90 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΑΣ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Ο θάνατός σου η ζωή μου

29 Οκτωβρίου 1923: η γέννηση ενός εθνικού κράτους και το πέρας της τελευταίας μεσογειακής αυτοκρατορίας 

Του φιλολόγου - εκπαιδευτικού Γιάννη Γιγουρτσή

90 χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας. Συγχρόνως η σημερινή μέρα σημαίνει και την ληξιαρχική πράξη θανάτου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 

Μια μακρά ιστορική διεργασία που ξεκίνησε από τα τέλη του 18ου αιώνα με τον Διαφωτισμό και την σταδιακή γέννηση της εθνικής ιδεολογίας ολοκληρώνεται, τουλάχιστον σε ότι αφορά τον Ευρωπαϊκό χώρο, όχι ωστόσο χωρίς να αφήσει σημαντικές εκκρεμότητες πίσω της. 

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία υπήρξε η τελευταία αυτοκρατορία επί Ευρωπαϊκού εδάφους και το τελευταίο πραγματικά πολυεθνικό κράτος το οποίο ένωνε γεωγραφικά και διοικητικά μεγάλο μέρος από τον ενιαίο ιστορικό (και εν πολλοίς πολιτισμικό) χώρο που αποτελούν τα Βαλκάνια, η Μικρά Ασία, η Εγγύς Ανατολή. Τον ίδιο πάνω κάτω χώρο ένωσε και κυβέρνησε πρώτος ο Μέγας Αλέξανδρος και οι επίγονοί του, κατόπιν οι Ρωμαίοι, οι Βυζαντινοί και οι Άραβες, οι Σελτζούκοι και τέλος οι Οθωμανοί που έφτασαν τα όρια της Αυτοκρατορίας στα όρια του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους και πέραν αυτού. 

Οι απώλειες εδαφών από εξωτερικούς πολέμους που ξεκίνησαν ήδη από τα τέλη του 17ου αιώνα συνεχίστηκαν με τα εθνικά, αποσχιστικά-απελευθερωτικά κινήματα του 19ου αιώνα. 

Έτσι στα εδάφη της παλιάς αυτοκρατορίας γεννιούνται νέα εθνικά κράτη. Πρώτο και καλύτερο η Ελλάδα, που επαναστατεί ήδη από το 1821 και αναγνωρίζεται επίσημα ως κράτος το 1830. Τελευταίο η Τουρκία, σαν σήμερα, το 1923. Και επειδή δεν είχε μείνει άλλος χώρος και λαός για να επαναστατήσει και να αποσχιστεί από το κοινό σπίτι, η Τουρκία φεύγοντας τελευταία και κλείνει οριστικά την πόρτα. 

Λίγα χρόνια νωρίτερα είχε διαλυθεί η Αυστροουγγρική, η Γερμανική και είχε μετασχηματιστεί δραματικά η Ρωσική Αυτοκρατορία Για πρώτη φορά μετά από την Αρχαιότητα, ολοκληρώνοντας μια πορεία που είχε βεβαίως ξεκινήσει πολλά χρόνια πρίν, η Μεσόγειος μπαίνει και τυπικά στο περιθώριο της παγκόσμιας Ιστορίας. Το κέντρο βάρος του κόσμου έχει μεταφερθεί αλλού. Ο Ατλαντικός γίνεται πλέον η αυτοκρατορική θάλασσα με επικεφαλής αρχικά την Βρετανική αυτοκρατορία και λίγες δεκαετίες αργότερα, και μέχρι τις μέρες μας, τις ΗΠΑ που αν και δεν ονομάζονται έτσι, είναι στην πράξη η ισχυρότερη αυτοκρατορία της εποχής μας. Μέρα ιστορικής μνήμης λοιπόν η σημερινή, που δεν αφορά μονάχα την γειτονική μας Τουρκία αλλά και όλα τα κράτη και τους λαούς που ξεπήδησαν από την κοινή μήτρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 

Μέρα που μας καλεί να αναλογιστούμε το ιστορικό παρελθόν αλλά και να κάνουμε έναν απολογισμό του ιστορικού κύκλου που ξεκίνησε με την επίδραση της εθνικής ιδεολογίας και την ίδρυση των εθνικών μας κρατών, κύκλος που αν και παραμένει ακόμα ανοιχτός αναζητά στον ιστορικό ορίζοντα την δική του κατάληξη και τον δικό του διάδοχο ιστορικό κύκλο. Ένας τέτοιος κύκλος βεβαίως δεν θα μπορούσε ποτέ να σημάνει την επιστροφή στο παρελθόν, όπως κάποιοι στην εορτάζουσα σημερινή Τουρκία και όχι μόνο, αφρόνως και ανιστορήτως θεωρούν εφικτή. Άλλωστε η ζωή έχει επιβεβαιώσει τον Κάρολο. Παραφράζοντας τον θα λέγαμε πως η Ιστορία όταν επαναλαμβάνεται, επαναλαμβάνεται ως φάρσα ή ως τραγωδία. Δεν θα θέλαμε να ζήσουμε τίποτα από τα δύο.