Κεραμικές δημιουργίες του Πικάσσο στο Κυπριακό Μουσείο

Του Αριστείδη Βικέτου 

Άνοιξε στο Κυπριακό Μουσείο, στην Λευκωσία, έκθεση με κεραμικές δημιουργίες του μεγάλου Ισπανού ζωγράφου, χαράκτη, γλύπτη, ποιητή, σκηνογράφου και δραματουργού, Πάμπλο Πικάσο (1881 – 8 Απριλίου 1973). Η έκθεση, που θα διαρκέσει μέχρι τις 8.9.2019, διοργανώνεται από το Τμήμα Αρχαιοτήτων, στο πλαίσιο του προγράμματος Picasso Mediterranée, που ηγείται το Εθνικό Μουσείο Πικάσσο στο Παρίσι. Παρουσιάζεται ένα μικρό μεν, αλλά απόλυτα αντιπροσωπευτικό μέρος της κεραμικής του δημιουργίας, με πρωτότυπα και μοναδικά έργα. Παράλληλα, η έκθεση περιλαμβάνει κυπριακές αρχαιότητες, ομαδοποιημένες με τέτοιο τρόπο, ώστε να διακρίνονται συγκεκριμένες θεματικές, σχήματα και μοτίβα της αρχαιότητας, απόηχους των οποίων οι αρχαιολόγοι διακρίνουν σε έργα του Πικάσσο. Ο επισκέπτης προσκαλείται να αναλογιστεί και να αισθανθεί πιθανά σημεία συνάντησης και διαλόγου, αλλά και κοινά γνωρίσματα, πολλά από τα οποία, ίσως και να εξελίχθηκαν τυχαία. 

Ανακοίνωση του Τμήματος Αρχαιοτήτων σημειώνει: «Αλήθεια, γνώριζε ο Πικάσσο για την κυπριακή αρχαιότητα; Ο καλλιτέχνης είναι σίγουρο ότι δεν επισκέφθηκε ποτέ την Κύπρο. Το έργο του όμως με τίτλο ¨Πρόσωπα Γυναίκας¨, το οποίο αποτέλεσε και το έναυσμα της παρούσας έκθεσης, είναι εμπνευσμένο από ένα κυπριακό πήλινο σύνθετο αγγείο της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (περ. 2000 π.Χ.), το οποίο εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου, ενώ παρόμοια υπάρχουν και στο Κυπριακό Μουσείο. 

Κυπριακό αγγείο

Παρόλο που στα "Πρόσωπα Γυναίκας" ο παραλληλισμός με συγκεκριμένο αρχαίο έργο είναι ξεκάθαρος, για τα υπόλοιπα έργα του Πικάσσο η επιλογή κυπριακών αρχαιοτήτων έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνουν πιο απτές οι κοινές θεματικές, τα παρόμοια μοτίβα, οι χρήσεις και οι αναλλοίωτες τεχνικές που μπορεί να διακρίνει κανείς στα επώνυμα έργα του 20ου αιώνα και στα έργα των ανώνυμων δημιουργών της αρχαιότητας. 

Ως εκ τούτου, το ενδιαφέρον των επιμελητριών της έκθεσης εστιάστηκε κυρίως σε θέματα όπως η μεταμφίεση και το παίξιμο με τη φιγούρα του ταύρου, ο ανθρωπομορφισμός και ο ζωομορφισμός των αγγείων, οι περίτεχνες και πολυδιάστατες λαβές, ο γραπτός διάκοσμος, η στάση κάλυψης του σώματος και οι εικονιστικές σκηνές αγγείων». 

Ο Πάμπλο Πικάσσο, στην ώριμη ηλικία των εξήντα πέντε ετών, ασχολήθηκε με πάθος με την κεραμική τέχνη, η οποία και έγινε μέχρι το τέλος της ζωής του ένα από τα κύρια μέσα έκφρασής του.  

Ουσιαστικά, η συστηματική ενασχόληση του διάσημου καλλιτέχνη με την κεραμική ξεκίνησε το 1946 στο Vallauris, κατά τη διάρκεια των διακοπών του εκεί. Στο χωριό αυτό της νότιας Γαλλίας ο Πικάσσο γνώρισε το ζεύγος Suzanne και Georges Ramié, ιδιοκτήτες του εργαστηρίου κεραμικής «Madoura». Το ζεύγος είχε επαναλειτουργήσει ένα παλιό εργαστήριο κεραμικής με παραδοσιακό καμίνι που λειτουργούσε με ξύλα. Τόσος ήταν ο ενθουσιασμός του καλλιτέχνη με τον τόπο και τις δυνατότητες του πηλού, που ένα χρόνο αργότερα εγκαταστάθηκε στο Vallauris μαζί με τη νέα του σύντροφο Françoise Gilot. Έτσι, ξεκίνησε μια εξαιρετικά γόνιμη συνεργασία με το ζεύγος Ramié, οι οποίοι ουσιαστικά έθεσαν το εργαστήριο και τους τεχνίτες τους στη διάθεση του καλλιτέχνη. Διαμορφώθηκαν έτσι οι ιδανικές συνθήκες για να ξεκινήσει ο Πικάσσο να πειραματίζεται πυρετωδώς με τις διάφορες τεχνικές του πηλού. 

Η πανάρχαια τέχνη της αγγειοπλαστικής, η μεταβλητότητα και ανθεκτικότητα του πηλού ως πρώτης ύλης, η έκπληξη για το αποτέλεσμα, ο συνδυασμός των τεχνών (ζωγραφική, γλυπτική, αγγειοπλαστική), η χρηστικότητα και η μεταμόρφωση γοήτευαν τον Πικάσσο. Παράλληλα, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της νότιας Γαλλίας και συγκεκριμένα του Vallauris, όπως o άπλετος χώρος, το φως, τα αρώματα της φύσης και η απλότητα της καθημερινής ζωής, ήταν όλα στοιχεία που συνέβαλαν καθοριστικά στο άνοιγμα ενός νέου αλλά σημαντικού κεφαλαίου στη ζωή του καλλιτέχνη. Ο Πικάσσο δημιουργεί κατά τη διάρκεια των επόμενων χρόνων και μέχρι το 1971 έναν τεράστιο αριθμό πρωτότυπων έργων κεραμικής που ξεπερνούν τις 3.500 σε αριθμό. 

Ο Πικάσσο θεωρούσε ότι η τέχνη των αρχαίων πολιτισμών «δεν είναι παρελθόν». Στα κεραμικά του έργα είναι φανερή η χρήση διάφορων σχημάτων, μοτίβων, υφών και θεματικών της αρχαιότητας και της μυθολογίας, χωρίς όμως να τα αντιγράφει, αλλά δημιουργώντας μια εντελώς νέα πραγματικότητα. Από τα προπαρασκευαστικά του σκίτσα μέχρι και τα τελικά του έργα, μπορεί κανείς να διακρίνει επιρροές από την κεραμική τέχνη αρχαίων πολιτισμών, ιδιαίτερα αυτών της περιοχής της Μεσογείου. 

Επιμέλεια Έκθεσης: Άντρη Μιχαήλ και Ευτυχία Ζαχαρίου-Καϊλα 

Σχεδιασμός Έκθεσης: Λάρα Άλφας

Γραφιστικά Έκθεσης: Φίλιππος Βασιλειάδης