ΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΑΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ - Σχόλιο για την αποπομπή του Σταύρου Γιαγκάζογλου

Γιώργος Βλαντής 

Πριν από λίγες εβδομάδες ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών Ιερώνυμος Β´ ζήτησε και έλαβε την παραίτηση του δρ. Σταύρου Γιαγκάζογλου από τη θέση του διευθυντή του περιοδικού «Θεολογία». Λόγος ήταν ο κεντρικός ρόλος του γνωστού θεολόγου, ο οποίος εργάζεται ως Σύμβουλος του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, στην εκπόνηση των νέων προγραμμάτων για τα Θρησκευτικά. Λίγες ημέρες πάντως αργότερα, ο προαναφερθείς πρωθιεράρχης υπέγραψε μια επιστολή διάτρητη από πλευράς ιστορικής, όπου προσπαθεί κατ᾽ ουσίαν να πείσει πως η Εκκλησία δεν είχε καμία σχέση με τη χούντα. 

Ο Σταύρος Γιαγκάζογλου ανήκει στους πιο σημαντικούς Έλληνες θεολόγους της γενιάς του. Έχει να επιδείξει πλούσιο και γόνιμο συγγραφικό έργο, την ποιότητα του οποίου δεν δύναται να αμφισβητήσει κανείς, έστω κι αν διαφωνεί, όπως εγώ, με ορισμένες κατευθύνσεις της σκέψης του (π.χ. ως προς τη σημασία που δίνει στην ευχαριστιακή θεολογία ή την έμφασή του στις πολιτισμικές συνιστώσες της Ορθοδοξίας). Από τα ευσύνοπτα «Προλεγόμενα στη θεολογία των ακτίστων ενεργειών» μέχρι την «Κοινωνία θεώσεως» και τη φρεσκοτυπωμένη «Κοινωνία εσχάτων» αρθρώνει μια θεολογία που όχι μόνο δεν τορπιλίζει, αλλά επιβεβαιώνει και τεκμηριώνει κεντρικές θεολογικές επιλογές της Ορθοδοξίας, αφοπλίζοντας τους πολέμιούς του, οι οποίοι του προσάπτουν με τρόπο χυδαίο πως ανήκει στους εχθρούς της πίστης των Πατέρων. Εν προκειμένω διαπιστώνεται ένα εκ πρώτης όψεως παράδοξο: Οι αυτόκλητοι θεματοφύλακες του ησυχασμού, αντί να τον τιμούν που θεμελιώνει με συνέπεια θέσεις για τις οποίες αυτοί κόπτονται, είναι οι πιο λυσσαλέοι πολέμιοί του. Στην περίπτωσή τους όμως ο ησυχασμός δεν αποτελεί παρά απλό προκάλυμμα του βαθέως ολοκληρωτισμού τους. Όχι τυχαία ομνύουν πολλοί εξ αυτών στο όνομα του π. Ιωάννη Ρωμανίδη, ο οποίος, μεταξύ άλλων, υπήρξε υποψήφιος της Εθνικής Παράταξης στις εκλογές του 1977, του κόμματος που εξέφραζε την ιδεολογία των δικτατόρων. Ο Σταύρος Γιαγκάζογλου γράφει για τον ησυχασμό, όμως με τις χούντες και τους ηχηρούς ή τους ύπουλους υμνητές τους δεν έχει σχέσεις.

Η «Θεολογία», επί δεκαετίες πληκτική και τελματωμένη, επί Γιαγκάζογλου ανανεώθηκε εντυπωσιακά και αναδείχθηκε σε στολίδι των θεολογικών γραμμάτων της Ελλάδας. Αξιοποιώντας την πείρα του από προηγούμενες περιοδικές εκδοτικές προσπάθειες (Αναλόγιο, Ίνδικτος), ο εργατικός θεολόγος προσείλκυσε σημαντικούς συγγραφείς, επέβαλε την πρακτική των θεματικών τευχών και επέμεινε στη σύνδεση της πλειοψηφικά μίζερης και επαρχιώτικης ελληνικής θεολογίας με τη διεθνή παραγωγή, φροντίζοντας για την ενημέρωση για τα διεθνή επιστημονικά τεκταινόμενα.Στην Ελλάδα δεν περισσεύουν οι ικανοί. Με την αποχώρησή του κινδυνεύει να κυλήσει και η «Θεολογία» στο βασίλειο της εξόφθαλμα ιδεολογικής προσέγγισης της χριστιανικής πίστης, της συμβατικότητας, της κλειστότητας και της πλήξης που κατά κανόνα χαρακτηρίζουν τις πολύπαθες εκδόσεις της «Αποστολικής Διακονίας». 

