ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΝΘΕΤΗ ΘΕΟΦΙΛΟ ΚΑΒΒΟΥΡΑ

ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΖΩΗ

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟΝ ΘΕΟΦΙΛΟ ΚΑΒΒΟΥΡΑ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Δημοτικό Θέατρο Απόλλων Πάτρας 12.4.2010

Ένας από τους σημαντικότερους έλληνες μουσικούς του 20ου αιώνα, κυρίες και κύριοι, γεννήθηκε στην Πάτρα το 1894. Ο διαπρεπής βιολιστής, παιδαγωγός και αρχιμουσικός Γεώργιος Λυκούδης. Ένας μουσικός με διεθνή καριέρα, ο οποίος διηύθυνε και την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και την Συμφωνική Ορχήστρα του ΕΙΡ, διετέλεσε μουσικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου και μουσικός σύμβουλος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, υπήρξε μουσικοκριτικός στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ και μαζί με τη σύζυγό του Αλίκη έπαιξαν σε ρεσιτάλ στην Αθήνα, κυρίως, πολλές σονάτες για βιολί και πιάνο ελλήνων συνθετών. Ο Γεώργιος Λυκούδης με την ΚΟΑ παρουσίασε και τον “Ρεμβασμό” του συντοπίτη του συνθέτη Δημήτρη Λιάλιου στις 5 Αυγούστου 1946.
Ο Λυκούδης υπήρξε και περίφημος δάσκαλος βιολιού στο Ωδείο Αθηνών. Έβγαλε πολλούς άξιους μαθητές, ανάμεσά τους ο περίφημος Τάτσης Αποστολίδης, γεννημένος στα Γιάννενα το 1928 – έφυγε πριν λίγο καιρό από κοντά μας. Ο Τάτσης Αποστολίδης έκανε επίσης μεγάλη καριέρα, και το 1952 ίδρυσε το Ελληνικό Κουαρτέτο, το οποίο άφησε εποχή! Ο Αποστολίδης συνδέθηκε φιλικά με τον σχεδόν συνομήλικό του Πατρινό Θεόφιλο Κάββουρα (γεννημένος το 1930), ο οποίος σπούδαζε στο Εθνικό Ωδείο με τον Μανόλη Καλομοίρη και πήρε το 1953 πτυχίο ενορχήστρωσης με Άριστα. Το 1954 ο Τάτσης Αποστολίδης αποφοίτησε από το Ωδείο Αθηνών, όπου σπούδαζε βιολί με τον Γ. Λυκούδη. Βίοι παράλληλοι...
Οι δύο νέοι μουσικοί υπήρξαν και συστρατιώτες, οπότε αναπτύχθηκε μεταξύ τους φιλία και αλληλοεκτίμηση, με κοινή πάντα αγάπη τους την μουσική. Αντάλλασσαν ιδέες και μουσικό υλικό. Ήταν μια σχέση που άντεξε στο χρόνο...

Το 1968 ο Θεόφιλος Κάββουρας έγραψε το ένα και μοναδικό κουαρτέτο του για έγχορδα. Αυτό το διαμαντάκι, όπως έχει χαρακτηρισθεί από πολλούς μουσικούς που αντελήφθησαν τη σημασία του, το έπαιξε το Ελληνικό Κουαρτέτο υπό τον Τάτση Αποστολίδη το 1984, εδώ στο Δημοτικό Θέατρο Απόλλων σε μια εκδήλωση μνήμης που διοργάνωσε η Λέσχη Φίλων Κλασσικής Μουσικής για την επέτειο των δέκα χρόνων από τον ξαφνικό θάνατο του Θεόφιλου Κάββουρα. Και το Ελληνικό Κουαρτέτο του Αποστολίδη έπαιξε το έργο του Θεόφιλου Κάββουρα πάλιν και πολλάκις σε συναυλίες του ανά την Ελλάδα.
Το 2004 μετά από μια έρευνά μου γύρω από τους Πατρινούς Συνθέτες πρότεινα στον Θάνο Μικρούτσικο την έκδοση ενός ψηφιακού δίσκου, στο πλαίσιο της Πάτρα – Πολιτιστική Πρωτεύουσα 2006, με κουαρτέτα εγχόρδων των Πατρινών συνθετών: Δημητρίου Λιάλιου, Ανδρέα Νεζερίτη και Θεόφιλου Κάββουρα. Ο Θάνος Μικρούτσικος κατανόησε την αξία των έργων και ανέθεσε στο Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο του Γιώργου Δεμερτζή την ηχογράφηση. Ο ψηφιακός δίσκος κυκλοφόρησε αρκετά μετά την Πολιτιστική, αλλά έχει μια μοναδική αξία: Πατρινοί Συνθέτες: Λιάλιος, Νεζερίτης, Κάββουρας! Η αξία δεν είναι το “Πατρινοί Συνθέτες”, αλλά το γεγονός ότι ο δίσκος έτυχε διθυραμβικών κριτικών, με το έργο του Κάββουρα να ξεχωρίζει, και να αποτελεί την πρώτη ηχογράφηση, ως τώρα, έργου του συνθέτη.

Σήμερα, με το Πολύτροπον, και συγκεκριμένα τον πιανίστα Τάσο Σπηλιωτόπουλο και την σοπράνο Θεοδώρα Ζήκου θα σας παρουσιάσουμε τέσσερα τραγούδια του Θεόφιλου Κάββουρα, από τα τριάντα περίπου που έχει γράψει. Και εδώ διακρίναμε, κατά τις πρόβες, τις αρετές του συνθέτη: οικονομία εκφραστικών μέσων, πυκνότητα γραφής, μελωδικότητα που αναβλύζει, και μια σχέση με την ποίηση μοναδική! Σίγουρα η ιδιαίτερη αυτή σχέση του συνθέτη με την ποίηση έχει να κάνει με τον ποιητή αδελφό του Δημήτρη Κάββουρα, τον οποίο ευχαριστώ θερμώς και από την θέση αυτή για την όλη βοήθεια στην έρευνά μου και κυρίως διότι με τιμά με την φιλία του.
Ο Θεόφιλος Κάββουρας μελοποιεί με οίστρο, αλλά και προγραμματικά ταυτόχρονα. Τίποτα δεν είναι τυχαίο, τίποτα δεν πάει χαμένο. Το πιάνο ακούγεται κάποτε σαν πλήρης ορχήστρα, θα λέγαμε, γιατί η γραφή του δεν είναι απλώς συνοδευτική αλλά καθοριστική για την έκβαση της περιπέτειας που λέγεται τραγούδι. Και οι μελωδικές του φράσεις πλατιές και λιτές ταυτόχρονα, σαρκώνοντας το συναμφότερον στην μουσική ποιητική του.
Σύντομα με το Πολύτροπον θα παρουσιάσουμε τα τραγούδια του Θεόφιλου Κάββουρα εν πάση τη δόξη αυτών.
Αξίζει όμως να επισημανθεί και κάτι ακόμα: Ο Θεόφιλος Κάββουρας παρ' ότι μαθήτευσε κοντά στον ιδρυτή και πατριάρχη της Εθνικής Μουσικής Σχολής Μανώλη Καλομοίρη, δεν υπήρξε πιστός οπαδός της Ε.Μ.Σ. Εμπνεύστηκε από τα δημοτικά τραγούδια και το έργο του φέρει ανεξίτηλη τη σφραγίδα του ελληνικού χρώματος και ως προς τη μελωδία και ως προς το ρυθμό. Όμως αυτή η ελληνικότητα του Κάββουρα δεν είναι προπαγανδιστική, δεν κραυγάζει, δεν υπηρετεί μια ιδεολογία. Είναι σαφής μα υπαινικτική, ταιριασμένη απόλυτα με την δυτική του παιδεία, που σημαίνει πως αφουγκραζόταν τον καιρό του, και παρ' ότι Πατρινός και άρα έπρεπε να έχει καθολική επιρροή από την Δύση, εκείνος αφομοίωσε δημιουργικά στο έργο του παράδοση και δυτική τεχνική γραφής. Υπήρξε μελωδιστής και δεν ενέδωσε διόλου στις μοντερνιστικές τάσεις της εποχής του. Δεν τον ενδιέφερε, πιστεύω, να φανεί πρωτοποριακός. Έκανε αυτό που ήθελε με τρόπο φυσικό και αβίαστο.
Τέλος, να σημειώσω ότι το 1965 ο μαέστρος Ανδρέας Παρίδης διηύθυνε την ΚΟΑ στο έργο του Θεόφιλου Κάββουρα Αποχώρηση 1944, που πραγματεύεται την αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα, χρησιμοποιώντας μοτίβα από αντάρτικα και γερμανικά τραγούδια της εποχής. Τότε περίπου και η Συμφωνική Ορχήστρα του ΕΙΡΤ ερμήνευσε το συμφωνικό ποίημα Πορεία και κορυφή. Αυτές οι εκτελέσεις έργων του Θεόφιλου Κάββουρα από τα συμφωνικά σχήματα των Αθηνών ήταν μεγάλη επιτυχία για ένα περιφερειακό συνθέτη. Μοναδικό διαβατήριό του ήταν η μουσική του. Ούτε οι δημόσιες σχέσεις ούτε άλλου είδους σκοπιμότητες. Δυστυχώς ο πρόωρος θάνατός του δεν επέτρεψε την ανάδειξη του έργου του, κάτι που βαρύνει εμάς τους επιγόνους του.

Γι' αυτό καταφεύγω στον Ζήσιμο Λορεντζάτο και στην ερμηνεία του για την παράδοση:
“Κάθε νιόκοπη γενιά, αν δε φυσήξει στο κάρβουνο της παράδοσης να το κάνει να κοκκινίσει, κάλλιο να την κλαις. Είναι γενιά νεκρή και τα γεννήματά της κοιλάρφανα... Όλα είναι ζωή στην ανώτερη φάση της: ζωή και παράδοση ταυτόσημες. Όλα τέλος είναι: ή παράδοση ή τίποτα”.
Γι' αυτό μνημονεύουμε απόψε Θεόφιλο Κάββουρα ως παράδοση και ζωή, αφού η παράδοση ζει στο αιώνιο τώρα!
Σας ευχαριστώ.

Οι φωτογραφίες είναι από την εκδήλωση για τον Θ. Κάββουρα που πραγματοποιήθηκε στο Δημοτικό Θέατρο Πάτρας χθες βράδυ. Περισσότερα σε επόμενες αναρτήσεις.