ΕΝΑ ΒΑΡΥΣΗΜΑΝΤΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΔΕΡΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΧΕΣΗ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΗΣ

Μπορούν όλοι να μετέχουν στην αλληλεγγύη; Και αν ναι –πόσον είναι έτοιμα τα κράτη-μέλη της ΕΕ να συνεισφέρουν για την Ελλάδα και για άλλους;

Η κάπως διαφορετική ματιά για μια χώρα που κλυδωνίζεται από την κρίση και για τη σημασία της για την Ευρώπη

Μόνο ένα cent για την Ελλάδα

Είναι η Ελλάδα ένα βαρέλι χωρίς πάτο ή είναι η ρίζα της Ευρώπης; Ακόμη και η ίδια η λέξη «Ευρώπη» δεν θα υπήρχε χωρίς την Ελλάδα. Πού απομένει η ανάμνηση, πού είναι οι εποχές της ελπίδας; Ένας Έλληνας βλέπει τη χώρα του και κοιτάζει την Ευρώπη.

του Αλεξάνδρου Κ. Παπαδερού, άρθρο δημοσιευθέν στο περιοδικό για τις Ενορίες της Ευαγγελικής Εκκλησίας της Βυρτεμβέργης – «Evangelisches Gemeindeblatt für Württemberg», τεύχος 29 του 2011, σελ. 7-9.

Μετάφραση (για την Ιδιωτική Οδό) Αρχιμ. Μελέτιου Κουράκλη

Καθώς κοιτούσα από την Ορθόδοξο Ακαδημία της Κρήτης προς το αντικρινό γερμανικό στρατιωτικό νεκροταφείο, άπλωνα νοητά το βλέμμα προς την Ευρώπη και προσπαθούσα να διατυπώσω αυτές τις γραμμές, θυμόμουν αναρίθμητους Γερμανούς, που εξέφραζαν ποικιλοτρόπως τη χαρά τους εδώ στην Ακαδημία για το ότι είχαν τη δυνατότητα να γνωρίσουν και να βιώσουν την Κρήτη, «το λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού». Συχνά είχαμε επικαλεσθεί τη βοήθεια της ετυμολογίας, για να μάθουμε τί πραγματικά σημαίνει η ελληνική λέξη ΕΥΡΩΠΗ: δηλαδή μια γυναίκα με φαρδύ, ωραίο πρόσωπο ή με ευρύ, σφαιρικό βλέμμα, ή και τα δύο.

Ενίοτε προχωρούσαμε τη συζήτηση και αναρωτιόμασταν, αν μπορούν να αναγνωρισθούν τέτοιες ιδιότητες στη σημερινή Ευρώπη: Δηλαδή, αν η Ευρώπη σήμερα έχει ένα πρόσωπο, που χαίρεται κανείς να το βλέπει και το οποίο μπορεί εκείνη να δείχνει δίχως ντροπή, ή ένα βλέμμα, που, πέραν από τον οικείο χώρο και τα παρόντα, εκτείνεται στο εύρος του χώρου και στο βάθος του χρόνου. Τέτοιες συζητήσεις τις ολοκληρώναμε συνήθως με την υπόμνηση του γεγονότος, ότι αυτό που σήμερα ονομάζεται Ευρώπη έχει προκύψει από τα οράματα (Visionen) εκείνων των οξυδερκών οραματιστών, που είχαν βιώσει την αθλιότητα των Μεραρχιών (Divisionen) και γι’ αυτό ήταν αποφασισμένοι να μην επιτρέψουν ποτέ πλέον να καθορίσουν αυτές το μέλλον της Ευρώπης.

