Ο αναρχο‐μυστικισμός του Gustav Landauer

Την Κυριακή 1 Ιουνίου 2025, το απόγευμα, στο "Στούντιο" (Πλατεία Εξαρχείων), πραγματοποιήθηκε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση με αφορμή την πρόσφατη έκδοση (Απρίλιος 2025) από τις εκδόσεις firebrand, της μελέτης του Saul Newman, με τίτλο: "Ο αναρχο‐μυστικισμός του Gustav Landauer και η κριτική της πολιτικής θεολογίας". 

Στη συζήτηση συμμετείχαν οι συντελεστές της έκδοσης: ο Κωστής Α. Πέτρου (μετάφραση), ο Δημήτρης Μπαλτάς (επίμετρο) και η Έμη Διαούρτα - Αγαπητού (επιμέλεια). 

Την εκδήλωση προλόγισε και συντόνισε ο εκδότης Γιώργος Κουτσοδιάκος. 

Το βιβλίο- αξίζει να σημειωθεί - είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Γιώργου Τσάκαλου (1958-2024) του βιβλιοπωλείου "Ναυτίλος". 

Οι συντελεστές της έκδοσης αναφέρθηκαν διεξοδικά στον Gustav Landauer και τον αναρχο-μυστικισμό του, αναδεικνύοντας τις επιρροές του, φωτίζοντας πτυχές της εποχής και μεταφέροντας στο σήμερα την ξεχωριστή σκέψη του.

Ο Γκούσταφ Λαντάουερ (7 Απριλίου 1870–2 Μαΐου 1919) ήταν ένας από τους κορυφαίους θεωρητικούς του αναρχισμού στη Γερμανία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Ήταν υπέρμαχος του κοινωνικού αναρχισμού και αναγνωρισμένος ειρηνιστής. 

Οι ομιλητές αναφέρθηκαν στην σχέση του αναρχισμού με τον μυστικισμό, αλλά και του αναρχισμού με την θρησκεία, φωτίζοντας ορατές και αθέατες συνδέσεις και διαδρομές. 

Ο Λαντάουερ, που δολοφονήθηκε στο Μόναχο κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Επανάστασης το 1919, πίστευε ότι ο αληθινός σοσιαλισμός θα μπορούσε να προκύψει μόνο σε συνδυασμό με την κοινωνική αλλαγή, γι' αυτό και έγραψε: «Η κοινότητα που λαχταρούμε και χρειαζόμαστε, θα την βρούμε μόνο αν αποκοπούμε από την ατομική ύπαρξη· έτσι θα βρούμε επιτέλους, στον εσωτερικό μας πυρήνα ή στην κρυφή μας ύπαρξη, την πιο αρχαία και πιο καθολική κοινότητα: την ανθρώπινη φυλή και τον Κόσμο". 

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου διαβάζουμε: 

"Η «μη‐πολιτική» σκέψη του Landauer, η οποία εμπνέεται από αυτό που αποκαλώ αναρχο‐μυστικισμό και χαρακτηρίζεται από τις ιδέες της μυστικιστικής απόσυρσης, της αρνητικής σκέψης και των νέων μορφών κοινότητας και του συνεταιρίζεσθαι, μας παρέχει πραγματική πνευματική διορατικότητα. Ξέχωρα από το αν, η πολιτική σκέψη του Landauer, είναι ή δεν είναι μια νέα πτυχή της ριζοσπαστικής πολιτικής θεολογίας –η οποία να στέκεται δίπλα σε άλλες ριζοσπαστικές συναρθρώσεις όπως η θεολογία της απελευθέρωσης, ο Χριστιανικός αθεϊσμός, ο Χριστιανικός αναρχισμός, η οικοθεολογία ή όποια άλλη χειραφετική προσέγγιση στους μετα‐κοσμικούς, εσχατολογικούς καιρούς που βρισκόμαστε– τουλάχιστον ο αναρχο‐μυστικισμός είναι ένας τρόπος του σκέπτεσθαι πολιτικά χωρίς κυριαρχία". 

Ο Saul Newman είναι καθηγητής της Πολιτικής Θεωρίας στο Κολλέγιο Goldsmith του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Το ερευνητικό του ενδιαφέρον επικεντρώνεται στον χώρο της ηπειρωτικής φιλοσοφίας, της πολιτικής και κοινωνικής θεωρίας και της ριζοσπαστικής πολιτικής σκέψης. Έχει γράψει εκτεταμένα κείμενα για τον αναρχισμό και τον μετα-αναρχισμό. 

Ο Δρ Φιλοσοφίας Δημήτρης Μπαλτάς στο κείμενό του, που είναι το Επίμετρο της έκδοσης, σημειώνει, μετά άλλων, τα εξής χαρακτηριστικά: 

"Η μελέτη Ο αναρχο-μυστικισμός του Λαντάουερ και η κριτική της Πολιτικής θεολογίας του καθηγητή S. Newman που παρουσιάζεται σήμερα σε ελληνική μετάφραση, αποτελεί μία κριτική προσέγγιση της σκέψης του Καρλ Σμιτ (Carl Schmitt, 1888-1985) μέσῳ της θεώρησης του Γκούσταβ Λαντάουερ (Gustav Landauer, 1870-1919), την οποία ο Newman προσδιορίζει ως «αναρχο-μυστικισμό». Παρενθετικά να σημειώσω ότι ο όρος αυτός και μάλιστα αντιστρόφως, συγκεκριμένα ως «μυστικιστικός αναρχισμός», είχε χρησιμοποιηθεί παλαιότερα μεταξύ των Ρώσων διανοητών, λ.χ. στον Γκ. Τσουλκώφ (Гео́ргий Ива́нович Чулко́в, 1879-1939) και στον Ν. Μπερντιάγιεφ (Николай Александрович Бердяев, 1874-1948). 

Η μελέτη του S. Newman επαναφέρει, νομίζω, στην σύγχρονη συζήτηση περί του κράτους, και μάλιστα της μορφής εκείνης που έχει διαμορφωθεί υπό την «φιλελεύθερη ιδεολογία», τις απόψεις του Γκούσταβ Λαντάουερ σε σύγκριση με την «Πολιτική Θεολογία» που είχε οριοθετήσει ο Καρλ Σμιτ. Είναι ευνόητο ότι η πραγματεία του Newman έχει έναν συνθετικό χαρακτήρα. Οι καταβολές της σκέψης του Λαντάουερ, όπως επισημαίνει και ο Newman, ανάγονται στον χριστιανικό μυστικισμό, ιδιαίτερα στον Μ. Έκκχαρτ και στον Νικόλαο Κουζάνο, αλλά και στον Λα Μποεσί, στον Προυντόν και στον Κροπότκιν. 

Έτσι, με την μελέτη του Newman αναδεικνύεται το «αναρχο-μυστικιστικό στοιχείο» της σκέψης του Λαντάουερ. Τέλος, να προσθέσω ότι η παρούσα εργασία του Newman έρχεται να συμπληρώσει το κενό στην ελληνική βιβλιογραφία πάνω στην σκέψη του Λαντάουερ".