Δευτέρα 11 Αυγούστου 2014

ΠΕΡΙ ΤΩΝ "ΕΓΚΩΜΙΩΝ" Ή ΤΟΥ "ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ" ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 
Αναπόσπαστο, πλέον, στοιχείο του Δεκαπενταυγούστου στην Ελλάδα είναι η τέλεση της λεγομένης «Ακολουθίας του Επιταφίου» της Παναγίας, κατά μίμησιν του Επιταφίου Θρήνου του Κυρίου. Η Ακολουθία αυτή έχει καταστεί δημοφιλής ή καλύτερα φολκλορική υπόθεση, την οποία μεταχειρίζεται ο κάθε εφημέριος ή και επίσκοπος κατά το δοκούν. Με αφορμή αυτή την κατάσταση που εμπεριέχει αρκετή δόση αυθαιρεσίας και άρα συνιστά σημαντική λειτουργική αταξία, επισημαίνουμε τα εξής: 
1. Κανονικά η Ακολουθία των Εγκωμίων της Παναγίας, ψάλλεται ως και του Χριστού (όρθρος Μ. Σαββάτου) μετά την θ' ωδή προ του εξαποστειλαρίου ανήμερα της εορτής της Κοιμήσεως. Το γράφει και ο Διονύσιος Παλαιών Πατρών, που συνέγραψε σχετική ακολουθία το 1541 μ.Χ., στην σχετική τυπική του διάταξη. Άρα τα Εγκώμια δεν πρέπει να ψάλλονται όποτε θέλει ο καθείς, όπως συμβαίνει σήμερα, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Η αυτονόμηση της ακολουθίας έχει δυστυχώς πολλές παρενέργειες... 
2. Κανονικά τα Εγκώμια - είναι γνωστό - δεν περιλαμβάνονται στο επίσημο τυπικό της εορτής. Ψάλλονταν αρχικά, όπως φαίνεται, στα Ιεροσόλυμα, στον τάφο της Παναγίας, κάτι που ισχύει μέχρι σήμερα. Αυτό σημαίνει, επίσης, πως δεν θα πρέπει να ψάλλονται σε όλες τις ενορίες του κόσμου, αλλά μόνο όπου υπάρχουν θεομητορικά προσκυνήματα. Κι αυτό ελέγχεται... Κάποια στιγμή τα Εγκώμια της Παναγίας "πέρασαν" στη νησιωτική Ελλάδα, στα Δωδεκάνησα πρώτα και στην Πάτμο, μάλλον, αρχικά. Τα τελευταία χρόνια (30 υπολογίζω) έγιναν μόδα και στην κυρίως Ελλάδα, διότι στην ακολουθία αυτή αρέσκεται "το ευσεβές πλήρωμα", το οποίο την θέλει και θεαματική! Πρέπει, όμως, να μας προβληματίσει σοβαρά το γεγονός ότι τόσο στο Άγιον Όρος, τον κατ’εξοχήν θεομητορικό τόπο, όσο και στο Οικουμενικό Πατριαρχείο (μη ξεχνάμε ότι η Πόλη είναι η πόλη της Θεοτόκου) δεν ψάλλονται τα Εγκώμια της Παναγίας. 
3. Στα Εγκώμια δεν υπήρχε η παράδοση του "Σώματος" της Παναγίας και η λιτάνευσή του. Ο Διονύσιος το 1541 το γράφει καθαρά: "...προευτρεπισθέντος αναλογίου, τίθεται η αγία εικών της Κοιμήσεως της Θεοτόκου". Άρα το "σώμα" φοβούμαι πως αποτελεί παραφθορά... Μεγίστη δε γελοιότητα αποτελεί η υπό τινων εφημερίων «περιφορά του Επιταφίου της Παναγίας» εν τω μέσω της νυκτός, καθώς μια άλλη μόδα των ημερών μας απαιτεί τα Εγκώμια με Αγρυπνία παραμονές της εορτής. Το σωστό είναι τα Εγκώμια στην Αγρυπνία της εορτής. 
4. Δυστυχώς δεν έχουμε μια ολοκληρωμένη μελέτη επί του θέματος για να ξέρουμε πότε ακριβώς καθιερώθηκαν τα Εγκώμια, στα Ιεροσόλυμα αρχικώς. Αν όμως σκεφθούμε ότι και η εισαγωγή στα Τυπικά των Εγκωμίων της Μ. Παρασκευής πρέπει να έγινε στα μέσα του 15ου αιώνα (όπως παρατηρεί σε κείμενό του ο Σταύρος Ζουμπουλάκης βασιζόμενος στους ειδικούς), τότε το να γράφει ο Διονύσιος Παλαιών Πατρών στην Πάτρα τα Εγκώμια της Παναγίας στα μέσα του 16ου αιώνος είναι ένα γεγονός με μεγάλο ενδιαφέρον. Και δεν πρέπει να παραθεωρηθεί η πραγματικότητα της εποχής. Η Πάτρα, όπως και όλη η τότε υπόδουλος χώρα, ανήκε εκκλησιαστικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο δεν υιοθέτησε ποτέ την πρακτική των Εγκωμίων της Παναγίας. 
Δεν έχουμε πάντως ενδείξεις ότι τα Εγκώμια του Διονυσίου εψάλησαν στη Μονή Γηροκομείου Πατρών. Μέχρι το 1997, οπότε ο μακαριστός Πατρών Νικόδημος εισήγαγε την Ακολουθία (μετά από σχετική έρευνα), δεν υπήρχε καμία σχετική παράδοση. Ούτε τον Διονύσιο ως Παλαιών Πατρών δεν γνωρίζαμε. Άρα η έρευνα έχει πολύ δρόμο ακόμα.

15 σχόλια:

Διογένης < Ε.Μ > είπε...

Καλή Παναγιά σε όλους... και η πλούσια Χάρη της πάντα να μάς ενδυναμώνει και να μάς θεραπεύει απ' τα ποικίλα αρρωστήματα -σωματικά και ψυχικά- που μάς κατατρύχουν!

Διογένης(Ε.Μ.)

Ανώνυμος είπε...

Για όσους θέλουν να κάνουν κάτι πιο μεγαλοπρεπές σε Επιτάφιο της Θεοτόκου να μια ιδέα από Ουκρανούς Ουνίτες: http://www.saintjosaphat.org/fotohalereya/album/sbizxc/
και Ισπανούς Ρωμαιοκαθολικούς: http://www.freerepublic.com/focus/re.../2572045/posts
Ειδικά για την εν είδει θεατρικού αναπαράσταση της Κοιμήσεως και εις ουρανούς μεταστάσεως της Θεοτόκου βλ. εδώ http://www.misteridelx.com/en/repres...-guia/#formbsc.

Ανώνυμος είπε...

Κάπου διάβασα οτι το τυπικό της Εκκλησίας απαγορεύει ρητά τα εγκώμια της Παναγίας. Αναρωτιέμαι λοιπόν τι δηλώνει αυτή η όπως είπατε κι εσείς αυθαιρεσία να κάνει ο κάθε ιερέας όποτε θέλει εγκώμια - άλλος στις 10/8, άλλος στις 11/8, άλλος στις 12/8πρωτοφανές!-( και ειδικά σε περίοδο εορτής της Μεταμόρφωσης του Χριστού να παρεμβάλονται εγκώμια της Παναγίας)ενω παλαιότερα οχι απλώς δεν συνέβαινε αυτό & δεν προβλεπόταν, αλλά απαγορευόταν απο το τυπικό. Είναι άραγε δείγμα ευλάβειας των ημερών μας να γίνονατι εγκώμια στην Παναγία ενω τα παλαιότερα χρόνια οι πιστοί δεν ευλαβούντο το Πρόσωπό και την Κοίμησή της? Τέλος, τα εγκώμια είναι ταυτισμένα με τα Πάθη του Χριστού. Δεν αξίζει ο Κύριός μας αυτή την ιδαιτερότητα?

Ανώνυμος είπε...

Η μόνη που μπορεί να μας βοηθήσει στα δύσκολα πουπερνάμε. Οι σκεψεις παναγιώτη σωστές.

Ανώνυμος είπε...

Να φωτισει και τους φτωχους πολιτικους μας.

Ανώνυμος είπε...

Ποιους να φωτίσει? τους πολίτικούς?
Καλά πλάκα μας κάνεις φιλαράκο?
Αυτοί δεν φωτίζονται με τίποτα!

Ανώνυμος είπε...

Πάντως εμείς οι Έλληνες έχουμε δώσει μιαν άλλη διάσταση στην έννοια του πένθους για την Κοίμηση της Θεοτόκου: Στήνουμε πανηγύρια απ' άκρη σ' άκρη της χώρας, με χορούς και τραγούδια ολημερίς κι ολονυκτίς, χιλιάδες σούβλες με αρνιά να γυρνάνε ασταμάτητα, ποταμούς από κρασί, μπύρα κλπ και γενικά ένα μοναδικό ξεσάλωμα!

Ανώνυμος είπε...

Μην ξεχνάμε οτι ένιοι ψάλλουν σε αγρυπνίες και εγκώμια αγίων οπως Αγ. Νεκταρίου, οσ.Παισίου (Παναγη Μπασιά).. και έχει ο Θεός.

Ανώνυμος είπε...

Πάντως ανώνυμε 12:58 έχεις μπει για τα καλά στο νόημα της γιορτής! Άφθονο κρεατάκι και ποταμοί κρασιού και μπύρας!
Ωραία ωραία!

Ανώνυμος είπε...

Οταν παρακολούθησα τον επιτάφιο της Παναγίας στην ενορία μου έμεινα με την αίσθηση οτι η Παναγία πέθανε. Το είπα σε ενα θεολόγο και μου είπε ότι τα εγκώμια και ο επιτάφιος της Παναγίας στέλνουν λάθος μήνυμα στον κόσμο, γιατί δίνουν έμφαση στο θάνατο της Παναγίας και παραβλεπουν τη μετάσταση. Τα εγκώμια του Χριστού και ο επιτάφιος του Χριστού μιλάνε για το θάνατο του Χριστού, αλλά σε δυό μέρες θα γιορτάσουμε την ἀνάστασση, και έτσι δεν μένουμε με την αίσθση οτι ο Χριστός πέθανε και όλα τέλειωσαν, όπως γίνεται με τα εγκώμια και τον επιτάφιο της Παναγίας.

Ανώνυμος είπε...

@1:00
Επειδή δεν είμαι θεολόγος, αλλά ένας απλός χριστιανός, βλέποντας από τη μία Επιταφίους να περιφέρονται και από την άλλη όλη την Ελλάδα να πανηγυρίζει, έχω μπερδευτεί και αναρωτιέμαι αν την ημέρα της επετείου της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, πρέπει να πενθώ ή να χαίρομαι.

Ανώνυμος είπε...

Και φυσικά να χαίρεσαι και μην ακούς τους θεολόγους αλλά την καρδιά σου και όλα θα πάνε καλά! Άσε τους θεολόγους για τους θεολόγους μήπως και στο τέλος βγάλουν κάποια άκρη, που δεν το νομίζω. Βαδίζεις καλά!

Ανώνυμος είπε...


Απάντηση στον 19.Άυγούστου 2014-7:29 μ.μ.

Ακούω την καρδιά μου και μου λέει ότι το τυπικό της Μεγάλης του Χριστου Εκκλησίας απαγορεύει αυστηρά να λέγονται εγκώμια στην Παναγία και να βγαίνει και ἐπιταφιος γι αυτό και δεν νιώθει άνετα όταν παραβιάζεταιτο τυπικό. Κατηγορούμε τους αιρετικούς γιατί δεν συμμορφώνονται με την ορθόδοξη διδασκαλία και εμείς που είμαστε ορθόδοξοι καταφρονούμε το τυπικό της.
Τιμούμε την Παναγία όταν μιμούμαστε τις αρετές της και μια αρετή της ήταν ότι σεβόταν σε όλα τις διατάξεις της θρησκείας του ιουδαϊσμού δεν τις παραβίαζε με καινοτομίες.

Ανώνυμος είπε...

Δεν έχεις κι άδικο σε αυτά που λές,τα φάλτσα είναι πολλά στο τελετουργικό της εκκλησίας και πρέπει καποια στιγμή να διορθωθούν!Ποιος όμως θα το κάνει, θελει κότσια η ιστορία!

Ανώνυμος είπε...

Ποσο σωστος!Εδω οι μητροπολιτες πρωτοι δινουν το συνθημα για τετοιες αυθαιρεσιες.Οι εφημεριοι ακολουθουν.

Related Posts with Thumbnails