Όταν κατόπιν συγκέντρωσα τις σκέψεις μου, προκειμένου να γράψω για την τωρινή οικονομική κρίση στην Ελλάδα, άκουσα πάλι στο ραδιόφωνο τις ατέλειωτες διαμάχες για νέα φορολογικά μέτρα, για αυξημένη ανεργία, για πικρόχολα σχόλια δυτικών ΜΜΕ, για πακέτα εξοικονόμησης και οικονομικών συμβουλών, που μας παρέχονται ή μας επιβάλλονται. Με κατέλαβε τότε ξαφνικά ένας περιπετειώδης πειρασμός· και δεν μπορούσα να πω, αν το εννοούσα στα σοβαρά ή αν ήθελα να έλθω στα λογικά μου με το μαστίγιο του αυτοσαρκασμού. Όμως δεν μπορούσα να συγκρατήσω την αλλόκοτη ιδέα, να μην την εκφράσω: Ας παρακαλέσουμε λοιπόν, εμείς οι Έλληνες, τους Υπουργούς Οικονομικών των ευρωπαϊκών δημοκρατιών για μια εφ’ άπαξ επιβολή ενός φόρου:

Όλοι οι πολίτες της Ευρώπης να πληρώσουν ένα, μόνον ένα cent για κάθε ελληνική λέξη, που καθημερινά φέρνουν στη σκέψη τους ή στη γλώσσα τους – δηλ. κατά τους διαλόγους (Dialoge) στον οίκο τους (Oikos), στα σχολεία τους (Schulen), στην αγορά (Agora) της πόλης (Polis) τους, στους διαλόγους τους για την οικολογία (Ökologie) και το κλίμα (Klima), για αθλητικούς ανταγωνισμούς (athletische Antagonismen), για παιδαγωγικές και διδακτικές μεθόδους (pädagogische, didaktische Methoden), για προβλήματα (Probleme) με το αυτοκίνητό τους (Auto), για τα ηλεκτρικά (elektrische), μηχανικά (mechanische) ή μουσικά (musikalische) συστήματά του (Systeme), για προγράμματα (Programme) διακοπών στην Ελλάδα (Hellas), για την ειδυλλιακή γεωγραφική (idylische geographische) θέση της, για την ιδεώδη αρχαιολογική, αισθητική, κλιματική, γαστρονομική, ερωτική, ποιητική ατμόσφαιρά της (ideale archäologische, ästhetische, klimatische, gastronomische, erotische, poetische Atmosphäre)!

 

Κάτι παραπάνω, άφηνα να εννοηθεί, θα έπρεπε να πληρώσουν:

Οι φιλόσοφοι (Philosophen) για τον ελληνικό κόσμο των συστημάτων, των ιδεών, των κοσμοθεωριών, (Systeme, Ideen, Kosmotheorien), οι αρχαιολόγοι, οι ιστορικοί, οι φιλόλογοι, οι παλαιοντολόγοι (Archäologen, Historiker, Philologen, Paläontologen) για τις χαρές που απολαμβάνουν στην επαφή τους με το ελληνικό μάρμαρο (hellenischer marmor) και με τα παλάτια (Palästen), με την πολεμική και ηρωική μυθολογία και ιστοριογραφία, με το έπος, την κωμωδία, την τραγωδία, το θέατρο, (polemische, heroische Mythologie, Historiographie, Epos, Komödie, Tragödie, Theater).

Οι φυσικοί (Physiker) με τον κόσμο τους (Kosmos), οι αστροφυσικοί (Astrophysiker) με τον μακρόκοσμό τους (Makrokosmos), οι βιολόγοι (Biologen) με τον δικό τους μικρόκοσμο (Mikrokosmos), οι αναισθησιολόγοι (Anästhesisten), οι χειρούργοι (Chirurgen), οι ορθοπεδικοί (Orthopäden), οι παθολόγοι (Pathologen), οι ιδιοκτήτες φαρμακείων (Apotheken), κλινικών (Kliniken) και πολυκλινικών (Polykliniken) με την κληρονομιά του Ιπποκράτη (Hippokrates),

