ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΜΕΤΑΓΛΩΤΤΙΣΕΩΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ

Του Λεωνίδα Γ. Μαργαρίτη

Δικηγόρου - Προέδρου Εταιρείας Λογοτεχνών Ν.Δ. Ελλάδας

Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για την τακτική του Μητροπολίτη Νικοπόλεως κ. Μελετίου να εφαρμόσει έμπρακτα σε Ναούς της Μητροπόλεώς του μεταφράσεις κειμένων της λατρείας μας. Kάτι σχετικό και μόνο πιλοτικά, για το κείμενο του Ευαγγελίου, είχε επιχειρήσει ο πρώην Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος χωρίς συνέχεια.

Το ζήτημα της γλώσσας των λειτουργικών κειμένων απασχόλησε πολλές φορές την εκκλησία στην ιστορική της διαδρομή.

Η Βίβλος ήταν γραμμένη στη Εβραϊκή, που αγνοούσαν οι λαοί στους οποίους απευθύνθηκε η θρησκεία του Ναζωραίου, και γι' αυτό ήταν αναγκαία η μετάφρασή της στην πλέον διαδεδομένη τότε γλώσσα, την Ελληνική, τη γνωστή ως μετάφραση των εβδομήκοντα.

Τα ευαγγέλια, οι πράξεις, οι επιστολές, η αποκάλυψη και άλλα ιερά κείμενα, γράφτηκαν στην Ελληνική και ειδικότερα στην Αλεξανδρινή.

Κατά τη Βίβλο ο άνθρωπος τιμωρήθηκε για την αλαζονεία και ματαιοδοξία του, να υψώσει τον Πύργο της Βαβέλ με ασυνεννοησία και σύγχυση των γλωσσών.

Την Πεντηκοστή οι Απόστολοι ανταμείφθηκαν με την ικανότητα να μιλούν ξένες γλώσσες, σημαντικό μέσο για τη μετάδοση του ευαγγελίου σ΄ όλους τους λαούς του γνωστού τότε κόσμου.

Οι αναφορές μας καταδεικνύουν την αξία της γλώσσας σα μέσο μετάδοσης της γνώσης.

Η γλώσσα είναι εκείνη που ταξινομεί τονκόσμο γενικώς, βάζει τάξη στο χάος. Είναι καθαρά υπαρξιακό στοιχείο, συστατικό της προσωπικότητας, της φυσιογνωμίας της φυλής. Μεταφέρει στους αιώνες, τον πολιτισμό, τις ιδέες, το ήθος, το ύφος και την ιστορία κάθε λαού.

Η Εκκλησία υποχρεώθηκε κατά καιρούς να χρησιμοποιήσει παραλλαγές της Ελληνικής γλώσσας για να ανταποκριθεί στην αποστολή της. Ήδη από τον 2ο μ.Χ. αιώνα ο χριστιανισμός εξαπλώνεται και χρειάζεται το ανάλογο γλωσσικό μέσο για να διαλεχτεί με ετεροδόξους, εγκρατείς της Ελληνικής Φιλοσοφίας, και να αμυνθεί κατά των αιρέσεων. Συνεπώς από λόγους πρακτικής περνά στη χρήση της επίσημης επιστημονικής γλώσσας την αττικιστική. Ο Πάνταινος, ο Κλήμης, ο Ωριγένης διδάσκουν τα ευαγγέλια στην γλώσσα του Πλάτωνα. Η Ελληνική Ατικιστική γλώσσα στον 4ο αιώνα γίνεται επίσημη γραπτή γλώσσα του Βυζαντίου, η οποία αναπτύσσεται και κορυφώνεται στα κείμενα των Πατέρων.

Η κίνηση του Αρχιεπισκόπου προ ετών όσο και του Μητροπολίτη Νικοπόλεως δεν είναι κάτι νέο στο χώρο της Εκκλησίας.

Η πρώτη μεταγλώττιση στη δημοτική εκκλησιαστικών κειμένων έγινε με τα ευαγγέλια όταν στον Πατριαρχικό θρόνο ήταν ο εκσυγχρονιστής Κύριλλος Λούκαρης, από το Μάξιμο Καλλιπολίτη. Μετά την κυκλοφορία της μεταγλώττισης του ευαγγελίου δημιουργήθηκε σάλος στην Εκκλησία, με αποτέλεσμα η Σύνοδος του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων επί Πατριάρχου Δοσιθέου να απαγορεύσει την ανάγνωση της Γραφής από μεταφράσεις.

Το 1703 ο μοναχός Σεραφείμ ο Μυτιληναίος επιχείρησε νέα έκδοση της μεταγλώττισης του Μαξίμου με δικό του πρόλογο, πλην όμως και αυτή είχε την ίδια τύχη.

Μετά από ένα περίπου αιώνα οι Πατριάρχες Κύριλλος ΣΤ' και Γρηγόριος Ε΄ ενέκριναν μεταγλώττιση των Ευαγγελίων στην καθομιλουμένη, η οποία έγινε από τον αρχιμανδρίτη Ιλαρίωνα τον μετέπειτα Μητροπολίτη Τυρνόβου.

Το 1823, όμως, επί Πατριάρχου Ανθίμου του Γ΄ καταδικάσθηκε και αυτή η μεταγλώττιση, ενώ ακολούθησαν πολλές ακόμη, κυρίως στο ελεύθερο Ελληνικό κράτος οι οποίες απαγορεύθηκαν από τις Συνόδους του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Η τελευταία μεταγλωττική απόπειρα έγινε από τον Α. Πάλλη και από τις στήλες της εφημερίδας «Ακρόπολις» του Γαβριηλίδη το 1901.

Τη μεταγλώττιση των Ευαγγελίων απαγορεύει η Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος, με το επιχείρημα ότι «είναι αδύνατος η ακριβής και ορθή κατανόησις της Γραφής άνευ της χειραγωγίας της εκκλησιαστικής παραδόσεως».

Η τελευταία αυτή προσπάθεια συνδέεται με τα γνωστά «Ευαγγελικά» της 8ης Νοεμβρίου 1901, τα οποία πήραν αντικυβερνητικό χαρακτήρα και κόστισαν στη χώρα 8 νεκρούς και 80 τραυματίες, την παραίτηση της Κυβέρνησης Γ. Θεοτόκη και την παύση του Μητροπολίτη Αθηνών Προκοπίου.

Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλές επιτυχημένες μεταφράσεις των Ιερών κειμένων. Μια απʼ αυτές έγινε το 1997 από την αρχαιολόγο κ. Λίτσα Χατζηφώτη με τίτλο «Το Βιβλίο των Βιβλίων».

Η μετάφραση έγινε με τις ευλογίες του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου και του αειμνήστου Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ, που με επιστολές τους που προτάσσονται του κειμένου επισημαίνουν ότι η απόδοση στη δημοτική θα επιτρέψει στους αναγνώστες να παρακολουθήσουν «ακόπως και ευχαρίστως τον βίον και την πολιτείαν των ηρώων και ηρωίδων της Παλαιάς Διαθήκης».

Επίσης σε μετάφραση της Θείας Λειτουργίας του Ιωάννου του Χρυσοστόμου προχώρησε ο ποιητής Π. Α. Σινόπουλος. Πρόκειται για μια μετάφραση που παρακολουθεί το αναντικατάστατο λειτουργικό γλωσσικό ιδίωμα και η οποία αποτελεί ερμηνεία του λειτουργικού λόγου. Ακολουθεί τους ρυθμούς του κειμένου και βοηθά τον εκκλησιαζόμενο να το κατανοήσει πλήρως. Επίσης μεταφράσεις ορισμένων ευαγγελίων έχουν κάνει ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος στο κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο, έμμετρη μετάφραση στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο ο πατρινός λογοτέχνης Λάμπρος Βρεττός κ.α. Η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος που συνήλθε τελευταία, συζήτησε το θέμα της μεταφράσεως των κειμένων της λατρείας και υπήρξε αρνητική.

Ο Μητροπολίτης Νικοπόλεως όμως θεώρησε πως η μεταγλώττιση των κειμένων της λατρείας μας είναι αποκλειστικό δικαίωμα του εκάστοτε Επισκόπου και όχι της Ιεράς Συνόδου και προχώρησε μόνος εκείνος, στην καθιέρωση της μεταγλωττισμένης Θείας Λειτουργίας, την οποία εφαρμόζει στη λατρεία.

Για το εάν έχει αποκλειστικό ή όχι δικαίωμα και αρμοδιότητα ο εκάστοτε Μητροπολίτης για την μεταγλώττιση των κειμένων της λατρείας θα ταυτισθώ με τις απόψεις του Μητροπολίτη Ηλείας κ. Γερμανού, όπως διατυπώνονται σε άρθρο του, μέρος του οποίου δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Πελοπόννησος»(Φύλλο 20-8-10), ενώ το ζήτημα αυτό θα θιγεί από τον ίδιο σε εισήγησή του στο Β΄ Επιστημονικό Συνέδριο Ιστορίας και Πολιτισμού που θα γίνει λίαν προσεχώς στη Δίβρη με θέμα: «Η επίδρασις της Ορθοδόξου Λατρείας στον Ηλειακό λαό και η πρόσφατη προσπάθεια μεταγλωττίσεώς της».

Παρά την επί μέρους διαφωνία μου με την άποψη του Μητροπολίτη Νικοπόλεως, με βρίσκει θετικό η ουσία του ζητήματος που είναι η άμεση μεταγλώττιση των κειμένων της λατρείας μας. Αν θέλουμε οι πιστοί νακαταλαβαίνουν τι ακριβώς λένε οι ιερείς και οι ψάλτες στους ναούς, είναι αναγκαία η μεταγλώττιση.

Υπάρχουν δόκιμοι συγγραφείς, διακεκριμένοι λογοτέχνες, επιστήμονες της γλωσσολογίας και της φιλολογίας που έχουν τη δυνατότητα να μας δώσουν μια πιστή και άριστη μεταγλώττιση των λειτουργικών κειμένων, που θα ισχύει ενιαία για όλους τους ναούς της χώρας μας .

Ας το ελπίσουμε .