Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΜΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΤΟΛΣΤΟΪ ΠΟΥ ΥΙΟΘΕΤΗΣΕ Ο ΓΚΑΝΤΙ

Photo: Stuart Kim/Flickr

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Ἡ θεωρία τῆς μή ἀντιστάσεως τοῦ Τολστόι καί οἱ σύγχρονες μορφές βίας 

Εἶναι γνωστό ὅτι σέ πολλά ἔργα του καί κυρίως στήν Ἀνάσταση ὁ Tολστόι (1828-1910) εἶχε διατυπώσει τήν θεωρία περί τῆς μή ἀντιστάσεως, βασιζόμενος στό εὐαγγελικό χωρίο: Ἐγώ δέ λέγω ὑμῖν μή ἀντιστῆναι τῷ πονηρῷ (Κατά Ματθαῖον 5,39). Στήν σημερινή ἀναφορά θά γίνει λόγος περί τῆς θεωρίας περί τῆς μή ἀντιστάσεως ὡς προϋποθέσεως τῆς εἰρήνης στόν κόσμο καί στήν ἐπικαιρότητά της, ἐφόσον μάλιστα, καί σήμερα, ἡ βία κυριαρχεῖ τόσο σέ τοπικό, ὅσο καί σέ παγκόσμιο ἐπίπεδο. 

Σ’ ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό τήν Ἀνάσταση ἐπισημαίνει ὁ Tολστόι τά ἑξῆς: «Ἀρκετούς αἰῶνες ἐκτελεῖτε ἀνθρώπους πού τους νομίζετε ἐγκληματίες. Καί ποιό τ’ ἀποτέλεσμα; Τούς διορθώσατε; Ὄχι, δέν τούς διορθώσατε ἀντίθετα τό μόνο πού πετύχατε ἦταν νά τούς πολλαπλασιάσετε πυκνώνοντας τίς τάξεις τους μέ ἄλλους ἐγκληματίες- δικαστές,εἰσαγγελεῖς, ἀνακριτές, διοικητές κατέργων πού συνεδριάζουν καί τιμωροῦν τους ἀνθρώπους. Ὁ Νεχλιοῦντοφ τώρα κατάλαβε πιά πώς ἡ κοινωνία και γενικά ἡ κοινωνική τάξη ὑπάρχουν ὄχι ἐπειδή ὑπάρχουν οἱ νομιμοποιημένοι ἐγκληματίες πού δικάζουν και καταδικάζουν τους ἄλλους, ἀλλά ἐπειδή, σέ πεῖσμα αὐτῆς τῆς πρωτοφανοῦς διαφθορᾶς, οἱ ἄνθρωποι συνεχίζουν παρ’ ὅλα αὐτά νά νιώθουν οἶκτο κι ἀγάπη γιά τούς συνανθρώπους τους». Ἑρμηνευόμενη ἡ θεώρηση τοῦ Tολστόι σημαίνει ὅτι ὅταν πραγματοποιηθεῖ ἡ ἐντολή τῆς μή ἀντιστάσεως, τότε θά ἔλθει στόν κόσμο ἡ εἰρήνη, τήν ὁποία οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι ἐπιθυμοῦν καί διακηρύσσουν. Εἶναι δέ εὐνόητο ὅτι ἡ ἐντολή τῆς μή ἀντιστάσεως βασίζεται καί καλλιεργεῖται διά τῆς ἐντολῆς τῆς ἀγάπης. Ἐδῶ κρίνεται σκόπιμο νά προστεθεῖ ὅτι ἡ θεωρία περί τῆς μή ἀντιστάσεως εἶναι ἡ καλύτερη ἀπάντηση στήν βία καί στήν τρομοκρατία κάθε ἐποχῆς καί μάλιστα καί στήν δική μας στήν ὁποία ἔχει λάβει καί διαφορετικές μορφές. Διότι σήμερα ἡ βία δέν ἀσκεῖται ἁπλῶς και μόνον μέσα σ’ ἕνα κράτος, ἀλλά ἐμφανίζεται μέ μορφές διακρατικῆς καί ὑπερεθνικῆς συνεργασίας, ἤ στό πλαίσιο ἑνός θρησκευτικοῦ φανατισμοῦ, ἤ μέ ἐνέργειες μεμονωμένων κοινωνικῶν ὁμάδων πού μᾶλλον ἔχουν περιορισμένη ἀποτελεσματικότητα, ἤ ἀκόμη μέ τήν μορφή τῆς λεγόμενης «τυφλῆς βίας» κ. ἄ. 

Ἄν καί ἡ θεώρηση περί τῆς μή ἀντιστάσεως εἶχε ἐπικριθεῖ ἀρκετά ὡς οὐτοπική ἀπό τον ἴδιο τόν Βλαδίμηρο Λένιν (1870-1924), ὁ Ἰνδός ἡγέτης Mαχάτμα Γκάντι (1869-1948) ἐπιχείρησε την πολιτική ἐφαρμογή τῆς θεωρίας τοῦ Tολστόι, ἀπό τήν ὁποία εἶναι βέβαιο ὅτι εἶχε ἐπηρεασθεῖ. Ἐάν ἐντάξει κανείς τήν θεώρηση τοῦ Tολστόι ἀποκλειστικά καί μόνον στήν ἱστορία τοῦ πολιτικοῦ οὐτοπισμοῦ, θά πρέπει νά ἐπισημάνει ὅτι ὁ Ρῶσσος μυθιστοριογράφος συντηρεῖ οὐσιαστικά τό οὐτοπικό στοιχεῖο τῆς ρωσσικῆς πολιτικῆς σκέψεως τοῦ ιθ΄ αἰ. (λ.χ. τῶν Σλαβόφιλων, τοῦ Χέρτσεν, τοῦ Σαλαβιώφ κ.ἄ.).

Μαχάτμα Γκάντι του Μαρκ Ντιουκς
Επισκοπική Εκκλησία Αγίου Γρηγορίου Νύσσης στο Σαν Φραντσίσκο

Πάντως εἶναι γεγονός ὅτι ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος ἐπιλέγει κατά κανόνα τήν βία ὡς ἀπάντηση στήν βία, θεωρώντας μᾶλλον ὅτι ἔτσι λειτουργεῖ πιό ἄμεσα καί ρεαλιστικά, ἐνδεχομένως καί πιό ἀποτελεσματικά. Ἐδῶ μάλιστα φαίνεται να ἐπιβεβαιώνεται ἡ παλαιότερη ἔκφραση «ὁ σκοπός ἁγιάζει τά μέσα», γι’ αὐτό καί δέν λαμβάνονται ὑπ’ ὄψιν οἱ ἐπί μέρους ἀπώλειες (ἀνθρώπινες ζωές, περιουσίες, ψυχικές δυσαρμονίες κ.ἄ.). Εἶναι ἴσως πιό κοντά στήν ἀλήθεια αὐτή ἡ τοποθέτηση, ὅπως φαίνεται καί ἀπό τήν ἱστορία τοῦ ἀνθρώπου. Ὁπότε κρίνεται οὐτοπικό νά συμπεριφερθεῖ κανείς μέ ἀγαπητική, διαλλακτική και ἤρεμη διάθεση ἀπέναντι σ’ αὐτόν πού ἐπιχειρεῖ νά πράξει κάτι τό κακό.

Ὡστόσο, νομίζω ὅτι ἡ θεωρία περί τῆς μή ἀντιστάσεως, παρά τόν εὐδιάκριτο οὐτοπικό χαρακτῆρα, ἔχει μία ἰδιάζουσα ἐπικαιρότητα. Διότι ἡ μέχρι τώρα πολιτική συμπεριφορά τοῦ τύπου «βία στήν βία» ἔχει ἀποδειχθεῖ σέ πολλές περιπτώσεις ἀνεπαρκής. Ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ νά πῶ ὅτι ἡ ἀνεπικαιρότητα τῆς θέσεως τοῦ Tολστόι τήν κάνει ἀκριβῶς ἐπίκαιρη.