Οι πολιτικοί (Politiker), προ πάντων κατά την επαφή τους με την τυραννία (Tyrannei), την ολιγαρχία (Oligarchie), την αριστοκρατία (Aristokratie), τη Δημοκρατία (Demokratie), τους κανόνες (Kanones) του Δικαίου…

Και φυσικά οι θεολόγοι (Theologen), μοναχοί (Mönche), πρεσβύτεροι (Presbyter), μητροπολίτες (Metropoliten), πατριάρχες (Patriarchen), πάπες (Päpste), σύνοδοι (Synoden), που είναι λειτουργοί (Liturgen) του μυστηρίου (Mysteriums) της σωτηρίας (Soteria), της ιάσεως, για το οποίο δίδουν τη μαρτυρία τους (Martyria) μέσω του κηρύγματος (Kerygma), υπηρετούν τον οικουμενικό διάλογο (ökumenischer Dialog), και όσον αφορά στις αποκαλυπτικές φοβίες (apokalyptische Phobien) υπενθυμίζουν τον ορθό καιρό (Kairos) της εσχατολογικής (eschatologische) προσμονής,

Και οι...οι...

Μήπως μια τέτοια εφ' άπαξ συλλογή δεν θα συγκέντρωνε αρκετά χρήματα, για να γεμίσουν τα κενά της ελληνικής οικονομίας (Ökonomie); Φανταστικό (Phantastisch)!

Ας επιστρέψουμε στην πραγματική προβληματική. Μολονότι όλοι γνωρίζουν τη μετοχή ξένων οικονομικών δυνάμεων στην ευθύνη για διάφορα σκανδαλώδη φαινόμενα διαφθοράς στη χώρα μας και παρόλο που γνωρίζουν επίσης την καταστροφική δράση των φορολογικών παραδείσων, οι οποίοι εδώ και καιρό θα έπρεπε να είχαν καταδικαστεί για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, νουνεχείς Έλληνες αποφεύγουν να στηλιτεύσουν εκείνους τους Γερμανούς (και όχι μόνον αυτούς!), οι οποίοι στη δική μας δοκιμασία αναγνωρίζουν και στηλιτεύουν μόνον τα δικά μας ελαττώματα. Αναπόφευκτη βέβαια είναι η αντίδραση ελληνικών ΜΜΕ στην κριτική που την αισθάνονται ως άδικη ή ως διόλου εποικοδομητική.

Αυτό που πληγώνει πιο βαθιά τους Έλληνες σήμερα είναι η λήθη και οι υπερβολικές αξιώσεις. Ολοφάνερα ξεχνούν πολλοί, ότι η Ελλάδα υπήρξε για αιώνες ο προμαχώνας ολόκληρης της Ευρώπης, και τούτο όχι χωρίς αναρίθμητα θύματα. Άλλοι λένε σ’ εμάς ότι τα σύνορα της Ελλάδας αποτελούν βέβαια σύνορα της Ευρώπης, αλλ’ ότι, παρά ταύτα, η χώρα μας οφείλει από μόνη της να εκπληρώνει για την Ευρώπη το έργο που κάποτε επιτελούσε ο μυθικός Τάλως για την Κρήτη: δηλ. να προστατεύει τη νήσο από ανεπιθύμητους ξένους. Η χώρα έχει πλέον παταφορτωθεί πέρα και πάνω από τις δυνάμεις και τις δυνατότητές της και δεν είναι σε θέση να συγκρατήσει το ρεύμα της παράνομης μετανάστευσης. Ο ανέκαθεν φιλόξενος λαός μας στέκει αβοήθητος μπροστά σε αναρίθμητους ανθρώπους που υποφέρουν.

