Του Μ. Γ. Βαρβούνη*
Καθημερινή
Γ. Κ. Αγγελινάρας, «Εκφρασις της ψαλτικής τέχνης», Αθήνα 2009, εκδ. Αθως, σελ. 695.
ΜΕΛΕΤΗ. Εργο ζωής, ογκώδες, στιβαρό και καλαίσθητο, ο τόμος αυτός, ύστερα από προλογικό γράμμα του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Ιερωνύμου Β΄ και ευεργετήριο γράμμα της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών κυρού Χριστοδούλου Α΄, περιλαμβάνει 49 κείμενα. Κείμενα που περιστρέφονται περί την ιστορία και την παράδοση της ψαλτικής τέχνης, της εκκλησιαστικής μουσικής μας με τις βυζαντινές ρίζες και τις αρχαιοελληνικές καταβολές, η οποία αποτελεί το κυριότερο χαρακτηριστικό της ορθόδοξης χριστιανικής θείας λατρείας.
Ο συγγραφέας γεννήθηκε στη Σάμο το 1934 και σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και στο διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης. Τη βυζαντινή μουσική μελέτησε κοντά στους πρωτοψάλτες Εμμ. Βαμβουδάκη και Αντ. Σύρκα, ενώ σπούδασε μουσική και στο Εθνικό Ωδείο Αθηνών.
Υπηρέτησε τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, από το 1962 έως το 1995, ως καθηγητής, διευθυντής γυμνασίου και λυκείου, αλλά και αν. διευθυντής της ΣΕΛΜΕ Αθηνών. Σήμερα προσφέρει τις υπηρεσίες του στην ιδιαίτερη πατρίδα του ως πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σάμου και ως διευθυντής της Σχολής Εκκλησιαστικής Μουσικής της Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου και Ικαρίας. Παραλλήλως, στελεχώνει συστηματικά τα αναλόγια των ναών της Σάμου και αρθρογραφεί ανελλιπώς στον τοπικό Τύπο, πραγματοποιεί διαλέξεις και διοργανώνει εκδηλώσεις, συμβάλλοντας στην πνευματική ανάπτυξη και πρόοδο της σαμιακής κοινωνίας.
Για την προσφορά του στα Γράμματα και στην εκκλησιαστική μουσική έχει τιμηθεί από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος, την Ιερά Μητρόπολη Τρίκκης και Σταγών, την Ακαδημία Αθηνών, το υπουργείο Πολιτισμού, τον Δήμο Αθηναίων, καθώς και από διάφορα άλλα πολιτιστικά σωματεία.
Τι πραγματεύεται
Τα επιμέρους κεφάλαια του βιβλίου πραγματεύονται τα εξής: την ουσία της ψαλτικής τέχνης και την παιδαγωγική της αποστολή, τα παρεπόμενα της βυζαντινής μελουργίας και ψαλτικής τέχνης, τις σχέσεις μεταξύ της γονιμότητας του αρχετύπου και της ακαρπίας της διασκευής, τα έντυπα «Αναστασιματάρια» της περιόδου 1820-2006, τη συνέχεια και την ομοιογένεια της ελληνικής παράδοσης, την ψαλτική παράδοση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, την περί της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής γνώση του Μητροπολίτη Σάμου κυρού Ειρηναίου, τα σχετικά με τους Αρχοντες Πρωτοψάλτες της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Ιάκωβο Ναυπλιώτη, Κωνσταντίνο Πρίγγο, Θρασύβουλο Στανίτσα και Βασίλειο Νικολαΐδη, τα σχετικά με τον σπουδαίο διδάσκαλο Θεόδωρο τον Φωκαέα, αλλά επίσης και τα σχετικά με τον Αρχοντα Πρωτοψάλτη της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Θρασύβουλο Στανίτσα και το «Μουσικόν Τριώδιόν του», με τον Σπυρίδωνα Περιστέρη, τον οποίο χαρακτηρίζει «λιγυρόφωνο ψαλμωδό», με τον χοράρχη και μουσικοδιδάσκαλο Γεώργιο Σύρκα και με τον πρωτοψάλτη, μελοποιό, μουσικοδιδάσκαλο και χοράρχη Αντώνιο Χρ. Σύρκα. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι μεταξύ των κεφαλαίων κάποτε παρεμβάλλονται σύντομες κριτικές από εφημερίδες και περιοδικά, ακόμη και επιστολές, έργα άλλων, που ωστόσο συμπληρώνουν την εικόνα που αποκομίζει ο αναγνώστης για τα αναλυόμενα. Στη συνέχεια, περιλαμβάνονται μελετήματα για την πλούσια και συνεχιζόμενη ψαλτική παράδοση της Σάμου, προσφωνήσεις προς την ΑΘΠ τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο κατά την επίσημη επίσκεψή του στην Ιερά Μητρόπολη Σάμου και Ικαρίας, τον Αύγουστο του 2006 και προς τον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Αθηνών κυρό Χριστόδουλο Α΄ κατά αντίστοιχη επίσκεψή του, τον Αύγουστο του 2003, για τη διδασκαλία της εκκλησιαστικής βυζαντινής μουσικής στην πόλη της Σάμου από το 1875 μέχρι σήμερα, για τον Μητροπολίτη Σάμου κυρό Αθανάσιο τον Καποράλη, για τον Σάμιο μουσικοδιδάσκαλο Εμμανουήλ Βαμβουδάκη, για τον άγιο Ιωάννη τον Κουκουζέλη, για τη σχέση μεταξύ βυζαντινής μουσικής και Νεοελλήνων πεζογράφων, για την πνευματικότητα και την καλλονή της βυζαντινής μελουργίας, για την «εκθαμβωτική» ακμή της μεταβυζαντινής μελουργίας, για το καλοφωνικό μέλος και τη μεταρρύθμιση των τριών διδασκάλων, δηλαδή του Χρυσάνθου, του Γρηγορίου και του Χουρμουζίου, του 1814, για την εκκλησιαστική βυζαντινή μουσική από το 1820 μέχρι σήμερα, για τη βυζαντινή μελουργία και την ενόργανη μουσική και για τα έντυπα μουσικά βιβλία σε βυζαντινή παρασημαντική.
Υφος και ήθος
Το βιβλίο ολοκληρώνεται με τα μελετήματα του συγγραφέα σχετικά με το ύφος και το ήθος που πρέπει να τηρούν οι ψάλτες, με τα υμνολογικά πλημμελήματα των ψαλλόντων στις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας, με την ακολουθία του Κατανυκτικού Εσπερινού, με την τετραφωνία στην ψαλτική και τη δεκαετηρίδα της «Ελληνικής Βυζαντινής Χορωδίας», με ένα αφιέρωμα του 1984 στη βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική, το Α΄ Πανελλήνιο Συνέδριο Ψαλτικής Τέχνης και τη διημερίδα για την Ψαλτική Λειτουργική, με τις σχέσεις του Αδαμαντίου Κοραή προς τον Πρωτοψάλτη Σμύρνης Δημήτριο Λώτο, με την ανάπτυξη της ψαλτικής τέχνης στην Αθήνα, τον θρήνο του Ιωσήφ, τις σχέσεις ψαλτικής τέχνης και δημοτικού τραγουδιού, την εκκλησιαστική γλώσσα, το έργο Υμνολόγιον Φωναίς Αισίαις του Αρχοντος Μουσικοδιδασκάλου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Αβραάμ Ευθυμιάδη, τους Πρωτοψάλτες Αθανάσιο Πέττα και Κωνσταντίνο Γιαννούτσο, αλλά και κριτικές παρουσιάσεις σχετικών με τη βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική βιβλίων του Αρχοντος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Γεωργίου Χατζηθεοδώρου και δίσκων αφιερωμένων στο έργο μεγάλων διδασκάλων της βυζαντινής μουσικής, όπως ο Πέτρος Μπερεκέτης, ο Γρηγόριος Πρωτοψάλτης, ο Πέτρος Λαμπαδάριος κ.λπ. Τέλος, υπάρχει ένα αφιέρωμα στη ζωή και το έργο του Αρχοντος Πρωτοψάλτου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Ιακώβου Ναυπλιώτη.
Εικονογράφηση
Για την εικονογράφηση θα πρέπει να σημειωθεί ότι όχι μόνο δένει αρμονικότατα με τα περιεχόμενα, τα οποία και ευστόχως εμπλουτίζει, αλλά και ότι από μόνη της αποτελεί ερευνητικό επίτευγμα, αφού περιλαμβάνει δεκάδες έργα τέχνης, σελίδες χειρογράφων, παλαιοτύπων και εκδόσεων βυζαντινής μουσικής, προσωπογραφίες και σκηνές με ιστορική πλέον σημασία, τόσο για την πνευματική ζωή της Σάμου, όσο και για την ελληνική εκκλησιαστική και καλλιτεχνική ζωή, γενικότερα.
Για τη Σάμο, το βιβλίο αποτελεί πολύτιμο συμπλήρωμα στη σχετική σαμιακή βιβλιογραφία, καθώς συγκεντρώνει μελετήματα του συγγραφέα για την ψαλτική τέχνη, την τοπική Εκκλησία και τους πρωταγωνιστές τους, σημαντικότατα για τη γνώση της ιστορίας και του πολιτισμού του νησιού. Για τον ειδικό μελετητή είναι απαραίτητο εγχειρίδιο, αφού αναδημοσιεύει, σχεδόν πάντοτε ξανακοιταγμένα και συμπληρωμένα, πολλά και δυσεύρετα σχετικά δημοσιεύματα του συγγραφέα που είδαν το φως της πρώτης έκδοσης αυτοτελώς, σε εφημερίδες και περιοδικά, διακρίνονται όμως για την πρωτοτυπία και την επικαιρότητά τους.
Ιστορικός οδηγός
Για τον ψάλτη και τον σπουδαστή της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής αποτελεί οδηγό ιστορικό, θεωρητικό και πρακτικό, μάθημα ήθους και γνώσεως, αγάπης και φροντίδος για την παράδοσή μας. Τέλος, για τον αναγνώστη αποτελεί τερπνό και ωφελιμότατο ανάγνωσμα -δεδομένης της καλλιέπειας και του άριστου χειρισμού του λόγου από τον συγγραφέα- που καταδεικνύει την αξία της παράδοσής μας και τη σημασία της προσκόλλησης σε αυτήν, και μάλιστα σε καιρούς που ποικίλες αφομοιωτικές και αλλοτριωτικές τάσεις προσπαθούν να μας αποκόψουν από τις ρίζες μας, μεταβάλλοντάς μας σε ένα είδος «παγκοσμιοποιημένου πολτού».
Πέρα από τα οφειλόμενα συγχαρητήρια, πρέπει να εκφράσουμε και τις θερμότατες ευχαριστίες μας στον κ. Γεώργιο Κ. Αγγελινάρα για την πνευματική και παραδοσιακή πανδαισία που προσφέρει η ανάγνωση -πολύ δε περισσότερο η μελέτη- του βιβλίου του.
* Ο κ. Μ. Γ. Βαρβούνης είναι αναπλ. καθηγητής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου