ΜΝΗΜΗ Ν.Γ. ΠΕΝΤΖΙΚΗ

Εκατό χρόνια από τη γέννηση και δεκαπέντε από το θάνατο του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη. Ανασύρω ένα κείμενό μου γι’ αυτόν τον μέγα Ρωμιό, που είχα γράψει πριν έντεκα χρόνια. Ο λόγος του και η σκέψη του ενώπιόν μου δια παντός.

«Το πόσο διαφορετική είναι η παραδοχή της δυστυχίας δυνάμει της αγάπης, δίδαξε στην εποχή μας ο Ντοστογιέφσκη, καθιστώντας απόλυτα συμπαθείς στις συνειδήσεις μας πλήθος εξωφλημένων υπάρξεων. Ο βιογράφος του Οσίου Ανδρέου δια Χριστόν σαλού, κάτοχος των διδαγμάτων της εν Χριστώ τω Θεώ Εκκλησίας, προχωρεί πολύ πιο επέκεινα του Ντοστογιέφσκη στην καταξίωση του διαλυομένου μέσα στη λήθη και σκόρπιου στον άνεμο ανθρώπου. Με σοφή θρησκευτική τεκμηρίωση αποδεικνύει θεοφόρο την υπόσταση του δυστυχούς. Σαν αλήθεια μετά την ταύτιση της μνήμης προς τη λήθη, ό,τι μπορούμε ορθά να παραδεχτούμε ως συνέχεια, αποτελεί τη δυνατότητα θεοφορίας του δυστυχούς σώματος της υποστάσεώς μας» (Προς Εκκλησιασμόν).

Ο μακαρίτης κυρ – Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης αντλώντας εκ της μνήμης είχε φτάσει σε τόσο βάθος, γυρεύοντας τα ζείδωρα, υπόγεια, υδάτινα νάματα της υπάρξεως, ώστε δικαιολογημένα τρόμαξε κάποια στιγμή, νιώθοντας τη μνήμη του να γίνεται μια απέραντη έκταση λήθης! Κατ’ αυτόν, όμως, «ταυτίζοντας μνήμη και λήθη δεν είναι δυνατό να έχουμε άλλη γνώση από την παρεχομένη υπό του Κυρίου».
Ο Πεντζίκης μας δίδαξε ότι η σίγουρη μέθοδος διαφυγής από το τόσο συζητούμενο αδιέξοδο είναι η αντιγραφική μνήμη. Αυτή που μας υποδεικνύουν τα παιδιά τα οποία παραδέχονται ατόφια τη ζωή, δημιουργώντας τα ωραία τους παιχνίδια κατά μίμηση και αντιγραφή των ενηλίκων. Και οι ενήλικες με τη σειρά μας «βάζουμε σε δουλειά τη μνήμη για μια επακριβή μίμηση των παιδιών. Από σύναψη σε σύναψη προχωρώντας, ο νους ως συνοδός της μνήμης, περνάει μαζί της και χωράει στην καρδιά, όπως εντέλλεται ότι πρέπει να κάνουμε προσευχόμενοι, ο μέγας θεωρητικός του Ησυχασμού Άγιος Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Γρηγόριος ο Παλαμάς».

Η ζωή του Πεντζίκη δεν υπήρξε ούτε στιγμή αμνήμων. Όλο το έργο του που μας δυσκολεύει στην ανάγνωση – είναι αλήθεια πως μας έμαθε τον γλυκό κόπο της αναγνώσεως – συνίσταται σε χιλιάδες θυμητάρια που η αστείρευτη μνήμη του κι ο κοφτερός νους του αξιοποιούσε με θαυμαστό, κάθε φορά, τρόπο αποβλέποντας στα έσχατα, με τα οποία ασχολείται η μνήμη «αγωνιζομένη να ξεπεράσει τους στεγανούς μεσότοιχους της λογικής». Γι’ αυτό και ο Πεντζίκης ασχολήθηκε όσο κανείς άλλος – ακόμα και ζωγραφικά – με τον Συναξαριστή του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά «ένας μέγα ερειπιών ατομικών καταλοίπων, που λαβαίνουν ζωή και έκφραση χάρις στην Εκκλησία και το περιβάλλον της», που μνημονεύει εσαεί τους αγίους, οι οποίοι αγωνίστηκαν για την υλική αποψίλωση της ατονικότητάς τους, «ώστε να γίνει μετά αισθητή η προσδοκία του εξ ύψους ελέους». Για τον Πεντζίκη απέραντο ορίζοντα αγάπης έχει μπροστά της για ν’ αγκαλιάσει η μνήμη μας. Η μνήμη του ανθρώπου πέραν της ταυτίσεώς της με τη λήθη, ανερμήνευτη εκβλάστηση κάλλους, αποτελεί έν και το αυτό με τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό. Για τον Πεντζίκη «όλα τα δάκρυα της Οικουμένης, για όσα μπορούμε να θυμόμαστε και όσα ξεχνάμε, συγκεντρωμένα μέσα στην αναστραμμένη στάμνα του Μάννα που προτυπώνει την Παναγία, δεν σκορπούν ούτε χάνονται. Σχηματίζουν επί των ιερών γονάτων της αειπαρθένου Μαρίας, παιδίον νέον τον προ αιώνων Θεόν».