Επιπλέον, παρά την οικονομική υποστήριξη, ο Έλληνας φοβάται το ακόμη χειρότερο. Κάποιες γερμανικές φωνές ηχούν ως μια επίκληση στον Γκαίτε, να εξουσιοδοτήσει και να εμπνεύσει κάποιον, να ξαναγράψει ποιητικά τη δική του "Ιφιγένεια εν Ταύροις" και στη θέση του νεαρού αθώου κοριτσιού να αφήσει μόνη της την Ελλάδα στο δρόμο του θανάτου, προκειμένου ούριος άνεμος να ωθήσει το πλοίο της Ευρώπης, χωρίς περιττό βάρος, πιο γρήγορα, στον επιθυμητό προορισμό! Άλλοι τολμούν να κοροϊδεύουν ιδέες και μνημεία, μπροστά στα οποία ολόκληρη η ανθρωπότητα έστεκε μέχρι τώρα με ευγνωμοσύνη και γεμάτη σεβασμό. Ο ελληνορθόδοξος Μητροπολίτης Γερμανίας Αυγουστίνος έχει σίγουρα δίκιο, όταν εύχεται και αξιώνει να μην αφήσουμε να εκφυλισθεί η οικονομική κρίση σε πολιτιστική κρίση.

Δομές που παγκοσμίως απαξιώνουν τον άνθρωπο, οικονομικά συστήματα και μέτρα, πολιτικές αποφάσεις, ιδίως στη χώρα μας κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, δικαιολογούν εμάς τους Έλληνες να παρηγορούμεθα με την προσευχή: "Θεέ, δίνε μας υπομονή, αλλά αμέσως!". Όμως: εις πείσμα όλων των δυσκολιών και των απαισιόδοξων προγνώσεων, ο λαός μας επιδεικνύει αξιοθαύμαστη δύναμη απαντοχής. Αυτή πρέπει κατά μεγάλο μέρος να αποδοθεί στη συνειδητοποίηση τόσο του χάους στο ίδιο μας το σπίτι (στην πατρίδα μας), όσο και στην προσωπική μας ευθύνη για την τωρινή κρίση.

Η συνειδητοποίηση οδηγεί στην περισυλλογή. Και αυτή πάλι συναντά την εμπειρία, μια παλαιόθεν και μέσω διαχρονικών παθημάτων επιβεβαιωμένη εμπειρία, σύμφωνα με την οποίαν από τα βάθη του "χαίνοντος κενού", δηλ. του Χάους (Chaos), ξεπηδάει η Γη (Gaia): η σταθερή, ακλόνητη, στερεά, καθαρή, διαυγής μορφή. Αυτή ενδυναμώνει την ελπίδα και αναπτερώνει τον Έρωτα (Eros), την Αγάπη, με όλες τις δημιουργικές της δυνάμεις. Ήδη στον "Ιερό Γάμο", που εόρτασε ο Ζευς με την Ευρώπη στην Κρήτη, αναγνωρίζει κανείς ότι στη φλογερή αγάπη ανάμεσα στο Θείο και στο Ανθρώπινο οφείλουμε ό,τι Μεγάλο και Υψηλόν έχει παραχθεί, όπως τον Μινωϊκό πολιτισμό, το πραγματικό λίκνο της Ευρώπης.

Ήδη αυτή η προοπτική σκιάζεται από την αυξανόμενη ανησυχία, ότι ο Ευρωπαίος άνθρωπος υποκλίνεται τόσο βαθειά μπροστά στην παντοδυναμία της οικονομίας, ώστε ελάχιστα αναγνωρίζει πλέον τη δυναμική (Dynamik) της θεανθρώπινης κοινωνίας, και γι' αυτό ελάχιστη ελπίδα στηρίζει επίσης στην ολοένα αυξανόμενη αδυναμία της χριστιανικής πίστης.

