Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΒΑΓΚΝΕΡ ΚΑΙ ΜΠΑΚΟΥΝΙΝ ΣΤΑ ΟΔΟΦΡΑΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΡΕΣΔΗΣ

Δημήτρης Μπαλτάς 

Μιχαήλ Mπακούνιν καί Ριχάρδος Βάγκνερ 

Μία συνάντηση 

Συνήθως τονίζεται - καί ὑπερτονίζεται - ἡ ἀντισημιτική στάση τοῦ μεγάλου μουσικοῦ Ριχ. Βάγκνερ καί ὁ θαυμασμός πού ὁ ἴδιος εἶχε προκαλέσει δεκαετίες ἀργότερα στόν Ἀδ. Χίτλερ. 

Στό σύντομο σημείωμά μου θά θυμίσω ὅτι ὁ Ρ. Βάγκνερ, λόγῳ τῆς ρομαντικῆς καταγωγῆς του ἤ τῆς ἰδιαίτερης ἐπαναστατικῆς του φύσης, «συναντήθηκε» στήν Δρέσδη, σε δύο ξεχωριστές περιπτώσεις, μέ τόν μεγάλο Ρῶσσο ἐκπρόσωπο τῆς ἀναρχικῆς θεωρίας Μ. Μπακούνιν. 

Στήν σχετικά πρόσφατη διεθνή βιβλιογραφία ἡ «συνάντησή» τους ἔχει ἀποτελέσει ἀντικείμενο ἔρευνας. Ὁ ἐνδιαφερόμενος ἀναγνώστης μπορεῖ νά ἀνατρέξει στόν τόμο «Michael Bakunin, Gottfried Semper, Richard Wagner und der Dresdner Mai-Aufstand 1849» (σελ. 100) ὁ ὁποῖος ἐξεδόθη στο πλαίσιο τοῦ Symposium des Forschungsinstituts der Friedrich-Ebert-Stiftung, 27. Oktober 1995). 

Ὅσον ἀφορᾶ τήν συνάντηση τῶν δύο ἀνδρῶν, θά σημειωθεῖ τά ἑξῆς. Πρῶτα, τήν 1η Ἀπριλίου, ὁ Βάγκνερ διευθύνει τήν 9η Συμφωνία τοῦ Μπετόβεν στήν Δρέσδη. Μεταξύ τῶν ἀκροατῶν βρίσκεται καί ὁ Μπακούνιν, ὁ ὁποῖος συγχαίροντας τόν Βάγκνερ μετά τήν συναυλία, τοῦ λέγει: «Ἀκόμα κι ἄν ὅλα τά πράγματα καταστραφοῦν στό μέλλον, αὐτό τό ἔργο τέχνης πρέπει νά μείνει ἀνέπαφο, ἀκόμα καί μέ κίνδυνο τῆς ζωῆς μας». 

Λίγο ἀργότερα, οἱ δύο ἰδιαίτερες αὐτές φυσιογνωμίες θά συναντηθοῦν στά ὁδοφράγματα τῆς Δρέσδης, στήν γνωστή ἐξέγερση τῆς 3ης-9ης Μαΐου 1849, πού ἐκδηλώθηκε ἐναντίον τῆς μοναρχίας τῆς Σαξωνίας. 
Σχετικά μέ τήν ἒξέγερση τῆς Δρέσδης γιά τήν ὁποία δέν ὑπάρχει κάποια εἰδική μελέτη στήν ἑλληνική, ὁ Ρῶσσος φιλόσοφος Ν. Μπερντιάγιεφ ἀναφέρει, στό ἔργο του Ἡ Ρωσσική Ἰδέα, τήν χαρακτηριστική πληροφορία ὅτι οἱ εξεγερμένοι κρατοῦσαν στά χέρια τήν Madonna τοῦ Rafaello. Μπορεῖ νά κατανοήσει κανείς τήν συμμετοχή τοῦ Βάγκνερ στά ὁδοφράγματα, ἀλλά καί τήν γενικότερη «συνάντησή» του μέ τίς ἀντιλήψεις τοῦ Μπακούνιν, ἄν προσέξει τό χαρακτηριστικό ἀπόσπασμα τοῦ κειμένου του «Τέχνη καί ἐπανάσταση»: «Θέλω νά καταστρέψω τήν ἐξουσία τοῦ ἑνός ἐπί τοῦ ἄλλου, τή βασιλεία τῶν νεκρῶν στούς ζωντανούς, τῆς ὕλης στό πνεῦμα. Θέλω νά συντρίψω τήν ἐξουσία τῶν ἰσχυρῶν, τοῦ νόμου καί τῆς ἰδιοκτησίας … Τό μόνο ἱερό πρᾶγμα εἶναι ὁ ἐλεύθερος ἄνθρωπος, καί δέν ὑπάρχει τίποτα ἄλλο πάνω ἀπ’ αὐτόν» (Ἡ ἀναφορά ἔχει ληφθεῖ ἀπό τό βιβλίο τοῦ H. Arvon, Mιχαήλ Μπακούνιν, μετ. Π. Γκέκα, Πλέθρον, 2009, σ. 47). Ἄς σημειωθεῖ ὅτι στήν ἴδια συνάφεια κινεῖται καί τό κείμενο τοῦ Βάγκνερ μέ τίτλο «Τό μελλοντικό ἔργο τέχνης» (βλ. M. Nettlau, Ἱστορία τῆς ἀναρχίας, Διεθνής Βιβλιοθήκη, 1999, σ. 77). 

Φαίνεται λοιπόν ὅτι πολλές φορές διατηρεῖται στήν μνήμη τῶν ἀνθρώπων μία πτυχή κάποιας μεγάλης προσωπικότητας, ὅπως εἶναι ὁ Ρ. Βάγκνερ, καί λησμονοῦνται ἄλλες, ἐξίσου ἐνδιαφέρουσες, πτυχές τῆς ζωῆς τους, ἐλάχιστες ἀπό τίς ὁποῖες ἔδειξα μέ τό σύντομο σημείωμά μου.