Η "ΝΕΡΑΪΔΑ" ΤΟΥ ΖΑΝ ΖΙΡΩΝΤΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Στην εκπνοή του 2015 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ύψιλον η Νεράϊδα του Ζαν Ζιρωντού (Ονειρόδραμα σε τρεις πράξεις) στην μετάφραση του Οδυσσέα Ελύτη. 

Είναι γνωστό ότι ο Ελύτης - συμπληρώνονται φέτος 20 χρόνια από την αναχώρησή του – έβαλε την υπογραφή του ως μεταφραστής σε τρία θεατρικά έργα: στις «Δούλες» του Ζαν Ζενέ, στον «Κύκλο με την κιμωλία» του Μπέρτολτ Μπρεχτ (και τα δύο αυτά έργα ανέβηκαν την περασμένη χρονιά, 2015, σε Αθηναϊκές σκηνές) και στην «Νεράιδα» του Ζαν Ζιροντού. 

Η μετάφραση του έργου αυτού που μόλις κυκλοφόρησε, είχε πρωτοεκδοθεί τον Μάρτιο του 1973 από την Εταιρεία Σπουδών Σχολής Μωραϊτη, στη σειρά Θεατρική Βιβλιοθήκη, με επιμέλεια του Κ.Χ. Κάσδαγλη. 

Κατά συγκυρία, συμπληρώνονται ακριβώς 60 χρόνια από την πρεμιέρα του έργου, που πραγματοποιήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 1956 στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού (τότε Βασιλικού) Θεάτρου, σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού και μουσική Αργύρη Κουνάδη. Η Βάσω Μανωλίδου ερμήνευε τον κεντρικό ρόλο. 

Όπως είπε σε πρόσφατη συνέντευξή της η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου, με δεδομένο το «ενδιαφέρον του Ελύτη για κάθε γραφή τέχνης του λόγου», δεν θα έπρεπε να μας εντυπωσιάζει η μεταφραστική του πλευρά. Και ας μπήκε στη ζωή του «κατά παραγγελία». 

«Αφοσιωμένος καθώς ήταν στην ποιητική τέχνη, έκανε αυτές τις τρεις μεταφράσεις κατόπιν παραγγελίας του Εθνικού Θεάτρου και του Θεάτρου Τέχνης» εξηγεί η Ιουλίτα Ηλιοπούλου. Και συνεχίζει: «Η αλληγορία και το ποιητικό θέατρο του Ζιροντού ήταν πιο κοντά στην ιδιοσυγκρασία του. Η "Οντίν" ή "Νεράιδα" όπως ανέβηκε, ένα έργο σαν ονειρόδραμα, εμπεριέχει την ποιητική του νοοτροπία καθώς και κοινά στοιχεία, όπως η αλληγορία, το παιχνίδι, η σημειολογία και οι ποιητικές δομές». Και προσθέτει: «Επιπλέον, από προσωπικές αφηγήσεις, μπορώ να σας πω ότι είχε αδυναμία στη Βάσω Μανωλίδου, που ερμήνευσε τη Νεράιδα». 

Γιώργος Παππάς, Βάσω Μανωλίδου (φωτ. αρχείου Εθνικού Θεάτρου) 

Στην νέα έκδοση της μετάφρασης του Ελύτη που έχουμε στα χέρια μας, από τις εκδόσεις ύψιλον, προτάσσεται το κείμενο του Άγγελου Τερζάκη, με τίτλο «Ο ποιητής της Νεράϊδας», αλλά και το κείμενο του Ζιρωντού «Λα Μοτ Φουκέ», που γράφτηκε στα 1939. Και τα δύο κείμενα περιλαμβάνονταν στο πρόγραμμα της παράστασης. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν τα στοιχεία των συντελεστών της παράστασης του Εθνικού, καθώς και φωτογραφικό υλικό. 

Να σημειώσουμε κάποια ονόματα ηθοποιών, εκτός της Β. Μανωλίδου, οι οποίοι είναι γνωστοί και αγαπημένοι μας: Χριστόφορος Νέζερ, Γιώργος Παππάς, Έλσα Βεργή, Βιβέτα Τσιούνη, Μάρω Κοντού, Ελένη Χαλκούση, Παντελής Ζερβός, Ιάκωβος Ψαρράς, Γιώργος Μούτσιος κ.α. 

Χάρη στο ψηφιοποιημένο αρχείο του Εθνικού Θεάτρου αντλούμε πολύτιμες πληροφορίες και υλικό για την παράσταση. 

Στην σχετική ιστοσελίδα βλέπουμε μια τετρασέλιδη χειρόγραφη (με μολύβι) παρτιτούρα, η οποία υπογράφεται από τον Μάνο Χατζιδάκι (με ημερομηνία: Δεκέμβριος 1955). Σύμφωνα όμως με το πρόγραμμα της παράστασης, η μουσική του έργου αποδίδεται στον Αργύρη Κουνάδη. Γνωρίζουμε ότι ο Κουνάδης την εποχή εκείνη συνεργαζόταν με τον Χατζιδάκι για το "Ελληνικό Χορόδραμα" της Ραλλούς Μάνου και αυτή η συνεργασία μάλλον είχε προεκτάσεις… Η μοναδική σωζόμενη παρτιτούρα του έργου έχει τίτλο "Οντίν, Ζιρωντού" και περιλαμβάνει τέσσερα (4) μέρη για πιάνο. 

Η κυκλοφορία της μετάφρασης του έργου από τον Ελύτη, μας δίνει την δυνατότητα να ξαναδιαβάσουμε το έργο, στο οποίο αποτυπώνεται το πρόβλημα του ερωτικού ζευγαριού, που ήταν πάντοτε ένα από τα κεντρικά θέματα του Ζιρωντού. Κι ακόμα να προσεγγίσουμε την ύπαρξη της Νεράιδας, την οποία έχει σχεδιάσει ο ποιητής με μιαν αγάπη ερωτική προς ένα ιδανικό ασύλληπτο κι όμως ενσαρκωμένο. Κάτι που σίγουρα συγκινούσε και τον Ελύτη.

Μαρία Βούλγαρη (Α΄ Νεράιδα), Μαρία Μουτσίου (Δ΄ Νεράιδα), Νίκος Παρασκευάς (Νεραϊδοβασιληάς),
Μάρω Κοντού (Γ΄ Νεράιδα), Φλώρα Στυλιανέα (Ε΄ Νεράιδα).

Γιώργος Παππάς (Ιππότης Χανς), Βάσω Μανωλίδου (Νεράιδα), Βασίλης Κανάκης (Μπέρτραμ)