Του Φίλιππου Τσαλαχούρη*
Στις φιλόξενες σελίδες της «Καθημερινής» είχα δηλώσει πως «το να γράφεις μουσική είναι ενεργός ελπίδα» προσαρμόζοντας στη δική μου πραγματικότητα τη φράση του Τόμας Μαν «η εργασία είναι ενεργός ελπίδα». Ολα γύρω μας προσπαθούν να μας αποθαρρύνουν, να μας σταματήσουν. Οι δυσκολίες είναι πρωτόγνωρα σκληρές, η λύπη ιδιαίτερα ανθεκτική, η λογική ανεπαρκής και άοπλη, η διάθεση ραγισμένη κι η σκέψη απρόθυμη να υπερβεί τους φόβους και τις αναστολές μας.
Συχνά λέω στους μαθητές μου πως η μόνη ανελευθερία είναι η άγνοια. Υπάρχει ακόμη μια μορφή εγκλεισμού: η απομάκρυνση από τη σκέψη του θανάτου, η έλλειψη πνευματικότητας. «Κανείς δεν μπορεί ούτε να ονειρευτεί», λέει η Γιουρσενάρ, «ούτε να σκεφτεί βαθιά, χωρίς να προσκρούσει σ’ αυτήν τη μεγάλη, σκοτεινή αβεβαιότητα». Ο Ελύτης πιο λακωνικός: «Η αλήθεια μόνον έναντι θανάτου δίδεται». Εχει προηγηθεί στην ίδια συλλογή η διαπίστωση: «Αλήθεια θα ’ναι φαίνεται ότι ζω για τότε που δεν θα υπάρχω». Δεν είναι ούτε πρωτόγνωρη ούτε δυσερμήνευτη η απομάκρυνση των ανθρώπων από αυτές τις σκέψεις. Απογοητευτική είναι η απόσταση των δημιουργών και των πνευματικών ανθρώπων από αυτή τη σκιά που δίνει νόημα στο αληθινό φως. Η διαρκής χρήση τεχνητού πνευματικού φωτισμού έχει στρέψει το βλέμμα στο εφήμερο κι έχει καταστήσει τις ζωοποιούς σκιές χαρακτηριστικό των οπισθοδρομικών και των ξεχασμένων.
Οχι μόνον στο παρελθόν της δικής μας ιστορίας, αλλά και σήμερα πολλοί συνάνθρωποί μας που βρέθηκαν αντιμέτωποι με καταστάσεις έκρυθμες επιστράτευσαν τα πνευματικά τους αποθέματα και αναζήτησαν στήριγμα στο άυλο. Αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς την προσφορά των δημιουργών, ίσως μάλιστα και χωρίς τη θυσία.
Η Γιουρσενάρ αναφέρει στον «Αδριανό» της πως οι βιβλιοθήκες δεν είναι τίποτε άλλο από σιταποθήκες για την αντιμετώπιση των πνευματικών χειμώνων. Ο νους κάθε ανθρώπου θα έπρεπε να έχει διαμορφωθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να θρέψει τις «πνευματικές» ανάγκες του ατόμου σε έναν ξαφνικό και βαρύ χειμώνα. Το πρόβλημα, όμως, είναι πως η κοινωνία δεν νιώθει αυτό το ψύχος. Ο πνευματικός χειμώνας, όμως, είναι εδώ, είναι πολύ βαρύς και -αντίθετα με τη λογική- οι περισσότεροι κάνουν πως η σκοτεινή αβεβαιότητα δεν υπάρχει και πράττουν χωρίς να συλλογιστούν πως μέσω των αποτελεσμάτων των πράξεών τους θα ζουν και μετά την ύπαρξή τους. Κινδυνεύουμε να χάσουμε την ευκαιρία της «κρίσης του άρτου» που θα μπορούσε να γίνει για εμάς αφορμή αναγέννησης, αρχή ενός ταξιδιού με εφόδια όλα όσα μας διαμόρφωσαν, ένα νωπό αλλά ανεξίτηλο σημάδι στον χρόνο με ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να σταματήσουμε. Δεν έχουμε κανένα λόγο να φορτώσουμε στην κρίση τη δική μας άρνηση να αναλάβουμε τις ευθύνες μας και να σταθούμε ορθοί. Με ρωτούν πώς βρίσκω τη δύναμη για να γράψω μουσική με τόσα πρακτικά προβλήματα, με τόσες δυσκολίες, με τόση λύπη. Απαντώ: μα τώρα είναι που πρέπει να γράψουμε, τώρα πρέπει να ανοίξουμε τις πόρτες της δικής μας σιταποθήκης και να μοιραστούμε με τους άλλους αυτά που συλλέξαμε στην άνοιξη της νιότης και των σπουδών μας. Με ρωτούν πώς νιώθω που έχω μικρά παιδιά και σχεδόν με ψέγουν για την ανευθυνότητά μου να τα φέρω σε αυτόν τον κόσμο. Απαντώ: τα παιδιά μου θα μεγαλώσουν σε έναν κόσμο που υπάρχει και ο Μπετόβεν, ξέρετε τι εφόδιο είναι αυτό; Κι όταν λέω ο Μπετόβεν, εννοώ κάθε έκφραση της συλλογικής σκέψης της ανθρωπότητας.
Αν οι δημιουργοί δεν υπερβούν το σήμερα, πώς θα το κάνει ο απλός άνθρωπος; Αν ο δημιουργός δεν βάλει λίγο «θάνατο» στα πονήματά του, πώς θα κερδίσει ο αποδέκτης του έργου του τη ζωή; Αν ο δημιουργός δεν αποβάλει από τη σκέψη του το εφήμερο, πώς περιμένουμε από την κοινωνία να δράσει με προοπτική και να αναμένει από το μέλλον την επαλήθευση της αλήθειας; Δεν είναι σωστό να προσαρμοστούμε στην πραγματικότητα. Με την πίστη και τη φαντασία μας πρέπει να διαμορφώσουμε την πραγματικότητα του αύριο.
Ας έχουμε για παράδειγμα τον Μπετόβεν, που μόλις συνειδητοποίησε το οριστικό της κώφωσής του, έγραψε: «Κάθε δυστυχισμένος ας παρηγορηθεί βρίσκοντας σε εμένα ένα πλάσμα όμοιο με αυτόν, το οποίο, παρ’ όλα τα εμπόδια της φύσης, έκανε τα πάντα για να γίνει αποδεκτό στις τάξεις των καλλιτεχνών και των έντιμων ανθρώπων».
* Ο κ. Φίλιππος Τσαλαχούρης είναι συνθέτης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου