ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΣΜΟΣ Ή ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΣΜΟΣ;

Παραξενεύομαι κάθε φορά που διαβάζω ή ακούω κάποιον να αναφέρει τον συντηρητισμό ως Oρθοδοξία και τον προοδευτισμό ως μη Oρθοδοξία ή αίρεση σε πολλές περιπτώσεις. Και αναλογίζομαι, τι σημαίνει κάθε όρος; Και με ποια κριτήρια κάποιος κατατάσσει τις ιδέες ως συντηρητικές ή προοδευτικές; Αναμφίβολα σ’ αυτό το ερώτημα δεν μπορεί να δοθεί οριστική απάντηση καθώς δεν υπάρχουν σαφή αποδεκτά κριτήρια από τη μία ή την άλλη τάση. Θα προσπαθήσω, στη συντομία του άρθρου, να προσεγγίσω το θέμα επισημαίνοντας ότι δεν θα αναφερθώ στην γραμματολογία των δυο πλευρών συστηματικά, που παραμένει σημαντικό υλικό για αναλυτικές μελέτες.

Ο κάθε εξωτερικός παρατηρητής βλέπει να διχάζουν τους πιστούς δυο τάσεις πρόσληψης του «εκκλησιαστικού γεγονότος»· μιλώ για την συντηρητική και την προοδευτική. Οι λεγόμενοι «συντηρητικοί» φαίνονται να είναι τύποι κλασικοί , με λιγότερο ενδιαφέρον προς ό,τι καινούργιο κυκλοφορεί στον κόσμο, το οποίο παρακολουθούν με καχύποπτα βλέμματα. Η Παράδοση, ως στατική, αποτελεί τον κύριο δρόμο στον οποίο πορεύονται για να συναντήσουν τον κόσμο. Ξεχωρίζουν σε όλα τα επίπεδα τον εαυτό τους από τους υπόλοιπους. Η συμπεριφορά τους στην Εκκλησία διαφέρει, είναι ευσεβοφανείς, τα ρούχα τους, το χτένισμα, τα ακούσματα, όλα διαφέρουν μέχρι που τους καταλαβαίνεις από την πρώτη ματιά. Στο «δογματικό» επίπεδο ανήκουν στα παρεκκλησιαστικά κινήματα είτε αυτά είναι οργανώσεις, είτε πνευματικά κέντρα. Με άλλα λόγια, δίνουν έμφαση στις πράξεις ευσέβειας όπως η νηστεία, η ελεημοσύνη, η μελέτη της Αγίας Γραφής, η εξομολόγηση, ανεξάρτητα όμως από την εκκλησιολογική προοπτική. Συνοψίζεται ο χριστιανισμός γι’ αυτούς στην αρχή που λέει ότι ο άνθρωπος σώζεται με τα έργα που «προσφέρει» και «κάνει». Οι θεολογικές τους αναζητήσεις δεν υπερβαίνουν την ενασχόληση με τις αιρέσεις και ό,τι το ταυτίζουν μ’ αυτές, με τις αγρυπνίες, τις «πνευματικές ομιλίες» και τα παρόμοια...

Οι λεγόμενοι «προοδευτικοί», δεν δείχνουν ότι διαφέρουν από τον υπόλοιπο κόσμο σε οποιοδήποτε επίπεδο. Ούτε στην συμπεριφορά τους μέσα στην Εκκλησία, ούτε στο ντύσιμο, ούτε στα ακούσματα, κλπ... Διαλέγονται αρμονικά με τον κόσμο με κριτική ματιά πάνω σε ό,τι προσφέρει. Η Παράδοση γι’αυτούς εμπλουτίζεται και διαμορφώνει καινούργιους εκφραστικούς τρόπους, λόγου χάρη σε λεξιλογικό επίπεδο. Στο «δογματικό» επίπεδο είναι παρούσα η εκκλησιολογική προοπτική, γι’ αυτό φαίνονται σε ο,τιδήποτε κάνουν να «πολεμούν» την οργανωσιακή νοοτροπία, και τα παρεκκλησιαστικά κινήματα. Οι πράξεις ευσέβειας εντάσσονται στο πλαίσιο της καθολικής εκκλησιαστικής ζωής, αλλιώς τις θεωρούν μόνο κοινωνικά ή ηθικά έργα που μπορεί να τα πράξει ακόμα, και το κάνει σίγουρα, ένας άθεος. Συνοψίζεται ο χριστιανισμός γι’ αυτούς στην αρχή που λέει ότι ο άνθρωπος σώζεται με την πίστη.

Ανοίγω παρένθεση εδώ για να εξηγήσω ότι δεν υφίσταται το ψευδοδίλημμα στην Ορθοδοξία μεταξύ πίστης και έργου. Δεν υπάρχει πίστη ανενεργή, αλλά «δι’ αγάπης ενεργουμένη» (Γαλ 5:6). Που σημαίνει ότι δεν μπορούμε να ξεχωρίζουμε το ένα από το άλλο, και στη συνέχεια να επιλέγουμε την σωτηρία με ένα από τα δύο ή με κάποιο συνδυασμό των δύο. Όταν λέμε λοιπόν πίστη είναι αυτονόητο ότι αναφερόμαστε σε βίωμα. Οι θεολογικές τους αναζητήσεις δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ενασχόληση με θέματα που οδηγούν στην επιστροφή του προτύπου της Εκκλησιαστικής ζωής των χριστιανών των πρώτων αιώνων, αναζητήσεις που απασχόλησαν και τους Κολλυβάδες παλαιότερα.

Αρκούμαι, για να αποδείξω τα λεγόμενά μου, στο βιβλίο του Χρήστου Γιανναρά Ενάντια στη Θρησκεία και τους τίτλους των κεφαλαίων του που μέσα σ΄αυτούς διαφαίνονται κατά κάποιο τρόπο οι δυο απόψεις. Βλέπουμε για παράδειγμα τους τίτλους «Η ευχαριστιακή σύναξη ως ιεροτελεστία», «Η έκλειψη της ενορίας», «Ειδωλοποίηση της Παράδοσης», όπου καταλαβαίνουμε πώς είναι τα πράγματα και πώς θα έπρεπε να ήταν αν ακολουθούσαμε την Παράδοση των πρώτων χριστιανών πριν επηρεαστούμε από τα συμπτώματα της άγνοιας (ψυχολογισμό, ηθικισμό...).

Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι οι λεγόμενοι προοδευτικοί συντηρούν τις βασικές εκφάνσεις της πίστης, όπως είναι κατά την Παράδοση των πρώτων αιώνων, ενώ οι λεγόμενοι συντηρητικοί κρατιούνται με τις παραδόσεις κάποιων σκοτεινών και μεταγενέστερων επιδράσεων. Έτσι αντιστρέφονται οι όροι και βλέπουμε πως οι πραγματικά συντηρητικοί είναι οι λεγόμενοι προοδευτικοί και όσοι θεωρούνταν συντηρητικοί βρέθηκαν τελικά αντιμέτωποι με τον λόγο του Χριστού: «ηκυρώσατε την εντολήν του Θεού δια την παράδοσιν υμών» (Ματθ 15:6).

Και ο Θεός βοηθός.

Προμηθεύς

Πίνακας: Η σκαλωσιά που χάλασε τη θέα, Σπύρου Βασιλείου