ΜΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ 1999 ΜΕ ΤΟΝ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ

Ο Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος Β' ο Συνετός παραιτήθηκε του θρόνου της γενέτειράς του και πατρίδας του την 1η Σεπτεμβρίου τ.ε.

Για άλλη μια φορά απέδειξε ότι μια ζωή ολόκληρη είναι κόντρα στο ρεύμα! Η προσωπικότητά του σφράγισε την Μεταπολίτευση στον εκκλησιαστικό χώρο, όπου δεν έγινε η απαιτούμενη κάθαρση, μετά την Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών δικτατορία. Ο ίδιος ήταν πάντα "ενοχλητική" φωνή, γι' αυτό και ενδιαφέρουσα και εν τέλει αληθινή. Ο απόλυτος εχθρός της υποκρισίας. Μέχρι παρεξηγήσεως...

Τον συνάντησα για μια συνέντευξη εφ' όλης της ύλης - και για λογαριασμό του πολιτιστικού περιοδικού "το δόντι" - το καλοκαίρι του 1999. Έκτοτε κάναμε κι άλλες συνεντεύξεις που επέστη ο καιρός να τις αναρτήσω στην Ιδιωτική Οδό.

Αρχίζω σήμερα με αυτή την πρώτη, η οποία δημοσιεύθηκε στο "δόντι" (τεύχος 5, Αύγουστος 1999) και εστιάζει στο μεγάλο εκδοτικό επιστημονικό έργο που άφησε πίσω του ο Ζακύνθου Χρυσόστομος, και που όμοιό του δεν υπάρχει σε Ελλαδική Μητρόπολη.

«Αν δεν αναλώσεις τον εαυτό σου στο έργο σου, τι νόημα έχει;», μου είπε με τρόπο αφοπλιστικό ο Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος Β΄, απαντώντας στην έκπληξή μου για την υπερδραστηριότητά του. Με την πρωτοβουλία του και την προσωπική του καθημερινή επιστασία αναστηλώνονται αυτόν τον καιρό στη Ζάκυνθο ιστορικοί ναοί και μοναστήρια. Στα Στροφάδια γίνονται οι απαραίτητες εργασίες για την άρση της ετοιμορροπίας της Μονής που ίδρυσε τον 13ο αιώνα ο αυτοκράτορας της Νίκαιας Θεόδωρος ο Α΄ Λάσκαρις. Σκοπός απώτερος η πλήρης αποκατάσταση και ανάδειξη του ιερού μνημείου, όπου ετάφη το 1622 ο πολιούχος της Ζακύνθου Άγιος Διονύσιος.

Η Μονή του Αγίου Γεωργίου των Κρημνών (16ος αι.) έχει ήδη αποκατασταθεί κατά το ήμισυ. Στη Μονή αυτή ασκήτευσαν επιφανείς εκκλησιαστικοί άνδρες, όπως ο άγιος Γεράσιμος (προστάτης της Κεφαλλονιάς) και ο Διδάσκαλος του Γένους μοναχός Παχώμιος Ρουσάνος. Τα έργα συντήρησης και ανοικοδόμησης των ερειπωμένων κτηρίων της συνεχίζονται, ενώ τα κειμήλιά της καταγράφηκαν και συντηρήθηκαν. Οι ειδικές εργασίες αναστήλωσης και αναπαλαίωσης στην Αναφωνήτρια (η εικόνα της Παναγίας έφτασε θαυματουργικά εκεί από την αλωμένη Κωνσταντινούπολη) αποδεικνύουν ότι το ιερό της είναι φτιαγμένο τον 12ο αι.!! Αναστηλωτικές εργασίες πραγματοποιούνται επίσης στις ιστορικές μονές της Παναγίας Σπηλαιωτίσσης και του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στη Λαγκαδά (16ος αι.), στο ναό της Παναγίας στο Βουγιάτο και σε άλλους ναούς που έχουν υποστεί τις ζημιές του εγκέλαδου. Ταυτόχρονα, έχει ανεγερθεί η καινούρια πτέρυγα της Μονής του Αγίου Διονυσίου (πίσω από το ναό του Αγίου), η οποία θα περιλαμβάνει Εκκλησιαστικό Μουσείο, συνεδριακό χώρο και 30 δωμάτια για φιλοξενία. Παράλληλα, συντελείται η πλήρης ανακαίνιση του παλιού μοναστηριού. Έργα πολλών δισεκατομμυρίων. Στην ερώτησή μας που βρίσκει τα χρήματα ο κ. Χρυσόστομος ήταν αποκαλυπτικός: «Πηγαίνω ο ίδιος στα Υπουργεία για τις επιχορηγήσεις. Ψάχνω τα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης πόρτα-πόρτα. Πηγαίνω στην Κέρκυρα στα συμβούλια της Περιφέρειας και καταθέτω τις προτάσεις μου, παίρνω το λόγο… Πολλή δουλειά. Όλα γίνονται με απόλυτη διαφάνεια μέσω δημοπρασιών». Αλλά ο Μητροπολίτης στη Ζάκυνθο δεν ενδιαφέρεται μόνο για τα εκκλησιαστικά έργα: «Στο Υπουργείο Υγείας μ’ έχουν βαρεθεί να ανεβοκατεβαίνω για τα θέματα του Νοσοκομείου. Μετά από εισήγησή μου το Νοσοκομείο Ζακύνθου ονομάστηκε «ΑΓΙΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ». Έχω ηγηθεί μιας τεράστιας προσπάθειας για να γίνει μια πτέρυγα τεχνητού νεφρού. Και είπα ότι αν δεν την φτιάξει το κράτος θα την φτιάξω εγώ, ως Εκκλησία». Ακόμη ο Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος είναι πρόεδρος του ΟΔΑΣ (Οργανισμός Δημόσιας Αντιλήψεως Ζακύνθου), ενός οργανισμού που ιδρύθηκε τον περασμένο αιώνα και περιλαμβάνει Γηροκομείο, Ορφανοτροφείο, εκπαίδευση ανθρώπων με ειδικές ανάγκες κ.α. Σ’ αυτόν τον κρατικό οργανισμό που έχει πάντοτε ως πρόεδρο κάποιο πολιτικό πρόσωπο, για πρώτη φορά προεδρεύει ο Μητροπολίτης Ζακύνθου (εδώ και 4 χρόνια).