Τέτοιοι στοχασμοί θέτουν εκ νέου το ερώτημα, για ποια εικόνα της Ευρώπης πραγματικά ομιλούμε, ποιο όραμα καθοδηγεί τους λαούς και προς ποια Ευρωπαϊκή Ένωση; Τι από αυτό, που κατά τον Καρλ Γιάσπερς είναι η Ευρώπη (βλ. κατωτέρω), αποτελεί ακόμη για εμάς τους Ευρωπαίους πηγή ζωής και οδοδείκτη προόδου;

Ποια ισχύ έχει για την Ευρωπαϊκή Ένωση το αξίωμα του Αριστοτέλους, σύμφωνα με το οποίο το Όλον είναι κάτι περισσότερο από το άθροισμα των συστατικών του στοιχείων; Τί είναι το Επιπλέον στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης;

Πώς θα αντιμετώπιζε κανείς το ελληνικό πρόβλημα, αν το Επιπλέον (το Εν, το οποίο χρειάζεται σήμερα η Ευρώπη (βλ. Λουκά 10,42: ἑνός ἐστιν χρεία), κατείχε καποια θέση στη σχετική αναλογία μεταξύ της Εκκλησίας και της Κοινότητας των Ευρωπαϊκών λαών; Δηλαδή:

- «…καθάπερ γὰρ τὸ σῶμα ἕν ἐστι καὶ μέλη ἔχει πολλά, πάντα δὲ τὰ μέλη τοῦ σώματος τοῦ ἑνός, πολλά ὄντα, ἕν ἐστι σῶμα»·

- «οὐ δύναται δὲ ὀφθαλμός εἰπεῖν τῇ χειρί· χρείαν σου οὐκ ἔχω»·

- «καὶ εἴτε πάσχει ἕν μέλος, συμπάσχει πάντα τὰ μέλη, εἴτε δοξάζεται ἕν μέλος, συγχαίρει πάντα τὰ μέλη» (Α΄ Κορ. ΙΒ, 12, 21, 26).

Αλέξανδρος Κ. Παπαδερός  
πρ. Γενικός Διευθυντής Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης

Τί είναι η Ευρώπη ;

"Η Ευρώπη είναι η Βίβλος και η Αρχαιότητα, η Ευρώπη είναι ο Όμηρος, ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης, είναι ο Φειδίας, είναι ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης και ο Πλωτίνος, είναι ο Βιργίλιος και ο Οράτιος, είναι ο Δάντης, ο Σαίξπηρ, ο Γκαίτε, είναι ο Θερβάντες και ο Ρακίνας και ο Μολιέρος, είναι ο Λεονάρντο, ο Ραφαήλ, ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Ρέμπραντ, ο Βελάσκεθ, είναι ο Μπαχ, ο Μότσαρτ, ο Μπετόβεν, είναι ο Αυγουστίνος, ο Άνσελμος, ο Θωμάς, ο Νικόλαος Κουζάνος, ο Σπινόζα, ο Πασκάλ, ο Καντ, ο Έγελος, είναι ο Κικέρων, ο Έρασμος, ο Βολταίρος. Η Ευρώπη είναι σε καθεδρικούς ναούς και ανάκτορα και ερείπια, είναι η Ιερουσαλήμ, η Αθήνα, η Ρώμη, το Παρίσι, η Οξφόρδη, η Γενεύη, η Βαϊμάρη. Η Ευρώπη είναι η Δημοκρατία των Αθηνών, της ρωμαϊκής res publica, των Ελβετών και Ολλανδών, των Αγγλοσαξώνων. Δεν θα βρίσκαμε τέλος, αν θέλαμε να απαριθμήσουμε ό,τι είναι ακριβό στις καρδιές μας, έναν ανεκτίμητο πλούτο του πνεύματος, της αληθείας, της πίστεως. Τέτοια ονόματα συνηγορούν υπέρ όποιου έχε ζήσει αυτό που τα ονόματα αυτά χαρακτηρίζουν, το ιστορικά μοναδικό...".

Karl Jaspers

Απόσπασμα από το έργο του Vom europäischen Geist (Περί του ευρωπαϊκού πνεύματος), Μόναχο 1947.