ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΧΟΡΩΔΙΑΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΤΟΝ Ι. ΝΑΟ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ν. ΨΥΧΙΚΟΥ (ΒΙΝΤΕΟ)

Το Σάββατο 1 Φεβρουαρίου 2025 στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού, με την ευλογία του προϊσταμένου του Ναού, Αρχιμανδρίτη Μιχαήλ Σταθάκη, πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη συναυλία χορωδιακής μουσικής της Choremus Choir, σε συνεργασία με τη Chorus NOVA και το μουσικό της εργαστήρι.   

Η συναυλία ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του χορωδού Κωνσταντίνου Γιώτη. 

Παραθέτουμε στη συνέχεια το πρόγραμμα και το βίντεο της συναυλίας, καθώς και φωτογραφικά στιγμιότυπα.

Κάμερα - επεξεργασία βίντεο: Κατερίνα Λεονάρδου. 

            

ΕΚΑΤΟΝ ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΒΑΛΛΗΝΔΡΑ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Σαν σήμερα πριν 110 χρόνια, στις 2 Φεβρουαρίου 1915, γεννήθηκε στην Αθήνα ο μακαριστός Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος Βαλληνδράς. 

Οι γονείς του ονομάζονταν Λεωνίδας και Καλυψώ. Η καταγωγή του από τη Νάξο. 

Ως Μητροπολίτης Πατρών γιόρταζε αυτή την ημέρα στον Ι. Ναό Υπαπαντής στις Καμάρες Αχαϊας, όπου προεξήρχε της Θείας Λειτουργίας για την πανήγυρη του Ναού. Τις Καταβασίες της μεγάλης εορτής της Υπαπαντής «Χέρσον αβυσσοτόκον» σε ήχο γ', έψαλλε συχνά, πανηγυρικώ τω τρόπω, ο μακαριστός Μητροπολίτης στο αργό ειρμολογικό μέλος του Πέτρου Πελοποννησίου. Αργότερα τις ηχογράφησε στο πρόγραμμα ηχογραφήσεων εκκλησιαστικής μουσικής του Μανόλη Χατζηγιακουμή, και συμπεριλήφθηκαν στο Σώμα Τέταρτο (Καταβασίες) της σειράς "Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής" (Κέντρον Ερευνών και Εκδόσεων, Αθήνα 2012). 

Στη μνήμη του αοιδίμου ιεράρχου δημοσιεύουμε σήμερα ένα κείμενό του από την εποχή που ήταν ακόμα λαϊκός και β' ψάλτης στον Ι. Ναό Αγίου Νικολάου Πευκακίων, στο κέντρο της Αθήνας. Πρόκειται για ένα κείμενο γνώμη στην εφημερίδα της εποχής «Ιεροψαλτικόν Βήμα» (Πέμπτη 1 Οκτωβρίου 1938), με τίτλο: «Η εκκλησιαστική μουσική και ο ραδιοφωνικός σταθμός». Το κείμενο έχει ξεχωριστή αξία ως κείμενο «εποχής». 

Ο νεαρός Νικόλαος Βαλληνδράς, ο οποίος είχε τακτική συνεργασία με την εν λόγω ιεροψαλτική εφημερίδα, υπεραμύνεται της πατρώας μουσικής παράδοσης, αλλά επισημαίνει ότι πρέπει οι να «εργασθώμεν όλοι, ίνα αναδειχθή και το κάλλος και η ιεροπρέπεια της Εκκλησιαστικής –Βυζαντινής Μουσικής». Αναφέρεται στις κρατούσες αντιλήψεις, στα οθνεία στοιχεία που έχουν παρεισφρήσει στις ερμηνείες διαφόρων ιεροψαλτών, αλλά και στην ανάγκη της προβολής της εκκλησιαστικής μουσικής από τα μέσα της εποχής, δηλ. από το ραδιόφωνο. Μη ξεχνάμε ότι η τετραφωνία κυριαρχούσε τότε στην Αθήνα και σε πολλές μεγάλες πόλεις, οπότε και στο ραδιόφωνο ήταν στην πρώτη γραμμή. Ο Νικόλαος Βαλληνδράς σημειώνει ως φωτεινή εξαίρεση μία εκπομπή του Σίμωνα Καρά, ο οποίος από τότε επέμενε με κάθε τρόπο στην διάδοση της «Εθνικής Μουσικής», όπως έλεγε. 

Παραθέτουμε στη συνέχεια ολόκληρο το κείμενο του Ν. Βαλληνδρά. 

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ 

Ευχάριστον, ομολογουμένως, το γεγονός ότι εις το πρόγραμμα των ραδιοφωνικών εκπομπών του σταθμού Αθηνών παρεχωρήθη θέσις και διά την Εκκλησιαστικήν Μουσικήν. Δι’ ωρισμένας δε περιπτώσεις το πράγμα αποβαίνει εξαιρετικώς ευχάριστον όπως είναι π.χ. η περίπτωσις των ξενιτευμένων Ελλήνων, οίτινες πολλάκις στερούνται Ελληνικής Εκκλησίας, ή η περίπτωσις των ασθενών, των μη δυναμένων να εκκλησιασθώσιν. Ιδίως όμως σημασίαν κέκτηται το γεγονός διά τους πολυαρίθμους εν τω εξωτερικώ θαυμαστάς της Εκκλησιαστικής Βυζαντινής Μουσικής. 

Δυστυχώς όμως, την ευχάριστον όψιν του πράγματος εξουδενοί το γεγονός οτι αι μελωδίαι αι μεταδιδόμεναι κατά πάσαν Κυριακήν και εορτήν ως «πρόγραμμα Εκκλησιαστ. μουσικής» -μέχρι τώρα τουλάχιστον- ήκιστα δικαιούνται να εμφανίζωνται με τον τίτλον αυτόν. Πλην μιάς εξαιρέσεως, του κ. Σ. Καρρά, όστις όντως ενεφάνισεν αξιόλογον πρόγραμμα «Εθνικής Μουσικής» εκκλησιαστικής τε και δημώδους, ουδεμία άλλη μεταδοθείσα ως «εκκλησιαστική Μουσική» υπήρξε πράγματι τοιαύτη. Διότι, βεβαίως, ούτε οι δίσκοι του «Ave Maria» κ.τ.τ., ούτε αι τετράφωνοι χορωδίαι των «Ευρωπαϊστών», δύναται να λεχθή οτι εκπροσωπούσι την Μουσικήν της Ελληνικής Εκκλησίας. 

Ερωτάται όμως: Τοιαύτας μελωδίας πρέπει να μεταδίδη ο Ελληνικός ραδιοφ. Σταθμός ως εκκλησιαστικήν –της Ελληνικής Εκκλησίας- Μουσικήν; 

Νομίζομεν οτι, καθ’ ην στιγμήν εις την Ευρώπην περί πολλού ποιούνται το Ελληνικόν κειμήλιον της Βυζαντινής Μουσικής –αυτήν δε την μουσικήν, αναμφιβόλως αναμένουν εκ του Ελληνικού ραδιοφ. Σταθμού ν’ ακούσωσι ως εκκλησιαστικήν- εἶναι ακατανόητον και αχαρακτήριστον εν αυτή τη Ελλάδι να περιφρονήται και να υποκαθιστάται διά ξενοτρόπων και οθνείων. Ενθυμούμαι, καθ’ ην στιγμήν γράφω τας λέξεις ταύτας, τας υπέρ της Βυζαντινής Μουσικής επευφημίας των κορυφαίων Βυζαντινολόγων, οίτινες συνεκρότησαν εν Αθήναις το Γ΄ Διεθνές Βυζαντινολογικόν Συνέδριον τω 1930. 

