ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΛΑΔΑ ΓΙΑ ΤΑ "ΕΛΛΗΝΟΡΩΣΙΚΑ" ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΜΑΝΔΡΑΓΟΡΑΣ"

Παναγιώτης Ανδριόπουλος, ΕΛΛΗΝΟΡΩΣΙΚΑ, Εκδόσεις S@mizdat 2022 

In Κριτική by mandragoras 14 Δεκεμβρίου, 2023 

Βασίλης Λαδάς 

Σε δύο μέρη: πολιτιστικά το πρώτο, εκκλησιαστικά το δεύτερο. 

Στο πρώτο μέρος του βιβλίου "Ελληνορωσικά" του Παναγιώτη Ανδριόπουλου, Θεολόγου, μουσικού, συγραφέως, περιέχονται κείμενα για Ρώσους συνθέτες και εμβληματικές συναυλίες με συμφωνικά έργα τους στην Ελλάδα, όπως και σημαντικές παρατηρήσεις για έργο Ρώσων διανοητών: Ντοστογιέφσκι, Σολζενίτσιν και Ταρκόφσκι, Ρώσοι της βαθειάς και ορθόδοξης Ρωσίας με το βλέμμα τους στον πάσχοντα άνθρωπο. Σε μεταγενέστερο βιβλίο του Ανδριόπουλου, εκδοθέν προ μηνών, το 2023, "Τα Χατζiδακικά" υπάρχει κείμενο με τίτλο το αινιγματικό ερώτημα, με ποιους είναι ο Χριστός; Αναφέρεται σε κείμενο του Χατζiδάκι κατά του τότε, 1993, εμφανισθέντος φασιστικού κινήματος της Χρυσής Αυγής –που εξακολουθεί να υπάρχει φορώντας περικεφαλαία Σπαρτιάτη. Το ρητορικό ερώτημα χειραγωγεί την απάντηση. Ο Χριστός δεν μπορεί να είναι με τους φασίστες. Ωστόσο δεν είναι εύκολη η απάντηση γιατί ο θεάνθρωπος, μπορεί να σταθεί στο πλευρό οποιουδήποτε –ακόμη και στο πλευρό δολοφόνου. 

Στα "Ελληνορωσικά", στις μελέτες για Ταρκόφσκι, Ντοστογιέφσκι και Σολζενίτσιν μπορούμε να το δούμε αυτό. Ο Χριστός είναι με τον πάσχοντα άνθρωπο. Με τους δούλους, του πενθούντες, τους αγωνιζομένους υπέρ Δικαιοσύνης. Άλλωστε με ποίους είναι το λέει στην περί του όρους ομιλία, αφήνοντας πάντα ανοιχτό το ερώτημά του, τόσο ώστε ο Σεφέρης στο ποίημά του «υστερόγραφο» 1941 καταφερόμενος κατά του Χιτλερισμού, να ζητά από το θεό «Θεέ μου όχι με αυτούς/ ας γίνει αλλιώς το θέλημά σου» αμφιβάλλοντας εμμέσως ως προς ποία πλευρά θα σταθεί ο Θεός. 

