ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ - ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΡΩΣΙΑ ΤΟΥ 19ου αι.

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Βέρα Φίγκνερ, Νύχτα πάνω ἀπό τή Ρωσία, μετ. Γιάννης Κέλογλου, Ἐκδόσεις Υπερσιβηρικός, 2013, σελ. 246 

Τό βιβλίο πού παρουσιάζω σήμερα εἶναι ὁ 1ος τόμος τῶν Ἀπομνημονευμάτων τῆς Βέρας Φίγκνερ, ἡ ὁποία εἶχε ἐνταχθεῖ στό ἐπαναστατικό κίνημα στήν Ρωσσία τῆς δεκαετίας τοῦ 1870, τό ὁποῖο πάντως ἀδυνατοῦσε νά περιλάβει στίς τάξεις του ὅλες τίς μεμονωμένες ὁμάδες (σ.87). Στήν σύγκρουση μεταξύ τοῦ Μάρξ και τοῦ Μπακούνιν στήν Α΄ Διενθή ἡ ὁμάδα τῆς Φίγκνερ «τοποθετήθηκε στό πλευρό τοῦ Μπακούνιν» (σ. 53). 

Μεταξύ τῶν στόχων τοῦ ἐπαναστατικοῦ κινήματος ἦταν, γιά τήν Φίγκνερ, ἡ καταπολέμηση τοῦ τσαρισμοῦ καί ὁ ἐκδημοκρατισμός τοῦ πολιτικοῦ συστήματος (σ. 52). Γιά τήν πραγματοποίηση αὐτοῦ τοῦ στόχου ἡ ὀργάνωση «Γῆ και Ἐλευθερία» προέβη σέ ἐκτελέσεις πολιτικῶν ἀξιωματούχων. Ὡστόσο, ὁ γνωστός Γ. Πλεχάνωφ, ὁ ἀποκαλούμενος καί "πατέρας τοῦ ρωσσικοῦ μαρξισμοῦ'', θεωροῦσε ὅτι «ἡ ἠθική ἐπιρροή πού ἀσκοῦσε ἡ πολιτική τρομοκρατία στή νεολαία ἦταν βλαβερή γιά τά συμφέροντα τοῦ λαοῦ» (σ.90). Στό σημεῖο αὐτό θά παρατηρηθεῖ ὅτι οἱ παραπάνω στόχοι προβάλλονταν ἀπό σημαντικούς διανοουμένους τῆς Ρωσίας τοῦ 19ου αἰ. (λ.χ. Χέρτσεν, Τσερνιτσέφσκι κ.ἄ.)οἱ ὁποῖοι πάντως δέν προέτρεπαν σέ βίαιες ἐνέργειες ἐναντίον συγκεκριμένων ἀξιωματούχων τοῦ τσαρικοῦ καθεστῶτος. Εἶναι δέ χαρακτηριστικό ὅτι οἱ Ρῶσσοι μηδενιστές τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 οἱ ὁποῖοι ἀπέρριπταν τίς παραδεδομένες ἀξίες τῆς ἠθικῆς, τῆς αἰσθητικῆς κ.ἄ., δέν ἐνδιαφέρονταν καθόλου γιά τήν ἀποτελεσματικότητα τῶν πολιτικῶν πράξεων, ἀφοῦ πίστευαν ὅτι ἡ πολιτική συνδεόταν με κάποιο ξεπερασμένο στάδιο τῆς ἀνθρωπότητας. Ἑπομένως ἡ ρωσσική Διανόηση τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 ἡ ὁποία εἵλκυε τήν νεολαία, ἔθετε τά ζητήματα σ' ἕνα θεωρητικό πλαίσιο ἀλλά σέ καμμία περίπτωση δέν ἐπέλεγε συγκεκριμένες μορφές πολιτικῆς δράσης.

Ἀκολούθησε ἡ διάσπαση τοῦ κινήματος τῆς «Γῆς καί Ἐλευθερίας» και ἡ δημιουργία τῆς «Λαϊκῆς Θέλησης» (σ. 99 κ.ἑξ.), ἡ ὁποία ἔθετε ὡς στόχο «τή μεταβίβαση τῶν κυρίων μέσων τῆς πρωτογενοῦς παραγωγῆς στά χέρια τῆς ἀγροτικῆς κοινότητας» καί ἐπίσης «τήν ἀντικατάσταση τῆς ἐξουσίας τοῦ ἑνός ἀπό τήν αὐτοκυβέρνηση τοῦ λαοῦ» (σ. 105). 

Ἐνδιαφέρουσα εἶναι ἡ τοποθέτηση τῆς Βέρας Φἰγκνερ ὅσον ἀφορᾶ τήν χρήση τῆς βίας τόσο ἐκ μέρους τῶν μελῶν τοῦ ἐπαναστατικοῦ κινήματος, ὅσο και ἐκ μέρους τῆς κυβέρνησης: «Ἡ βία ὠς μέσο πολιτικοῦ ἀγώνα προκαλεῖ ἀποκτήνωση, ξυπνᾶ ἔνστικτα ἁρπακτικοῦ ζώου και ὁδηγεῖ σε ποταπή ἀπώλεια ἐμπιστοσύνης. Βεβαίως οἱ ἐπαναστάτες ἰσοφαρίζουν τή σκοτεινή πλευρά τῆς δράσης τους μέ τόν ὑψηλό στόχο τῆς ὑπεράσπισης ὅλων τῶν καταπιεσμένων καί τῶν ἀπόκληρων… καί τήν ἡρωϊκή ἐγκαρτέρηση ὅλων τῶν βασάνων πού ξεκινοῦν ἀπό διώξεις, φυλακίσεις, ἐξορίες, κάτεργα και φτάνουν ἕως τον θάνατο. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, ἡ τσαρική κυβέρνηση δροῦσε ἀνελέητα καί μέ τρομερή βαναυσότητα κατά τῶν ἐπαναστατῶν» (σ. 159). 

Σέ μιά γενική ἐκτίμηση, τό βιβλίο εἶναι ἐνδιαφέρον τόσο ἀπό πολιτικῆς ὅσο καί ἀπό ἱστορικῆς πλευρᾶς. Πέρα ἀπό τήν καταγραφή στιγμῶν τῆς προσωπικῆς της ζωῆς, ἡ συγγραφέας δείχνει μέ τρόπο παραστατικό τά κυριότερα γεγονότα πού σημάδεψαν τίς τελευταῖες δεκαετίες τοῦ 19ου αἰ. στήν Ρωσσία. Νομίζω ὅτι οἱ στόχοι τῶν ἐπαναστατικῶν ὁμάδων τῆς ἐποχῆς ἐκείνης διαψεύστηκαν λίγα χρόνια ἀργότερα, ὅταν κυριάρχησε ἡ γραφειοκρατία τῶν μπολσεβίκων καί οἱ ἐπαναστάτες ὁδηγοῦνταν καί πάλι στις φυλακές καί στίς ἐκτελέσεις, ὅπως συνέβαινε ἐπί τσαρικοῦ καθεστῶτος.