Ενθυμούμαι –και θα ενθυμούνται οι περισσότεροι ιεροψάλται των Αθηνών και του Πειραιώς-με ποίον θαυμασμόν εξεφράζοντο διά την Βυζαντινήν Μουσικήν οι εκ διαφόρων χωρών διαπρεπείς Βυζαντινολόγοι και με ποίους λόγους εξεδήλωνον την ικανοποίησίν των διά την επιτυχίαν του πανηγυρικού εκείνου εσπερινού, όστις εψάλη εις τον Μητροπολιτικόν Ναόν Αθηνών (12 Οκτωβρίου 1930-Κυριακή 6μ.μ.), χοροστατούντος του Μακ. Αρχιεπισκόπου μετά πάσης της Ιεράς Συνόδου τη συμμετοχή υπερεβδομήκοντα εκ των καλλιτέρων ιεροψαλτών. 

Είναι εύκολον να φαντασθή τις οποίαν απογοήτευσιν θα εδοκίμασαν όταν, πληροφορούμενοι από το πρόγραμμα του σταθμού Αθηνών και παρασυρόμενοι από τον τίτλον Ἑκκλησιαστική μουσική», ήνοιξαν το ραδιόφωνόν των με την επιθυμίαν και την ελπίδα ν’ απολαύσουν ολίγην Βυζαντινήν μουσικήν, ήκουσαν όμως αντ’ αυτής κακοζήλους της Εκκλησιαστικής-Ελληνικής Μπουσικής παραποιήσεις. 

Ποία άρα γε ελεεινολογήματα θα συνώδευαν την απογοήτευσίν των; 

Ποίος όμως πταίει διά την παραθεώρησιν ταύτην της Βυζαντ. Μουσικής; 

Εις το ερώτημα τούτο απαντούν τινες ως εξής: «Πταίουν οι ιεροψάλται και οι εκκλησιαστικοί εν γένει μουσικοί. Διότι όπως ψάλλεται σήμερον εις τους Ναούς η Βυζαντ. Μουσική, δεν δύναται κανείς να ισχυρισθή ότι είναι η κλασσική τοιαύτη. Παρεμορφώθη -λέγουν-διά της εισχωρήσεως ξενικών τρόπων και ούτω, απωλέσασα το κάλλος της, εκτοπίζεται υπό της τετραφώνου «Ευρωπαϊκής». 

Ίσως δεν έχουν όλως διόλου άδικον οι τοιαύτα διατεινόμενοι. Βέβαια είναι σφάλμα των το οτι συγχέουν την αληθή Βυζ. Μουσικήν με την διαστρεβλωμένην τοιαύτην, που ακούουν από αναξίους εκτελεστάς. 

Παρά ταύτα είναι γεγονός οτι διαστρέβλωσις συμβαίνει πράγματι. Διότι δυστυχώς δεν έχουν όλοι οι ιεροψάλται σαφή αντίληψιν περί του ποίον είναι το ορθόν εκκλησιαστικόν ύφος και ποίαι αι όντως Εκκλησιαστικαί- Βυζαντιναί μελωδίαι. Και διά τούτο άλλοι μεν ψάλλουν με ύφος «ευρωπαϊζον» άλλοι δε με ύφος τραχύ και βάρβαρον και πόρρω απέχον του σεμνού. Το αποτέλεσμα είναι ότι παραμορφώνουν και κάμνουν αγνωρίστους και τας καλλιτέρας Βυζαντινάς μελωδίας. 

Προσθέσατε τώρα και τον φιλελευθερισμόν τινων να ονομάζουν Βυζαντινά τα νεωτερίζοντα και τα προς το «ευρωπαϊκόν» αποκλίνοντα, και τον υπέρμετρον ζήλον άλλων, που δεν εννοούν οτι απάδουν προς την ιεροπρέπειαν της λατρείας του Θεού ωρισμένα μέλη, ομοιάζοντα με ανατολίτικα άσματα, και θα αντιληφθήτε διά τι πταίουν και οι ιεροψάλται διά την περιφρόνησιν της Βυζ. Μουσικής. 

Η αλήθεια ευρίσκεται εις το μέσον. Αι Βυζαντιναί μελωδίαι διακρίνονται διά την σεμνότητα και ιεροπρέπειά των. 

Τας τοιαύτας δε σεμνάς και ιεροπρεπείς μελωδίας ουδείς δύναται, όχι να κατηγορήση, αλλ’ ουδέ να συγκρίνει καν προς τας των τετραφωνιστών. Διότι ο χαρακτήρ των είναι προφανώς εκκλησιαστικός και ο μόνος ενδεδειγμένος διά την θείαν λατρείαν. 

Δεν πρέπει να λησμονώμεν ότι το λειτουργικόν άσμα δεν είναι ο σκοπός της λατρείας, αλλά μόνον μέσον υποβοηθούν την «εν πνεύματι και αληθεία» λατρείαν του Θεού. Διά να υποβοηθή δε την λατρείαν η ψαλμωδία πρέπει να είνε ανάλογος προς την ιερότητα του ναού και της τελετής και του περιεχομένου των ύμνων. 

Όχι άμετροι κραυγαί. Ούτε θορυβώδεις θεατρισμοί. Ούτε πάλιν τρόποι υπενθυμίζοντες τα κοσμικά κέντρα και τας κοσμικάς διασκεδάσεις. Προσοχή δε όπως μη χάνεται το κείμενον διά την μουσικήν, ο καρπός διά τον φλοιόν. 

-Είναι απηλλαγμένη εκ πάντων τούτων η ψαλμωδία εις όλους τους ναούς σήμερον; 

-Δεν είναι, βεβαίως. Πρέπει όμως να είναι. Και ας εργασθώμεν όλοι, ίνα αναδειχθή και το κάλλος και η ιεροπρέπεια της Εκκλησιαστικής –Βυζαντινής Μουσικής. Διά του επιμελούς καταρτισμού Βυζαντινών χορωδιών, διά δημοσίων εμφανίσεων φιλοτίμου εργασίας, απηλλαγμένης των μνημονευθέντων ελαττωμάτων, και διά παντός άλλου μέσου ας φροντίσωμεν διά την ιδανικωτέραν εμφάνισιν της Μουσικής μας, διά την ανύψωσίν της εις την δέουσαν περιωπήν, ώστε να μη παραθεωρήται αύτη ούτε εις τους ναούς, ούτε εις ... τον ραδιοφωνικόν σταθμόν. 

ΝΙΚΟΛ. Λ. ΒΑΛΛΗΝΔΡΑΣ

ΣΤΕΛΙΟΣ Θ. ΜΑΦΡΕΔΑΣ: Το βάρος του Θεού

Το βάρος του Θεού

Κι έγινε ευώδης Κήπος όλη η θλίψη, 

που ανίδεος ο Συμεώνας παραδίνει 

το Θεόν 

Τάκης Παπατσώνης: Τρία ρόδα 

Έγνοια μεγάλη είχα αποβραδίς 

την άλλη μέρα ξημέρωνε της Υπαπαντής. 