Η Σιβηρία αλλά και η αχανής στέπα, τα μεγάλα ποτάμια και τα ψηλά δέντρα έχουν επηρεάσει την ιστορία της σκέψης των Ρώσων. Στην Σιβηρία έζησαν εξόριστοι οι Ντοστογιέφσκι, Σολζενίτσιν αφ’ ενός, ο Στάλιν, αφ’ ετέρου. Ο μυστικισμός η εσωτερική πάλη του ανθρώπου με τον εαυτό του μέσα σε αυτή τη σφύζουσα μοναξιά ανθοφόρησε. Οι ήρωες του Ντοστογιέφσκι και του Ταρκόφσκι παλεύουν συνεχώς με τον εαυτό τους και την τρέλα. «Ω εσείς υγιείς δεν ντρέπεστε να σας λέει την αλήθεια ένας τρελός σαν και μένα» αναφωνεί ο σαλός Ντομένικο της Νοσταλγίας του Ταρκόφσκι πριν αυτοπυρποληθεί. Από την άλλη πλευρά ο Κομμουνιστής Στάλιν ιεροσπουδαστής στα νιάτα του εξόριστος κι αυτός στη Σιβηρία ρέπει στο έγκλημα όπως οι ήρωες του Ντοστογιέφσκι. Ίσως σύμβολο αυτού του συνδέσμου μεταξύ ορθοδόξου μυστικισμού και Σταλινικού μπολσεβικισμού είναι ένα από τα δάχτυλα του δεξιού χεριού του Στάλιν: Ο Μαλένκωφ Μακεδόνας, από την Αχρίδα, Σλάβος, με μεγάλη θέση επί Στάλιν. Μετά το θάνατο του Στάλιν χάθηκε στην Σιβηρία και βρέθηκε να ψέλνει σε ορθόδοξη εκκλησία. Βέβαια στη Ρωσία υπήρχαν και οι νουνεχείς της Δύσης. Ο Τολστόι, ο Τουργκένιεφ, η Μεγάλη Αικατερίνη, ο Μεγάλος Πέτρος, ο Λένιν κ.λπ. Δύο Ρωσίες –δύο Μύθοι. Οι δύο Ρωσίες συναντιούνται στο κείμενο του πρώτου μέρους του βιβλίου του Ανδριόπουλου: «Οι δύο Αλέξανδροι». Ο Πατέρας Αλέξανδρος Σμέμαν ορθόδοξος κληρικός στις ΗΠΑ και ο Αλεξάντερ Σολσενίτσιν. Δυτικότροπος ο πρώτος, εκσυγχρονιστής, μυστικιστής ο δεύτερος. Και οι δύο όμως αναζητούν από άλλους δρόμους, τη χαρά της Ανάστασης, τη μουσική, το κοινό γλέντι, τα χρώματα δηλαδή της ζωγραφικής του Ρουμπλιώφ. Με αυτό το άκρως ενδιαφέρον κείμενο τελειώνει το πρώτο μέρος του βιβλίου. 

Ακολουθεί το δεύτερο μέρος, 166 σελίδες, που διαβάζονται απνευστί. Εδώ ο Παναγιώτης Ανδριόπουλος βρίσκει το καλύτερο εαυτό του ως γραφιάς στυλίστας της γραφής και υπέρμαχος των απόψεων του Οικουμενικού Πατριαρχείου στον γεωπολιτικό πόλεμο που έχει ανοιχθεί μεταξύ των δύο Πατριαρχείων. Του Οικουμενικού της Κων/πόλεως και της Μόσχας ή της Τρίτης Ρώμης, όπως αποκαλείται. Οι αιτίες της διαμάχης υπήρχαν πάντα, φούντωσαν όμως από την εμφάνιση του κράτους της Ουκρανίας, το 1991, στα σύνορα εκείνα που είχαν χαραχθεί από την Σοβιετική Ένωση ως μία περιφέρεια της προτελαριακής Ουκρανίας με διάφορες εθνικότητες και με πλειοψηφία ρωσοφώνων στην Ανατολή. Η πολιτική ελίτ του νέου κράτους θέλησε να αποκτήσει η ορθόδοξη Εκκλησία αυτοτέλεια και να πάψει να υπάγεται στο Πατριαρχείο της Μόσχας όπως συνέβαινε μέχρι το 1991. Ο Φουκώ λέει πως οι εξουσίες εξυπηρετούνται από δύο γραφειοκρατίες: την πολιτική που θέτει τους νόμους της οικονομίας και της πολιτικής εκπροσώπησης και την εκκλησιαστική που εποπτεύει τη συμμόρφωση των πολιτών με τους ιερούς κανόνες. Η μία ιεραρχία νίβει το χέρι της άλλης. Λογικό λοιπόν η κυριαρχούσα ελίτ της Ουκρανίας να θέλει και την ορθόδοξη εκκλησία δίπλα της, μια και οι ορθόδοξοι αποτελούν την πλειοψηφία του πληθυσμού του νέου κράτους. Το Πατριαρχείο της Ρωσίας αντιστάθηκε. Ποιος θα έδινε λύση; Το Οικουμενικό Πατριαρχείο που θεωρείται στα Εκκλησιαστικά ως πρώτο Πατριαρχείο μεταξύ ίσων. Έτσι το 2018 – ύστερα από δέκα χρόνια από τότε που ζητήθηκε επισήμως από την Ουκρανία να αναγνωρίσει το Πατριαρχείο της Κων/πόλεως το αυτοκέφαλο της Ορθόδοξης Εκκλησίας το αναγνωρίζει κι ο πόλεμος που προϋπήρχε μεταξύ των δύο πατριαρχείων, Μόσχας και Κωνσταντινουπόλεως εντάθηκε. Το Πατριαρχείο Μόσχας με την αμέριστη βοήθεια του Πούτιν εξαπολύει επίθεση ενδυνάμωσής του, με πιστούς ορθόδοξους που ανήκουν γεωγραφικά σε άλλα Πατριαρχεία. Πληθύνονται οι συλλειτουργίες ορθοδόξων Ρώσων κληρικών, υπαγομένων στο Πατριαρχείο Μόσχας με έλληνες κληρικούς. Εισπήδηση λοιπόν σε άλλες εκκλησιαστικές δικαιοδοσίες και μοίρασμα εκ μέρους του Πατριαρχείου Μόσχας αντιμηνσίων – τίτλων υποταγής και αναγνώρισης. Σε αυτή τη διαμάχη ο Ανδριόπουλος παίρνει θέση με παρρησία υπέρ του Οικουμενικού Πατριαρχείου αναφέροντας όμως και τις θέσεις των αντιπάλων του που σε μεγάλο βαθμό κατηγορούν το Οικουμενικό Πατριαρχείο ότι δουλεύει υπέρ των γεωπολιτικών παιχνιδιών των Η.Π.Α. που μονίμως υποσκάπτουν την γεωπολιτική δύναμη της Ρωσίας. Βέβαια θα πρέπει να αναλογισθούμε πως το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν αντλεί δύναμη από την Ελλάδα αλλά από την Αρχιεπισκοπή της Βορείου Αμερικής και μέσω αυτής από τις Η.Π.Α. Αν δεν το υποστήριζε η Αμερική το Πατριαρχείο ο Ερντογάν θα το είχε στείλει στο Άγιο Όρος. Είναι τιτάνιος ο αγώνας του Πατριαρχείου να σταθεί στα πόδια του. 

Τα κείμενα της διαμάχης είναι ένα εν δυνάμει υλικό για συγγραφή βιβλίου Μυθοπλασίας σαν τους Ιλουμινάτι ή του Κώδικα Da Vinci του Dan Brown. Ένα θρίλερ. Ο Ανδριόπουλος καταχεριάζει όλους εκείνους που στρέφονται κατά των οδηγιών του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Απλών κληρικών και μητροπολιτών. Στρέφεται ακόμη με ειρωνικά τηλεγράμματα κατά του Πατριάρχη Μόσχας που ευλόγησε τα όπλα των Ρώσων που εισέβαλαν στην Ρωσόφωνη περιοχή της Ουκρανίας. Με μια βαθειά ειρωνεία, όμως με ύφος που αποδομεί τον λίβελλο. 

Με άλλα λόγια ο έντεχνος πεζός λόγος των κειμένων του Ανδριόπουλου περί των γεωπολιτικών της Ορθοδοξίας οδηγεί τον αναγνώστη σε ένα κόσμο παρεκκλησιαστικών δολοπλοκιών και συνωμοσιών που γίνεται την ίδια στιγμή που οι πιστοί Ρώσοι, Αφρικανοί, Έλληνες κλπ προσεύχονται στις Εκκλησίες να σώσουν την ψυχή τους.