο Ρώσο συνθέτη Ντμίτρι Σοστακόβιτς, με αφορμή την επέτειο των 110 χρόνων από τη γέννησή του (1906-2016). Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, την Δευτέρα 14 Νοεμβρίου 2016. 

Ο Δημήτρης Τριανταφυλλίδης ανέπτυξε το θέμα: «Η ατμόσφαιρα του ζόφου για τον Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Η συνομιλία των αρχείων με την Ιστορία».

 

Δείτε όλες τις αναρτήσεις της ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΟΔΟΥ για τον Δημήτρη Τριανταφυλλίδη ΕΔΩ. 

Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΟΥΛΟΥΜΠΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΥΝΘΕΤΩΝ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Την Πέμπτη 24 Οκτωβρίου 2024 απεβίωσε ο σπουδαίος βαρύτονος Ανδρέας Κουλουμπής. 

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1936, αναφέρει το σχετικό δελτίο τύπου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, αλλά ο έγκριτος μουσικοκριτικός Γιώργος Μονεμβασίτης, με πληροφόρησε ότι ο ίδιος ο Α. Κουλουμπής του είχε πει ότι γεννήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 1937. 

Ευτύχησε να έχει μακρά πορεία και σημαντική καριέρα στην εγχώρια και διεθνή λυρική σκηνή.

Ο Ανδρέας Κουλουμπής συνεργάστηκε για σαράντα πέντε σχεδόν χρόνια με την Εθνική Λυρική Σκηνή, ενώ στα μέσα της δεκαετίας του 1990 (1995/96 και 1996/97) διετέλεσε αναπληρωτής Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. 

Ερμήνευσε, με μεγάλη επιτυχία, σε Ελλάδα και εξωτερικό (Ιταλία, Γερμανία, Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία, Πολωνία και ΗΠΑ) όλους σχεδόν τους κύριους ρόλους του ρεπερτορίου του, όπως Παπαγκένο (Ο μαγικός αυλός), Κόμης του Μοντερόνε (Ριγολέττος), Τζόρτζιο Ζερμόν (Τραβιάτα), Μάκβεθ, Φίγκαρο (Οι γάμοι του Φίγκαρο) κ.ά. Συνεργάστηκε, όμως, και ερμήνευσε και έλληνες συνθέτες. 

Ο συνθέτης και αρχιμουσικός Αντίοχος Ευαγγελάτος το 1967 πρότεινε τον Ανδρέα Κουλουμπή για σολίστ της ΕΛΣ, καθώς μέχρι τότε ήταν μέλος της χορωδίας της, στην οποία μπήκε με την υποστήριξη του τότε Γενικού Διευθυντή της ΕΛΣ Κωστή Μπαστιά. Από εκείνη την περίοδο έχουμε την πρώτη δισκογραφική παρουσία του Ανδρέα Κολουμπή. 

Σε ένα δίσκο βινυλίου (LP) του 1966 (εταρεία HIS MASTER'S VOICE), που περιλαμβάνει τον περίφημο «Βαφτιστικό» του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, σε μουσική διεύθυνση Ιωσήφ Ριτσιάρδη. Ο Ανδρέας Κουλουμπής τραγουδάει μαζί με τους: Καίτη Καραβουσάνου, Ευάγγελο Γαλανίδη και Κική Κονταξή. 

Στη συνέχεια ο Ανδρέας Κουλουμπής, ερμηνεύει το άσμα "Ο Αγωγιάτης" του Νίκου Χατζηαποστόλου (1884-1941) κατά τη Συναυλία της Χορωδίας του Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Καρύκη Αθηνών στον Ι. Ναό Αγίου Γερμανού της Γενεύης την 30η Μαΐου 1973. Στο πιάνο ο Ελευθέριος Ψωμιάδης (Ερασιτεχνική ηχογράφηση).

   

Τον Μάρτιο του 1974, ο Ανδρέας Κουλουμπής συμμετείχε στην συναυλιακή παρουσίαση αποσπασμάτων της όπερας του Παύλου Καρρέρ "Δέσπω", μαζί με χορογραφημένους Ελληνικούς χορούς του Νίκου Σκαλκώτα, στο Θέατρο Ολύμπια,  

Στην φωτογραφία από το αρχείο της ΕΛΣ, που παραθέτουμε στη συνέχεια, το κέντρο της πρώτης σειράς ο βαρύτονος Ανδρέας Κουλουμπής (Οπλαρχηγός Λάμπρος), η μεσόφωνος Γιολάντα ντι Τάσο (Κώστας, γιός του Λάμπρου), Μαρία Λεοντοπούλου (Δέσπω) και ο τενόρος Δημήτρης Στεφάνου (Μάρκος).

Το 1981 ο Ανδρέας Κουλουμπής συμμετέχει στην Καντάτα για τρεις φωνές, χορωδία και ορχήστρα, με τίτλο «14 πικρές πραγματικότητες» του Μιχάλη Ροζάκη. Μαζί με τον Α. Κουλουμπή η Ελένη Στάμου, η Κρίστη Στασινοπούλου και η χορωδία «Άρης» Λεμεσού. 

Ο Μιχάλης (Μάικ) Ροζάκης (1946 -2009) ήταν έλληνας της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου, βιρτουόζος πιανίστας, συνθέτης, μαέστρος, τραγουδιστής και καθηγητής. Το έργο του αυτό παρουσιάστηκε με την συμμετοχή του Α. Κουλουμπή σε συναυλίες στην Αθήνα και την Κύπρο. Η ηχογράφηση κυκλοφόρησε από την εταιρεία OLYMPIC. 

Το 1984 ο Κουλουμπής συμμετέχει στον δίσκο "Τραγούδια για φωνή και πιάνο", που κυκλοφορεί από την δισκογραφική εταιρεία CONCERT ATHENS. Ερμηνεύει μαζί με την σοπράνο Ιωάννα Καρβελά τραγούδια του Μανώλη Καλομοίρη, σε ποίηση Κωστή Παλαμά, με την σπουδαία Νέλλη Σεμιτέκολο στο πιάνο. Με την Ιωάννα Καρβελά ο Κουλουμπής συναντήθηκε λίγο μετά, την καλλιτεχνική περίοδο 1985-86, στον Ριγολέττο του Βέρντι, της ΕΛΣ. Ο ίδιος ερμήνευσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Ριγολέττο και η Καρβελά την Μανταλένα (σε β’ διανομή). 

Το 1985 κυκλοφορεί από το Υπουργείο Πολιτισμού, με την υπογραφή της Μελίνας Μερκούρη, η όπερα «Ρέα» του Σπύρου Σαμάρα, σε μουσική διεύθυνση Βύρωνα Φιδετζή, με τη συμμετοχή εκλεκτών μονωδών, και του Ανδρέα Κουλουμπή στο ρόλο του Γουάρχη. 

Το 1991 κυκλοφορεί από τη Lyra το cd με το σπουδαίο έργο του Μανώλη Καλομοίρη "Το Δαχτυλίδι της Μάνας", στο οποίο επίσης συμμετέχει ο Ανδρέας Κουλουμπής. Πρόκειται για επανέκδοση σε cd ενός lp που είχε κυκλοφορήσει το 1983 από την Concert Athens, σε διεύθυνση Γιάννη Δάρα. Από αυτή την παραγωγή παραθέτουμε εδώ την Α' Πράξη του έργου.

         

"Το δαχτυλίδι της μάνας" είχε ανέβει από την Εθνική Λυρική Σκηνή στο θέατρο "Ολύμπια" τον Νοέμβριο του 1973, σε σκηνοθεσία Πέλου Κατσέλη. Παραθέτουμε στη συνέχεια μια φωτογραφία από εκείνη την παράσταση, Από αριστερά: η υψίφωνος Μαρία Μουτσίου ως Ερωφίλη, ο βαρύτονος Ανδρέας Κουλουμπής ως Σωτήρης, η μεσόφωνος Κική Μορφωνιού ως Μάνα και η Χορωδία της ΕΛΣ. 

Αρχείο ΕΛΣ

Ο Α. Κουλουμπής συμμετείχε και στην δισκογραφική παραγωγή με το έργο «Η Μάρτυς» του Σπύρου Σαμάρα (Lyra 1994), ερμηνεύοντας τον ρόλο του Τριστάνου Πετρόβιτς (Αρχιεργάτη). Πάλι σε μουσική διεύθυνση και επιμέλεια του Βύρωνα Φιδετζή. Παραθέτουμε ένα χαρακτηριστικό δείγμα της τέχνης του Ανδρέα Κουλουμπή από αυτή την όπερα.

   

Το 1998 κυκλοφορεί από τη Lyra το CD με την όπερα "Η Ξανθούλα" του Σπύρου Σαμάρα, πάντα σε διεύθυνση Βύρωνα Φιδετζή, αυτού του αποστόλου της Ελληνικής Μουσικής, με τη συμμετοχή και του Ανδρέα Κουλουμπή. 

Έχουμε και τον Ανδρέα Κουλουμπή ερμηνευτή τραγουδιών του Ιωσήφ Μπενάκη: α) Γαλαξίας (Ανεξάρτητη παραγωγή, 2CD, 2001) β) Ιωσήφ Μπενάκης: Γαλαξίας Νο.3 (Ανεξάρτητη παραγωγή, 2003). 

Ο Α. Κουλουμπής έκλεισε την καριέρα του το 2005, ερμηνεύοντας τον "Θεμιστοκλή" στην όπερα "Μαραθών - Σαλαμίς" του Παύλου Καρρέρ, στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Μια όπερα που έκανε πρεμιέρα στις 9 Φεβρουαρίου 2003 (Παγκόσμια πρώτη), υπό τη διεύθυνση του Βύρωνα Φιδετζή. 

Στην φωτογραφία που ακολουθεί ο Ανδρέας Κουλουμπής (αριστερά), η Μάρθα Αράπη, η Βικτώρια Μαϊφάτοβα (πίσω) και ο Γιάννης Χριστόπουλος. 

Ο Α. Κουλουμπής στη συνείδηση πολλών είναι ο ψάλτης στο «Άξιον εστί» του Μίκη Θεοδωράκη και του Οδυσσέα Ελύτη. Ένα ρόλο που ερμήνευσε από το 1977 και για τριάντα ακόμη χρόνια σε πολλές πόλεις της Ευρώπης, Αμερικής και Αφρικής και εμφανίζεται στις τηλεοράσεις των χωρών αυτών.

Ευτυχώς έχει διασωθεί η ιστορική συναυλία του «Άξιον εστί» στον Λυκαβητό το 1977. Πρόκειται για τηλεοπτικό ντοκουμέντο, πλέον, που έχει ανέβει και στο youtube. Με τους μυθικούς συντελεστές: Λαϊκός τραγουδιστής ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ψάλτης ο Ανδρέας Κουλουμπής και αφηγητής ο Μάνος Κατράκης, με διευθυντή ορχήστρας και χορωδίας τον ίδιο τον Μίκη Θεοδωράκη.

   

Η ερμηνεία του Α. Κουλουμπή αποτυπώθηκε, μάλιστα, σε δύο δίσκους. 

Ο πρώτος περιλαμβάνει ζωντανή ηχογράφηση της παρουσίασης του «Άξιον Εστί» στο Ηρώδειο, στις 17 Σεπτεμβρίου 1988, με τον Γιώργο Νταλάρα και τον Νικήτα Τσακίρογλου στην αφήγηση. Ο δεύτερος περιλαμβάνει επίσης ζωντανή ηχογράφηση από το Ωδείο Ηρώδου Αττικού (21 Μαΐου 2001), όπου παρουσιάστηκε το «Αξιον εστί» με τον Γιάννη Κότσιρα, τον Ανδρέα Κουλουμπή και τον Γιάννη Φέρτη. 

