L'Islam par Hans Küng

Του Μ. Πρωτοπρεσβυτέρου της Μ.τ.Χ.Ε.
π. Γεωργίου Τσέτση

Τον περασμένο Απρίλιο, ο εκδοτικός οίκος Éditions du Cerf (Παρίσι), κυκλοφόρησε, σε γαλλική μετάφραση από το γερμανικό πρωτότυπο, ένα άκρως ενδιαφέρον θρησκειολογικής και ιστορικο-πολιτικής υφής σύγγραμμα του γνωστού ανά την χριστιανική οικουμένη Ρωμαιοκαθολικού καθηγητού Hans Küng, τιτλοφορούμενο Το Ισλάμ (L’Islam).
Πρόκειται για ένα ογκώδες, εκ 960 σελίδων, βιβλίο, που είναι καρπός πολυετούς έρευνας του προοδευτικού αυτού (αλλά αμφιλεγόμενου στους κύκλους του Βατικανού) Ελβετού θεολόγου, μέσα στα πλαίσια ενός προγράμματος «διαπολιτισμικού διαλόγου», το οποίο είχε εγκαινιάσει το 1982, με βασική ιδέα πως «δεν μπορεί να νοηθεί ειρήνη μεταξύ εθνών άνευ ειρήνης μεταξύ θρησκευμάτων˙ δεν νοείται ειρήνη μεταξύ θρησκευμάτων χωρίς διαθρησκειακό διάλογο˙ δεν μπορεί να υπάρξει διαθρησκειακός διάλογος χωρίς ένα σε βάθος διαλογισμό ως προς την έννοια της θρησκείας».

Καθώς αναφέρει ο συγγραφεύς στον πρόλογο του βιβλίου, βασικό κίνητρο για την ενασχόλησή του με τον κόσμο του Ισλάμ, αποτέλεσε η διαπίστωση ότι ο κόσμος βρίσκεται σήμερα σε μια ευαίσθητη καμπή της ιστορίας, όσον αφορά στις διεθνείς σχέσεις. Σχέσεις, κυρίως, της Δύσεως προς τον Ισλαμικό κόσμο, αλλά και σχέσεις μεταξύ των λεγομένων «Αβρααμικής παραδόσεως» τριών μονοθεϊστικών θρησκευμάτων, τουτέστι του ιουδαϊσμού, του χριστιανισμού και του μουσουλμανισμού.

Ο Küng παρατηρεί ότι ενώπιον της χαώδους καταστάσεως την οποία προκάλεσε η αλλοπρόσαλλη πολιτική των ΗΠΑ, μάλιστα δε Γεωργίου Bush του νεώτερου, στην Εγγύς και Μέση Ανατολή, όπως και στα δυτικά διαμερίσματα της Ασίας, ο κόσμος βρίσκεται σήμερα προ δύο επιλογών. Ή θα έχουμε διεθνείς συρράξεις, θρησκευτική αντιπαλότητα και σύγκρουση πολιτισμών (καθώς προέβλεψε προ ετών ο Samuel Huntington), ή διάλογο μεταξύ πολιτισμών και ειρηνική συνύπαρξη των θρησκευμάτων, που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για μια ειρηνική συμβίωση των λαών.

Ο καθηγητής Küng υπογραμμίζει ότι μετά τα τραγικά γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στην Νέα Υόρκῃ, η «ισλαμιστική τρομοκρατία» έλαβε ανησυχητικές, για την ειρήνη του κόσμου, διαστάσεις. Ωστόσο, φρονεί ότι η επ’εσχάτων παρατηρούμενη απέχθεια των μουσουλμάνων προς την Δύση, δεν οφείλεται τόσο στον ανταγωνισμό θρησκευμάτων και πολιτισμών, όσο στις λανθασμένες πολιτικές επιλογές της Δύσεως, μάλιστα δε των ΗΠΑ. Τονίζει ότι η Δύση δέον να αντιμετωπίσει σθεναρά τους ακραίους εκείνους ισλαμιστές θεμελιοκράτες, οι οποίοι, επ΄ονόματι της θρησκείας, φανατίζουν τον λαό. H αντιμετώπιση όμως αυτή δέον να γίνει, προσθέτει, με σύνεση και όχι με τον τρόπο που επέλεξε η Κυβέρνηση Bush Jr, αναλαμβάνοντας «σταυροφορία» εναντίον του Iσλάμ. Αν θέλουμε, λέγει, να απομονώσουμε τους εξτρεμιστές και να εξισορροπήσουμε τις σχέσεις τού δυτικού κόσμου με το Ισλάμ, είναι ανάγκη να δημιουργήσουμε κλίμα εμπιστοσύνης μέσα σ΄ένα κόσμο, που σήμερα κυριαρχείται από καχυποψία και φόβο.

