Η ΣΑΛΑΜΙΝΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΤΟΥ ΒΑΣΟΥ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ

Του Αριστείδη Βικέτου

Αύριο, 2 Νοεμβρίου, το απόγευμα θα παρουσιαστεί στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα το ντοκιμαντέρ: «ΑΝΑΣΚΑΠΤΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΣΑΛΑΜΙΝΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ 1952-1974, 34 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ».

Η Σαλαμίνα, η οποία το 1974 καταλείφθηκε από τον τουρκικό στρατό, υπήρξε πρωτεύουσα της Κύπρου για χίλια περίπου χρόνια και σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε από τον Τεύκρο, γιό του Τελαμώνα, βασιλιά του νησιού της Σαλαμίνας και αδελφό του Αίαντα, ο οποίος κατέφθασε στην Κύπρο μαζί με άλλους Έλληνες με το τέλος του Τρωικού πολέμου. Στην "Ελένη" του Ευριπίδη ο Τεύκρος εξηγεί ότι τον διέταξε ο Απόλλωνας να μην επιστρέψει στα πάτριά του εδάφη αλλά να πάει στο νησί της Κύπρου, αφού δεν είχε καταφέρει να προλάβει την αυτοκτονία του Αίαντα, ούτε κατάφερε να εκδικηθεί το θάνατό του.

Το ντοκιμαντέρ στηρίζεται στο ομότιτλο βιβλίο, γραμμένο το 1999, από τον Κύπριο αρχαιολόγο και καθηγητή Βάσο Καραγιώργη, ο οποίος με τις ανασκαφές του έφερε στο φως την πόλη της Σαλαμίνας. «Η Σαλαμίνα σήμερα βρίσκεται σε κατάσταση τελείας εγκατάλειψης. Η ζωή έσβησε ξαφνικά το 1974. Βασιλεύει τώρα μια απέραντη σιωπή, που αποτελεί όμως μια εύγλωττη διαμαρτυρία», τονίζει ο διακεκριμένος αρχαιολόγος Βάσος Καραγιώργης σε συνέντευξη με την ευκαιρία της παρουσίασης στην του ντοκιμαντέρ, στην οποία θα είναι παρών και θα μιλήσει. Ο καθηγητής Καραγιώργης αποκαλύπτει , ότι, αν δεν γινόταν το 1974 η τουρκική εισβολή, το όνειρό του ήταν «να ανασκάψει στην προ-Ρωμαϊκή Σαλαμίνα, την «Ελληνικοτάτην», πόλη του Ευαγόρα και την πόλη των Ομηρικών χρόνων, που, όπως τονίζει, «οπωσδήποτε υπάρχει και περιμένει».

Για τις δραματικές μέρες του 1974 ο Β. Καραγιώργης θυμάται: Δεν είχαμε τον χρόνο να πάρουμε μαζί μας ούτε τα ημερολόγια των ανασκαφών. Όλα έμειναν επί τόπου, και όταν ζητήσαμε να μας παραδοθούν μετά το 1974, μας ελέχθη ότι αποτελούν «λάφυρα πολέμου»!

Τα τελευταία χρόνια αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου της Άγκυρας, που ποτέ προηγουμένως δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον για την Κυπριακή αρχαιολογία, με έγκριση προφανώς του τουρκικού στρατού, κάνει αρχαιολογικές ανασκαφές στη Σαλαμίνα, κατά παράβαση των διατάξεων της Σύμβασης της Χάγης, που απαγορεύει την διεξαγωγή αρχαιολογικών ανασκαφών σε κατεχόμενες περιοχές. Η ιδέα του ντοκιμαντέρ για την Σαλαμίνα ήταν της Δρ. Μάρως Θεοδοσιάδου, η οποία το 2007 τη συζήτησε με τον καθηγητή Β. Καραγιώργη. Ο άνθρωπος, που έφερε στο φως τη Σαλαμίνα, απέρριψε την πρόταση να επισκεφθεί τον χώρο κατά τη διάρκεια του γυρίσματος του ντοκιμαντέρ και να μιλήσει , αντικρίζοντας τα μνημεία που απεκάλυψε από το 1952 ως το 1974. Για τον Βάσο Καραγιώργη ήταν πολύ οδυνηρό να αναπλάσει αναμνήσεις του παρελθόντος. Όμως, μετά από πολύ προβληματισμό αποφάσισε την υπέρβαση και πήγε στη Σαλαμίνα για να συμβάλει με την προσωπική του αφήγηση στην πειστικότητα του σεναρίου. Το σενάριο του ντοκιμαντέρ έγραψε η Δρ. Μάρω Θεοδοσιάδου, η σκηνοθεσία είναι του ταλαντούχου και έμπειρου σκηνοθέτη Πασχάλη Παπαπέτρου και η φωτογραφία του Νίκου Αβρααμίδη. Η χρηματοδότηση του ντοκιμαντέρ έγινε από το ΄Ιδρυμα Λεβέντη.

Η συνέντευξη του καθηγητή Βάσου Καραγιώργη είναι η ακόλουθη:

EΡ: Ποια η σημασία της Σαλαμίνας για τον πολιτισμό της Μεσογείου και την πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης;

ΑΠ: Οι ανασκαφές στην Σαλαμίνα, κυρίως στην Νεκρόπολη των Αρχαϊκών Χρόνων, έχουν αναβαθμίσει σημαντικά την θέση της Κύπρου στην μελέτη της Μεσογειακής Αρχαιολογίας. Είναι τώρα πασιφανές ότι η Κύπρος είναι ο τόπος όπου ο πλούτος της Ανατολής συναντούσε την σοφία της Δύσης. Ο υπέροχος κόσμος των Ομηρικών Επών αναβιώνει παντοιοτρόπως με τις ανακαλύψεις στους «βασιλικούς» τάφους της Σαλαμίνας, όχι μόνο όσον αφορά την χλιδή της Ομηρικής εποχής, αλλά και τα ταφικά έθιμα που παρατηρούνται στις «ηρωϊκές ταφές», με τις θυσίες αλόγων και αρμάτων. Στον χώρο της πόλης της Σαλαμίνας, που ήταν για αιώνες η πρωτεύουσα της Κύπρου, ήλθαν στο φώς σημαντικά δημόσια κτίρια (το Γυμνάσιο, το Θέατρο, Παλαιοχριστιανικές βασιλικές κ.α.), που καταδεικνύουν τον ρόλο της Σαλαμίνας ως πρωτεύουσας της Κύπρου, όπου ο Ελληνικός πολιτισμός άνθισε ως τα πρωτοχριστιανικά χρόνια.

ΕΡ: Πότε εργαστήκατε για τελευταία φορά στη Σαλαμίνα πριν από την εισβολή;

ΑΠ: Η τελευταία φορά που εργάστηκα στην Σαλαμίνα ήταν το καλοκαίρι του 1974. Η ανασκαφή σταμάτησε βίαια με την Τουρκική εισβολή. Δεν είχαμε τον χρόνο να πάρουμε μαζί μας ούτε τα ημερολόγια των ανασκαφών. Όλα έμειναν επί τόπου, και όταν ζητήσαμε να μας παραδοθούν μετά το 1974, μας ελέχθη ότι αποτελούν «λάφυρα πολέμου»!

ΕΡ: Σε ποιά κατάσταση βρήκατε τη Σαλαμίνα , όταν πήγατε πριν δύο χρόνια για τους σκοπούς του ντοκιμαντέρ; Πώς νιώσατε;

ΑΠ: Όταν επισκέφθηκα την Σαλαμίνα 34 χρόνια μετά την βρήκα σε κατάσταση τελείας εγκατάλειψης. Η ζωή έσβησε ξαφνικά το 1974. Βασιλεύει τώρα μια απέραντη σιωπή, που αποτελεί όμως μια εύγλωττη διαμαρτυρία.

ΕΡ: Με τρεις λέξεις τι είναι η Σαλαμίνα για τον Β. Καραγιώργη;

ΑΠ: Η Σαλαμίνα είναι για μένα ο τόπος που μου έδωσε το προνόμιο να γνωρίσω καλύτερα τον πολιτισμό της αρχαίας Κύπρου, να τον προβάλω σε παγκόσμια κλίμακα, και να κάνω τους συμπατριώτες μου περήφανους για την προγονική τους κληρονομιά.

ΕΡ: Αν δεν είχε γίνει η τουρκική εισβολή ποια ήταν τα σχέδια σας για τις ανασκαφές στη Σαλαμίνα;

ΑΠ: Όνειρό μου ήταν να ανασκάψω στην προ-Ρωμαϊκή Σαλαμίνα, την «Ελληνικοτάτην» πόλη του Ευαγόρα και την πόλη των Ομηρικών χρόνων, που οπωσδήποτε υπάρχει και περιμένει.

ΕΡ: Τι πρέπει να γίνει για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου;

ΑΠ: Χωρίς την λύση του πολιτικού προβλήματος τίποτε δεν μπορεί να γίνει για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στην κατεχόμενη Κύπρο. Η Ουνέσκο και οι άλλοι διεθνείς οργανισμοί αδυνατούν να προσφέρουν ουσιαστική προστασία. Οποιεσδήποτε πρωτοβουλίες και αν υπάρξουν, θα προσκρούσουν στην άρνηση συνεργασίας της κατοχικής δύναμης.

ΕΡ: Σε ποιο στάδιο βρίσκεται η μελέτη σας σχετικά με την προέλευση των πήλινων αγαλμάτων και ειδωλίων κυπριακού τύπου, που βρέθηκαν στο Αιγαίο.

ΑΠ: Ένα βιβλίο 250 περίπου σελίδων βρίσκεται τώρα στο τυπογραφείο. Τίτλος του: «Πήλινα αγάλματα και ειδώλια Κυπριακού τύπου που βρέθηκαν στο Αιγαίο. Μελέτες προέλευσης». Θα κυκλοφορήσει περί τα μέσα Νοεμβρίου. Αποτελεί το προϊόν συνεργασίας μεταξύ αρχαιολόγων και φυσικών επιστημόνων.

ΕΡ: Ποιες εντυπώσεις αποκομίσατε από τα ταξίδια σας σε Κωνσταντινούπολη και Σμύρνη;

ΑΠ: Η Κωνσταντινούπολη και η Σμύρνη προκαλούν πόνο και νοσταλγία για όλους τους Έλληνες. Παρ΄ όλη τη συναισθηματική φόρτιση, ελπίζω να ξαναπάω. Σας θυμίζω πως οι αρχαιότητες της Παλαιάς Σμύρνης και οι θησαυροί της Βυζαντινής Κωνσταντινούπολης εκτίθενται τώρα στο Παρίσι, στα πλαίσια των «Ημερών της Τουρκίας στην Γαλλία» που θα διαρκέσουν ως τις αρχές του 2010.

φωτό:

- Ο καθηγητής Βάσος Καραγιώργης στις ανασκαφές της Σαλαμίνας πριν το 1974.

- Ένα από τα πολλά ευρήματα των ανασκαφών στη Σαλαμίνα. Ο Θρόνος αυτός, που σήμερα βρίσκεται στο Κυπριακό Μουσείο Λευκωσίας, προέρχονται από τους βασιλικούς τάφους της Σαλαμίνας και χρονολογείται στα τέλη του 8ου-αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. Είναι διακοσμημένος με παραστάσεις από ελεφαντόδοντο, ασήμι και γυαλί (φωτό: Τμήμα Αρχαιοτήτων Κυπριακής Δημοκρατίας)

- Ο Β. Καραγιώργης πέρσι στη Σαλαμίνα για τους σκοπούς του ντοκιμαντέρ