Όμως, ο Ανδρέας Κουλουμπής συνεργάστηκε με τον Μίκη Θεοδωράκη και στην όπερα «Κώστας Καρυωτάκης Οι μεταμορφώσεις του Διονύσου»», όπου ερμήνευσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο του ποιητή. Μια όπερα του Θεοδωράκη σε δύο πράξεις, που ανέβηκε στην Εθνική Λυρική Σκηνή (πρώτη παράσταση: Σάββατο 14 Φεβρουαρίου 1987), με σπουδαίους συντελεστές, κάποιοι από τους οποίους δεν υπάρχουν πια: Σκηνοθέτης: Σπύρος Ευαγγελάτος, διεύθυνση ορχήστρας: Λουκάς Καρυτινός, ερμηνευτές: Ανδρέας Κουλουμπής, Φραγκίσκος Βουτσίνος, Κική Μορφωνιού, Μυρτώ Δουλή, Στ. Μπέρης, Κ. Παλιατσάρας, Θ. Πετράκης, Δ. Τσακιρίδης, Ιλεάνα Κωνσταντίνου, Θ. Σερμιέ, σκηνογράφος ο Γιώργος Πάτσας. Όμως στον δίσκο με την όπερα «Καρυωτάκης» που βγήκε μετά από τον «Σείριο» του Μάνου Χατζιδάκι δεν συμμετέχει ο Ανδρέας Κουλουμπής, αλλά ο Διονύσης Τρούσσας, που είχε επίσης ερμηνεύσει τον ρόλο (β΄ διανομή). 

Ο Ανδρέας Κουλουμπής είχε και μία συνεργασία με τον Μάνο Χατζιδάκι στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Στις 12 Νοεμβρίου του 1975 ανέβηκε στην ΕΛΣ (Θέατρο Ολύμπια) Το καμπανάκι (Il campanello), μια μάλλον άγνωστη στο ευρύ κοινό όπερα, του Γκαετάνο Ντονιτσέττι. Αρχιμουσικός ο Μάνος Χατζιδάκις. Ενώ ο Ανδρέας Κουλουμπής ερμήνευσε τον ρόλο του Ερρίκου. Την ίδια μέρα ανέβηκε και η γνωστή όπερα «Διδιώ και Αινείας» του Χένρυ Πέρσελ (προφανώς στο δεύτερο μέρος). Αρχιμουσικός και πάλι ο Μ. Χατζιδάκις, ενώ ο Ανδρέας Κουλουμπής ερμήνευσε τον ρόλο του Αινεία. 

Το 1977 ο Χατζιδάκις έκανε την πρώτη παρουσίαση από την Εθνική Λυρική Σκηνή της όπερας “Η άνοδος και η πτώση της πόλης Μαχαγκόνυ“ των Μπέρτολτ Μπρεχτ και Κουρτ Βάιλ, Στις δοκιμές διηύθυνε ο Μάνος Χατζιδάκις, ενώ στην παράσταση ο Χανς Βέρνερ Πίντγκεν. Ανάμεσα στους τραγουδιστές και ο Ανδρέας Κουλουμπής, ο οποίος είχε τον ρόλο του Μωϋσή. 

Ο Ανδρέας Κουλουμπής προσέφερε τελικά πολλά και στην σύγχρονη λόγια ελληνική μουσική δημιουργία, με τις συναυλίες, τη δισκογραφία, αλλά κυρίως με τις ξεχωριστές ερμηνείες του. Ήταν σίγουρα μοναδικός και ένας καλλιτέχνης δυναμικός, απ’ αυτούς που λέμε «με στόφα», που δεν υπάρχουν πια.

Ευχαριστώ θερμά τον Γιώργο Μονεμβασίτη για τις πολύτιμες, πραγματικά, υποδείξεις του. 

Η "κλαίουσα" Εύη Βουλγαράκη "λυσσασμένη" εναντίον του Τάγματος των Αρχόντων της Αμερικής

Τον περασμένο Ιούλιο η διδάσκουσα στο Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας του ΕΚΠΑ, Εύη Βουλγαράκη, ανήρτησε στον προσωπικό της λογαριασμό στο fb ένα σχόλιο για το Ουκρανικό ζήτημα, στο οποίο συνάδελφοι θεολόγοι φέρονται ως «στρατευμένοι» σε μια «ιδεολογική εκστρατεία» υπέρ της Ουκρανίας. 

Έγραφε επί λέξει: 

Δυστυχώς τον χορό της ιδεολογικής αυτής εκστρατείας έσυραν και θεολόγοι, παίζοντας πρώτο βιολί σε μια ορχήστρα όπου ο καθένας είχε τον οργανικό του ρόλο. Αμείφθηκαν με ψίχουλα και δόξα, την οποία θα ακολουθήσει ανάλογη πτώση και χλεύη (πράγματα για τα οποία συνθλίβομαι και κλαίω, καθώς τους αγαπώ, αλίμονο!)». 

Τώρα επανέρχεται, επιτιθέμενη στους Άρχοντες του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Αμερική (Τάγμα του Αγίου Ανδρέου), με αφορμή ένα βίντεο για τον Αλεξέι Ναβάλνι, που ετοιμάστηκε στο πλαίσιο της απονομής του Αθηναγόρειου Βραβείου 2024 στην χήρα του Ναβάλνι. 

Παραθέτουμε αυτούσιες τις αναρτήσεις της Εύης Βουλγαράκη στο fb στα ελληνικά και τα αγγλικά.

Χθες στεναχωρήθηκα πάρα πολύ. Και εκτός από την ανάρτηση που ήδη έκανα στα αγγλικά (ολιγόλογη, ακριβώς από κάτω), θα γράψω δυο λόγια και στη μητρική μου γλώσσα, όπου είμαι περισσότερο βέβαιη ότι ο τόνος και το αίσθημα που βγαίνει είναι ακριβές και σωστό. Η αφορμή είναι ένα βίντεο για τον Ναβάλνι. Έναν άνθρωπο για τον οποίο προσωπικά δεν μπορεί να γνωρίζω τα πάντα, μήτε να επιλύσω τη διχογνωμία των απόψεων γύρω από το πρόσωπό του (αν είναι ένας ήρωας της ελευθερίας ή ένα ξένος πράκτορας που απεργάστηκε τη διάλυση της Ρωσίας, για να σχηματοποιήσω τις βασικές διιστάμενες απόψεις, ή (όπως μάλλον φαντάζομαι) κάτι λίγο από τα δύο). Σε κάθε περίπτωση λυπήθηκα πολύ για τη δηλητηρίασή του και ασφαλώς και για τον θάνατό του, πράγματα που φανερώνουν πόσο πάσχει το ρωσικό καθεστώς. Όμως το βίντεο αυτό δεν έγινε από κάποιον πολιτικό φορέα, έγινε (αλίμονο!) από τους άρχοντες του Οικουμενικού θρόνου. Σαν να μην φτάνει ο “άρχων” Ανδριόπουλος που περιλαβαίνει όποιον δεν του κάνει, ή δεν του κάθεται με συκοφαντικές και αλλεπάλληλες επιθέσεις επιπέδου κίτρινου τύπου, και ζητώντας διώξεις στη δουλειά των ανθρώπων, τώρα το σώμα των αρχόντων βγάζει ένα πολιτικό βίντεο για πολιτικό πρόσωπο, αναμειγνυόμενο ευθέως στα εσωτερικά ενός άλλου κράτους και σέρνοντας το Πατριαρχείο να γίνεται μέρος του προβλήματος. Εάν το Πατριαρχείο μας γκρεμιστεί από τον θεσμικό του ρόλο σε σχέση με την πίστη και την Ορθοδοξία και ευθυγραμμιστεί με την αμερικανική πολιτική αναθέρμανσης του ψυχρού πολέμου, τότε γκρεμίζεται η βάση μας και η ψυχή μας σωριάζεται σε χιλιάδες συντρίμια. Χρήμα, διασυνδέσεις, προγράμματα και (ψευτο-) κύρος συνοδεύουν τη ΝΑΤΟθεολογία των ημερών. Γνωρίζω, ή μάλλον υποψιάζομαι και περισσότερα για το πώς και το τι της δημιουργίας αυτού του βίντεο, που δεν φέρει υπογραφή δημιουργού, αλλά αντλεί κύρος από τον Οικουμενικό θρόνο. Βάλτε την υπογραφή σας, άνθρωποι. Το όνομά σας. Την υπογραφή του ακαδημαϊκού φορέα σας ή της εταιρείας σας. Της φυσικής ή θετής πατρίδας σας που είναι οι ΗΠΑ. Μην εμπλέκετε τον Οικουμενικό θρόνο, αλλοιώνοντας τη θεολογία τόσο πολύ όσο ακριβώς γίνεται στη Μόσχα. Μου έχει μαυρίσει η ψυχή, χάνεται το φως από τον ορίζοντα με τον προϊόντα υποχειριασμό της θεολογίας. Απλώς παρηγορούμαστε ότι διά του τάφου προς ζωήν η οδός, ο Χριστός. 

Α video on Navalni by the Archons of the Ecumenical Patriarchate. Freedom fighters: Indeed. The process of canonization is yet to follow? Here, the political sphere takes precedence over the spiritual, much like the approach seen with Cyril of Moscow, though in this case, with differing content. Moreover, the schism continues to deepen. Are we expected to become “NATO-theologians” in order to properly honor and respect the Ecumenical Throne? Certainly not. The Ecumenical Throne must remain what it is—an Ecumenical Ecclesial throne—and should not be reduced to an extension of Anglo-Saxon colonial global governance. This is unacceptable. It is time to draw a clear line. If political aspirations are the priority, create a political organization accordingly, but refrain from dragging the Ecumenical Throne into such agendas. To do so is a profound disservice. 

Παραθέτουμε στη συνέχεια το βίντεο, το οποίο ενόχλησε την Εύη Βουλγαράκη, αλλά και την τελετή απονομής του Αθηναγόρειου Βραβείου στη χήρα του Αλεξέι Ναβάλνι.

Ο ΝΙΚΟΣ ΣΚΑΛΚΩΤΑΣ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Κατοχή. Πάνω σε μια γυμνή και παγωμένη άσφαλτο με μοναδικό φωτισμό την ψυχρή όψη ενός φεγγαριού, προχωράμε μ’ ένα φίλο. Ένας λεπτός μα διαπεραστικός ήχος μπουζουκιού καθρεφτίζεται - λες- μες στην άσφαλτο και μας ακολουθεί βήμα προς βήμα. Ο φίλος μου προσπαθεί να μου εξηγήσει τη διάθεση φυγής και την έντονη εμμονή σ’ αυτή τη διάθεση που κρατούν οι τέσσερις νότες του περιφερόμενου τότες τραγουδιού «Θα πάω εκεί στην αραπιά». Μάταια προσπαθούσε να μου μεταδώσει τη συγκίνησή του και να μου δείξει μαζί αυτό το αντίκρισμα που υπήρχε αυτής της «διάθεσης φυγής» - καθώς την ονόμαζε στην όλη δημιουργημένη ατμόσφαιρα της πολιτείας των Αθηνών. Του λόγου μου - κάπως δικαιολογημένα βλέπετε με τη μικρή μου τότες ηλικία - του έφερνα όλες μου τις αντιρρήσεις, κουβαλώντας γνωστά επιχειρήματα που ιδιαίτερα σήμερα χρησιμοποιούνται πάρα πολύ από Αθηναίους της ώριμης ηλικίας. Δηλαδή περί αγοραίου, φτηνού και χυδαίου είδους καθώς κι άλλα παρόμοια. Αυτός όμως επέμενε τονίζοντας την κάθε λέξη του σύμφωνα με το ρυθμό «Θα πάω εκεί στην αραπιά», θέλοντας ίσως να μου δώσει και μια ρυθμική επαλήθευση των όσων έλεγε πάνω στο τραγούδι. 

Αυτά έλεγε, μεταξύ άλλων, ο Μάνος Χατζιδάκις στην περίφημη διάλεξή του για το ρεμπέτικο στο Θέατρο Τέχνης στις 31 Ιανουαρίου 1949. Σχεδόν οκτώ μήνες πριν τον αιφνίδιο θάνατο του Νίκου Σκαλκώτα (19 Σεπτεμβρίου 1949). Και πέντε χρόνια μετά τη σύνθεση του Κοντσέρτου για δύο βιολιά και ορχήστρα, στο δεύτερο μέρος του οποίου ο Σκαλκώτας χρησιμοποίησε το πασίγνωστο ρεμπέτικο «Θα πάω εκεί στην Αραπιά» του Βασίλη Τσιτσάνη. 

Στα Δεκεμβριανά του ’44, όπως μας πληροφορεί ο μουσικολόγος και μελετητής του Σκαλκώτα Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου, "ενόσω οι σφαίρες περνούσαν πάνω από το κεφάλι του, ο Νίκος Σκαλκώτας συνέθετε ήρεμα το Κοντσέρτο για 2 βιολιά στην αυλή του σπιτιού του στο Μεταξουργείο". 

Ο Χατζιδάκις προφανώς αγνοούσε το μέγα γεγονός που είχε συντελεστεί εν κρυπτώ υπό του ιδιοφυούς Σκαλκώτα: το πρώτο έργο της νεοελληνικής λόγιας ή κλασικής, αν προτιμάτε, μουσικής που περιείχε ρεμπέτικο θέμα είχε συντεθεί αλλά ουδείς το γνώριζε. Ούτε φυσικά κι ο έγκριτος μουσικοκριτικός Μίνως Δούνιας, ο οποίος σε κείμενό του στην Καθημερινή (8.2.1949) μεμφόταν ευγενικά τον Χατζιδάκι για τον παραλληλισμό του ρεμπέτικου «με την αιώνια, μεγάλη τέχνη». 

Ο Χατζιδάκις δεν δίστασε να πει ότι η μελωδική γραμμή του τραγουδιού «Αρχόντισσα» του Τσιτσάνη «αφάνταστη σε περιεκτικότητα και σε λιτότητα πλησιάζει τον Μπαχ»! Ο Δούνιας εξανίσταται: «Δεν βλέπω γέφυρα να συνδέει τον Μπαχ με τα μπουζούκια». 

Έξι δεκαετίες μετά τη μαγική εκείνη εποχή ο μουσικολόγος Κωστής Δεμερτζής σημειώνει για το Κοντσέρτο για δύο βιολιά του Σκαλκώτα - το έργο που αναπτύσσει ρεμπέτικο θέμα: «Όσον αφορά την γραφή των σολιστικών μερών στο Κοντσέρτο αυτό, η απώτερη καταγωγή της εντοπίζεται στον Μπαχ»!

Ο Χατζιδάκις είχε δίκιο. Ρεμπέτικο, Μπαχ, Σκαλκώτας, σε μιαν απίστευτη συνύπαρξη, την οποία μπορούμε πια να απολαύσουμε στην κυριολεξία, χάρη στον σημαντικότατο ψηφιακό δίσκο με έργα Σκαλκώτα που κυκλοφόρησε το 2008 από την πολυεθνική σουηδική εταιρεία BIS. 

Το πρώτο έργο, το Κοντσέρτο για δύο βιολιά - παγκόσμια πρώτη ηχογράφηση-, είναι σε ενορχήστρωση Κωστή Δεμερτζή, απολύτως ειδικού στη σκαλκωτική ενορχήστρωση. Παίζουν: β΄ βιολί ο Γιώργος Δεμερτζής και ο Σίμος Παπάνας α΄ βιολί. Η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, υπό τον μαέστρο Βασίλη Χριστόπουλο. 

Σημειώνει ο Κωστής Δεμερτζής για το συγκεκριμένο έργο: 

"Η ιστορική µοναδικότητα του Κοντσέρτου για 2 βιολιά του Σκαλκώτα, οφείλεται στο ότι είναι το πρώτο έργο Νεοελληνικής κλασικής µουσικής, που χρησιµοποιεί το ρεµπέτικο τραγούδι, αφού, στο 2ο µέρος του, ακούγεται το «Θα πάω κει στην Αραπιά», του Βασίλη Τσιτσάνη. Την εποχή εκείνη, η ρεµπέτικη µουσική (µουσικό είδος που καλλιεργήθηκε πρώτα στο περιθώριο της κοινωνίας, ανάλογα µε την Αµερικάνικη τζαζ) θεωρείτο κατώτερο και, τρόπον τινά, «βλάσφηµο» είδος. Η χρησιµοποίηση του θέµατος του Τσιτσάνη από τον Σκαλκώτα οφείλεται, πρώτα-πρώτα, στο ευρύ και ρηξικέλευθο πνεύµα του συνθέτη, ο οποίος, στο κάτω-κάτω, αν και έγραφε «κλασική» µουσική, είχε µείνει εξίσου περιθωριοποιηµένος από τον κοινωνικό του περίγυρο. Οφείλεται, ακόµα, στην οικειότητα του Σκαλκώτα µε την διασκεδαστική µουσική, αφού ο ίδιος έβγαζε το ψωµί του, στην Γερµανία αλλά και —υποψιαζόµαστε— και στην Ελλάδα, σαν διασκεδαστής, entertainer. Οφείλεται, βέβαια, στο ότι το θέµα του Τσιτσάνη είναι εξαιρετικό από µουσική άποψη. Οφείλεται, επίσης, στην «αναγκαιότητα» που δηµιούργησε η εξέλιξη των ιδεών του Σκαλκώτα για την «λαϊκή» µουσική, στην οποία στήριξε την µουσική δηµιουργία του, ιδίως από το 1944 και µέχρι το τέλος της ζωής του. 

Στο παραπάνω πλαίσιο, ο Σκαλκώτας εισάγει την ρεµπέτικη µουσική στην Ελληνική συµφωνική δηµιουργία µε ένα έργο πρώτης κλάσεως. Η ιστορική στιγµή που συµβαίνει αυτό κάθε άλλο παρά είναι τυχαία: τον επόµενο χρόνο, ένας άλλος Έλληνας συνθέτης µε καινοτόµες τάσεις, ο Γιάννης Α. Παπαϊωάννου, θα χρησιµοποιήσει σε δικό του συµφωνικό έργο, τον Βασίλη τον Αρβανίτη, ένα ζεϊµπέκικο, που θα του έχει τραγουδήσει και χορέψει ο ίδιος ο Μυριβήλης. Τέσσερα χρόνια µετά, ο Μάνος Χατζιδάκις, µε την γνωστή διάλεξη για το ρεµπέτικο, θα καλύψει ιδεολογικά το συγκεκριµένο µουσικό είδος. Από την δεκαετία του ’50 και µετά, το ρεµπέτικο θα αποτελέσει την πρώτη ύλη της µουσικής επανάστασης των Μίκη Θεοδωράκη και Μάνου Χατζιδάκι, η οποία θα δώσει το αποφασιστικό χτύπηµα στις προηγούµενες απόπειρες δηµιουργίας «Εθνικής Σχολής», αφού θα έχει υποκατασταθεί, µε ένα πρωτόγνωρο σφρίγος, στους σκοπούς εκείνης". 

"Ο Σκαλκώτας", σημειώνει ο Κωστής Δεμερτζής, "χρησιµοποιώντας µια ρεµπέτικη µελωδία, στηρίζει το νέο του έργο στο τραγούδι της πόλης. Στην ουσία, το «λαϊκό» στον Σκαλκώτα, την εποχή αυτή, αποβάλλει τον αγροτικό του χαρακτήρα, και γίνεται υπόθεση του άστεως, εκεί όπου έχουν συγκεντρωθεί και δρουν οι «µάζες του λαού». Στο δεύτερο µέρος του κοντσέρτου, ο Σκαλκώτας χρησιµοποιεί τη µελωδία του Τσιτσάνη ως «λαϊκό τραγούδι», το οποίο εκθέτει, συµπληρωµένο από µορφολογική άποψη (η αυθεντική µελωδία του Τσιτσάνη είναι πολύ πιο απλή και λιγότερο χρωµατική από το θέµα που ακούγεται στο έργο), και στη συνέχεια στήνει πάνω του µια σειρά ονειρικές και εξώκοσµες παραλλαγές. Το µέρος αυτό συγκεντρώνει το συναισθηµατικό κέντρο βάρους του κοντσέρτου, και είναι µια από τις πιο όµορφες µουσικές που έχει γράψει ο συνθέτης". 

Ο Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου, στον οποίο οφείλουμε τα μέγιστα γύρω από τον Σκαλκώτα, γράφει πως ο συνθέτης "με το αλάθητο αυτί του, συνέλαβε το θέμα του Τσιτσάνη σε μια από τις πλουσιότερες, μελωδικά, παραλλαγές του: τα πολλά τολμηρά ποικίλματα καθιστούν τη μελωδία «ενδεκάφθογγη» (μόνον μια νότα λείπει για να ήταν δωδεκάφθογγη) κι έτσι η ένταξή της σ’ έναν δωδεκαφθογγικό ιστό είναι απλή υπόθεση. Στο «θέμα», η δωδεκαφθογγική εναρμόνιση της μελωδίας είναι απίθανης ομορφιάς. Οι παραλλαγές που ακολουθούν μας πάνε ακόμη πολύ πιο πέρα". 

Την «Αραπιά», λοιπόν, ενέταξε ο Χατζιδάκις στον Σκληρό Απρίλη του ’45 (1972), δηλαδή στον δίσκο εκείνο που περιλαμβάνει μια σειρά από παλιά ρεμπέτικα και λαϊκά τραγούδια του Μεσοπολέμου και της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου, σε δική του ενορχήστρωση και διασκευή για μικρή ορχήστρα: μπουζούκι, δύο κιθάρες, βιολί, μαντολίνο, άρπα, κοντραμπάσο και κρουστά. 

Όμως, εκτός από αυτήν την ορχηστρική εκδοχή του τραγουδιού, έχουμε και μία άλλη, ανέκδοτη, για φωνή και πιάνο. Μια ηχογράφηση του 1970 από το σπίτι του Χατζιδάκι στη Νέα Υόρκη. Τότε που δοκίμαζε ρεμπέτικα και άλλα δικά του τραγούδια με τη Φλέρυ Νταντωνάκη. Κι αυτές οι δοκιμές αποτέλεσαν αργότερα τα Λειτουργικά (1991), όπου όμως δεν συμπεριλήφθηκε η «Αραπιά», για λόγους που μόνο ο Χατζιδάκις γνωρίζει. Ευτυχώς, έχει διασωθεί σε ιδιωτικό αρχείο με τη φωνή της Φλέρυς και έχει αναρτηθεί στο διαδίκτυο. 