Ο Küng τάσσεται αναφανδόν υπέρ της προωθήσεως και ενισχύσεως του χριστιανο-ισλαμικού διαλόγου. Ενώπιον όμως της ποικιλίας εκφράσεων και τρόπων ζωής στον Ισλαμικό κόσμο, θέτει το εξής εύλογο ερώτημα: «Ποιά από τις διάφορες ανά τον κόσμο εκφάνσεις του Ισλάμ δέον να είναι ˝ο συνομιλητής˝ του Χριστιανισμού»;

Προτού δώσει κάποια απάντηση στο ερώτημα αυτό, ο Küng διά μακρών περιγράφει (στις σελίδες 223-613) πέντε διαφορετικές, αλλά αλληλοσυγκρουόμενες, τάσεις στο σύγχρονο Ισλάμ. Οι τάσεις αυτές κατά τον συγγραφέα είναι οι εξής:

α) Εκείνη η οποία θέλει να παραμείνει πιστή στην «ιδεώδη θρησκευτικότητα» που βιώθηκε από την πρωτογενή μουσουλμανική κοινότητα των πρώτων αιώνων από της ιδρύσεως του Ισλάμ,

β) Εκείνη του «Παναραβισμού», η οποία προωθεί το σχέδιο δημιουργίας ενός μεγάλου Αραβικού Έθνους,

γ) Εκείνη που θέλει να υλοποιήσει το όνειρο του «Πανισλαμισμού», ήτοι την δημιουργία μιας θρησκείας με παγκόσμιο βεληνεκές,

δ) Εκείνη που συνεχίζει την μυστικιστική παράδοση του Σουφισμού,

ε) Εκείνη, τέλος, η οποία τάσσεται υπέρ του «εκσυχγρονισμού» του Ισλάμ.

Το ερώτημα το οποίο τίθεται, λέγει ο Küng, είναι το εξής: «Ποία εκ των ως άνω πέντε τάσεων θα επικρατήσει τελικά».

Κατά την άποψη του Ελβετού καθηγητού, ο «Πανισλαμισμός» απέτυχε, απλώς διότι δεν μπόρεσε να ενώσει τα διάφορα, αραβικά ή μη, ισλαμικά έθνη/κράτη, λόγω αντιπαλοτήτων. Ομοίως, απέτυχε και ο «Παναραβισμός», λόγω μεγάλων γεωπολιτικών και οικονομικών συμφερόντων. Ενώ ο Σουφισμός παραμένει ένα μυστικιστικό «αδελφάτο», που έχει μεν βαθειά απήχηση στις λαϊκές μάζες, όχι όμως αποτελεσματική επιρροή στην κοινωνία. Ως εκ τούτου, πολλοί νηφάλιοι μουσουλμάνοι συνηγορούν υπέρ ενός έκτου «μετα-μοντέρνου» (postmoderne), «μετα-αποικιακού» (postcolonialiste) τύπου Ισλάμ. Ενός Ισλάμ, απαλλαγμένου από τις αγκυλώσεις του παρελθόντος και ικανού να συνδυάσει πιστότητα στις θρησκευτικές αξίας του Ισλάμ και στράτευση σε ό,τι αφορά την πρόοδο και την ευημερία της κοινωνίας. Συναφώς, ο Küng αναφέρει ότι πολλοί, άγνωστοι στην Δύση, μουσουλμάνοι διανοούμενοι, όπως ο Αλγερινός Mohammed Arkoun, ο Αιγύπτος Hasan Hanafi, ο Ιρανός Abdolkarim Soroush, και η Πακιστανή Riffat Hassan, δραστηριοποιούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Είναι δε χρακτηριστικό ότι μιλώντας για το νέο αυτό «μετα-μοντέρνο» πρότυπο του Ισλάμ, ο Küng παρατηρεί ότι το καλλίτερο «παράδειγμα απαλλαγής από τον παλαιού τύπου ισλαμικό συντηρητισμό» αποτελεί η Τουρκία, η οποία τον τελευταίο καιρό εμφανίζεται στον κόσμο ως ένα άκρως ενδιαφέρον «εργαστήριο ισλαμικής δημοκρατίας» (un laboratoire de démocratie islamique).

Καθώς ελέχθη ανωτέρω, ο Küng είναι ένθερμος υποστηρικτής του χριστιανο-ισλαμικού διαλόγου. Και στο ερώτημα ποίοι πρέπει να είναι οι από ισλαμικής πλευράς συνομιληταί των χριστιανών, αδίστακτα αποκρίνεται: «οι μετριοπαθείς ισλαμισταί». Και τούτο διότι, κατά την άποψή του, είναι οι μόνοι που τολμούν να ασκήσουν κριτική κατά των αυταρχικών αραβικών καθεστώτων, που είναι επιτυχώς ενσωματωμένοι μέσα στην κοινωνία όπου διαβιούν και, επί πλέον, είναι ικανοί να επηρεάζουν μεγάλη μερίδα των ομοθρήσκων τους. Ωστόσο προσθέτει ότι, για να καρποφορήσει ο μετ’αυτών διάλογος, είναι απαραίτητο να διεξαχθεί αυτός χωρίς προκαταλήψεις, με κριτική διάθεση και φιλελεύθερο πνεύμα.

Δεν γνωρίζω αν υπάρχουν σχέδια μεταγλωττίσεως του αξιόλογου αυτού βιβλίου στην ελληνική. Ευχή και ελπίδα μου είναι να μεταφρασθεί! Και τούτο, διότι κομίζει πολλά άγνωστα, στο ευρύτερο κοινό, στοιχεία περί του απέραντου κόσμου του Ισλάμ. Αλλά κυρίως διότι, σε μιά εποχή ραγδαίων γεωπολιτικών και οικονομικών ανακατατάξεων στα Βαλκάνια, την Νοτιοανατολική Μεσόγειο και τον Καύκασο, το εν λόγω βιβλίο μπορεί να βοηθήσει τον μάλλον εσωστρεφή και ομφαλοσκόπο νεοέλληνα, στο να ανανήψει και να συνειδητοποιήσει τις διαστάσεις αυτών που τεκταίνονται στην γύρω γειτονιά του.

amen.gr