ΜΙΑ ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ

Στο Σαϊνοπούλειο Σπάρτης - "το πιό όμορφο θέατρο της Ελλάδας μετά την Επίδαυρο", κατά τον Μάνο Χατζιδάκι - θα λάβει χώρα μια Εβδομάδα Κλασικής Μουσικής από 7 - 12 Ιουλίου, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του πιανίστα και αρχιμουσικού Χάρη Δημαρά. Θα παρουσιαστούν έργα των Franz Schubert, sir Edward Elgar και του διεθνώς αναγνωρισμένου, σύγχρονου Ελληνοαμερικανού συνθέτη Γιώργου Τσοντάκη. Στην όλη διοργάνωση δεσπόζει ο καταξιωμένος σολίστ στο βιολί Γιώργος Δεμερτζής, ο οποίος παίζει "ασυστόλως" Τσοντάκη και πραγματικά τον χαίρομαι!
Το πρόγραμμα που παραθέτω στη συνέχεια, φίλοι μου, είναι άκρως απαιτητικό. Δεν πρόκειται για τις συνήθεις θερινές "πολιτιστικές εκδηλώσεις" της επαρχίας, αλλά για μια παραγωγή που αποσκοπεί στην Ποιότητα. Δεν πρόκειται για ένα ακόμα φεστιβάλ εκτόνωσης, αλλά για μια σπάνια ευκαιρία να έλθει κανείς σε επαφή με έργα σαν τη Φαντασία για πιάνο 4 χέρια του Σούμπερτ ή το 2ο κοντσέρτο για βιολί του Γιώργου Τσοντάκη.

Το πρόγραμμα αναλυτικά έχει ως εξής:

ΔΕΥΤΕΡΑ 7 Ιουλίου
Πανηγυρική έναρξη

Εισαγωγικές διαλέξεις των Νίκου Λαγουμιτζή (για τον Σούμπερτ), Χάρη Δημαρά (για τον Έλγκαρ), Γιώργου Τσοντάκη, για το δικό του έργο.

Γιώργου Τσοντάκη: Έκλειψη (1995)
Γιάννης Σαμπροβαλάκης, κλαρινέτο
Γιώργος Δεμερτζής, βιολί
Άγγελος Λιακάκης, βιολοντσέλο
Χάρης Δημαράς, πιάνο

Το έργο Έκλειψη, ένα κουαρτέτο για κλαρινέτο, βιολί, τσέλο και πιάνο, εμπνεύστηκε από μια σεληνιακή έκλειψη που βίωσε ο Γιώργος Τσοντάκης το 1995. Δύο εκτενή μελωδικά μελίσματα του κλαρινέτου συνοδευόμενα από σκοτεινές πιανιστικές συγχορδίες (που συμβολίζουν ιδανικά την αρχή και το τέλος της έκλειψης) πλαισιώνουν μία ακολουθία πολύ διαφορετικών, εσωτερικών μουσικών επεισοδίων: ένα υπερκινητικό χορευτικό μέρος, ένα μέρος Μεσογειακού χαρακτήρα που μιμείται τον ήχο του μαντολίνου και πολλά στοιχεία από τον κόσμο της Jazz.

Ιδού κάποιες χαρακτηριστικές κρίσεις γι' αυτό το έργο του Τσοντάκη:
"The vital rhythmic pulse of the music is worth mentioning; quicksilver changes of meter and accenting lend a hectic propulsiveness to Tsontakis's fast movements." http://www.recordsinternational.com/
"… a terrific piece." Allen Gimbel, American Record Guide
"…quasi-orchestral effects from a quartet of clarinet, violin, cello and piano." Andrew Farach-Colton, The Gramophone
ΤΕΤΑΡΤΗ 9 Ιουλίου
Franz Schubert
Φαντασία σε φα ελάσσονα
για πιάνο 4 χέρια, D940 (1828)
Γιώργος Τσοντάκης
Kουαρτέτο Εγχόρδων αρ. 5 (2006)
“Εις μνήμην: George Rochberg”
Edward Elgar
Κουιντέτο για πιάνο και έγχορδα
σε λα ελάσσονα, έργο 84 (1919)
Πάνος Λουμάκης & Χάρης Δημαράς, πιάνο - Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο

Όπως καθαρά προκύπτει από τον τίτλo της, η φημισμένη όψιμη Φαντασία σε φα ελάσσονα για πιάνο 4 χέρια του Franz Schubert είναι έργο σχετικά ελεύθερης δομής και καθαρά αυτοσχεδιαστικού χαρακτήρα, όπου διάφορα μουσικά επεισόδια πλαισιώνονται από την αρχική εμφάνιση του τρεμάμενου 1ου θέματος και την επανεμφάνισή του στο τέλος του έργου. Η αριστουργηματική σύνθεση ολοκληρώθηκε ταχύτατα το 1828 (τελευταίο έτος της ζωής του συνθέτη), γεγονός που υποδηλώνει πως οι μουσικές ενότητές του δεν αποτελούν ανεξάρτητα μουσικά επεισόδια, αλλά, μάλλον διαφορετικές πτυχές μοναδικής ψυχολογικής «στιγμής» στο υποσυνείδητο του συνθέτη.
Αφιερωμένο στο διάσημο Αμερικανό συνθέτη George Rochberg, το 5ο Κουαρτέτο Εγχόρδων του Γιώργου Τσοντάκη ολοκληρώθηκε το 2006 και αντιπροσωπεύει την πιο πρόσφατη δουλειά του στο είδος. Γραμμένο σε δύο μέρη διαφορετικής διάρκειας, το έργο είναι κατά τον συνθέτη «μουσική που συνδέεται με τη γη και το πνέυμα» και, συνάμα, «μουσική που θα ήθελα και ο ίδιος ευχαρίστως να ακούσω», τρυφερή και ανάλαφρη, δραματικά εσωστρεφής, θελκτική, γεμάτη διακριτικές εντάσεις και εκτονώσεις. Η εν λόγω παρουσίαση θα αποτελέσει την Ευρωπαϊκή πρεμιέρα του έργου.

Παραθέτω στη συνέχεια χαρακτηριστικές φράσεις κριτικών για το έργο:
"…a luscious, moody quartet…His writing is lush and lovingly crafted, with a languorous beauty that is hard to resist, and the tonal harmonies are flecked with well-judged shades of amber."
Joshua Kosman, San Francisco Chronicle
"...a dramatic work…" James F. Cotter, Times Herald-Record
"…a more satisfactory program might have included just the [Beethoven] Op. 135 and two performances of the Tsontakis, so worthy is this new addition to the string literature. … Hats off to Tsontakis, the Cypress Quartet, and the glittering eyes, minds and hearts of the next generation of music-lovers and musicians who witnessed a remarkable event."
Jeff Dunn, San Francisco Classical Voice
Πέρυσι είχα την τύχη ν' ακούσω το εκπληκτικό 4ο κουαρτέτο του Τσοντάκη από το Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο, κατά τη συναυλία του στο Φεστιβάλ Αθηνών. Ακούγοντάς το κατάλαβα τι σημαίνει μουσική του 21ου αιώνα. Ο Τσοντάκης είναι αναμφισβήτητα ένας δυναμικός συνθέτης του παρόντος αλλά και του μέλλοντος.

Το Κουιντέτο για Πιάνο και Κουαρτέτο Εγχόρδων ανήκει - μαζί με τη Σονάτα για Βιολί και Πιάνο και το Κουαρτέτο Εγχόρδων - σε μια ομάδα όψιμων έργων μουσικής δωματίου του sir Edward Elgar, που προέρχονται από μία νέα δημιουργική περίοδο του συνθέτη που συνέπεσε με τη μετοίκησή του, το 1918, στην απόμερη βίλλα Brinkwells της περιοχής του Δυτικού Sussex στην Νότιο Αγγλία. Το έργο, ένα ρομαντικό αριστούργημα έντονα ελεγειακού και νοσταλγικού χαρακτήρα («γεμάτο από αναμνήσεις», κατά τον ίδιο το συνθέτη), συγχρόνως σηματοδοτεί, μια νέα οικονομία έκφρασης και μια νέα δυναμική του συνθέτη.

ΣΑΒΒΑΤΟ 12 Ιουλίου
sir Edward Elgar
Σερενάτα για έγχορδα σε μι ελάσσονα, έργο 20 (1892)
Γιώργος Τσοντάκης
Κοντσέρτο για βιολί αρ. 2 (2003)
Γιώργος Δεμερτζής, βιολί
Franz Schubert
Συμφωνία αρ. 5 σε Σι-ύφεση Μείζονα, D485 (1816)
Ορχήστρα Δωματίου του
Σαϊνοπουλείου Φεστιβάλ
Χάρης Δημαράς, διεύθυνση ορχήστρας

Η πρώιμη Σερενάτα για έγχορδα (ολοκληρώθηκε το 1892) αποτελεί ένα από τα πρώτα χαρακτηριστικά ορχηστρικά έργα του sir Edward Elgar. Αποτέλεσμα μιας ευρείας αναθεώρησης των ακόμη πιο πρώιμων έργων Τρία Μέρη για Ορχήστρα Εγχόρδων, το έργο αυτό είναι έντονα συγκινησιακό και πλούσια μελωδικό. Ο ίδιος ο συνθέτης, σ' ένα σύγχρονο γράμμα του από την περίοδο σύνθεσης του έργου, δηλώνει «με ικανοποιούν» (τα τρία μέρη δηλαδή), ενώ και πολύ αργότερα (σαράντα χρόνια μετά), κατά τη διάρκεια συνέντευξής του, συνεχίζει να αναπολεί την «θαυμάσια μελωδία» του μέρους larghetto.
Στο 2ο Κοντσέρτο του για βιολί - έργο που απέσπασε το φημισμένο βραβείο σύνθεσης Grawemeyer του Αμερικανικού Πανεπιστημίου της Louisville το 2005 - ο Γιώργος Τσοντάκης παντρεύει ιδανικά στοιχεία της παραδοσιακής, ηρωικής φόρμας του σολιστικού κοντσέρτου με τον πιο άμεσο διαλεκτικό χαρακτήρα της μουσικής δωματίου. Χωρίς ποτέ να αμφισβητείται ο ηγετικός ρόλος του σολίστ, το πρόσθετο στοιχείο μιας «ομάδας σολίστ» από την ορχήστρα, επιτρέπει στο συνθέτη να εξερευνήσει πολλά επιπλέον αισθητικά και δραματικά στοιχεία στο έργο.

"Most satisfying of the evening's repertoire was George Tsontakis' Violin Concerto No. 2, which proved that lyrical beauty can reside with comfort in a score of angularity and edginess."
Peter Jacobi, Bloomington Herald Times
"George Tsontakis' Violin Concerto No. 2… is scored for a relatively modest chamber orchestra of 15 players. Yet in its scope and imagination, the sheer forcefulness of its interior energy, it sounds anything but small." Andrew Alder, Louisville Courier-Journal.

Ένα διαμάντι άπειρης ομορφιάς, η 5η Συμφωνία του Franz Schubert ολοκληρώθηκε το 1816 και αποτελεί ιδανικό δείγμα της ικανότητας του συνθέτη να συνδυάζει παραδοσιακές μουσικές φόρμες με υλικό ιδιαίτερης λυρικής ρευστότητας και χάρης. Παρά την διακριτική ενορχήστρωση (χωρίς τρομπέτες, τρομπόνια και κρουστά) και μια ελαφρότητα έκφρασης που θυμίζει τον Mozart, το έργο αυτό αναδεικνύει μια τεράστια ποικιλία ορχηστρικών ηχοχρωμάτων, ενώ χαρακτηριστικά μελωδικά και αρμονικά στοιχεία της ώριμης συνθετικής τεχνοτροπίας του συνθέτη είναι ορατά παντού.

Ο Σούμπερτ, φίλοι μου, υπήρξε μέγιστος! Νομίζω πως δεν τον έχουμε ακόμα ανακαλύψει δεόντως. Σίγουρα είναι πασίγνωστος για τα σπουδαία τραγούδια του, μα και οι συμφωνίες του είναι μοναδικές. Και δη οι νεανικές.

Ελπίζω να βρω το χρόνο και να πάω σε κάποια από τις συναυλίες της Σπάρτης. Το όλο πρόγραμμα είναι άκρως δελεαστικό!