Φυσικά ο Δεσπότης δεν είναι εργολάβος αλλά Αρχιερεύς, ποιμένας του λογικού ποιμνίου, γι’ αυτό και δεν παραλείπει να λειτουργεί τακτικότατα, τον Ιούλιο μάλιστα σχεδόν κάθε μέρα λόγω πλήθους πανηγύρεων σε όλο το νησί. «Δεν μπορώ να μην πάω ή να τα τροποποιήσω γιατί εγώ είμαι και Ζακυνθινός και τ’ αγαπάω τα έθιμά μας».

Και μέσα σ’ όλα αυτά ξεχωριστή θέση κατέχουν οι εκδόσεις της Μητροπόλεως. Ο Σεβασμιώτατος φαίνεται πως έχει επίγνωση του εγχειρήματος: «είναι πράγματι πρωτοφανείς για την ιστορία της Εκκλησίας της Ζακύνθου». 

Τα δύο πρώτα βιβλία που κυκλοφόρησαν, είναι γνωστά και περιζήτητα έργα, τα οποία έχουν πλέον την αξία πηγών, γι’ αυτό και η Μητρόπολις προέβη στην επανέκδοσή τους. Το πρώτο βιβλίο είναι το πολύτιμο σύγγραμμα του ιστορικού της Ζακύνθου και λογοτέχνη Ντίνου Κονόμου (1918-1990) και φέρει τον τίτλο «ΑΓΙΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο ΠΟΛΙΟΥΧΟΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ» (α΄ έκδοση 1969). Πρόκειται για το σημαντικότερο – κατά κοινή ομολογία των ειδικών – σύγγραμμα που έχει ποτέ γραφεί για τον Άγιο της νήσου. Ιστορική και Βιογραφική πραγματεία, έργο δηλαδή επιστημονικό. Στα 1997, που ήταν το «έτος Αγίου Διονυσίου» έγινε η φωτοαναστατική έκδοση του τόμου του Ντίνου Κονόμου, αλλά παράλληλα κυκλοφόρησε και μια πιο εύχρηστη που περιλαμβάνει μόνο το πρώτο μέρος (βιογραφία Αγίου Διονυσίου). Και στις δύο μορφές προστέθηκε 16σέλιδο φωτογραφικό παράρτημα. Το έργο κυκλοφορεί και σε αγγλική έκδοση (Ιανουάριος 1999).

Το δεύτερο βιβλίο-πηγή που κυκλοφόρησε σε φωτοαναστατική έκδοση είναι τα «ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΑΝΑΛΕΚΤΑ ΖΑΚΥΝΘΟΥ» (α΄ έκδοση 1880) του λογίου Αρχιεπισκόπου Ζακύνθου Νικολάου Β΄ του Κατραμή (1820-1886). Το βιβλίο εκτείνεται σε 488 πυκνογραμμένες και μεστές περιεχομένου σελίδες. Ο συγγραφέας διαπραγματεύεται ενδιαφέροντα θέματα της ιστορίας και του πολιτισμού της Ζακύνθου στηριζόμενος στην έρευνα, σε χειρόγραφα και κώδικες του νησιού αλλά και της Δύσεως. Το έργο αποτελεί σίγουρα αξιόπιστη πηγή και χρηστικό εργαλείο έρευνας.