Ένα χρόνο μετά την περίφημη διάλεξη του Χατζιδάκι για το ρεμπέτικο και μόλις 7 μήνες από τον θάνατο του Νίκου Σκαλκώτα, στην εφημερίδα ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ, που εξέδιδε ο Αθανάσιος Τσαλδάρης, ο 25χρονος Χατζιδάκις, ως μουσικοκριτικός, προβαίνει σε μια κριτική συναυλίας με έργα Σκαλκώτα. Τα κείμενα του μουσικοκριτικού Μάνου Χατζιδάκι έφερε στο φως πρόσφατα ο δημοσιογράφος και ερευνητής Γιώργος Αλλαμανής. 

Έτσι, στο φύλλο της Μ. Τρίτης 4 Απριλίου 1950 διαβάζουμε για την παρουσίαση άγνωστων τότε έργων μουσικής δωματίου του Νίκου Σκαλκώτα: 

«Ο Νικόλαος Σκαλκώτας είχε γίνει ένας θρύλος και η συχνή εκτέλεση μόνο τριών ή τεσσάρων χορών του από την [σ.σ.: Κρατική] ορχήστρα με τον δικαιολογημένο ενθουσιασμό που σκορπούσαν οι σελίδες του αυτές, και σύγχρονα η καταθλιπτική σεμνότητα που διέκρινε τον μουσουργό, και η κυκλοφορούσα διάδοση για ένα πλήθος πρωτότυπης εργασίας άπαιχτης και ανέκδοτης, όλα μαζί δημιούργησαν τη φήμη ή καλύτερα την πεποίθηση ότι ο Σκαλκώτας είναι η πραγματικά μεγάλη μουσική φυσιογνωμία του τόπου μας. Ο πρόωρος θάνατός του μάς λύπησε αφάνταστα και η πριν από δύο εβδομάδες αναγγελία της συναυλίας με έργα του μουσικής δωματίου, μας έκαμε να μετράμε τις μέρες – που λέει ο λόγος – ίσαμε την προχθεσινή Παρασκευή που είχεν οριστεί γι’ αυτή την συναυλία. 

Ύστερα το γεγονός ότι θα ακούγαμε μουσική δωματίου του Σκαλκώτα είχε ενδιαφέρον και για τον λόγο ακριβώς ότι ο Σκαλκώτας, όπως είναι γνωστό, ήταν μαθητής του Σένμπεργκ, που η σχολή του ξεκινούσε με βάση την μουσική δωματίου, και είναι φυσικό λοιπόν να αναμένονταν ειλκρινά σημαντικότερες επιτεύξεις του στον τομέα αυτής της μουσικής. 

Αυτό όμως π’ ακούσαμε στον ‘‘Παρνασσό’’, μας έβαλε σ’ ένα πλήθος σκέψεις και σύγχρονα μας ετέθη το ερώτημα: Ημασταν σε μία πλάνη, για μπήκαμε στην πλάνη αυτή με τη συναυλία αυτή; 

Φωτογραφία Nelly's

Αλλά όμως η Κα Μαρίκα Χουρμουζίου έπαιξε τη Σουίτα του αρ.4 για πιάνο κατά τον ιδεωδέστερο τρόπο, με μίαν θαυμαστή – για το είδος γραψίματος του έργου – αναγλυφικότητα, έτσι ώστε να βγουν όλες, χωρίς εξαίρεση, οι τυχόν αρετές του έργου. Και δεν είδαμε παρά πυκνοδιατυπωμένες, αλλά ασαφείς και αδιάφορες μάλλον ιδέες με λαμπυρίζοντα στοιχεία σε μερικές στιγμές κατά τον πιο γνωστό μεσοπολεμικό ευρωπαϊκό τρόπο. Ύστερα η Κα Λουκία Χέβα ετραγούδησεν- όσο βέβαια της επέτρεπεν η μελοδραματική της προέλευση – αλλά με πολύ πλούσια και μεστή φωνή, πάρα πολύ καλά, τέσσερα τραγούδια που αναρωτιόταν κανείς τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκαν κι ακόμη τι θέλανε να πούνε οι ανολοκλήρωτες αυτές τραγουδιστικές διαθέσεις του συνθέτη. 

Εξαίρεση θα μπορούσε να κάμει κανείς για το ρουμελιώτικο «ενύχτωσε ποιόνε θα δω…», αλλά ποια ήταν η μελωδική συμβολή εδώ του συνθέτη, εκτός από την πολύ ωραία εναρμόνισή του; 

Ακόμη ήταν και ο κ. Ιωάννης Παπαϊωάννου, που σαν πιανίστας στάθηκε μια έκπληξη για όσους δεν τον ξεύρανε, ένας σπάνιος μουσικός που το πιάνο ηχούσε κάτω απ’ τα χέρια του με συγκλονιστική βαθύτητα και οι σελίδες που ερμήνευε παίρνανε χαρακτήρα, χτιζόντουσαν ξανά – λες – με τον πιο μοναδικό τρόπο. 

Και ο κ. Παπαϊωάννου κράτησε στο πιάνο και τις συνοδείες και τη μουσική δωματίου με τον αφάνταστα μεγαλοφυή τρόπο. Τι μάς έδωσεν όμως; 

Δεν νομίζω πως στα πλαίσια ενός σημειώματος μπορεί κανείς να εξετάσει ένα τόσο σοβαρό θέμα. Γι’ αυτό θα μου επιτραπεί να επανέλθω την Κυριακή αποκλειστικά και μόνο στα προβλήματα και στα ερωτήματα που δημιούργησεν η συναυλία αυτή. 

