ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ: ΠΕΡΙ ΤΟΝ ΔΙ- ΚΑΙ ΤΡΙΔΑΚΤΥΛΟΝ ΣΤΑΥΡΟΝ

ὑπὸ Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου 

" Περὶ ὄνου σκιᾶς ; " 

Τὸ θέμα τοῦτο1 ἀναφέρεται εἰς μίαν ὀλίγον γνωστὴν συμβολικοῦ χαρακτῆρος λατρευτικὴν λεπτομέρειαν τῶν Raskolniky (Παλαιοπίστων), ἡ ὁποία ἐμπλέκεται μὲ τὴν πράξιν καὶ τὴν εἰκονογραφίαν τῆς Ἐκκλησίας γενικότερον. 

Εὐθὺς ἐξαρχῆς βεβαίως δέον νὰ γίνει διαχωρισμὸς τοῦ τρόπου εὐλογίας τῶν κληρικῶν, καὶ τῆς ἐκτελέσεως τοῦ σταυροῦ ὑπὸ τῶν Χριστιανῶν. 

Ἡ διδάκτυλος μορφὴ τοῦ σταυροῦ, παρὰ τὴν πρότερον μονοδάκτυλον καὶ συναφικῶς ἡ "πενταδάκτυλος", εἶναι ἀντίθετος πρὸς τὴν "τριδάκτυλον" (ἀντίχειρ, δείκτης, μεσαῖος τοιοῦτος) βυζαντινὴν τοιαύτην. 

Τὸ πρόβλημα ἐνεφανίσθη κατὰ τὸ μεταρρυθμιστικὸν ἔργον τοῦ Πατριάρχου Μόσχας Νίκωνος, τὸ τελειωθὲν κατὰ τὴν σύνοδον ἡ ὁποία καὶ τὸν κατεδίκασε, ἀποσκοποῦν εἰς μίαν κατὰ τὸ δυνατὸν τελείαν προσαρμογὴν τῆς Ἐκκλησίας τῶν Ρὼς πρὸς τὰς τῆς Ἀνατολῆς ἐπὶ ἐπιπέδου λειτουργικοῦ. Ἀλλὰ πῶς ἤλλαξαν οἱ καιροί! Καὶ τί συμβαίνει σήμερον; Πῶς συμπεριφέρονται αἱ "ἀδελφαὶ" Ἐκκλησίαι πρὸς τὴν μάναν, τὴν ὁποίαν μερικαὶ τολμοῦν νὰ χαρακτηρίσουν καὶ ὡς "μητρυιάν"; Ἐλησμόνησαν, ὡς συνήθως, ὅτι τὸ ταπεινὸν Φανάριον τοὺς ἔδωσε τὸ φῶς, καὶ ἐλύτρωσε τὰς ὀρδὰς τοῦ Βορρᾶ ἀπὸ τὴν χαχολοδαιμονίαν! 

Εἰς τὸ κέντρον τῆς διατάξεως τῆς 11.2.1653 ἵστατο ἤδη ἡ ἀντικατάστασις τοῦ παραδοσιακοῦ δι- καὶ πενταδακτύλου (τριαδολογικοῦ καὶ χριστολογικοῦ χαρακτῆρος) σταυροῦ διὰ τοῦ γνωστοῦ ἀπὸ αἰώνων εἰς τὰς Ἀνατολὰς τριδακτύλου τοιούτου. 

Ἔπρεπε δηλονότι ὅταν εὐλογεῖ τις κληρικὸς νὰ μὴν ἑνώνει τὸν πρῶτον καὶ μεσαῖον δάκτυλον, σύμβολον τῶν δύο φύσεων τοῦ Χριστοῦ, ἀλλὰ τὰ ἄκρα τῶν δακτύλων αὐτῶν μετὰ τοῦ ἀντίχειρος, σύμβολον τῆς Ἁγίας Τριάδος. Καὶ τὸ σημεῖον τοῦτο διεδραμάτισε τὸν σπουδαιότερον ρόλον εἰς τὰς μεταρρυθμιστικὰς διενέξεις μεταξὺ τῶν ὁποίων ὑπῆρχον ἡ τριπλῆ ἀναφορὰ τοῦ ἀλληλούϊα, ἀντὶ τῆς διπλῆς, ἡ γραφὴ τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ὡς "Iisus" ἀντὶ τοῦ "Isus", ὁ περιορισμὸς τοῦ ἀριθμοῦ τῶν μετανοιῶν, ἡ παράλειψις ἐκ τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως τῆς διατυπώσεως "ἀληθῶς" διὰ τὸν "Χριστὸν, τὸ Ἅγιον Πνεῦμα τὸ ζωοποιὸν" ὡς ὑπερβολή, καὶ ἀποκατάστασίς του διὰ τοῦ μελλοντολογικοῦ "οὗ τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος". Προσέτι ὁ περιορισμὸς κατὰ τὴν Προσκομιδὴν τῶν ἑπτὰ ἄρτων (Ματθ. 15, 34) εἰς πέντε (Ματθ. 14, 17), ἡ ἀλλαγὴ τῶν λιτανειῶν ἐντὸς τῶν ναῶν ἐκ δυσμῶν πρὸς ἀνατολὰς καὶ ἡ χρῆσις τῶν τετρακεραίων σταυρῶν παρὰ τοὺς ὀκτακεραίους. Δύο δὲ ἐκ τῶν μεταρρυθμίσεων, ἡ περὶ τὸ ἀλληλούϊα καὶ τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ, εἶχον καταδικασθεῖ ὑπὸ τῆς Συνόδου τῶν Ἑκατὸ Κεφαλαίων (Stoglav) τὸ 1551. 

Ἐνταῦθα καλὸν νὰ σημειωθεῖ, ὅτι ὁ Πρωτόπαπας Ἀββακοὺμ (1620-1682) βεβαίως διὰ τὸ σταυροκόπημα (τύπον τοῦ σταυροῦ) ἀναφέρει2, ὅτι ἕκαστος Χριστιανὸς δέον νὰ ἔχει τὰ δάκτυλα σταθερὰ καὶ ἐν ἀσφαλείᾳ καὶ νὰ μὴν ποιεῖ τὸ σημεῖον μὲ νωθρότητα, διότι τοῦτο θὰ ἤρεσκε εἰς τὸν "ἐξ΄ ἀπὸ ΄δῶ". Ἐνῶ βλέπει τις σήμερον πῶς πολλοὶ "κάμνουν τὸ σταυρό" τους, ὅλως μηχανικῶς καὶ "μαντολινάτως"! Πολὺ δὲ περισσότερον κατὰ τὴν προσευχὴν νὰ ἀγγίζει μὲ τὴν χεῖρα του τὴν κεφαλήν, τὸ σῶμα καὶ τοὺς ὤμους, εἰς τρόπον ὥστε ὅλον τὸ σῶμα νὰ συναισθάνεται καὶ ἐνθέρμως νὰ βυθίζει τὸ πνεῦμα του εἰς τὰ μυστήρια ταῦτα, διότι τὰ πλέον ἀπόκρυφα ἐκφράζονται διὰ τῶν δακτύλων τῆς χειρός. Ὅτι κατὰ τὴν πατερικὴν παράδοσιν, ὁ ἀντίχειρ, ὁ μικρὸς καὶ ὁ τρίτος δάκτυλος δέον νὰ συνδέονται μὲ τὰ ἄκρα των, συμβολίζοντας τὴν Ἁγίαν Τριάδα, ἐνῶ ἡ σύνδεσις τοῦ δείκτου μετὰ τοῦ μεσαίου τὰς δύο χριστολογικὰς φύσεις. Ἀκολούθως ἡ ἀνύψωσις τῆς χειρὸς εἰς τὴν κεφαλὴν σημαίνει τὸ ἄκτιστον Πνεῦμα καθ’ ὅτι ὁ Πατὴρ ἐγέννησεν τὸν Υἱὸν ὡς προαιώνιον Θεὸν καὶ δὴ πρὸ τῶν αἰωνίων αἰωνιοτήτων. Ἐν συνεχείᾳ τὸ ἄγγιγμα ἐπὶ τοῦ ὀμφαλοῦ τὴν Γέννησιν τοῦ Χριστοῦ ὑπὸ τῆς Θεοτόκου, τὸ τοῦ δεξιοῦ ὤμου τὴν Ἀνάληψιν αὐτοῦ καὶ τὴν ἐγκατάστασίν του ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός. Τέλος τὸ τοῦ ἀριστεροῦ ὤμου, τὸν διαχωρισμὸν τῶν δικαίων ἀπὸ τῶν ἁμαρτωλῶν καὶ τὴν ἔξωσίν των εἰς τὴν αἰωνίαν βάσανον3. 

Τώρα τί σημαίνουν ὅλα τὰ ἀνωτέρω εἰς μίαν "ἀποϊερωτικὴν" ἐποχήν, τοῦτο εἶναι ἄλλη ὑπόθεσις.

 _____________________________________ 

1- Κ. Καλλινίκου, Πρωτοπρ., Ὁ χριστιανικὸς ναὸς καὶ τὰ τελούμενα ἐν αὐτῷ, Ἀθῆναι2 1958, 256-266. 

2- P. Hauptmann, Das russische Altgläubigentum und die Ikonenmalerei, Ikonenmuseum Recklinghausen, Gesellschaft "Freunde der Ikonenkunst E.V.", ἐκδ., Beifräge zur Kunst der christlichen Ostens. Erste Studien-Sammlung, Ρέκλινγκχαουζεν 1965, 9-11. 

3- R. Jagoditsch, ἐκδ., Das Leben des Protopopen Awwakum, von ihm selbst niedergeschrieben, Βερολῖνο καὶ Κένιγκσμπεργκ 1930, 179-181. 

4- Βεβαίως ὑπάρχουν καὶ διάφοραι ἄλλαι πατερικαὶ ἑρμηνεῖαι: –, Πῶς κάνουμε σωστὰ τὸ σημεῖο τοῦ Σταυροῦ, http://www.impantokratoros.gr. –, Πῶς καὶ γιατί πρέπει νὰ κάνουμε τὸν Σταυρό μας, http://vatopaidi.wordpress.com.