Οι «Εικόνες της Ζακύνθου» είναι ένας τόμος επιστημονικός που συμπληρώνει το κενό της διεθνούς επί του θέματος βιβλιογραφίας. Το εισαγωγικό σημείωμα του Ακαδημαϊκού μεγάλου Μανόλη Χατζηδάκη έμελε να είναι και το κύκνειο άσμα του: «Ιστορικά για τις τύχες της Συλλογής των Εικόνων του Μουσείου Ζακύνθου». Ο Χατζηδάκης στο κείμενό του παρουσιάζει την προσεισμική ιστορία της Συλλογής, με συγκεκριμένα στοιχεία, καθώς και την προσωπική του συμβολή στην διάσωση και στην οργάνωση του υλικού αμέσως μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1953. Τις «Εικόνες της Ζακύνθου» προλογίζει κατά τρόπο άρτια επιστημονικό η Επίτιμη Διευθύντρια του Βυζαντινού Μουσείου Δρ. Μυρτάλη Αχειμάστου-Ποταμιάνου.  Όπως σημειώνει η ίδια στην εισαγωγή οι εικόνες αυτές «αποτελούν δείγματα, στην πλειονότητά τους εξαίρετα, των καλλιτεχνικών θησαυρών που δημιούργησε ή συγκέντρωσε η Ζάκυνθος και ευτυχεί να έχει στους ναούς, στα μουσεία, σε επίσημα και ιδιωτικά της οικήματα». Πραγματικά η επιλογή είναι μεν αντιπροσωπευτική αλλά ταυτόχρονα και ενδεικτική αφού όπως μας είπε ο Μητροπολίτης κ. Χρυσόστομος «στον τόμο παρουσιάζονται 75 έργα, αλλά σκεφθείτε ότι 72 σημαντικές εικόνες έχει μόνο το Επισκοπικό Μέγαρο της Ζακύνθου, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν έναν άλλο τόμο». Το έργο «Εικόνες της Ζακύνθου» κυκλοφορεί και σε αγγλική έκδοση.

Ένα ακόμη βιβλίο-σταθμός στην εκδοτική δραστηριότητα της Μητροπόλεως είναι και το «Ζακύνθου Εορτοδρόμιον» που κυκλοφόρησε το 1998 με την γενική επιμέλεια του πρωτοπρεσβυτέρου και ποιητού π. Παναγιώτη Καποδίστρια. Όπως σημειώνει στον πρόλογο του τόμου ο Μητροπολίτης κ. Χρυσόστομος «πρόκειται για μια επισταμένη καταγραφή, προς διάσωσιν και μάλιστα λειτουργική χρήση, όλων των γνωστών και άγνωστων υμνογραφικών κειμένων, που αφορούν σε Ζακυνθίους Αγίους, θαύματα λοιπών Αγίων που σχετίζονται με το νησί και ιδιαιτέρως τιμώνται σ’ αυτό, μνήμες σημαντικών ιστορικών γεγονότων, αλλά και περίπτυστες εικόνες της Παναγίας. Ο υμνογραφικός αυτός πλούτος απαρτίζεται από Ακολουθίες, Παρακλητικούς ή Λιτανευτικούς Κανόνες και Χαιρετισμούς, αλλά και σκόρπια Απολυτίκια, Κοντάκια και Μεγαλυνάρια, τα οποία κατεξοχήν ψάλλονται στους Ναούς της Ζακύνθου». Στο «Ζακύνθου Εορτοδρόμιον» συναντώνται το παρελθόν και το παρόν. Περιλαμβάνονται υμνογραφήματα μεταβυζαντινών Ζακυνθίων λογίων αλλά και ολόκληρο το περί των Ζακυνθίων Αγίων έργο του αειμνήστου γέροντος, μεγάλου υμνογράφου του καιρού μας, Γεράσιμου Μικραγιαννανίτου. Δημοσιεύονται ακολουθίες από κώδικες της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης αλλά και υμνογραφικά ποιήματα του υμνογράφου των ημερών μας Δρος Χαραλάμπους Μπούσια. Το «Ζακύνθου Εορτοδρόμιον» δεν αποτελεί μόνο την πρώτη πλήρη και συστηματική καταγραφή της Ζακυνθινής Υμνογραφίας αλλά και μια εξαιρετικά σημαντική βιβλιογραφική κατάθεση στην μεγάλη υπόθεση που λέγεται «Υμνογραφία της Εκκλησίας μας».