Για τον πρωτότοκο θ’ άρχιζε ο χρόνος να μετράει 

ο πρεσβύτης, νάναι η ύστατη στιγμή του, να παρακαλάει. 

Τι όνειρο θα έβλεπα στον ύπνο 

εφιάλτη μήπως ή θα ήμουν μέσα στην ευδαιμονία; 

Είδα πως σου παρέθεσα πλούσιο δείπνο 

παλαιός των ημερών εσύ και έχεις την ηγεμονία. 

Στην πρώτη σου εμφάνιση θύελλα και γνόφος 

κόκκινος ο ουρανός καίγονταν από παντού ο λόφος. 

Τώρα μωρό στην αγκαλιά μου σε έχω, σε κοιτώ 

να ησυχάζεις μέσα στα σπάργανά σου. 

Ω! θα σε μισήσουνε πολλοί κι άλλοι θα σ ’έχουν αρχηγό 

θ’ ανοίξουν γρήγορα για σένα οι ουρανοί 

πίσω θα μείνουνε τα ορφανά σου. 

Τρέμεις σύγκορμος, μου λέει ο Παπατσώνης 

κράτησε δυνάμεις ν’ αντέξεις το βάρος του Θεού! 

Με το γράμμα του νόμου, με τους ανθρώπους τώρα, 

                                                                  τον ενώνεις 

 περιστέρια και τρυγόνες πάντα θα πετούν 

                                                  στα ύψη του ουρανού. 

Στέλιος Θ. Μαφρέδας

Σημείωση: Η κλεμμένη, μετά την τουρκική εισβολή, εικόνα της Υπαπαντής του Χριστού, που παραθέτουμε εδώ, ανήκει κατά πάσα πιθανότητα στην κατεχόμενη μονή του Αγίου Παντελεήμονα στην Μύρτου.  

Η εικόνα εντοπίστηκε από την αντιπροσωπεία της Εκκλησίας της Κύπρου στις Βρυξέλλες, να δημοπρατείται από τον οίκο Kaupp στο Σάλτσμπουργκ. Η Εκκλησία αθόρυβα και διακριτικά, με την ουσιαστική στήριξη Κυπρίων χορηγών, κατάφερε με επιτυχία να τη διεκδικήσει και να την ανακτήσει. Η εικόνα αγιογραφήθηκε το 1787 και αποδίδεται στον αγιογράφο Λεόντιο της σχολής αγιογραφίας της Μονής Αγίου Ηρακλειδίου. Αφιερωματική επιγραφή στη βάση της εικόνας αναφέρει: «Μνήσθητι Δέσποινα των δούλων σου Ελευθερίου Χριστίνας και των γονέων και των τέκνων αυτών (αψοζ=1787)».

ΓΙΑ ΤΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΟΙΗΣΗ

Η δεύτερη εκδήλωση του φετινού κύκλου «Καιρός του ποιήσαι», της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 12 Φεβρουαρίου 2025 στις 7 μ.μ. και θα είναι στρογγυλή τράπεζα με θέμα «Το θρησκευτικό στοιχείο στη νεοελληνική πεζογραφία και ποίηση». 

Θα συμμετάσχουν ως ομιλητές η Μαγδαληνή Θωμά (Δρ. Φιλολογίας, Συγγραφέας) και ο Παναγιώτης Α. Ανδριόπουλος (Θεολόγος, Μουσικός και Συγγραφέας), Συντονιστής της συζήτησης θα είναι ο Μάριος-Κυπαρίσσης Μώρος (Δρ. Νεοελληνικής Φιλολογίας, μεταδιδακτορικός ερευνητής ΑΠΘ). 

Ο σύνδεσμος για την παρακολούθηση της εκδήλωσης είναι https://us06web.zoom.us/j/84696675927. 

Η στρογγυλή τράπεζα θα εξερευνήσει το θρησκευτικό στοιχείο στην ποίηση του Κ. Π. Καβάφη και του Οδυσσέα Ελύτη και στην πεζογραφία του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη. 

Οι δύο μεγάλοι ποιητές εμπνεύστηκαν από αγίους της Ορθόδοξης Εκκλησίας και έγραψαν ποιήματα ή δοκίμια γι’ αυτούς, ενώ διάσπαρτες αναφορές υπάρχουν σε διάφορα έργα τους. Οι προσεγγίσεις τους δεν είναι θεολογικές, αλλά περισσότερο ποιητικές, καθώς βλέπουν τους αγίους από μια δική τους εξαιρετικά ενδιαφέρουσα οπτική γωνία. Στον Καβάφη υπερισχύει το ιστορικό στοιχείο («Συμεών», «Οι άγιοι επτά παίδες εν Εφέσω», «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας» κ.α.), ενώ στον Ελύτη το γλωσσικό και το «απόθετον κάλλος» («Ρωμανός ο Μελωδός», «Ακινδύνου, Ελπιδοφόρου, Ανεμποδίστου» κ.ά.).

Αντίστοιχα, στον Παπαδιαμάντη ένα γλωσσικό παλίμψηστο έρχεται να εκφράσει ένα πνεύμα μεταβάσεων: διαστρωματώνοντας τον εκκλησιαστικό λόγο και τις προφορικές ντοπιολαλιές, η γλώσσα του Παπαδιαμάντη συνθέτει ένα αμάλγαμα ετερόκλητων στοιχείων που επικοινωνούν μεταξύ τους αριστοτεχνικά. Σε κείμενα όπως «Στην Αγι-Αναστασά» αναδεικνύεται το παιχνίδι των υποκαταστάσεων ανάμεσα σε έμψυχα και άψυχα, πρόσωπα και κτίσματα, που διαμορφώνουν ένα πεδίο συμβολισμών. Το ονειρικό νυχτερινό κάδρο της ιστορίας δημιουργεί ένα πλαίσιο μετάβασης από τη μια τοποθεσία στην άλλη, από τον ένα ιερό ναό στον άλλο, προκειμένου να γιορταστεί η Ανάσταση σε μέρη όπου οι βασικοί χαρακτήρες μοιράζουν διαγκωνιζόμενοι τα καθήκοντά τους. Η λειτουργία αυτή της μίμησης και της παρωδίας ή εξύμνησης, μαζί με την αντίστοιχη της συμπερίληψης και συμπύκνωσης, ακολουθεί τα μονοπάτια του ονείρου και στην πράξη. 

Η Μαγδαληνή Θωμά είναι Δρ. Φιλολογίας. Έχει διδάξει Νεοελληνική Γλώσσα στα Τμήματα Μητρικής Γλώσσας του Μπορντώ και της Λίλλης, στο Liceo Classico «Marco Foscarini» της Βενετίας, στο Κλασικό Λύκειο της Βιτσέντσας, στο Κλασικό Λύκειο του Καστελφράνκο, στο Κέντρο Γλωσσών και στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου του Τάρτου της Εσθονίας. Έχει δημοσιεύσει δυο μυθιστορήματα, μια νουβέλα, καθώς και τρία βιβλία μεταφρασμένης (από το πρωτότυπο) εσθονικής λογοτεχνίας. Διηγήματα και κριτικές της παρουσιάσεις έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά. Είναι μέλος του Κέντρου Βιβλίου Μαγνησιωτών Συγγραφέων και συνεργάτις της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου. 

Ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος γεννήθηκε στην Πάτρα. Σπούδασε θεολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με μεταπτυχιακές σπουδές στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Παράλληλα σπούδασε βυζαντινή και ευρωπαϊκή μουσική. Συμμετείχε σε ερευνητικά προγράμματα του Κέντρου Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας και έχει τραγουδήσει έργα σύγχρονων ελλήνων συνθετών σε πρώτη εκτέλεση, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το 2004 ίδρυσε το Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον», με το οποίο παρουσιάζει στην Ελλάδα και το εξωτερικό πρωτότυπες παραγωγές και τη διετία 2017-2019 συνεργάστηκε με τον διάσημο χορογράφο και χορευτή φλαμένκο Israel Galvan, πραγματοποιώντας διεθνή περιοδεία. Συμμετέχει με ανακοινώσεις του σε επιστημονικά συνέδρια, ενώ μελέτες του για τη θεολογία και τον πολιτισμό έχουν δημοσιευθεί σε διάφορους επιστημονικούς τόμους. Διατηρεί το ιστολόγιο Ιδιωτική Οδός και τον ιστότοπο Φως Φαναρίου (ο οποίος καλύπτει αποκλειστικά το Οικουμενικό Πατριαρχείο). Επιμελείται και παρουσιάζει τη διαδικτυακή εκπομπή «Προς Εκκλησιασμόν», όπου φιλοξενούνται προσωπικότητες του πνεύματος και της τέχνης. Κυκλοφορούν τα βιβλία του: «Ελληνορωσικά» (εκδόσεις s@mizdat, 2022) και «Τα Χατζιδακικά» (ιδιωτική έκδοση, 2023) και «Νιγηρίας Αλεξάνδρου Παρακαταθήκες» (Έκδοση Ι. Ναού Αγ. Γεωργίου Ν. Ψυχικού, 2024).

ΣΤΟΝ ΣΚΑΪ ΚΡΗΤΗΣ ΓΙΑ ΜΑΝΟ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ ΚΑΙ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ (ΗΧΗΤΙΚΟ)

Στον Σκάι Κρήτης και στην εκπομπή "Πες το κι έτσι" της Ελένης Βακεθιανάκη, ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος μίλησε για το βιβλίο του "Τα Χατζιδακικά", που αφορά σε πτυχές του έργου και της σκέψης του Μάνου Χατζιδάκι. 

Αναφέρθηκε, επίσης, στην έρευνά του πάνω στις εκκλησιαστικές συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη και μεταδόθηκε από την εκπομπή ένα απόσπασμα από το νεανικό έργο του Μ. Θεοδωράκη «Ύμνος στον Θεό», με την σοπράνο Δάφνη Πανουργιά και τον Μάριο Καζά στο πιάνο. Παραθέτουμε το ηχητικό της ραδιοφωνικής εκπομπής.

ΟΙ ΚΥΡΙΕΣ ΕΥΗ ΒΟΥΛΓΑΡΑΚΗ ΚΑΙ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΣΥΓΓΕΝΙΩΤΟΥ ΚΑΛΟΥΝΤΑΙ ΣΕ ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΑΛΟΓΟ

Δύο εκλεκτές κυρίες και παλαιές φίλες, η κα Εύη Βουλγαράκη, διδάσκουσα στην Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, και η λυρική τραγουδίστρια κα Μαργαρίτα Συγγενιώτου, εργαζομένη στην Εθνική Λυρική Σκηνή, διατυπώνουν στο facebook διάφορους παραπικρασμούς - φευ - εξαιτίας μου! 

Επειδή εγώ δεν έχω κάποιο πρόβλημα με τις εν λόγω κυρίες, τις καλώ - στο όνομα και της παλαιάς γνωριμίας μας - σε δημόσιο διάλογο προς συνεξήγησιν. Ελπίζω να ανταποκριθούν στο κάλεσμά μου και να μη κρυφτούν πίσω από fbσχόλια. 

Εγώ παρρησία λελάληκα.

Ο ΑΛΒΑΝΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΤΡΩΝ (ΒΙΝΤΕΟ)

Ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας κ. Αναστάσιος προέστη της πανηγύρεως του πολιούχου Πατρών Αγίου Ανδρέου του Πρωτοκλήτου, επί των ημερών του αειμνήστου Μητροπολίτου Πατρών Νικοδήμου Βαλληνδρά. 

Παραθέτουμε το ιστορικής - πλέον - σημασίας βίντεο εκείνης της πανηγύρεως.

 

ΜΙΑ ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΧΙΛΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ Ι. ΝΑΟΥ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΦΙΛΕΛΛΗΝΩΝ (ΒΙΝΤΕΟ)

Με μεγάλη επιτυχία άρχισαν την Τρίτη 28 Ιανουαρίου 2025 οι εκδηλώσεις για τον εορτασμό της συμπλήρωσης χιλίων ετών από την ίδρυση του Ιερού Ναού Αγίας Τριάδας της Οδού Φιλελλήνων. 

Στο νέο Αμφιθέατρο "Ιωάννης Δεσποτόπουλος" του Ωδείου Αθηνών, πραγματοποιήθηκε μια ξεχωριστή συναυλία με την Μικτή Χορωδία της ΕΡΤ, η οποία παρουσίασε έργα των Rachmaninoff, Chesnokov και Μ. Αδάμη, υπό τη διεύθυνση του Χοράρχη του Ναού, Βαλέριου Ορέσκιν. 

Σολίστ ήταν η mezzo Βικτώρια Ντίνα Μαϊφάτοβα και στο έργο "Φωτώνυμον" του Μιχάλη Αδάμη ο ψάλτης Γεώργιος Ντόβολος. Το "Φωτώνυμον" (1973) είναι γραμμένο από τον Μ. Αδάμη για ψάλτη, λειτουργικές καμπάνες, τάλαντα, σήμαντρα, δώδεκα γυναικείες φωνές και οκτώ ανδρικές. 

Στην εκδήλωση παρέστησαν ο Πρωτοσύγκελλος της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, Αρχιμανδρίτης Βαρνάβας Θεοχάρης, ως εκπρόσωπος του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου, ο Μητροπολίτης Θαυμακού κ. Ιάκωβος, Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Ασωμάτων Πετράκη, κληρικοί και πολλοί φιλόμουσοι. 

Ο προϊστάμενος του Ιερού Ναού Αγίας Τριάδας, Αρχιμανδρίτης Συνέσιος Βικτωράτος, καλωσόρισε τους παριστάμενους και αναφέρθηκε στην ιστορία του Ναού και τη θεμελίωσή του, η οποία, σύμφωνα με μελέτες και μαρτυρίες, τοποθετείται κατά το πρώτο τέταρτο του 11ου αιώνα. 

Ο Πρωτοσύγκελλος της Αρχιεπισκοπής, Αρχιμανδρίτης Βαρνάβας Θεοχάρης, μετέφερε τις ευχές του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου και επεσήμανε πόσο σημαντικό είναι το γεγονός ότι μία ενορία συμπληρώνει χίλια χρόνια από την ίδρυσή της. 

Για το 2025, έχει προγραμματιστεί σειρά εκδηλώσεων, που περιλαμβάνουν το Διεθνές Συνέδριο για την Ιστορία του Ναού, καθώς και εκθέσεις κειμηλίων, φωτογραφίας και ιστορικών γκραβούρων.