Πριν τελειώσουμε σήμερα θα μας επιτραπεί να σημειώσουμε πόσον κακή εντύπωση δημιούργησε η ερασιτεχνικώτατη εμφάνιση της Κας Νέλλης Ευελπίδη, και μάλιστα έχοντας πλάι καλλιτέχνας της ολκής του Παπαϊωάννου ή της Μαρίκας Χουρμουζίου». 

Δεν ξέρω αν όταν τα έγραφε αυτά ο Χατζιδάκις …υποπτευόταν ότι 14 χρόνια μετά, στα 1964, η Μαρίκα Παπαϊωάννου θα ηχογραφούσε και θα κυκλοφορούσε σε δίσκο έργα Σκαλκώτα και Χατζιδάκι! Την Σουίτα Αρ. 4 – αυτήν ακριβώς για την οποία έγραψε ο Χατζιδάκις - και την Πασακάλια του Σκαλκώτα και τη Μικρή Λευκή Αχιβάδα του Χατζιδάκι. Και πρόκειται για μια πραγματικά ιστορική ηχογράφηση. 

Στα 1983 η Δανάη Καρά παίζει στο πιάνο Έλληνες Συνθέτες: Καλομοίρης/Σκαλκώτας/Χατζιδάκις/Θεοδωράκης». 

Το 1985 κυκλοφορούν δύο δίσκοι που μας ενδιαφέρουν εδώ και προέρχονται από τον ΣΕΙΡΙΟ, την δισκογραφική εταιρεία του Μάνου Χατζιδάκι. 

Ο Γιάννης Βακαρέλης παίζει στο πιάνο Σκαλκώτα, Χατζιδάκι και Κωνσταντινίδη. 

Στον άλλο δίσκο ο Γιώργος Δεμερτζής και η Δόμνα Ευνουχίδου, ερμηνεύουν δύο Σονάτες για βιολί και πιάνο των Σκαλκώτα - Ραβέλ και μία Σουϊτα του Κωνσταντινίδη. 

Πραγματικά πολύ ξεχωριστή η συνύπαρξη Σκαλκώτα – Χατζιδάκι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. 

Στις 24 Ιουνίου 1993, η Ορχήστρα των Χρωμάτων υπό την διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη, παρουσιάζει, εδώ στο Μέγαρο Μουσικής, σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση το λαϊκό μπαλέτο του Νίκου Σκαλκώτα «Η θάλασσα» και δέκα ελληνικούς χορούς. Ο Χατζιδάκις εκείνο τον καιρό είχε σοβαρά προβλήματα υγείας, αλλά η Ορχήστρα που εκείνος εμπνεύστηκε και δημιούργησε, συνέχιζε το ξεχωριστό έργο της. 

Το έντυπο πρόγραμμα της συναυλίας αυτής έφερε την σφραγίδα του ακάματου ερευνητή και αποστόλου του Σκαλκώτα, του μουσικολόγου Γιάννη Γ. Παπαϊωάννου, στον οποίο ο Χατζιδάκις είχε αναφερθεί ευφήμως στο κριτικό του σημείωμα του 1950! 

Το πολύ ενδιαφέρον εδώ είναι οι …υπόγειες διαδρομές Χατζιδάκι – Σκαλκώτα, τις οποίες έχει παρουσιάσει αναλυτικά ο Κωστής Δεμερτζής στο κείμενό του «Η Ορχήστρα των Χρωμάτων του Νίκου Σκαλκώτα». Γράφει χαρακτηριστικά ο Δεμερτζής για την εκτέλεση του «Χαμόγελου της Τζοκόντα» από την Ορχήστρα των Χρωμάτων: «Δύο μαντολίνα, μια κιθάρα, ένα σαξόφωνο, ένα τσέμπαλο, έχουν προστεθεί σε μια μικρή σχετικά συμφωνική ορχήστρα. Μα αυτή είναι η ορχήστρα της «Τεχνικής της ενορχηστρώσεως», δηλαδή της πραγματείας του Σκαλκώτα! Και ο Δεμερτζής σημειώνει, επίσης: «Ο ίδιος ο Σκαλκώτας έγραψε ένα μεγάλο έργο, τόπους – τόπους Χατζιδακικό: τη «Θάλασσα»! Ο σύνδεσμος που ενώνει την Σκαλκωτική πραγματεία του ’39 με το «Χαμόγελο της Τζοκόντα» του ’70 δεν μπορεί παρά να είναι υπόγειος. Εσωτερικός και, γι’ αυτό, βαθύς και σίγουρος. Έβλεπα εξαίφνης μπροστά μου μια σκαλκωτική ορχήστρα»! 

Τη «Θάλασσα» του Σκαλκώτα ηχογράφησε το 2001 η Ορχήστρα των Χρωμάτων, που ίδρυσε ο Μάνος Χατζιδάκις, υπό την διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη. 

Σκαλκώτα και Χατζιδάκι συναντάμε, ακόμα, στο σχολικό βιβλίο Μουσικής της Α’ Γυμνασίου, όπου συνυπάρχουν λόγω του «Τσάμικου», αλλά και στο θέαμα του Χορού των συντριβανιών στο Ίδρυμα Νιάρχος. Ο Σκαλκώτας με τον Ηπειρώτικο και ο Χατζιδάκις με το κομμάτι «Χορός με τη σκιά μου».

Επομένως, τα κοινά του Χατζιδάκι και του Σκαλκώτα είναι στέρεα και ίστανται διαρκώς ενώπιον μας προς ανακάλυψιν.

Καλειδοσκόπιο του Ιωάννη - Πορφύριου Καποδίστρια. 
Βασίλης Τσιτσάνης, Νίκος Σκαλκώτας, Μάνος Χατζιδάκις, Μάτση Χατζηλαζάρου. 
Με έμπνευση την "Αραπιά" του Τσιτσάνη ο καθένας έγραψε τη δική του.