ΕΝΑΣ ΛΙΒΑΝΕΖΟΣ ΥΠΕΡΜΑΧΟΣ ΤΟΥ ΣΙΜΩΝΑ ΚΑΡΑ!

O Λιβανέζος θεολόγος, ψάλτης και φοιτητής στο τμήμα φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών Peter Saliba, μου έστειλε ένα κείμενό του για "το σύστημα Καρά", το οποίο ευχαρίστως δημοσιεύω, συγχαίροντάς τον εγκαρδίως για τις αναζητήσεις του και τις σπουδές του πάνω στον ελληνικό πολιτισμό.

Ένα τουλάχιστον περίεργο φαινόμενο ανάμεσα στους ιεροψάλτες της Εκκλησίας της Ελλάδος είναι η καταπολέμησις του επικαλουμένου από αυτούς «συστήματος Καρά», αγνοώντας την αληθινή του αγωνία και τον αγώνα, αλλά και την πλούσια δραστηριότητά του στον χώρο της Βυζαντινής μουσικής. Η καταπολέμησις που συνεχίζεται και τώρα εντοπίζεται στα παλαιά βυζαντινά σημάδια κυρίως, και επομένως κατά του συστήματος του τονισμού στο οποίο ο Σίμων Καράς έδινε ιδιαίτερη σημασία γιά να τηρήσει την ισορροπία ανάμεσα στο μέτρο και το μέλος. Σ’ αυτό το άρθρο θα ήθελα πολύ να ρίξω φως στο συστηματικό έργο του Σίμωνος Καρά ως ρυθμιστή της βυζαντινής μουσικής, ρωτώντας αν πράγματι ήταν οι καρποί της δουλειάς του αποτέλεσμα αυθαιρεσίας ή συμπεράσματα μεθοδολογικής έρευνας. Ίσως η ιστορική ορθογραφία, την οποία συνιστούν μερικοί αντίπαλοι του Καρά, ως τον φορέα της «σωστής» προφορικής παραδόσεως, καθίσταται περιττή υπόθεση, εφ’ όσον δεν γινόταν συστηματική καταγραφή της προφορικής αυτής παραδόσεως;

Τί έκανε ο Σίμων Καράς που δεν έκανε κανείς άλλος; Η βυζαντινή μουσική, ως προς την καταγραφή της, πέρασε, όπως και η ελληνική γλώσσα, σε σκοτεινούς αιώνες. Η μουσική αυτή εξελισσόταν προφορικώς, αλλά γραφικώς παρέμενε στενογραφική απαιτώντας ερμηνεία. Οι Τρεις Δάσκαλοι, αρχές του 19ου αιώνα, άρχισαν μια συστηματική μεταγραφή των παλαιών μουσικών μελών στη νέα μέθοδο με υπόβαθρο αυτής το Μέγα Θεωρητικόν του Χρυσάνθου. Αλλά παρέμεινε η μουσική «ελλειπής» εφ’ όσον οι μεταγενέστεροι ψάλτες ερμήνευαν μόνο αυτά που διάβαζαν. Αυτό σημαίνει πως μερικά στοιχεία της καταγεγραμμένης μουσικής έμειναν «αόρατα» αλλά εκτελούνταν μέσω της παραδόσεως. Εδώ ακριβώς εγγυάται η σπουδαιότης του Καρά. Αποκαλυπτικά τα επιτεύγματα που κατάφερε να φέρει στο φως, ανοίγοντας τρόπω τινί το πεδίο της μεθοδολογικής βυζαντινομουσικολογικής έρευνας. Έχοντας στά χέρια του πλούσιο υλικό, γύρισε τον ελλαδικό χώρο καταγράφοντας τραγούδια τε και ύμνους—που άλλωστε αλληλοεξαρτιόνταν και αλληλεπιδρούσαν για να σχηματίσουν την ενιαία ελληνική μουσική παράδοση — και προέβη σε αποκαλυπτήρια τών «παλαιών σημαδιών». Αυτά τα σημάδια είναι μέσα στο «πακέτο» και ένα στοιχείο του συστήματος αδιάσπαστο από το σύνολο. Λάθος θα είναι να τα αντιμετωπίσει κανείς όπως αντιμετωπίσουν οι γλωσσολόγοι το πολυτονικό σύστημα της ελληνικής γλώσσας πού κάποτε, στους πρωτοϊστορικούς και στούς αρχαίους αιώνες, δεν υφίστατο. Το έργο αυτό το συνέχισε ο Λυκούργος Αγγελόπουλος, τώρα πλέον με σύγχρονα ηχογραφικά μέσα, συνεργαζόμενος με τον κ. Μανόλη Κ. Χατζηγιακουμή στην ηχογράφηση των σημαντικότερων παραδοσιακών ιεροψαλτών ώστε να μπορέσει κανείς να συγκρίνει και να βγάλει αποτελέσματα. Ήδη ο Αγγελόπουλος έχει κάνει αρκετές προσωπικές και χορωδιακές ηχογραφήσεις χρησιμοποιώντας τις ερμηνείες των προαναφερθέντων ιεροψαλτών. Αυτό φανερώνει σαφέστατα την απουσία αυθαιρεσίας στην μέθοδο και μιά καθαρή τάση πρός την μορφολογία τών ειδών και προς τον στρουκτουραλισμό.

Λένε πως «όλα τα μεγάλα ονόματα τής Ψαλτικής Τέχνης, από το Πατριαρχείο μέχρι τον Χατζημάρκο και από την Θεσσαλονίκη μέχρι την Αθήνα, έχουν απορρίψει το σύστημα Καρά». Δηλαδή μιλάτε γιά τον Κωνσταντίνο Πρίγγο; Για ρωτήστε για το πόσο ο Πρίγγος ήταν «παραδοσιακός». Ο Πρίγγος δεν έχει αναδείξει τα παπαδικά μέλη που μας οδηγούν στην παραδοσιακή αλήθεια. Ο Μισαήλ Μισαηλίδης θεωρείται παραδοσιακός; Γιά να ανατρέξουμε τα μελοποιήσεις του και να δούμε ιδιαιτέρως το «Άξιον εστίν» του Βαρύ... μα έχει καταντήσει αντιπαραδοσιακός. Και βέβαια δεν αποκλείουμε τα Σμυρναίικα!! Ο Καράς τέλος έχει αποδειχθεί ικανότατος δομιστής και πλείω παραδοσιακός απ’αυτούς που νομίζουν τον εαυτόν τους παραδοσιακοί. Μάλιστα! Η ιστορική «ορθογραφία» συνιστά το σύστημα Καρά και αυτό επιβεβαιώνεται μέσω τις μελέτες των δυτικών επιστημόνων. Έτσι, τα δήθεν παλαιά σημάδια, δείχνουν μορφή, χαρακτήρα και ιδιότητα στους ήχους της βυζαντινής μουσικής απελευθερώνοντάς την από την αφυδάτωση, την ισοπέδωση και την «μονοτονική ξηροφωνία».

Peter S. Saliba