 

Ο ιστορικός Ναός, αφιερωμένος στην Αγία και Ομοουσία και Ζωοποιό Τριάδα, αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά και χαρακτηριστικά Μεταβυζαντινά Μνημεία της Αθήνας. Είναι επίσης γνωστός ως «Ρωσική Εκκλησία», λόγω της ιδιαιτερότητάς του να τελούνται οι ακολουθίες εκτός της ελληνικής και στην εκκλησιαστική σλαβονική γλώσσα, εξυπηρετώντας τις λειτουργικές ανάγκες της σλαβόφωνης κοινότητας της Αθήνας. 

Από το 1850 έως το 1917, ο Ναός είχε παραχωρηθεί στην ρωσική τσαρική Πρεσβεία για τις θρησκευτικές ανάγκες της Ρωσικής Παροικίας. Από το 2021, ανήκει στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών και αποτελεί τη νεότερη ενορία της. Η ιστορία του Ναού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πορεία των Σλαβόφωνων της Αθήνας και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της εκκλησιαστικής και πολιτικής ζωής της πόλης, σχεδόν από τον 11ο αιώνα. 

Ακολουθούν φωτογραφίες του Χρήστου Μπόνη. 

"ΤΡΕΙΣ ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΟΛΟΧΡΥΣΕΣ..." - Μικρό αφιέρωμα στους Τρεις Ιεράρχες

«Οι Τρεις Ιεράρχες και σκηνές του βίου τους» - Μουσείο Ζακύνθου.
 Τοιχογραφία από το ναό της Παναγίας Πικριδιώτισσας. Αρχές 18ου αι.

Το φύλλο 2588 της εφημερίδας Τηλέγραφος της Αλεξάνδρειας.
Περιέχει, στην πρώτη σελίδα, το άρθρο του Καβάφη
«Οι Βυζαντινοί ποιηταί», το οποίο φέρει την υπογραφή «Κ.Φ.Κ.».

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Σε ένα πεζό κείμενό του με τον τίτλο "Οι Βυζαντινοί ποιηταί" (πρωτοδημοσιευμένο στην εφημερίδα "Τηλέγραφος" της Αλεξάνδρειας, 11/23 Απριλίου 1893), ο Κ.Π. Καβάφης επιχειρεί μια "σύντομον, συντομωτάτην σκιαγραφίαν της Bυζαντινής ποιήσεως", όπως γράφει ο ίδιος στο τέλος του συγκεκριμένου κειμένου, εκφράζοντας την βεβαιότητα ότι "εξ αυτής ο αναγνώστης θα εννοήση ότι το αντικείμενον είναι εκτενές και άξιον της σπουδής των ημετέρων λογίων."

Το ενδιαφέρον είναι ότι στο πεζό αυτό ο Αλεξανδρινός ποιητής αναφέρεται και στον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, ο οποίος υπήρξε, ως γνωστόν, και σπουδαίος ποιητής. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Καβάφης παραθέτει την γνώμη του μεγάλου ιστορικού Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου για τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, ο οποίος βασίζεται σε μελέτες της εποχής του, που συγκρίνουν την ποίηση του Αγίου με αυτήν του Λαμαρτίνου.

Ο Alphonse Marie Louis de Prat de Lamartine (21 Οκτωβρίου 1790 – 28 Φεβρουαρίου 1869), γνωστός στην Ελλάδα ως Λαμαρτίνος, ήταν Γάλλος ποιητής, μυθιστοριογράφος, ιστοριογράφος και πολιτικός, από τα μεγαλύτερα ονόματα του ρομαντισμού στην Γαλλία.
Όμως ο Καβάφης είναι γνώστης και της γενικότερης έρευνας του καιρού του. Γι' αυτό και ξέρει και το έργο που αποδιδόταν στον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο. Γράφει:  "Περιήλθε δ’ εις ημάς δράμα του 11ου ή 12ου αιώνος επιγραφόμενον Xριστός Πάσχων, το οποίον είναι έργον με αξίαν και διά πολύν καιρόν απεδίδετο εις τον κάλαμον του αγ. Γρηγορίου του Nαζιανζηνού."

Αλλά ας δούμε τι γράφει ακριβώς ο Καβάφης για την ποίηση του Γρηγορίου: 

H χριστιανική ποίησις του Γρηγορίου του Nαζιανζηνού εθαυμάσθη υπό των λογίων πασών των εποχών, και εν τοις καθ’ ημάς χρόνοις συνεκρίθη προς την ποίησιν του… Λαμαρτίνου. Iδού πώς εκφράζεται περί αυτής εν τη Iστορία του Eλληνικού Έθνους ο κ. Παπαρρηγόπουλος: «Tα έπη ταύτα ωνομάσθησαν υπό της νεωτέρας κριτικής Θρησκευτικαί μελέται εξ αναλογίας των Ποιητικών Mελετών του Λαμαρτίνου· διότι τωόντι μεγάλη μεν υπάρχει διαφορά μεταξύ της φύσεως των δύο ποιητών και των χρόνων καθ’ ους εκάτερος έζησεν, ουδέν ήττον όμως παρετηρήθη ευλόγως, ότι τα του Γρηγορίου έπη έχουσι πολλάκις παράδοξον οικειότητα προς τας περιπλανήσεις της φαντασίας του ποιητού εκείνου της σκεπτικής και κόρου μεστής ηλικίας του αιώνος ημών. Yπάρχουσι μάλιστα τινά των επών τούτων τα οποία ο περί τα τοιαύτα τοσούτον έμπειρος Oυϊλλεμαίνος δεν εδίστασε να αποκαλέση προδρόμους των θελκτικωτέρων στεναγμών της μελαγχολικής των καθ’ ημάς χρόνων μούσης, ει και αποπνέοντα πίστιν εισέτι νεαράν και αφελή εν τω θορύβω αυτής. Eις τα έπη ταύτα επανθεί επαφρόδιτόν τι μίγμα αφηρημένων ιδεών και πραγματικών συγκινήσεων, γοητευτική δέ τις αντίθεσις των καλλονών της φύσεως προς την ταραχήν καρδίας, ήτις, βασανιζομένη υπό του αινίγματος της υπάρξεως ημών, ζητεί καταφύγιον εν τη πίστει».

(Κ.Π. Καβάφης, Τα πεζά (1882;-1931), Φιλολογική επιμέλεια Mιχάλης Πιερής, Ίκαρος Εκδοτική Εταιρία, 2003)

Λάβαρο των Τριών Ιεραρχών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών 

Ελ. Μάινας
ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ

Τρεις μέλισσες ολόχρυσες
στ’ άνθη της ροδωνιάς
συλλέγουνε τη γύρη τους,
χορεύουν μουσικά,
τρεις ήλιους πλάθουν τα κεριά
στο σκότος λάμψη μία.

Ελένη Αρβελέρ
ΕΝΔΟΞΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΙΣΜΟΣ 
Καβαφική κρυπτομνησία

Ἀπὸ Ἀντιόχεια, Ἀλεξάνδρεια, καὶ πιὸ πέρα ἀκόμη, 
ἀσθμαῖνον ἔφτασε τὸ ἑλληνίζειν μέσα στὴ Νέα Ρώμη. 
Βασιλικὰ τὸ ὑποδέχθηκε ὁ Ἰουλιανός, 
μὲ σθένος τὸ διεκδίκησε ὁ Ναζιανζηνός, 
καὶ τέλος ὁ Βασίλειος, στῶν Νέων τὴν παιδεία, 
κράτησε τὸ ἀπόσταγμα ἀπ᾿ τὴν παλιὰ σοφία, 
αὐτὴν πού, «ἔξω καὶ θύραθεν», εἶπε ἡ ἐκκλησία. 

Γκρέμισε ὁ Θεοδόσιος ναούς, ἱερά, βωμοὺς 
(Τὰ ἀγάλματα συντρίμμια, σωρὸς ἄμορφος λίθων), 
τοὺς ἀγωνιστικοὺς τῆς Ὀλυμπίας κατήργησε θεσμούς, 
ἔψεξε κι ὁ Χρυσόστομος τῶν Ἀθηνῶν τὸν τύφον, 
ἐνῶ ἡ Πυθία ἔβγαζε παράξενους χρησμούς, 
λὲς κι εἶχε τὸν Ἀπόλλωνα κατατροπώσει ὁ Πύθων. 

Θρίαμβο τοῦ Χριστιανισμοῦ εἶπαν τὴν ἐποχή. 
Μόνο τῶν Ὀρθοδόξων ἦταν δεκτὴ ἡ προσευχή. 
Ὁ τρόμος τῶν Αἱρετικῶν καὶ τῶν Βαρβάρων, ἴσος· 
ὁ ἀρχαῖος κόσμος χάλασμα, γύρω φόβος καὶ μίσος. 

Μὰ ἀπ᾿ τὶς παλιὲς περγαμηνές, μέσα στὰ μοναστήρια, 
σὰν τὸν Χριστὸ ἀναστήθηκε νέος ἑλληνισμός, 
ἔνδοξος, οἰκουμενικός, ὁ Βυζαντινισμός. 
Ἡ Ρωμιοσύνη δηλαδή, ποὺ πάθη ἔζησε μύρια. 

Κλαίει κι ἀναστενάζει τώρα ἀπ᾿ τῆς καρδιᾶς τὰ βάθη, 
ὅποιος τὰ βάσανά της δεῖ, καὶ τὸν καημό της μάθει.

[Ελένη Αρβελέρ, Το άγνωστο Βυζάντιο]

Κάλαντα Τριών Ιεραρχών, Κοτυώρων Πόντου 

Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρείαν 

πηγαίνει στην Ιερουσαλήμ την πόλη την αγίαν. 

Στον δρόμο που επήενεν βλέπει τον Ιωάννην, 

ομού με τον Γρηγόριο και τον εχαιρετάει: 

Ώρα καλή, Γρηγόριε, Τριάδος της Αγίας 

και του Χριστού υπέρμαχε και της Υπεραγίας. 

Χαίρε κι εσύ, Χρυσόστομε, 

μέγιστε και φωστήρα 

διδάσκαλε που έγραψες την θείαν Λειτουργίαν. 

Χαίρε κι εσύ, Βασίλειε, πόθεν κατεβαίνεις; 

Από ποια πόλη έρχεσαι και τώρα που πηγαίνεις; 

Έρχομαι απ’ την Καισάρειαν κι απ’ την Καππαδοκίαν, 

πηγαίνω στην Ιερουσαλήμ, την πόλιν την αγίαν. 

Θα πάγω εις το σπήλαιον, Να πάω να ιδώ τον τόπον. 

Πού εγεννήθη ο Χριστός, ας κάμω και τον κόπον. 

Με αφορμή την εορτή των Τριών Ιεραρχών η Ιδιωτική Οδός δημοσιεύει μια ιστορική ομιλία του αειμνήστου Καθηγητού της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνου Παπαπέτρου, με θέμα: "Πίστη και Γνώση". 

Πρόκειται για μια ομιλία που πραγματοποίησε την 30ή Ιανουαρίου του 1983 στην μεγάλη Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο πλαίσιο του καθιερωμένου εορτασμού των Γραμμάτων και της Παιδείας από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. 

Ύστερα, η ομιλία αυτή συμπεριλήφθηκε στον τόμο "Επίσημοι Λόγοι Πανεπιστημίου Αθηνών" (1.9.1982-18.5.1983). 

ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΓΝΩΣΗ - του Κων. Παπαπέτρου

Το τεράστιο συγγραφικό έργο των Τριών Ιεραρχών γνωρίζει στις μέρες μας διεθνή απήχηση και οι προσωπικότητές τους εξετάζονται σε μεγάλα ερευνητικά κέντρα Ανθρωπιστικών Σπουδών. 

Εστιάζουμε στον γερμανόφωνο χώρο, για να δούμε ενδεικτικές βιβλιογραφικές αναφορές στον βίο και το έργο τους. 

Γερμανικά βιβλία και κείμενα σχετικά με τους Τρεις Ιεράρχες. 

- Wolf- Dieter Hauschild: “ Basilius von Caesarea“.

- Hermann Dörries: ″ Der Beitrag des Basilius zur Ausbildung des trinitarischen Denkens″.

- Friedrich Wilhelm Bautz:″ Basilius der Große″.

- Josef Lercher: “Die Persönlichkeit des heiligen Gregorius von Nazianz und seine Stellung zur klassischen Bildung”.

- Franz Portmann: “ Die göttliche Paidagogia bei Gregor von Nazianz” (Studie).

- Werner Raupp: “Johannes Chrysostomos- der Goldmund”.

- Rudolf Brändle: “ Johannes Chrysostomus”.

- Claudia Tiersch: “Johannes Chrysostomus in Konstantinopel”.

- Karl Heinz Uthemann: “Johannes Chrysostomus“ in Biographisch- Bibliographisches Kirchenlexikon.

- Ένα κλασικό έργο για τον Μ. Βασίλειο: L. Vischer: Basilius der Große. Untersuchungen zu einem Kirchenvater des 4. Jahrhunderts. Diss., 1953.

- Για τον Γρηγόριο τον Θεολόγο: Franz Xaver Portmann: Die göttliche Paidagogia bei Gregor von Nazianz. Eine dogmengeschichtliche Studie Kirchengeschichtliche Quellen und Studien. Bd. 3). Eos Verlag, St. Ottilien 1954. 

Το Τμήμα Ορθόδοξης Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Μονάχου, το οποίο έχει τους Τρεις Ιεράρχες ως προστάτες, όπως φαίνεται και στην ιστοσελίδα του. 

- Για τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο: Rudolf Brändle: «Johannes Chrysostomus». Bischof, Reformer, Märtyrer. Stuttgart 1999. 

- Διάφορα Έργα των Πατέρων σε γερμανική μετάφραση. 

- «Die Kunst und ihr erzieherischer Wert bei den drei Hierarchen», ένα άρθρο του καθηγητή Θεόδωρου Νικολάου για την τέχνη στους Τρεις Ιεράρχες.

Απολυτίκιο των Τριών Ιεραρχών στα γερμανικά 

Barmherziger Gott, als Pilger sind wir heute unterwegs zum Kölner Dom. 

Hier verehrt die Kirche in besonderer Weise die Heiligen Drei Könige. Auf ihrer Suche nach der Wahrheit des Lebens folgten sie Deinem Stern, der sie zum Licht der Welt führte. 

In Erinnerung an die Drei Weisen geleite auch uns auf allen unseren Wegen und lass uns Zeugnis geben von Deiner frohen Botschaft. 

Mit den Heiligen Drei Königen loben und preisen wir Dich. 

Wir beten Dich an und danken Dir, dem ewigen, dreieinigen Gott, dem Vater, dem Sohn und dem Heiligen Geist.

Παραθέτουμε, τέλος, το Δοξαστικό της Λιτής από την Ακολουθία των Τριών Ιεραρχών "Τους ιεράρχας του Χριστού...", σε ήχο πλ. β' και στο μέλος του Ιακώβου Πρωτοψάλτου. Από την περίφημη σειρά "Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής" του Μανόλη Χατζηγιακουμή (Σώμα Τρίτο - Δοξαστικά Ιακώβου Πρωτοψάλτου). Ψάλλει ο αείμνηστος πρωτοψάλτης του Αγίου Όρους π. Διονύσιος Φιρφιρής.

 

Ο ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΒΟΥΤΣΙΝΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΟΥ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΥ

Άφησέ με να 'ρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε!
Είναι καλό το φεγγάρι, - δε θα φαίνεται
που άσπρισαν τα μαλλιά μου. Το φεγγάρι
θα κάνει πάλι χρυσά τα μαλλιά μου. Δε θα καταλάβεις.
Άφησέ με να 'ρθω μαζί σου...

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Ο Φραγκίσκος Βουτσίνος (1936-1999) ήταν ένας σπουδαίος έλληνας βαθύφωνος με αξιοζήλευτη διεθνή καριέρα, που έφυγε νωρίς...
Νομίζω πως πρέπει να τον ανακαλύψουμε εκ νέου. Ήταν ένας λυρικός τραγουδιστής με σημαντικούς ρόλους κλασικού ρεπερτορίου στο ενεργητικό του, μα και με έντονη παρουσία στην ελληνική μουσική.

Έκανε μουσικές σπουδές αρχικά στην Αθήνα και κατόπιν στη Βιέννη, όπου και ξεκίνησε την επαγγελματική του σταδιοδρομία στη Λαϊκή Όπερα της Βιέννης (1961-1963). Διακρίθηκε αμέσως για την πλούσια φωνή, τη μουσικότητα και την υποκριτική του, και βραβεύτηκε στη Βιέννη και στο Βέλγιο. Τραγούδησε ως πρώτος βαθύφωνος στα γερμανικά λυρικά θέατρα του Βούππερταλ (έως το 1965), του Ντύσσελντορφ, όπου και ερμήνευσε 44 ρόλους (1967-1974), και του Κάσσελ (έως το 1976). Κατόπιν εμφανίστηκε σε πολλά διεθνή λυρικά θέατρα, συνεργάστηκε με διάσημους αρχιμουσικούς και με πλειάδα διακεκριμένων σκηνοθετών. Το ρεπερτόριό του περιλάμβανε άνω των 65 ρόλων όπερας, καθώς επίσης και 25 ορατόρια και συμφωνικά έργα. Συνεργάστηκε επανειλημμένα με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, πραγματοποίησε ηχογραφήσεις και έπαιξε στον κινηματογράφο (Ορφέας, Κλωvτ Γκορέττα, 1985). Με την Εθνική Λυρική Σκηνή συνεργάστηκε κατά την εικοσαετία 1975-1995, ερμηνεύοντας 25 ρόλους σε 43 παραγωγές και αναβιώσεις παραγωγών στο Ολύμπια και στο Ηρώδειο. Αρκετές εξ αυτών ήσαν πρώτες παρουσιάσεις έργων. 

Αυτόν τον διεθνούς φήμης καλλιτέχνη συνάντησε στην ακμή του ο Θάνος Μικρούτσικος και προέκυψε μια ξεχωριστή συνεργασία. 

Έχει ενδιαφέρον ότι είχαν σπουδάσει και οι δύο μαθηματικά! 
Η πρώτη συνεργασία τους ήταν στον συλλογικό  δίσκο  "Αντιθέσεις" (1985) - περιλαμβάνει και έργα του Μιχάλη Γρηγορίου και του Γερμανού avant garde συνθέτη Wilhelm Zobl (1950-1991) - και πρόκειται για την μελοποίηση αποσπάσματος από το περίφημο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου "Η Σονάτα του σεληνόφωτος". Μια σύνθεση γραμμένη στη λιτή φόρμα του lied για βαθύφωνο και πιάνο. Ερμηνεύει ο Φραγκίσκος Βουτσίνος με τη συνοδεία του συνθέτη στο πιάνο. Αυτή είναι η πρώτη εκτέλεση του έργου, είκοσι περίπου χρόνια πριν από την επανεκτέλεση του Κώστα Θωμαΐδη (2004).
Θεωρώ εμπνευσμένη την ερμηνεία του Φ. Βουτσίνου στη Σονάτα των Ρίτσου - Μικρούτσικου, στιβαρή, πεπληρωμένη και εν ταυτώ αληθινά ερωτική, γι' αυτό και παραθέτω το Άφησέ με να 'ρθω μαζί σου! Την σπαρακτική επωδό της Σονάτας... Μαζί και το "Βαθύ βαθύ το πέσιμο", "ανάσα ωκεανού..."

΄ 

Ένα ακόμη τραγούδι - ξεχασμένο διαμάντι: «Υπόγειο γκαράζ» («Ν' αλλάξει αίμα»). 

Η μουσική του Θάνου Μικρούτσικου, σε ποίηση του φίλου του Χριστόφορου Λιοντάκη. Ο τίτλος του τραγουδιού παραπέμπει στην ομώνυμη ποιητική συλλογή του Χ. Λιοντάκη (Κέδρος, 1978). 

Τραγουδάει ο Φραγκίσκος Βουτσίνος. 

Πρόκειται για ένα ακυκλοφόρητο τραγούδι που γράφτηκε ειδικά για το Δεύτερο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και ακούστηκε το 1985 στην εκπομπή του Νότη Μαυρουδή, με 13 τραγούδια σε πρώτη ραδιοφωνική μετάδοση. Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στα studio της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. Προλογίζει ο Νότης Μαυρουδής. 

Είναι η εποχή της «Σονάτας του σεληνόφωτος», καθώς και του κύκλου τεσσάρων τραγουδιών σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη. 

Το 1997, το «Υπόγειο γκαράζ» πέρασε στη δισκογραφία με τη φωνή του Κώστα Θωμαΐδη και τίτλο «Ν’ αλλάξει αίμα», στο cd «Ποίηση με μουσική» με τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου σε ποίηση Κωνσταντίνου Καβάφη και Χριστόφορου Λιοντάκη, με τον Κώστα Θωμαΐδη.

Ν’ αλλάξει αίμα 

Ν’ αλλάξει σάρκα 

Ιδού τι θέλει 

Ν’ απαλλαγεί από κείνο 

Το κρυφό-φανερό 

Που όλα τα διχάζει 

Το 1987 ο Μικρούτσικος αφιερώνει έναν Κύκλο τεσσάρων τραγουδιών σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη, στον Μάνο Λοΐζο (1982-1984). Ένα έργο για βαθύφωνο, φαγκότο και πιάνο, με σολίστ τον εξαιρετικό Φραγκίσκο Βουτσίνο. Το έργο κυκλοφόρησε το 1987 με τίτλο «Στον Μάνο Λοΐζο – Νύχτα με σκιές χρωματιστές». 

Τα ποιήματα: 

Τρία Κόκκινα Περιστέρια 

Αυτοκίνητο 

Χάι και Β,Δ - Τούτο Το Σώμα 

Στροφή.

Μετάφραση στα αγγλικά: Έντμουντ Κήλυ, Φίλιπ Σέρραρντ. 

ΜΝΗΜΗ ΙΕΡΕΙΑΣ ΡΑΛΛΟΥΣ ΜΑΝΟΥ - 110 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ

Ραλλού Μάνου σε ηλικία 23 ετών. (1938 c.)

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Εκατόν δέκα χρόνια από την γέννηση της Ραλλούς Μάνου (1915-1988). 

Τι να πεις για μια τέτοια μεγάλη γυναίκα και ελληνίδα; 

Μια ολόκληρη ιστορία! 

Η Ραλλού Μάνου ήταν κόρη του Μακεδονομάχου Πέτρου Μάνου και της Σοφίας Τομπάζη. Η καταγωγή της φτάνει πίσω στους Φαναριώτες Μάνους και Μαυροκορδάτους, ενώ από την πλευρά της μητέρας της στους φημισμένους Υδραίους καπεταναίους του ’21. Η ετεροθαλής αδερφή της, Ασπασία Μάνου, είχε παντρευτεί τον βασιλιά Αλέξανδρο Α'. 

Ήταν σύζυγος του αρχιτέκτονα και ακαδημαϊκού Παύλου Μυλωνά, ο οποίος – εκτός των πολλών άλλων - ήταν υπεύθυνος για την αναστήλωση του ναού της Αναστάσεως και του Παναγίου Τάφου στα Ιεροσόλυμα (1976 - 1984), ενώ σημαντικό μέρος του θεωρητικού του έργου καταλαμβάνει η έρευνά του για το Άγιον Όρος και για την νεοκλασσική αρχιτεκτονική του 19ου αιώνα στην Αθήνα. 

Ο Παύλος Μυλωνάς με τη γυναίκα του Ραλλού Μάνου, Πάσχα στο σπίτι της Ύδρας, 1976

Το «Ελληνικό Χορόδραμα» ήταν μια κορυφαία στιγμή του ελληνικού πολιτισμού του 20ού αιώνα. Μας όρισε την μοντέρνα ελληνικότητα. Αρύεται από την παράδοση αλλά πηγαίνει πολύ πιο πέρα απ’ αυτήν. 

Η ίδια προσδιόρισε την ουσία του «Ελληνικού Χοροδράματος» ως προσπάθεια «δημιουργίας ελληνικής χορευτικής ερμηνείας, αποφεύγοντας τη μίμηση ξένων τρόπων. Δεν εννοώ μ’ αυτό ότι τα θέματα των μπαλέτων μας πρέπει να είναι πάντοτε ελληνικά. Τέτοια θέματα μεταχειρίζεται ο κόσμος όλος, χωρίς να είναι γι’ αυτό ελληνικός ο τρόπος αποδόσεως. Ούτε μας ενδιαφέρει μια μουσειακή αναπαράσταση αρχαίων, βυζαντινών και λαογραφικών στοιχείων. Όλα τα θέματα είναι καλά, όταν πετυχαίνουμε, ο χορογράφος, ο μουσικός και ο σκηνοθέτης, να δώσουμε σαν Έλληνες καλλιτέχνες μια ερμηνεία ελληνική, έναν τρόπο και ένα στυλ ξέχωρο, αυτό το «κάτι» που βάζει τη σφραγίδα της Ελλάδας στη δημιουργία της. Ο Ντιαγκίλεφ έλεγε: «Θέλω να κάνω έργο δημιουργού και όχι μιμητού». Αυτή είναι και η δική μας αναζήτηση».

Γι’ αυτό και η Ραλλού Μάνου θέλησε δίπλα της την Ελλάδα που ενσάρκωσε το «Ελληνικό Χορόδραμα»: Μάνος Χατζιδάκις, Οδυσσέας Ελύτης, Νίκος Χατζηκυριάκος - Γκίκας, Γιάννης Μόραλης, Σπύρος Βασιλείου, Νίκος Εγγονόπουλος, Γιάννης Τσαρούχης, Μίκης Θεοδωράκης, Αργύρης Κουνάδης, Ευγένιος Σπαθάρης κ.α.

«Πρέπει να δούμε τη Ραλλού Μάνου σαν ένα τραγικό πρόσωπο που πήγε κόντρα στη μοίρα της χώρας της και τόλμησε αυτά που άλλοι δεν τόλμησαν», έγραψε ο Γιάννης Τσαρούχης, οξύς παρατηρητής, όπως πάντα.

Ας θυμηθούμε και πάλι τη Ραλλού Μάνου: «Η ελληνικότητα δεν είναι εξωτερικό γνώρισμα, ούτε θέμα υπηκοότητας. Είναι κάτι που το έχεις στο αίμα σου. Έλεγε η Μάρθα Γκράχαμ πως το αίμα μου θυμάται. Υποσυνείδητα δηλαδή φέρνω μέσα μου την παράδοση».
Παραθέτουμε ένα βιντεάκι του 1962, όπου η Ραλλού Μάνου χορεύει Το Όνειρο του Μίκη Θεοδωράκη από Το Τραγούδι Του Νεκρού Αδερφού.

Κι ακόμα μια σπάνια τηλεοπτική της εμφάνιση, το 1986, στην εκπομπή «ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ», η μεγάλη χορογράφος Ραλλού Μάνου συζητά με τον Βασίλη Τσιβιλίκα, έναν από τους οικοδεσπότες της εκπομπής και αναφέρεται στην κατάκτηση της ελληνικότητας στο χορό, ιδέα που ακολούθησε στην διάρκεια της ξεχωριστής καλλιτεχνικής της πορείας. 

Μάνος Χατζιδάκις και Ραλλού Μάνου το 1958

Παραθέτουμε και την εκπομπή "Μονόγραμμα" που είναι αφιερωμένη στη Ραλλού Μάνου. 

Η Ραλλού Μάνου, αρχίζοντας από την παράθεση βιογραφικών στοιχείων και της προσωπικής της ζωής, θυμάται στη συνέχεια την πρώτη χορευτική της εμφάνιση κοντά στη δασκάλα της Κούλα Πράτσικα. Μιλάει για το ξεκίνημα της σταδιοδρομίας της, τις σπουδές της στη Γερμανία, τους δασκάλους που την επηρέασαν και την αναζήτηση του προσωπικού της ύφους γύρω από τους τρόπους έκφρασης του «ελληνικού στοιχείου». Ακολούθως, αναφέρεται στην ίδρυση και τη δράση του «Ελληνικού Χοροδράματος» με τη συμμετοχή κι άλλων εκπροσώπων της γενιάς της, μεταξύ των οποίων ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Νίκος Γκάτσος και ο Μάνος Χατζιδάκις. Αφηγείται στιγμιότυπα από τις συνεργασίες της στις παραστάσεις που ανέβασε, όπως το χορόδραμα «Ορφέας και Ευρυδίκη» (1952), όπου περιγράφει τη γνωριμία της με τον Μίκη Θεοδωράκη. Ακόμα, αναλύει τον τρόπο σύνθεσης μιας χορογραφικής δημιουργίας και τη σημασία που έχει η χορογραφία για την ίδια. Κατά τη διάρκεια της εκπομπής προβάλλεται φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό, όπως πλάνα με στιγμιότυπα από το σπίτι της δημιουργού στην Αθήνα, καθώς και από το χώρο της δουλειάς την ώρα της διδασκαλίας.