Ουσιαστική συμβολή στην επιστημονική έρευνα αποτελεί και η έκδοση των πρακτικών (1998) επιστημονικής ημερίδας που πραγματοποιήθηκε το Νοέμβριο του 1996 στη Ζάκυνθο με θέμα: «Μονές της Ζακύνθου. Ιστορία-Αρχιτεκτονική-Τέχνη». Το βιβλίο με τα πρακτικά της ημερίδας αυτής είναι πραγματικά πολύτιμο, καθώς περιλαμβάνει εκτός των εισηγήσεων, περίληψη στα αγγλικά, σπάνιο φωτογραφικό υλικό και αρχιτεκτονικά σχέδια που τεκμηριώνουν τις αντίστοιχες εισηγήσεις, και σημαντική βιβλιογραφία για κάθε θέμα. Όπως μας είπε ο Μητροπολίτης κ. Χρυσόστομος σε λίγο καιρό θα εκδοθούν σε δύο τόμους και τα πρακτικά ενός άλλου επιστημονικού συμποσίου με θέμα «Ο Άγιος Διονύσιος και οι εκκλησιαστικές προσωπικότητες», στο οποίο συμμετείχαν με πρωτότυπες ανακοινώσεις 50 επιστήμονες.

Αφήσαμε για το τέλος το βιβλίο «Ανθολόγιο ποιημάτων για τον Άγιο Διονύσιο» (1997) που επιμελήθηκε ο Ζακυνθινός λογοτέχνης Διονύσης Σέρρας. Το ανθολόγιο περιέχει 36 ποιήματα (ολόκληρα ή αποσπασματικά) που έχουν γραφεί για τον Άγιο Διονύσιο και έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς από την εποχή του Διονυσίου Σολωμού ως τις μέρες μας. Τα ποιήματα αυτά δεν αποτελούν μόνο μια μικρή συλλογική κατάθεση Τιμής και Μνήμης στον Άγιο της Συγγνώμης, αλλά διαλαλούν το θαύμα της αφθαρσίας, μαρτυρούν την πάμφωτη υπόσταση της αθανατίζουσας Αγιότητας.

Μετά από όσα παρουσιάστηκαν, αντιλαμβάνεται ο καθείς ότι οι εκδόσεις της Ι. Μητροπόλεως Ζακύνθου είναι ένα μείζον εκκλησιαστικό και πολιτιστικό γεγονός. Το ενθαρρυντικό έγκειται στην διαβεβαίωση του Μητροπολίτου κ. Χρυσοστόμου ότι αυτή η προσπάθεια θα συνεχιστεί με αμείωτη ένταση γιατί «αν δεν αναλώσεις τον εαυτό σου στο έργο σου, τι νόημα έχει;»

Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος

16 - 08 - 1999

Έκτοτε ακολούθησαν λαμπρές εκδόσεις μέχρι τις μέρες μας: Άγιοι και Εκκλησιαστικές προσωπικότητες στη Ζάκυνθο (Πρακτικά Συνεδρίου, Α' και Β' τόμος, 1999), Παχώμιος Ρουσάνος (Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου που διοργανώθηκε το 2003 από την Μητρόπολη Ζακύνθου για τα 450 χρόνια από την κοίμηση αυτού του Ζακυνθινού λογίου του Γένους), Αι μοναί Στροφάδων και Αγίου Γεωργίου των Κρημνών Ζακύνθου (Μελέτη φιλολογική και παλαιογραφική του Διονυσίου Ιω. Μούσουρα, 2003), Εικόνες της Ζακύνθου και τα πρότυπά τους (Β' και Γ' τόμος από τον Γιάννη Ρηγόπουλο, 2006), Ζακυνθινοί Επίσκοποι στον κόσμο (του π. Παναγιώτη Καποδίστρια, 2004), Κεφάλαια Θεολογίας του Περιβάλλοντος (του π. Παναγιώτη Καποδίστρια, 2006), Παϊσιος Αγιαποστολίτης, ο Ζακύνθιος Μητροπολίτης Ρόδου (του αρχιμ. Ευτύχιου Σαρμάνη, 2007), Φιόρα Τιμής για τον Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο Β' Συνετό (Χαριστήριος Τόμος, 2009) Μουσείο Εκκλησιαστικής τέχνης Ιεράς Μονής Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου (της Ζωής Μυλωνά από την Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 2011).

Αλλά στις εκδόσεις θα επανέλθουμε.