ΦΛΑΜΕΝΚΟ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Πριν ένα χρόνο διάβασα στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ ένα άρθρο με τίτλο «Φλαμένκο και Οκτάηχος». Ήταν ένα κείμενο της φιλολόγου και παλαιογράφου Παρασκευής Γκατζιούφα, η οποία εξέδωσε 14 χειρόγραφα βυζαντινής μουσικής που βρίσκονται σε ισπανικές βιβλιοθήκες και παρουσίασε στο «Βήμα» αυτή τη συναρπαστική περιπέτεια. 

Τα πλήρη βιβλιογραφικά στοιχεία του πόνηματός της είναι τα εξής: 

Paraskevi Gatsioufa 

EL LEGADO MUSICAL GRIEGO EN ESPANA - MANUSCRITOS GRIEGOS DE MUSICA BIZANTINA EN BIBLIOTECAS ESPANOLAS. VOL. I: BIBLIOTECA NACIONAL DE ESPANA

(H μουσική κληρονομιά της Ελλάδας στην Ισπανία. Ελληνικά χειρόγραφα βυζαντινής μουσικής σε Ισπανικές Βιβλιοθήκες. Τόμος Ι: Εθνική Βιβλιοθήκη της Ισπανίας) Editorial de la Universidad de Granada y Centro de Documentacion Musical de Andalucia, Granada 2015 (σελ. 275). 

Όπως η ίδια αναφέρει στο κείμενό της «το βιβλίο αυτό προέκυψε από τη συνεργασία μου με το Τμήμα Μουσικής Τεκμηρίωσης της Ανδαλουσίας. Αφορμή για τη συγγραφή του στάθηκε το επιστημονικό πρόγραμμα της Consejeria de Cultura de la Junta de Andalucia με τίτλο «Musica bizantina: Repertorio e investigacion paleografica de manuscritos griegos musicales conservados en Espana» (Βυζαντινή μουσική: Ρεπερτόριο και παλαιογραφική έρευνα των ελληνικών μουσικών χειρογράφων της Ισπανίας). Ηγήθηκα του προγράμματος, το οποίο ενέκριναν μετά από δική μου εισήγηση και κατόπιν παρότρυνσης του διευθυντή του Κέντρου Μουσικής Τεκμηρίωσης. Στο εν λόγω Κέντρο αρχικά με προέτρεψαν να συστήσω έναν κατάλογο με βιβλιογραφία βυζαντινής μουσικής. Οι μουσικολόγοι και ιστορικοί της μουσικής, ανάμεσά τους ο διευθυντής του Ιδρύματος, θεωρούν ότι υπάρχει ή διαφαίνεται να υπάρχει μια σχέση ανάμεσα στο φλαμένκο και στη βυζαντινή μουσική. Ως φιλόλογος με εξειδίκευση στην κλασική φιλολογία, παλαιογραφία και χειρόγραφη παράδοση του κειμένου, με κέντρισε η ιδέα να συσταθεί και ο κατάλογος με ελληνικούς κώδικες της Ισπανίας που θα παρουσίαζαν ενδιαφέρον για τη μελέτη της βυζαντινής μουσικής.». 

Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το σχετικό κείμενο της Παρασκευής Γκατζιούφα, εδώ. 

Το ενδιαφέρον είναι ότι οι ισπανοί μουσικολόγοι και ιστορικοί της μουσικής, θεωρούν ότι υπάρχει ή διαφαίνεται να υπάρχει μια σχέση ανάμεσα στο φλαμένκο και στη βυζαντινή μουσική. 

Κάτι που είχα υποψιαστεί όταν πριν πολλά χρόνια είχα διαβάσει το βιβλίο του μακαρίτη Τάσου Λιγνάδη - Διδασκάλου του Γένους για μένα - με τίτλο «Ο Λόρκα και οι ρίζες» (1964). 

Εκεί έγραφε: «Το ελληνικό τραγούδι-θρήνος επιβίωσε διαμέσου των αιώνων, μεταλλασσόμενο σε επικήδειο θρήνο. Μ’ αυτή τη μορφή πέρασε μέσα από τις παραδόσεις των μεσαιωνικών εθνοτήτων της Νότιας Ευρώπης. Με το ίδιο όνομα (threnos-treni) έφθασε μέχρι, και έγινε αποδεκτό από, την Ισπανική Εκκλησία ως τμήμα της λειτουργίας της… το βαθύ τραγούδι της Ανδαλουσίας είναι η μετεξέλιξη του προχριστιανικού και του μεταχριστιανικού θρηνητικού ψαλμού, του βαθιά ριζωμένου στις ειδωλολατρικές ιεροτελεστίες». 

Τα παραπάνω αναλύει εύστοχα ο Στάθης Γαλάτης στο κείμενό του «Cante Jondo: Το Βαθύ Τραγούδι της Ανδαλουσίας και οι ρίζες του», που δημοσίευσε στο Μουσικό Διαδικτυακό Περιοδικό Tar, σε δύο μέρη. 

Όλα αυτά με κάνουν να σκέπτομαι πόσο …φυσική είναι η δυναμική παρουσία του βυζαντινού μέλους σε μια σύγχρονη παράσταση χορού, όπως αυτή του διάσημου Σεβιλλιάνου χορευτή φλαμένκο και χορογράφου Israel Galvan. 

Όταν μου έγινε η πρόταση να συμμετάσχω με το σύνολό μου «Πολύτροπον», στην παράσταση La farsa monea, που τελικά παρουσιάσαμε στην documenta14 στην Αθήνα και στο Kassel, δεν μπορούσα να φανταστώ πόσο …διαβασμένος είχε έρθει ο εμπνευστής της, καλλιτέχνης Pedro G. Romero. Μου ζήτησε την σύμπραξη με τον γνωστό ισπανό τραγουδιστή φλαμένκο – και όχι μόνο - Niño de Elche. Για ένα μέρος της παράστασης ήθελε κράτημα τεριρέμ, αλλού ήθελε ύμνους για τα αργύρια και αλλού ύμνους της Θείας Ευχαριστίας. 

Και στο Kassel έγινε και η συνύπαρξη με τον Israel Galvan, ο οποίος χόρεψε τη συνοδεία βυζαντινής μουσικής! Μαζί και η Τυνήσια τραγουδίστρια Alia Sellami, που μας εξέπληξε τραγουδώντας μας τις πρώτες φράσεις από τον πρώτο στίχο του «Θεοτόκε Παρθένε…» του Πέτρου Μπερεκέτη! 

Τώρα πηγαίνουμε στην Βαρκελώνη για την La fiesta, τη νέα παραγωγή των παραπάνω καλλιτεχνών. Και είναι μια ακόμα ωραιότατη πρόκληση για μας. Να συνυπάρξουμε εκ νέου, κομίζοντας πάντοτε κάτι νέο από τον ακένωτο πλούτο της παράδοσης της Μεσογείου.