Νομίζω πως καθένας που νοιάζεται για τα θεολογικά πράγματα της Ελλάδας δικαιούται να μάθει γιατί ο αρχιεπίσκοπος προχώρησε τώρα στην αποπομπή του. Ο Σταύρος Γιαγκάζογλου ουδέποτε έκρυψε τις απόψεις του για το μάθημα των Θρησκευτικών, αντιθέτως τις εξέφραζε και πριν την εκλογή του κ. Ιερωνύμου στο θρόνο των Αθηνών. Άραγε τις αγνοούσε ο προκαθήμενος της Εκκλησίας της Ελλάδος όταν τον επέλεγε ως συνεργάτη του; Αν ναι, κρίνεται γι᾽ αυτή την άγνοια, η οποία, δυστυχώς, αποτελεί σύνηθες φαινόμενο, καθώς οι ιεράρχες της Ελλάδας έχουν κατά κανόνα κακή σχέση με τη θεολογία. Αν όμως τις γνώριζε, είτε τις επικροτούσε, οπότε θα πρέπει ο ίδιος να ομολογήσει την αλλαγή της στάσης του, είτε τις σεβόταν καίτοι διαφωνών. Στη δεύτερη περίπτωση αναρωτιέται κανείς τι άλλαξε και έπαψε να δέχεται την ετερότητα των εδώ και χρόνια και επανειλημμένα δημοσιοποιημένων απόψεων του συνεργάτη του. Πώς είναι δυνατόν να υπάρχουν άνθρωποι που περίπου δηλώνουν πως πέφτουν από τα σύννεφα για τα νέα προγράμματα όταν αυτά επί τόσα χρόνια συζητώνται και μάλιστα με την Εκκλησία και το θεολογικό κόσμο συμπράττοντες και μάλιστα όχι μόνο επί της παρούσας κυβέρνησης, αλλά και των προηγούμενων; Μήπως έχουμε να κάνουμε με απλό καιροσκοπισμό; Μήπως πρόκειται για μία ακόμη υποχώρηση του προέδρου της Ιεράς Συνόδου έναντι των ακραίων φονταμενταλιστών που επί χρόνια διεκδικούν το μονοπώλιο του εκκλησιαστικού λόγου; Αν ο Γιαγκάζογλου θυσιάστηκε ως Ιφιγένεια, είναι δυνατόν να πιστεύει κανείς πως με αυτές τις προϋποθέσεις δύναται να φυσήξει ούριος άνεμος; Και είναι μια τέτοια θυσία ηθική κρινόμενη χριστιανικά; Μήπως ρόλος ενός πρωθιεράρχη δεν είναι να αποτελεί και κυματοθραύστη των ακραίων στοιχείων; Γιατί εκδιώκεται με τόσο ζήλο ο Σταύρος Γιαγκάζογλου, ενώ επί χρόνια ιεράρχες κηρύσσουν ανενόχλητοι τον αντισημιτισμό, το μίσος προς τους ετερόδοξους, τους ετερόθρησκους και τις κάθε λογής μειονότητες και, αντί να επιτιμώνται, απολαμβάνουν την πολυποίκιλη υποστήριξη των συνεπισκόπων τους; 

Ο Σύμβουλος του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής έχει εισπράξει τα τελευταία χρόνια τη χολή και τη λάσπη των θρησκευτικών καταγωγίων. Αρκεί μια απλή πληκτρολόγηση του ονόματός του στο διαδίκτυο για να δει κανείς τι έχει γραφτεί εναντίον του από τα ανώνυμα ιστολόγια των σκοταδιστών που λυμαίνονται το όνομα της Ορθοδοξίας, αλλά και από δήθεν σοβαρούς ακαδημαϊκούς συναδέλφους του. Ίσως περισσότερο επώδυνη να του είναι όμως η σιωπή στα δύσκολα κάποιων που θα λογάριαζε κανείς ως φίλους του, δυστυχώς συνήθης στα καθ᾽ ημάς και ενδεικτική του «ήθους» που καθρεφτίζουν τα θεολογικά μας πράγματα. 

Η αποπομπή του Στ. Γιαγκάζογλου από τη θέση του διευθυντή της «Θεολογίας» είναι μια πράξη ενάντια στην ελευθερία του σκέπτεσθαι και του θεολογείν και συνιστά τεκμήριο μιας Εκκλησίας που, αντί να εκδηλώνει έμπρακτα το σεβασμό της στην ετερότητα, τον οποίο τόσο επίμονα κηρύσσει, στραγγαλίζει την άλλη άποψη και πριμοδοτεί το φονταμενταλισμό. Τέτοια είναι, άραγε, και τα Θρησκευτικά για τα οποία τόσο (και τόσο όψιμα) μάχονται ιεράρχες της Εκκλησίας της Ελλάδος; Η μονοδιάστατη σκέψη, ο λόγοις και έργοις διωγμός όποιου σκέπτεται αλλιώς αποτελεί το μήνυμα που πρέπει να μεταδοθεί στις νέες γενιές των Ελλήνων ως χριστιανική διδασκαλία; Νομίζω πως λίγα επιχειρήματα υπέρ των νέων προγραμμάτων είναι τόσο πειστικά, όσο οι σπασμωδικές κινήσεις διωγμού αλλοφρονούντων χριστιανών οι οποίοι ουδέποτε έκρυψαν τις τεκμηριωμένες απόψεις τους και οι οποίοι πρόσφεραν και προσφέρουν ουσιαστικά στα εκκλησιαστικά και θεολογικά μας δρώμενα. 

Απομακρύνοντας τον Σταύρο Γιαγκάζογλου, ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών άθελά του τον επιβεβαιώνει. Και, επίσης άθελά του, συνηγορεί υπέρ της αναγκαιότητας μιας θρησκευτικής παιδείας ανοιχτής, που θεμελιώνει υπεύθυνες ταυτότητες, αλλά και που σέβεται μετά λόγου γνώσεως τις ετερότητες, πέρα από τη λογική του φτηνού κατηχητισμού, ο οποίος δεν είναι δουλειά του Κράτους και ο οποίος με τη φτηνή αισθητική και τη χαμηλή νοημοσύνη που σφυρηλατεί υπονομεύει εξ ορισμού το κήρυγμα του Ιησού Χριστού. Ο φόβος μπροστά στο Άλλο είναι ως ήθος το αντίθετο της Εκκλησίας, έστω και αν υλοποιείται στο όνομά της. Ας μην το ξεχνάμε. Και ας μη σιωπούμε ιδιοτελώς. 

Ο Γιώργος Βλαντής είναι Διευθυντής (Geschäftsführer) του Συμβουλίου Χριστιανικών Εκκλησιών της Βαυαρίας και επιστημονικός συνεργάτης της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου.