ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ - ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ / ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Με αφορμή την επέτειο των 90χρονων του Μίκη και του Μάνου

Πολύς λόγος έχει γίνει και πολύ μελάνι έχει χυθεί, από ειδικούς και μη, προκειμένου να περιγραφεί η σχέση, ενίοτε θυελλώδης, των δύο μεγάλων ελλήνων συνθετών μας, του Μάνου Χατζιδάκι και του Μίκη Θεοδωράκη. Κανείς, βέβαια, δεν μπορεί να αμφισβητήσει την καταλυτική παρουσία και των δύο στα πολιτιστικά πράγματα της Μεταπολεμικής Ελλάδας, ιδίως δε την «χρυσή», όπως ονομάστηκε, δεκαετία του ’60, κατά την οποία οι δύο συνθέτες συνεργάστηκαν σε παραγωγές που άφησαν εποχή. Τότε ακριβώς έχουμε και την «έξοδο» των συνθετών μας στον κόσμο, αφού η συμμετοχή τους σε διεθνείς κινηματογραφικές παραγωγές, τους χάρισε παγκόσμια φήμη και τους ανέδειξε σε πολιτιστικούς πρέσβεις της Ελλάδας στην οικουμένη. 

Ο Μάνος Χατζιδάκις παίρνει το περίφημο Όσκαρ μουσικής για την ταινία «Ποτέ την Κυριακή» (1960), όπου η Μελίνα Μερκούρη τραγούδησε το θρυλικό, πλέον, τραγούδι «Τα παιδιά του Πειραιά», το οποίο έκτοτε ακούστηκε σχεδόν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Ο Χατζιδάκις δεν μέθυσε με τον, κατά τους πολλούς, θρίαμβό του, γιατί θεωρούσε ότι η συγκεκριμένη μουσική του ξέφυγε από τον έλεγχό του και, ταυτόχρονα, ταυτιζόταν μ’ ένα υλικό εύπεπτο γι’ αυτόν, γεγονός που δεν ήταν στις προθέσεις του. 

Ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε τη μουσική για τον μυθικό «Ζορμπά» (1964), που ακόμα κάνει το γύρο του κόσμου με διάφορες μορφές (μπαλέτο, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις). Το συρτάκι του «Ζορμπά» έγινε το σήμα κατατεθέν της τουριστικής ανάπτυξης της Ελλάδας, ανάπτυξης που βασίστηκε, δυστυχώς, σε στερεότυπα, τα οποία πρόβαλαν μια Ελλάδα γραφική και «ανώδυνη» για τους πολλούς. 

Παρά τις όποιες «παρενέργειες» των επιτυχιών τους, ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Μίκης Θεοδωράκης, συνέβαλαν καθοριστικά στην διάδοση του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού, γεγονός σημαντικό, αφού οι ξένοι εστίαζαν μέχρι τότε μόνο στο παρελθόν της Αρχαίας Ελλάδας. 

Πρόσωπο που ταυτίστηκε με τη σύγχρονη Ελλάδα ήταν, αναμφίβολα, η Μελίνα Μερκούρη. Συναντώντας τον Ζυλ Ντασσέν, ο οποίος ενστερνίστηκε την ελληνικότητα του καιρού, έκαναν διεθνείς κινηματογραφικές παραγωγές για τις οποίες έγραψαν μουσική οι δύο μεγάλοι συνθέτες. Ο Μάνος Χατζιδάκις για τις ταινίες Top Kapi και Ποτέ την Κυριακή, ενώ ο Μίκης Θεοδωράκης για την Φαίδρα. Τα τραγούδια που ερμήνευσε η Μελίνα για τις ταινίες αυτές, αυτονομήθηκαν και αγαπήθηκαν, ανεξάρτητα από την κινηματογραφική λειτουργία τους. 

Επίσης, ο Χατζιδάκις συνεργάστηκε με τον διεθνούς φήμης Ελληνοαμερικανό Ηλία Καζάν (Αμέρικα-Αμέρικα), ενώ ο Θεοδωράκης με τον Ελληνογάλλο Κώστα Γαβρά (Ζ, Κατάσταση πολιορκίας). Οι ταινίες Αμέρικα-Αμέρικα και Ζ είχαν, μάλιστα, ελληνοκεντρικά θέματα, πράγμα που έχει ιδιαίτερη σημασία, αν ληφθεί υπ’ όψιν ότι και οι δύο ταινίες βραβεύτηκαν με Όσκαρ (Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης η πρώτη, καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας και μοντάζ η δεύτερη). 

Και οι δύο συνθέτες αξιοποίησαν ορχηστρικά θέματα, που έγραψαν για τις ανάγκες μιας ταινίας, προσθέτοντας εκ των υστέρων στίχους και δημιουργώντας δημοφιλή τραγούδια. Για παράδειγμα, το ορχηστρικό θέμα του Θεοδωράκη στην ταινία Ηoneymoon (έγινε το τραγούδι Αν θυμηθείς τ’ όνειρό μου, σε στίχους Νίκου Γκάτσου) τραγούδησαν, με αγγλικούς στίχους, και οι Beatles τον Ιούλιο του 1963. Ο Χατζιδάκις «έντυσε» με στίχους του Άκου Δασκαλόπουλου το βασικό θέμα από την ταινία Top Kapi, και το τραγούδι με τίτλο Το μαγικό χαλί τραγούδησε η μεγάλη Φλέρυ Νταντωνάκη. 

Η ιέρεια του γαλλικού τραγουδιού Edith Piaf τραγουδάει στο Παρίσι το Les amants de Τeruel, στην ομότιτλη ταινία τον Μάρτιο του 1962. Ήταν η σπαρακτική μελωδία Θα γίνεις δικιά μου από τον κύκλο Λιποτάκτες του Μ. Θεοδωράκη, σε στίχους του Γιάννη Θεοδωράκη. 

Πολλά τα στιγμιότυπα της κινηματογραφικής μουσικής των δύο συνθετών για ταινίες που είχαν διεθνή απήχηση. Ήταν μια «χρυσή» εποχή, μπορούμε να πούμε ανεπιφύλακτα, που πέρασε ανεπιστρεπτί. Εκτός από τη νοσταλγία, για μια εποχή που δε ζήσαμε οι νεώτεροι, αλλά τη βλέπουμε αποτυπωμένη ανάγλυφα στις ταινίες που μας μεταφέρουν σε κόσμους μαγικούς, έχουμε τις μουσικές του Χατζιδάκι και του Θεοδωράκη ολοζώντανες μπροστά μας. Διαχρονικές, ερωτικές κι απέραντα ευγενικές. Δε μένει παρά να ανοίξουμε το μαγικό κουτί για να ξεχυθούν οι μελωδίες τους και να πλημμυρίσουν με ευωδιές τις νύχτες του καλοκαιριού μας. 

Το κείμενο αυτό αποτέλεσε την εισαγωγή του Παναγιώτη Ανδριόπουλου στη συναυλία του συνόλου του ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ με μουσικές και τραγούδια των Χατζιδάκι – Θεοδωράκη για τον διεθνή κινηματογράφο (Συνεδριακό Κέντρο Παν/μίου Πατρών 25-7-07). Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 20ου Συνεδρίου – Θερινού Σχολείου με θέμα: «Μη γραμμική επιστήμη και πολυπλοκότητα» (υπεύθυνος Καθηγητής: Αναστάσιος Μπούντης).