Η ΣΟΦΙΑ ΣΠΑΝΟΥΔΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΑΟΔΙΚΕΙΑΣ ΔΩΡΟΘΕΟ (Μέρος Β')

Παραθέτουμε σήμερα το δεύτερο και τελευταίο μέρος του άρθρου της Σοφίας Σπανούδη για τον αείμνηστο ιεράρχη του Οικουμενικού Θρόνου Λαοδικείας (μετέπειτα Πριγκηποννήσων) Δωρόθεο.

Ο Άγιος Λαοδικείας είναι ένας βαθύς χριστιανός με πεποίθηση και με ένστικτο. Βρίσκει τη βαθύτερη ανακούφισι στη θρησκεία - εξίσου με τη Φιλοσοφία και την Τέχνη, "που μας οδηγούν στη λύσι του προβλήματος της Ζωής και στην αληθινήν ανύψωσι".

Μου εξαίρει την υπέροχη αισθητική της βυζαντινής υμνογραφίας.

- Ο Ρωμανός είναι ο Πίνδαρος της Εκκλησιαστικής μας φιλολογίας, μου λέγει με πεποίθησιν. Διαβάζοντας τον Ρωμανό μπήκα στο ιερατικόν στάδιον απ' την Ωραία Πύλη του ενθουσιασμού.

Ακμάζει στον έκτον αιώνα, είναι όμως ψυχικώς τόσο κοντά μας! Έχει φαντασία, πάθος, είναι αναφτερωμένος από λυρισμό, γεμάτος ωραίες εικόνες και ποίηση δραματοποιημένη. Και το σπουδαιότερο απ' όλα δεν είναι σχολαστικός. Η γλώσσα του είναι δημοτική για την εποχή του.

Εδώ χρειάζεται μια παρένθεσις. Ο Άγιος Λαοδικείας είναι αγνός δημοτικιστής. Δεν μίλησα ακόμα για το λογοτεχνικό του τάλαντον, για τους λόγους που εκφωνεί από τον άμβωνα του Πατριαρχικού Ναού που ενθουσιάζουν και συγκινούν μέχρι δακρύων, αλλά συγχρόνως ρίχνουν τον σπόρο της φιλοσοφικής και της μεταφυσικής ερεύνης. Είναι ο κυριώτερος συνεργάτης της Ορθοδοξίας, του περιοδικού που αντικατέστησε την Εκκλησιαστική Αλήθεια, το επίσημον όργανον του Πατριαρχείου. Τη δημοτική γλώσσα του, οι Πατριαρχικοί κύκλοι την ανέχονται χωρίς να την επικροτούν - όπως ανέχονται τα κομμένα του μαλλιά. Τ' αφήνουν να περνούν απαρατήρητα. Για το λογοτεχνικό του τάλαντον είναι όλοι περήφανοι. Ο Άγιος Λαοδικείας δεν αυτοσχεδιάζει ποτέ τους λόγους του, όπως κάνουν συνήθως οι ιεροκήρυκες. Τους γράφει και τους δουλεύει πολύ λογοτεχνικά - κατά το παράδειγμα του Ρενάν, που κατεργαζόταν έξη φορές τα κείμενά του. Τους απαγγέλλει ύστερα χωρίς απαγγελίαν, χωρίς στόμφον. Η φράσις του έχει μιαν εντελώς ατομική σφραγίδα. Ακούστε τον:

"Η γαλήνη είναι από τας πλέον ουσιώδεις καταστάσεις του θείου, και πλησίον στην γαλήνην είναι η άκρα σιωπή, και πλησίον εις την σιγήν είναι αυτός ο Θεός. Η σιωπή είναι ο διαγγελεύς της θείας παρουσίας, το λίκνον της ουρανίας στοργής. Μας οδηγεί προς τον Θεόν η σιωπή του άνθους και η σιγή των αστέρων... Η σιωπή είναι από τας ωραιοτέρας παρέδρους μεταξύ των αγαπωμένων προσώπων, είναι ο καλύτερος σύντροφος των λησμονημένων..."

Μια μέρα που λειτουργεί ο νέος αυτός κληρικός στον Άγιο Δημήτριο της Ξηροκρήνης η λυρική του διάθεσις ξυπνά από το νερό του αγιάσματος που τρέχει και το οποίον του "χρησιμεύει" ως μοτίβο στο λόγο του - ένα ωραίο φιλολογικό κομμάτι, που αξίζει να το παραθέσω εδώ ολόκληρο:

"Στον κάθε Ναό υπάρχει το ακοίμητον φως, η κανδήλα που δε σβύνει ποτέ. Στον Άγιο Δημήτριο της Ξηροκρήνης υπάρχει και μια ακοίμητη μουσική, μια θεία Μουσική. Στο αριστερόν κλίτος του Ναού, τρέχει αέναα, νύχτα και μέρα, θέρος και χειμώνα, με παφλασμό, με ρόχθισμα, με κελάρυσμα άφθονο νερό - το Αγίασμα, κάτω από το εικόνισμα του Αγίου, σαν άσμα θεσπέσιο και σαν υπόκρουσις στους ψαλμούς του Δαβίδ, στας λειτουργικάς εκφωνήσεις κι αιτήσεις, που θυμίζουν το χορό του Αρχαίου Δράματος, στους στοχασμούς του Χριστιανού που ρίχνει απλανή βλέμματα στο μαύρο τέμπλο του Ναού, βυθισμένος στην έκστασί του, στην προσευχή του, στον εαυτόν του... Ως εκεί δε φθάνει η βιοτική του μέριμνα. Μ' ακούει το νερό που τρέχει τόσο ρυθμικά και τον κάνει να νομίζη πως βρίσκεται στο δάσος, κάποιον Παράδεισο, πως ακούει το φτερούγισμα των αγγέλων, τα μιλήματα των δικαίων, τα λαλήματα των ψυχών, πως είναι πλησιέστερα στο Θεό... Πρωτοτυπία υπέροχη! Άφθονο νερό μέσα στην Ξηροκρήνη. Αντινομία κατάφωρη. Την ψυχή μας κυριεύει η βαθειά ποίησις του νερού που τρέχει. Στη φαντασία μας επιφοιτούν τόσες εικόνες... Η εικόνα του Μωϋσή, που χτυπά το βράχο και το νερό τρέχει, και ξεδιψούν τόσοι διψασμένοι. Η μορφή του Ααρών, με την εωθινή δρόσο από τα όρη Αερμών. Ο ποταμός της Βαβυλώνος. Το φρέαρ του Ιακώβ, με την Σαμαρείτιδα και τα θεσπέσια λόγια του Χριστού. Ο Ιορδάνης ποταμός που τον ρωτά ο Υμνογράφος γιατί γύρισε πίσω τα νερά του. Τα νερά της Σιλωάμ που τα ετάραζεν ο Άγγελος με τα φτερά του. Το νερό που ζήτησεν από τον Σταυρόν ο Σωτήρ, όταν είπε τη μεγάλη εκείνη λέξι "Διψώ". Και ακόμη όσαοι μεγάλοι ποιηταί είπαν στη θέα του νερού. Ο Πίνδαρος: Άριστον μεν ύδωρ. Ο Ευριπίδης πώς ξεπλένει τις κηλίδες και τις πληγές του κόσμου. Ο Γκαίτε: "Ω ψυχή, πόσο μοιάζεις με το νερό! Από πού έρχεσαι και πού πηγαίνεις;" Ο Άγγλος ποιητής Τζων Κητς που πέθανε εικοσιέξ ετών και έγραψεν ο ίδιος το επιτύμβιόν του στη Ρώμη: "Εδώ κείται κάποιος που τ' όνομά του ήταν γραμμένο στο νερό". Και η θρησκεία μας ηύρε στο νερό το ωραιότερο σύμβολο για την κάθαρσι και την ικανοποίησι του αμαρτωλού και του διψώντος ανθρώπου. Διψά τη λύτρωσί του από την αμαρτία και την αθλιότητα. Διψά την αλήθεια από τα βάθη της αγνοίας και της πλάνης. Διψά την δικαιοσύνη και την αγάπη. Από την κάμινο της οδύνης του διψά τη χαρά. Μέσα από την παροδικότητα της ζωής διψά την αιωνιότητα. Ο άνθρωπος διψά..."

Πόσο μακριά βρίσκονται οι λόγοι του νέου αυτού κληρικού από τα συμβατικά κλισέ των κατά καιρούς "ρητόρων" της Εκκλησίας καταλαβαίνει κανείς άμα διαβάζει τους λόγους του, διανθισμένους όλους με στίχους του Παλαμά, του Παπαντωνίου, του Καβάφη αναμίξ με τα ρητά του Ευαγγελίου. Παρακολουθεί βήμα προς βήμα την Ελληνική διανόησι. Θαυμάζει ολόψυχα τον Παπανδρέου, και το πέρασμά του από το υπουργείο Παιδείας, το δημιουργικό και υπέροχο, θεωρεί ως "ευλογία Θεού". Μιλήσαμε ακόμα μαζί του για τον Γκρέκο που τον χαρακτηρίζει ως μια προέκταση της Βυζαντινής ζωγραφικής και για τη Βυζαντινή παράδοσι της Εκκλησιαστικής μουσικής μας "που είναι μια αλυσίδα". Οι κρίκοι της από τον τέταρτον και πέμπτον αιώνα δένουν όλους τους καιρούς ως τις μέρες μας, αφού ο κάθε Πρωτοψάλτης των Πατριαρχείων και του Αγίου Όρους διέτρεξε όλα τα στάδια από αναγνώστης και κανονάρχης του β' Δομεστίχου. Το να επιζήσουν ως σήμερα - και ασφαλώς επέζησαν με την παράδοσι - τόσα ωραία Βυζαντινά κομμάτια, αυτό σημαίνει πως είναι μεγάλα μουσικά δημιουργήματα. Ο Άγιος Λαοδικείας λυπάται κατάκαρδα για το κατάντημα της Βυζαντινής μουσικής στην Ελλάδα, που βαρύνει φοβερά τον κάθε υπεύθυνο, είτε στην Εκκλησία ανήκει αυτός είτε στην τέχνη.

- "Corruptio optimi pessima". (Η διαφθορά του αρίστου είναι ό,τι χειρότερο.) Και με τον επιγραμματικό αυτόν επίλογο τελειώνει η τόσον ενδιαφέρουσα συνομιλία μας.

1 Αυγούστου 1932

Από το βιβλίο της Σοφίας Σπανούδη "Γράμματα από την Πόλη" (εκδ. Εστία, 2008, σ. 29-36)